Bijlage: lijst STICORDI-maatregelen Basisonderwijs STIMULEREN Moedig aan tot succesbeleving bij wat de leerling goed kan. Doelgericht werken door uit te leggen waar de leerling mee bezig is, waarom er geoefend wordt. Zorg voor continuïteit en samenhang in de begeleiding. Werk met een vorderingenkaart, of maak evolutie zichtbaar via bijvoorbeeld een grafiek. Sluit aan bij de interesses van de leerling. Bespreek met de ouders hoe ze zinvol kunnen meewerken aan het leesproces. In de klas is een sfeer van aanvaarding van leerlingen met leerproblemen. Een medeleerling is tutor voor de andere. Zorg voor een goede band en een veilig klimaat. Geef zeker niet teveel leestaken, dit kan contraproductief werken Geen overspannen verwachtingen Creëer een positief klimaat rond lezen en boeken. Geef huistaken en vul agenda in op een rustig moment en niet bijvoorbeeld als de schoolbel gaat. Zorg voor een gepaste plaats in de klas Audio-opnamen bij kinderboeken zie www.makkelijklezen.nl/interval COMPENSEREN Meer leestijd voorzien. Meer tijd bij schriftelijke opdrachten. Minder opdrachten binnen dezelfde tijd. Teksten vooraf laten voorbereiden; Gebruik van tekstverwerking en spellingcorrectie. Compenserende software (voorleesprogramma s) laten gebruiken van begeleid naar zelfstandig leren 1 Dictee laten voorbereiden. Opdrachten voorlezen bij toetsen Lettertype of de leesteksten vergroten Geen te drukke bladvulling, duidelijke structuur. Woordvoorspeller, visuele ondersteuningen laten gebruiken bv. algoritme voor werkwoorden, spellingkaart, klankvoeten, Hulpmiddelen: leeslatje, afdekblaadje, leesvenster, werken met spellingkaarten, oplossingsschema s, zoekstrategieën bv. woordcontrole, woordvoorspeller of (digitale) woordenboeken. Notities van een klasgenoot kopiëren. 1 De computer, mijn surfplank bij het leren. Map met stappenplannen en werkfiches 'ICT en Leerzorg'. Plus demo s voorleessoftware, vzw Die-'s-lekti-kus. Te bestellen of gratis downloadbaar op www.letop.be
Mondeling laten toelichten van schriftelijke opdrachten. Aangepaste huistaken Invulwerk in plaats van overschrijfwerk Spellingfouten buiten dictees worden niet aangerekend. Gemakkelijke leesboeken 2 REMEDIËREN Visuele structuur van woorden beklemtonen Tempoverlaging door streepjes tussen woorden te zetten Tempoverhoging door zingend lezen Flitskaartjes Gebruik van woordenrijtjes Spellingschrift Stappenplan bij spelling Systematische inprenting van struikelwoorden, spellingregels en strategieën Veel van deze interventies verschillen niet fundamenteel van wat in de fase van verhoogde zorg voorgesteld werd voor alle leerlingen met leesproblemen. Bij dyslectische leerlingen zal het intensiever en meer doelgericht zijn. Het is wel van belang om realistische doelen te stellen om de leerlingen niet te demotiveren. DISPENSEREN Dispenseren is het vrijstellen van bepaalde activiteiten, vakonderdelen, vakken of doelen en de vervanging ervan door evenwaardige activiteiten en doelen. Binnen de grenzen van de regelgeving 3 kan dispenseren tot op het niveau van de leerplandoelstellingen. Het voorstel tot dispenserende maatregelen wordt geformuleerd in de adviesfase. Het is de klassenraad die nadien autonoom bepaalt in hoeverre het curriculum kan of mag aangepast worden, omdat dit ook consequenties heeft voor evaluatie, clausulering en overgangen naar andere onderwijsniveaus of naar een andere school. o het onderdeel van spelling wordt niet of anders gequoteerd o woorddictee laten meedoen, zinnendictee laten overschrijven o vrijstelling van het schrijven van moeilijke onthoudwoorden of dictees o vrijstelling van spelling bij de Franse taal Deze dispensaties moeten wel vermeld worden in een gemotiveerd verslag bij overgang naar het secundair onderwijs; 2 Cammaert M., Marissen M., Makkelijk Lezen Mediagids, NBD Biblion Publishers, Leidschendam, 2003 3 Zie Onderwijsdecreet XV, en verder: MO SO/2005/05 van 22.06.2005, punt 5
Secundair onderwijs Een pakket STICORDI-maatregelen ligt heel wat complexer in het secundair onderwijs, met de vele vakleerkrachten. Bij het onderdeel basisonderwijs staan enkele voorbeelden van mogelijke STICORDI-maatregelen. In het secundair onderwijs verdelen die zich in een aantal algemene, vakoverschrijdende maatregelen en vakgebonden afspraken; STIMULEREN Moedig aan tot succesbeleving bij wat de leerling goed kan. Doelgericht werken door uit te leggen waar de leerling mee bezig is, waarom er geoefend wordt. Zorg voor continuïteit en samenhang in de begeleiding. Werk met een vorderingenkaart, of maak evolutie zichtbaar via bijvoorbeeld een grafiek. Sluit aan bij de interesses van de leerling. Bespreek met de ouders hoe ze zinvol kunnen meewerken aan het leesproces. In de klas is een sfeer van aanvaarding van leerlingen met leerproblemen. Een medeleerling is tutor voor de andere. Zorg voor een goede band en een veilig klimaat. Geef zeker niet teveel leestaken, dit kan contraproductief werken Geen overspannen verwachtingen Creëer een positief klimaat rond lezen en boeken. Geef huistaken en vul agenda in op een rustig moment en niet bijvoorbeeld als de schoolbel gaat. Zorg voor een gepaste plaats in de klas COMPENSEREN 4 Compenserende maatregelen voor lezen Teksten die in de klas moeten worden gelezen, laten voorlezen door andere leerlingen of zelf voorlezen door de docent. Ondersteunende technologie bij lezen toestaan. Niet ongevraagd luidop laten voorlezen in de les; luidop lezen laten voorbereiden. Extra tijd geven voor oefeningen en opdrachten. Goede, gecorrigeerde kopieën van nota s en oefeningen verschaffen; de werkboeken controleren; de leerkracht bezorgt een bordschema of mindmap om de inhoud van de les te verduidelijken. Voor boekbesprekingen wordt gebruikt gemaakt van boeken voor moeilijke lezers of kan als alternatief een film samengevat worden. 4 Protocol Dyslexie Voortgezet Onderwijs, Deel 2 Signaleren, diagnostiseren en begeleiden, KPC Nederland, www.kpc.nl Uitbouw van een dyslexiebeleid op school secundair onderwijs, Radi- Zorgproject CLBGO!
Compenserende maatregelen voor schrijven Kopieën verschaffen van aantekeningen en bordschema s. Dit kan ook een kopie van een medeleerling zijn. Hulpmiddelen toestaan, zoals: o spellinglijsten; o regelkaarten; o o een elektronisch woordenboek; een tekstverwerker/laptop (eventueel met spraakherkenning- of predictiesoftware). Antwoorden op vragen en opdrachten schematisch laten aangeven en mondeling laten toelichten. Compenserende maatregelen voor toetsing Al dan niet op verzoek van de leerling worden vragen toegelicht door de leerkracht (controleren of vragen en instructie begrepen zijn de kans geven tot vragen ter verduidelijking) Leerlingen erop wijzen dat ze bepaalde vragen niet of onvolledig invulden. Vragen en opdrachten voor proefwerken en schriftelijke overhoringen niet dicteren of van het bord laten overschrijven. Opdrachten voor proefwerken en schriftelijke overhoringen voorlezen/op band (dictafoon, mp3) zetten/op de computer zetten, zodat de leerling met tekst-naar-spraaksoftware kan werken. De leerling mag, in afspraak met de leerkracht, bij bepaalde oefeningen gebruik maken van leerkaarten met een spellingalgoritme, wiskundig schema, wiskunde formules Voldoende tijd geven voor het maken van proefwerken voor alle vakken: 20 procent meer tijd lijkt op basis van ervaringen redelijk, maar overleg met de leerling kan een andere uitkomst geven. Vooral bij meerkeuze vragen is meer tijd belangrijk en is voorlezen dikwijls noodzakelijk. Bij luistertoetsen de leerling met de vooraf ingesproken opname in een apart lokaal laten werken. Naast schriftelijke toetsing ook regelmatig mondelinge toetsing. De leerling krijgt de mogelijkheid om schriftelijke toetsen mondeling toe te lichten. DISPENSEREN Dispenseren is het vrijstellen van bepaalde activiteiten, vakonderdelen, vakken of doelen en de vervanging ervan door evenwaardige activiteiten en doelen. Binnen de grenzen van de regelgeving 5 kan dispenseren tot op het niveau van de leerplandoelstellingen. Het voorstel tot dispenserende maatregelen wordt geformuleerd in de adviesfase. Het is de klassenraad die nadien autonoom bepaalt in hoeverre het curriculum kan of mag aangepast worden, omdat dit ook consequenties heeft voor evaluatie, clausulering en overgangen naar andere onderwijsniveaus of naar een andere school. 5 Zie Onderwijsdecreet XV, en verder: MO SO/2005/05 van 22.06.2005, punt 5
Dispensaties verlenen, betekent dat een leerling wordt vrijgesteld om aan bepaalde geldende eisen te voldoen. Bij het vaststellen van dispensaties moet het toekomstperspectief van de leerling centraal staan. Voor taken die de leerling bij het eindexamen of in een vervolgopleiding uit moet kunnen voeren, wordt geen dispensatie verleend. Bij dergelijke taken moet worden nagegaan met welke hulpmiddelen een leerling ze wel kan uitvoeren. Mogelijkheden voor dispensaties zijn: o vrijstelling van spellingbeoordelingen binnen het vak Nederlands o vrijstelling van spellingfouten in alle andere vakken