Wie is die Meu? - Inter actieve theaterwandeling door 18 de eeuws Leeuwarden -
2
Inhoud Inhoud 1. Introductie 4 2. Aansluiting bij curriculum. 5 3. Les 1: Voorbereidingsles (school) 7 4. Les 2: Interactieve theaterwandeling (stad) 8 5. Les 3: Verwerkingsles (school).. 11 6. Uitslag wedstrijd.. 13 Bijlage 1: Verhaallijn PPT 15 Bijlage 2: Opdrachtformulier.. 27 Bijlage 3: Groepsindeling.. 28 Historisch Centrum Leeuwarden, 2016 3
1. Introductie 1. Introductie MARIA LOUISE JAAR 2015 In 2015 was het 250 jaar geleden dat Maria Louise van Hessen-Kassel in 1765 overleed in haar paleis Princessehof te Leeuwarden. Zij was de prinses die door de Friezen Marijke Meu werd genoemd. Nog altijd spreekt haar verhaal tot de verbeelding: de jonge weduwe die uitgroeit tot lieveling van het volk en stammoeder wordt van ons huidige koningshuis. Friesland eerde in 2015 het werk en leven van deze sterke vrouw met een themajaar. Van historische harddraverij tot graffiti kunstwerk, van stadswandeling tot jeugdvoorstelling. Naast Nassau-stad Leeuwarden waren Oranjewoud en Ameland (geliefde plekken van Maria Louise) een jaar lang decor voor diverse activiteiten. Historisch Centrum Leeuwarden (HCL) en Van Ravesteijn Theater & Events hebben het initiatief genomen om een educatief programma rondom Maria Louise te ontwikkelen voor het Leeuwarder Kunstmenu. Het wordt in schooljaren 2015-2016 en 2016-2017 aangeboden in de vorm van een interactieve theaterwandeling, zodat ook kinderen op een speelse manier kennismaken met deze prinses in het bijzonder en sporen van de 18 e eeuw in hun eigen leefomgeving in het algemeen. Zie: http://www.schoolkade.nl/programma/wie-is-die-meu-2016 DOELGROEP Groep 7-8 van basisscholen uit de gemeente Leeuwarden, die aangesloten zijn bij Kunstmenu. DOELSTELLINGEN Aansluiten bij het tijdvak Pruiken en Revoluties 1700-1800 dat in de lesmethode aan bod komt. Leerlingen kennis laten maken met sporen van 18 e eeuws erfgoed in hun eigen leefomgeving in het algemeen en met prinses Maria Louise en de rol van de Friese Nassaus in de stamboom van ons koningshuis in het bijzonder. Een vakoverschrijdend onderwijsproject ontwikkelen door aandacht te besteden aan geschiedenis, aardrijkskunde, taal en kunst (theater, muziek, dans, mode, architectuur). Een actief programma aanbieden waarmee leerlingen geprikkeld worden tot interactie, het doen van onderzoek en het verwerken van opgedane kennis in een presentatie waarvan zij zelf de vorm mogen kiezen. INHOUD Leerlingen ontmoeten de prinses en helpen haar d r familie en vrienden te zoeken op diverse historische locaties in de binnenstad. Zoals bijvoorbeeld echtgenoot stadhouder Johan Willem Friso, tuinman meneer Knoop of Engelse schoondochter prinses Anna. De personages uit de 18e eeuw worden gespeeld door acteurs, die niet alleen iets over hun personage vertellen maar ook over diens relatie met de prinses. Onderdeel van de wandeling is een spel, dat vergelijkbaar is met het tv-programma Wie is de Mol? De kinderen verzamelen foutieve historische informatie en mogen andere schoolgroepen op het verkeerde been zetten. 4
2. Aansluiting bij curriculum 2. Aansluiting bij curriculum NEDERLANDSE CANON Tijdvak Ontdekkers & Hervormers (1500-1600) Willem van Oranje (1533-1584) http://www.entoen.nu/willemvanoranje De Republiek (1588-1795) http://www.entoen.nu/republiek Tijdvak Pruiken en Revoluties (1700-1800) Slavernij (ca. 1637-1863) http://www.entoen.nu/slavernij Buitenhuizen (17e en 18e eeuw) http://www.entoen.nu/buitenhuizen Eise Eisinga en Planetarium Franeker (1744-1828) http://www.entoen.nu/eiseeisinga Patriotten (1780-1795) http://www.entoen.nu/patriotten Franse tijd en Napoleon (1769-1821) http://www.entoen.nu/napoleon Constitutionele monarchie en Eenheidsstaat http://www.entoen.nu/koningwillem1 en http://www.entoen.nu/grondwet Positie van vrouwen http://www.entoen.nu/alettajacobs FRIESE CANON Sicco van Goslinga Edelman, regent, diplomaat (1661-1731) http://www.11en30.nu/de-canon-vensters/sicco-van-goslinga Maria Louise van Hessen-Kassel De Nassaus in Friesland (1688-1765) http://www.11en30.nu/de-canon-vensters/maria-louise-van-hessen-kassel Eise Eisinga Wonen in een planetarium (1744-1828) http://www.11en30.nu/de-canon-vensters/eise-eisinga Van republiek naar eenheidsstaat Gewezen vrije Friezen (1780-1813) http://www.11en30.nu/de-canon-vensters/van-republiek-naar-eenheidsstaat?language=ned PO LEERGEBIED ORIËNTATIE OP JEZELF EN DE WERELD TIJD (GESCHIEDENIS) Kerndoel 51: De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren. Kerndoel 52: De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van het volgende tijdvak: Pruiken en Revoluties. (Kenmerk: rationeel optimisme en verlicht denken dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.) 5
Kerndoel 53: De leerlingen leren over de belangrijke historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis. PO LEERGEBIED ORIËNTATIE OP JEZELF EN DE WERELD MENS EN SAMENLEVING Kerndoel 36: De leerlingen leren hoofdzaken van de Nederlandse en Europese staatsinrichting en de rol van de burger. PO LEERGEBIED ORIËNTATIE OP JEZELF EN DE WERELD RUIMTE (AARDRIJKSKUNDE) Kerndoel 50: De leerlingen leren omgaan met kaart (kaartlezen). PO LEERGEBIED KUNSTZINNIGE ORIËNTATIE Kerndoel 54: De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken, om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren. Kerndoel 56: De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed. PO LEERGEBIED FRIES Kerndoel 17: De leerlingen ontwikkelen een positieve attitude ten opzichte van het gebruik van Fries door henzelf en anderen. Kerndoel 18: De leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken Fries. Het gaat om teksten die informatie geven, plezier verschaffen, meningen of aanwijzingen bevatten over voor hen bekende onderwerpen. Kerndoel 22: De leerlingen verwerven een woordenschat van frequent gebruikte Friese woorden en strategieën voor het begrijpen van voor hen onbekende woorden. PO LEERGEBIED ENGELS Kerndoel 13: De leerlingen leren informatie te verwerven uit eenvoudige gesproken Engelse teksten. MEERTALIGHEID De acteurs spreken Nederlands, maar gooien er zo nu en dan anderstalige woorden en zinnen doorheen, passend bij hun personage. Deze woorden/zinnen worden, indien nodig, gevolgd door een Nederlandse uitleg: Fries Duits Frans Engels Latijn 6
Inhoud project 3. Voorbereidingsles Periode Week 39: maandag 26 t/m vrijdag 30 september 2016 Locatie School Uitvoering Leerkracht van de groep Duur Materiaal 1 uur of meer - PPT voor leerkrachten (te downloaden via: http://www.schoolkade.nl/programma/wie-is-die-meu-2016; kijk linksonder bij Downloads ) - Bijlage 1: Verhaallijn PPT (dia s 2 t/m 51) POWERPOINT Behandel de PPT met de leerlingen via het digibord. In bijlage 1 is de verhaallijn te vinden, waarin u kunt lezen wat u bij welke dia kunt vertellen. De PPT is behoorlijk uitgebreid. U kunt m helemaal behandelen, maar u kunt er ook elementen uit halen of u erdoor laten inspireren en heel iets anders doen. Ons advies is: speel ermee en haal er datgene uit waarvan u wilt dat uw leerlingen iets (meer) weten, voordat ze aan de theaterwandeling deelnemen. 7
Interactieve theaterwandeling 4. Interactieve theaterwandeling Periode Week 40: maandag 3 of dinsdag 4 oktober 2016 (volgens rooster Kunstmenu, zie: bijlage 3 en http://www.schoolkade.nl/rooster/) Locatie Binnenstad Leeuwarden: - Start : Fletcher Hotel-Paleis Stadhouderlijk Hof (Hofplein 29; 058 216 21 80; Google Maps) - Einde : Muziekkoepel Prinsentuin (tegenover Grand Café Restaurant De Koperen Tuin; Google Maps) Uitvoering Acteurs Van Ravesteijn Theater & Events i.s.m. educatief medewerkers Historisch Centrum Leeuwarden Duur Belangrijk 2 uur - Leerlingen nemen een pen mee. - De leerkracht neemt 1 extra volwassen begeleider mee (ouder/verzorger/stagiaire/ collega) - Tijdens de theaterwandeling mag alleen gefotografeerd worden zonder flits. Mobieltjes staan UIT of op STIL. PRAKTISCHE INFORMATIE Uw groep wordt ingedeeld op maandag 3 of dinsdag 4 oktober 2016, op 1 van de volgende tijdstippen: 09.00-11.00 uur = 1e groep 09.30-11.30 uur = 2e groep 10.00-12.00 uur = 3e groep 10.30-12.30 uur = 4e groep 11.00-13.00 uur = 5e groep Let op: wees ruim op tijd aanwezig bij het Stadhouderlijk Hof! Bij aanvang van het programma sluit de zaal en begint de theaterperformance. Er kunnen dan geen groepen meer worden toegelaten. Tijdens het startmoment in het Stadhouderlijk Hof beginnen 4 schoolgroepen tegelijk met een gezamenlijke introductie. Daarna wandelen deze 4 groepen ieder een andere route langs 7 historische locaties, waar zij 7 historische personages ontmoeten. Het eindpunt is de muziekkoepel in de Prinsentuin. Hier komen de 4 groepen weer samen voor de gezamenlijk afsluiting. 8
INHOUD PROGRAMMA (2:00 UUR TOTAAL) 1. Start: 4 schoolgroepen in Stadhouderlijk Hof (totaal 0:25 uur) - 10 min. ontvangst met muziek - 5 min. theatervoorstelling + uitleg opdracht - 10 min. uitdelen plattegrond met wandelroute en opdrachtenformulier + verlaten zaal 2. Wandeling langs 7 locaties: 4 schoolgroepen, met elk een andere route (totaal ca. 1:20 uur) - 7 x 3 min. theater op locatie = 00:21 uur - 7 x 8 min. wandelen naar locatie = 00:56 uur 3. Eind: 4 schoolgroepen bij muziekkoepel in Prinsentuin (totaal 0:15 uur) - 5 min. theater + uitleg eindopdracht - 10 min. workshop Dansen voor Meu HISTORISCHE LOCATIES EN PERFORMANCES Start Stadhouderlijk Hof: Gele Zaal Prinses Maria Louise jong 1688-1765 1 Grote Kerk Stadhouder Johan Willem Friso echtgenoot 1687-1711 2 Waalse Kerk Prinses Anna van Hannover schoondochter 1709-1759 Georg Friedrich Händel componist 1685-1759 3 Stadhuis Nicolaas Arnoldi burgemeester 1696-1777 4 Princessehof Prinses Anna Charlotte Amelia dochter 1710-1777 Prins Willem IV zoon 1711-1751 5 Brasserie Valentinus Slothouwer rector Latijnse school 1738-1822 6 Historisch Centrum Leeuwarden Johann Hermann Knoop tuinman en allesweter 1700-1768 7 Stadhouderlijk Hof: Tuin Abraham Ferwerda oprichter Leeuwarder Courant 1716-1783 Eind Prinsentuin: muziekkoepel Prinses Maria Louise oud 1688-1765 OPDRACHT VOOR LEERLINGEN TIJDENS WANDELING Tijdens de wandeling vullen de leerlingen een opdrachtenformulier in (zie bijlage 2). Dit formulier wordt bij de start van het programma in het Stadhouderlijk Hof door de organisatie uitgedeeld. Wij vragen u om ervoor te zorgen dat de leerlingen een pen meenemen. Alle historische personages voeren een eigen theaterperformance uit. De leerlingen moeten ontdekken wat er niet klopt. In elke performance zijn altijd 2 fouten: Iets communicatiefs : foute historische informatie. Iets visueels : een object dat niet bij de 18 e eeuw past. Laat de leerlingen tijdens de wandeling ieder voor zich dingen opschrijven. Waarschuw de leerlingen dat ze aan andere scholen niet laten merken welke fouten zij ontdekken. Je kunt immers als klas een prijs winnen. Wel mogen de leerlingen met opzet andere scholen op het verkeerde been brengen. Op deze manier zijn de leerlingen mollen net als in het TV programma Wie is de Mol? 9
TIPS Wie van de leerlingen kan goed kaartlezen? En vindt het leuk om Expert Kaartlezen te worden tijdens de theatrale wandeling? Dit kan één leerling zijn, maar misschien zijn er meer en kan er samengewerkt worden. Of doen een aantal leerlingen het om de beurt. Laat de leerlingen zelf bedenken wie waar op gaat letten bij het ontdekken van de foute informatie. Gebruik daarbij de interesses/kennis/talenten van de leerlingen. Ik ga letten op. (mode, historische informatie, dingen die ik zie, dingen die ik hoor). Sluit aan bij meervoudige intelligenties van Gardner: 10
5. Verwerkingsles 3. Verwerkingsles / wedstrijd Periode week 40-44: woensdag 5 oktober t/m vrijdag 4 november 2016 Locatie School Uitvoering - Leerkracht van de groep - Cultuurcoach van de school Duur 2 uur of meer Materiaal - Het door de leerlingen ingevulde opdrachtformulier in bijlage 2 - PPT voor leerkrachten (te downloaden via: http://www.schoolkade.nl/programma/wie-is-die-meu-2016; kijk bij Downloads) - Bijlage 1: Verhaallijn PPT (dia s 44 t/m 51) Belangrijk Deadline wedstrijd: vrijdag 4 november 2016 sluit de inzendingstermijn VOORBEREIDING Bespreek met de cultuurcoach van uw school een plan van aanpak betreffende deze les. TIJDSPAD VERWERKINGSLES Leg zo spoedig mogelijk na de theaterwandeling aan de klas uit wat de bedoeling is van de verwerkingsles. Liefst nog in dezelfde week, want dan zit de wandeling nog vers in het geheugen. Voor de uitvoering hebben de leerlingen een maand de tijd. De sluitingsdatum voor de wedstrijd is vrijdag 4 november. ONDERWIJSLEERGESPREK Herhaal dia s 44 t/m 51 van de PPT. Bespreek met de leerlingen hun diverse notities op het opdrachtformulier. Beslis als klas gezamenlijk welke antwoorden ingestuurd zullen worden. Bespreek vervolgens de vraag: Hoe denk je dat Maria Louise terugkijkt op haar leven? Dit is een open vraag waarbij leerlingen zich moeten verplaatsen in Marijke Meu. Laat leerlingen ieder voor zich een antwoord opschrijven en bespreek deze daarna met elkaar. Bespreek tenslotte hoe de klas de inzending wil opsturen. Wees creatief, beeldend. Bedenk een leuke vorm die goed bij de leerlingen past zoals: video, poster, brief, theater, muziek, etc. BEOORDELINGSCRITERIA De jury let op de volgende zaken: 9 fouten correct in historische informatie (communicatief) 9 fouten correct in objecten die niet bij de 18 e eeuw passen (visueel) Terugblik Maria Louise 11
Vormgeving INZENDING Opsturen naar: Historisch Centrum Leeuwarden Yteke van der Vegt Groeneweg 1 8939 EH Leeuwarden yteke.vandervegt@leeuwarden.nl Onder vermelding van: Naam school + Groep 12
6. Uitslag wedstrijd 4. Uitslag wedstrijd DATUM De uitslag wordt bekend gemaakt op maandag 14 november 2016. Het Historisch Centrum Leeuwarden neemt contact op met de winnende schoolgroep, om een afspraak te maken voor de prijsuitreiking. PRIJS Prinses Maria Louise komt bij de winnende groep in de klas voor een persoonlijk bedankje. Ook deelt ze hofdames (taartjes) uit. 13
14
Bijlage 1: Verhaallijn ppt Verhaallijn PPT TITELBLAD PPT LEEUWARDER PRINSES Wisten jullie dat er in Leeuwarden vroeger prinsen en prinsessen woonden? En dat er hier paleizen waren? Hier zie je zo n prinses: prinses Maria Louise. Ze was erg populair bij de Friezen en werd door hen Marijke Meu genoemd. Marijke is de Friese of Nederlandse variant van Maria en Meu is een verbastering van het Friese woord muoike (tante). Marijke Meu betekent dus eigenlijk Tante Marijke. Prinses Maria Louise is heel belangrijk geweest voor Nederland. Want dankzij haar bestaat onze huidige koning Willem-Alexander. Hij stamt namelijk rechtstreeks van deze prinses uit Friesland af. Hier zie je Maria Louise met haar kinderen Anna Charlotte Amelia en Willem IV. Koning Willem- Alexander is een achter, achter, achterkleinzoon van de Willem op dit schilderij. Prinses Maria Louise woonde met haar gezin in een echt paleis: het Stadhouderlijk Hof in Leeuwarden. Dat is nu een chique hotel-restaurant. 15
Later, toen haar kinderen groot waren, verhuisde prinses Maria Louise naar een kleiner paleisje: het Princessehof. Dat is nu een keramiekmuseum. Op deze kaart zie je waar het Stadhouderlijk Hof (1) en het Princessehof (2) liggen. Laat leerlingen een paar bekende plekken op de kaart aanwijzen, zodat zij zich kunnen oriënteren. Denk aan: Bibliotheek Macdonalds Nieuwestad met winkels Oldehove Prinsentuin Het was vorig jaar 250 jaar geleden dat prinses Maria Louise overleed. Dat gebeurde in 1765. Met haar dood eindigde een tijdperk in Leeuwarden. Want na haar woonden er geen prinsen of prinsessen meer in de stad. Zij was de laatste. Nog altijd spreekt Maria Louise s verhaal tot de verbeelding: de jonge weduwe die uitgroeit tot lieveling van het volk en stammoeder wordt van ons huidige koningshuis. Friesland eerde in 2015 het werk en leven van deze sterke vrouw met een themajaar. Van historische harddraverij tot graffiti kunstwerk, van stadswandeling tot jeugdvoorstelling. Naast Nassau-stad Leeuwarden waren Oranjewoud en Ameland (geliefde plekken van Maria Louise) een jaar lang decor voor diverse activiteiten. FILMS Laat de klas één van de drie films zien. Meer kan natuurlijk ook. NEDERLAND IN 18 DE EEUW Maria Louise leefde in de 18 e eeuw. Toen was Nederland nog geen koninkrijk, maar een Republiek van Zeven Verenigde Nederlanden (of gewesten). Deze republiek was ontstaan na de Nederlandse Opstand tegen de overheersing van de Spaanse koning Filips II. Dat was rond 1580. Leider van die Nederlandse Opstand was Willem van Oranje. Daarom werd hij later ook de baas van de nieuwe Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Zo iemand werd stadhouder genoemd. 16
Omdat Spanje haar Nederlandse bezittingen niet zomaar op wilde geven, ontstond er oorlog: de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). In tijden van oorlog moet je als leider snel kunnen reageren. Wanneer er een Spaans leger aankomt, moet je dat onmiddellijk weten zodat je je op tijd kunt verdedigen. Nu waren de gewesten Friesland, Groningen en Overijssel vanuit het regeringscentrum in het Westen (toen in Delft, nu in Den Haag) moeilijk te bereiken. Er waren nog niet zulke goede verbindingen (wegen!) als nu. Het duurde soms weken voordat je vanuit Delft in Leeuwarden was. Daarom stelde de leider van de Republiek, Willem van Oranje, een plaatsvervanger aan die beslissingen kon nemen: een Friese stadhouder. Voor deze positie wilde Willem van Oranje natuurlijk iemand die hij kon vertrouwen. Daarom benoemde hij de zoon van zijn broer Jan tot eerste Friese stadhouder. Want familie is meestal oké. Deze Willem Lodewijk was bovendien een bijzonder verdienstelijk militair en zo iemand kon Willem van Oranje natuurlijk goed gebruiken in de strijd met Spanje. http://www.entoen.nu/willemvanoranje http://www.entoen.nu/republiek STAMBOOM Aan de hand van deze stamboom uitleggen dat koning 7. Willem-Alexander van de FRIESE TAK van de stadhouders afstamt en niet van de HOLLANDSE TAK van 1. Willem van Oranje (heel veel mensen denken dat laatste!). Diens lijn stierf namelijk uit met 5. Willem III. Omdat 5. Willem III geen kinderen had, ging de opvolging over naar zijn Friese achterneefje: 7. Willem IV, de zoon van Maria Louise en 6. Johan Willem Friso. Zo werd de Fries stadhouder: 1. Willem IV stadhouder van alle Nederlanden. En moest hij verhuizen van Leeuwarden naar Den Haag. De kleinzoon van Willem IV was 1. Willem I en hij werd in 1813 de 1 e koning van Nederland. Op de afbeeldingen staan v.l.n.r.: 1. Willem van Oranje (vermoord door Balthasar Gerards in 1584) 1. Willem Lodewijk (standbeeld voor Stadhouderlijk Hof in Leeuwarden) 6. Johan Willem Friso Zijn echtgenote Maria Louise (zie: in stamboom) 7. Koning Willem-Alexander http://www.entoen.nu/napoleon http://www.entoen.nu/koningwillem1 en http://www.entoen.nu/grondwet Laat leerlingen via google maps op het digibord de volgende routes opzoeken, zodat de klas een beeld krijgen van wat waar ligt. Leeuwarden Spanje : De Nederlanden waren tot 1580 onderdeel van het Spaanse Rijk. Leeuwarden Delft : Willem van Oranje regeerde de Nederlanden vanuit Delft. Delft Den Haag : Later verhuisde de regering naar Den Haag. Onze regering zit daar tegenwoordig nog steeds. Leeuwarden Dillenburg : Willem van Oranje was geboren op slot Dillenburg in Duitsland. 17
Leeuwarden Orange Frankrijk : Willem van Oranje erfde zijn titel Prins van Oranje van een oom die in Frankrijk woonde, maar geen kinderen had. Leeuwarden Kassel : Prinses Maria Louise heette van achternaam Van Hessen- Kassel. Zij was geboren in Kassel in Duitsland. Zij trouwde met de Friese stadhouder Johan Willem Friso. Leeuwarden Londen : Maria Louise s zoon Willem IV trouwde met de Engelse prinses Anna van Hannover. Zij was de dochter van koning George II. Leeuwarden Moerdijk : De man van Maria Louise, Johan Willem Friso, verdronk bij de Moerdijk in het Hollands Diep. WAT GAAN WE DOEN? We gaan een stadswandeling maken langs plekken die met prinses Maria Louise en met de 18 de eeuw te maken hebben. Leeuwarden was in de 18 de eeuw veel kleiner dan nu. Vraag leerlingen of ze de vorm van de 18 de eeuw kunnen aanwijzen op de google map van het tegenwoordige Leeuwarden. Als je in de 18 de eeuw vanuit het zuiden (Heerenveen/Goutum) naar Leeuwarden reisde, dan zag je de stad zo opdoemen. De stad werd omringd door vestingwallen, stadspoorten en een verdedigingsgracht. Zo kon je de stad goed verdedigen tegen vijandige legers. Leeuwarden was een vestingstad. Eén van de stadspoorten was de Wirdumerpoort. Deze stond op een plek die jullie vast allemaal wel kennen (volgende dia). De bibliotheek in het centrum! Vlakbij de McDonalds. 18
Tijdens de stadswandeling ontmoeten jullie de prinses en helpen haar d r familie en vrienden te zoeken, op diverse historische locaties in de binnenstad. Zoals bijvoorbeeld echtgenoot stadhouder Johan Willem Friso, tuinman meneer Knoop of Engelse schoondochter prinses Anna. De personages uit de 18 de eeuw worden gespeeld door acteurs, die niet alleen iets over hun personage vertellen maar ook over diens relatie met de prinses. In het Stadhouderlijk Hof praat de JONGE PRINSES MARIA LOUISE over: Haar afkomst: Duitse prinses uit graafschap Hessen-Kassel. Haar huwelijk met Fries stadhouder Johan Willem Friso in 1709. Haar man: Die ziet ze weinig want hij is steeds op campagne. Een Fries stadhouder is namelijk niet alleen iemand die regeert, maar hij is ook generaal van het leger. En omdat de Nederlanden in de 18 de eeuw betrokken zijn bij de Spaanse Successieoorlog (1701-1713), is Johan Willem Friso vaak weg om te vechten. Haar kinderen: 2-jarig dochtertje Anna Charlotte Amelia en het kindje waarvan ze zwanger is en waarvan ze nog niet weet wat het wordt. Haar paleizen en buitenverblijven in Friesland: - Paleis Stadhouderlijk Hof in Leeuwarden Dit bestond al toen de 1 e Friese stadhouder Willem Lodewijk naar Leeuwarden kwam. Maria Louise woont hier met haar man en kinderen. - Paleis Princessehof in Leeuwarden Dit wordt pas later speciaal voor haar aangelegd. Zij verhuist hier naar toe, wanneer haar zoon Willem IV (waar zij nu van in verwachting is) 20 jaar wordt. Dit is de leeftijd waarop hij het stadhouderschap zelf mag invullen. Tot die tijd is Maria Louise zijn regentes (zij regeert voor hem en leert hem hoe het moet) en woont ze met hem op het Stadhouderlijk Hof. - Buitenverblijf Mariënburg bij Leeuwarden Dit laat Maria Louise voor zichzelf bouwen. - Buitenverblijf Oranjewoud bij Heerenveen Dit was al gebouwd door de grootmoeder van haar man, prinses Albertine Agnes. Buitenverblijven waren mode in de 18 de eeuw. Rijke families hadden niet alleen een prachtig huis in de stad, maar wilden ook een luxe landhuis met tuinen. http://www.entoen.nu/buitenhuizen Maria Louise heeft een slaafje: Orlando. Dat is in haar tijd heel gewoon. Het was toen populair dat rijke mensen slaven hadden. Nederland heeft een grote rol gespeeld in de slavenhandel tijdens de 17 de en 18 de eeuw. In het Stadhouderlijk Hof hangt dit schilderij in de Nassau Zaal. Je ziet hierop het bewijs dat de Friese stadhouders slaven hadden. Want op dit schilderij staan: - 2 Friese Stadhouders: 19
2 e van rechts: de opa van Johan Willem Friso: Willem Frederik 3 e van links: diens oudere broer Hendrik Casimir I - 2 Slaven: 1 e van links 4 e van links http://www.entoen.nu/slavernij In de Grote Kerk praat echtgenoot en Fries Stadhouder JOHAN WILLEM FRISO over: de strijd om de erfopvolging van de titel Prins van Oranje. De HOLLANDSE tak van de STADHOUDERS droeg de titel Prins van Oranje. Wanneer de laatste stadhouder 5. Willem III overlijdt en hij geen kinderen heeft, is de vraag wie die titel gaat erven. Er zijn meerdere gegadigden, waaronder: - FRIES STADHOUDER 6. Johan Willem Friso (hij stamt van de Friese tak van de stadhouders af en bovendien zijn zijn beide grootmoeders dochters van 5. Willem III s grootvader stadhouder 3. Frederik Hendrik). - Koning Frederik I van Pruisen (zijn moeder was een dochter van 5. Willem III s grootvader stadhouder 3. Frederik Hendrik). Uiteindelijk wordt besloten dat 6. Johan Willem Friso de meeste aanspraak op de titel heeft. Maar helaas overlijdt hij, voordat de besprekingen daarover helemaal rond zijn. Johan Willem Friso praat ook over de plek waar hij staat: - Bij de grafkelder van de FRIESE STADHOUDERS en hun vrouwen en kinderen. Zij liggen allemaal in een kelder onder de Grote Kerk begraven. Links van de houten tombe zie je een koord, dat de toegang tot een trapje naar beneden markeert. - Bovenop de grafkelder staat een houten tombe ter herinnering aan de zwart marmeren tombe die hier ooit heeft gestaan van prinses Anna van Oranje. Zij was de vrouw van de 1 e Friese stadhouder 1. Willem Lodewijk en een dochter van 1. Willem I de Zwijger. - Links van die houten tombe is nog net een grijze wandschildering te zien, van een grafmonument dat hier ooit heeft gestaan. Dat monument was ter herinnering aan de 1 e Friese stadhouder 1. Willem Lodewijk. - Grafkelder, tombe en monument zijn alle 3 vernield aan het einde van de 18 de eeuw in 1795. Dit werd gedaan door patriotten. - Patriotten waren burgers, die tot dan toe nauwelijks een stem hadden gehad in het lands- en stadsbestuur. Zij zagen in stadhouder 2. Willem V een soort dictator, en in sommige regenten zijn stromannen. Ze hielden de stadhouder verantwoordelijk voor de crisis waarin het land was beland. Deze kritische burgers noemden zich patriotten. Sommige regenten kozen hun kant. Bron: http://www.entoen.nu/patriotten 20
Johan Willem Friso vertelt ook over zijn dood bij Moerdijk, die afgebeeld is op een van de gebrandschilderde ramen bij de grafkelder van de Friese stadhouders: Op weg naar een bespreking over de erfopvolging van de titel Prins van Oranje, moet Johan Willem Friso met zijn koets de rivier Hollands Diep oversteken. In die tijd zijn er nog maar weinig bruggen. Daarom zijn er overal veerboten. Daarmee stak je toen het water over. Tegenwoordig doen wij zoiets trouwens nog steeds als we naar de Waddeneilanden gaan. Wanneer Johan Willem Friso het Hollands Diep oversteekt is het slecht weer. Door een windvlaag in het zeil van de veerboot, helt de boot over en vallen de opvarenden van boord. Johan Willem Friso is toen verdronken. Hij is slechts 23 jaar oud geworden en liet een vrouw en een dochtertje van 2 jaar achter. Zijn vrouw was in verwachting van hun tweede kind. Bij de Princessehof praten Maria Louise s kinderen, prinses ANNA CHARLOTTE AMELIA en prins WILLEM IV, over: Het huis van hun moeder: Wanneer haar kinderen volwassen zijn, betrekt Maria Louise dit zogenaamde weduwepaleis, het Princessehof. Het verschil in positie tussen mannen en vrouwen: Hoewel Anna Charlotte Amelia de oudste is, mag zij haar vader Johan Willem Friso niet opvolgen als stadhouder. Dat mogen alleen de jongens. Haar jongere broertje Willem IV wordt dus de volgende stadhouder. Meisjes krijgen een heel andere opvoeding dan jongens. Hun belangrijkste taak is het moederschap en de huishouding. Vrouwen zijn ondergeschikt aan mannen. Is dat tegenwoordig nog zo? Nee, want kroonprinses Amalia mag haar vader koning Willem- Alexander wel opvolgen. Anna Charlotte Amelia trouwt op 17-jarige leeftijd met een Duitse prins en krijgt 2 kinderen. Ze leidt echter een ongelukkig leven, want vanaf haar 22 ste tot haar dood op haar 66 ste is zij krankzinnig. http://www.entoen.nu/alettajacobs Bij de graffiti muur op het Oldehoofsterkerkhof praat rector VALENTINUS SLOTHOUWER over: Zijn baan: Hij is rector van de Latijnse School. Dat is hij geworden doordat Maria Louise een goed woordje voor hem heeft gedaan. Deze Latijnse School bestaat nog steeds, maar hij zit tegenwoordig in een ander gebouw en heeft ook een andere naam gekregen: het is nu Piter Jelles Stedelijk Gymnasium. Hij gaat jullie een college geven over de stamboom van Maria Louise die op deze muur te zien is. Want uit die stamboom blijkt dat alle Europese vorstenhuizen afstammen van kinderen en kleinkinderen van Maria Louise en haar man Johan Willem Friso. Het is dan ook niet voor niets dat Maria Louise ook wel Prinses van Europa wordt genoemd. 21
In de Waalse Kerk praat schoondochter prinses ANNA VAN HANNOVER over: Haar afkomst: Engelse prinses en dochter van koning George II. Haar huwelijk: Zij trouwt op haar 25 ste met een eenvoudig Fries prinsje uit Leeuwarden. Dit lijkt een huwelijk beneden haar stand te zijn, maar de toekomst lonkt! Anna weet dat Willem IV aanspraak maakt op de titel Prins van Oranje. En uiteindelijk wordt hij dat ook in 1747. Dan is hij dus stadhouder van alle Nederlanden; van de hele Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Als gevolg hiervan verhuizen Anna en Willem IV van het kleinburgerlijke Leeuwarden naar het chique Den Haag. Anna houdt erg van muziek. Ze mag er niet alleen graag naar luisteren, maar het ook uitvoeren. Ze zingt en bespeelt instrumenten zoals klavecimbel en dwarsfluit. Anna geeft een orgel cadeau aan de Waalse Kerk. In de Waalse Kerk praat componist GEORG FRIEDRICH HÄNDEL over: Zijn werk: Hij is hofcomponist van Anna s vader, de Engelse koning George II. En hij heeft Anna pianoles gegeven toen ze nog in Engeland woonde. Het orgel: Dat heeft prinses Anna betaald en geschonken aan de Waalse Kerk. Hij gaat ook een stukje spelen, om te laten horen hoe het klinkt. Laat via de link een fragment van 18 de eeuwse muziek horen. De muziek heet Music for the Royal Fireworks (1749). Het is door Händel gecomponeerd voor Anna s vader koning George II. Ter ere van de vrede na de Spaanse Successie Oorlog. Tip: Bespreek met de leerlingen of zij ook kunnen horen dat dit stuk ter ere van een oorlogsvrede is geschreven. Antwoord: er zitten militaire elementen in zoals trommels en trompetten. Die muziekinstrumenten werden in de 18 de eeuw in het leger gebruikt, om commando s van officieren aan soldaten over te brengen. In de Oranjezaal van het stadhuis praat Burgemeester NICOLAAS ARNOLDI over: Zijn werk: - Burgemeester van Leeuwarden. - Secretaris en thesaurier (schatbewaarder of beheerder van financiën) van 7. Willem IV en zijn moeder, de regentes Maria Louise. Zij woonden vlakbij, want het Stadhouderlijk Hof was links naast het Stadhuis. Zie: oranje ster op 18 de eeuwse prent. - Zaakwaarnemer in Friesland na het vertrek van de FRIESE STADHOUDERS naar Den Haag in 1747. Het stadhuis: De 1 e steen is in 1715 gelegd door 3-jarige prins 7. Willem IV (in 2015: 300 jaar geleden). 22
De Oranjezaal in het Stadhuis: - Tot 1795 hingen hier de portretten van de FRIESE STADHOUDERS. Maar deze zijn aan het einde van de 18 de eeuw allemaal vernield. Dat gebeurde in 1795 door patriotten. - Patriotten waren burgers, die tot dan toe nauwelijks een stem hadden gehad in het lands- en stadsbestuur. Zij zagen in stadhouder 2. Willem V een soort dictator, en in sommige regenten zijn stromannen. Ze hielden de stadhouder verantwoordelijk voor de crisis waarin het land was beland. Deze kritische burgers noemden zich patriotten. Sommige regenten kozen hun kant. Bron: http://www.entoen.nu/patriotten - Daarvoor in de plaats zijn portretten van KONINGEN / KONINGINNEN gekomen. Daarom heet de zaal nu ook Oranjezaal, want ons koningshuis heeft als achternaam: van Oranje. Bij het bloemenperkje voor Historisch Centrum Leeuwarden praat tuinman JOHANN HERMANN KNOOP over: Zijn werk: Tuinman en Allesweter: - Tuinman van Maria Louise - Wiskundige en Astronoom - Boekenschrijver - Tekenaar - Onderwijzer De Verlichting in de 18 e eeuw: Knoop is een typisch voorbeeld van een 18 de eeuwse mens die zichzelf van alles aanleerde. Hij leest heel veel boeken en is vooral geïnteresseerd in natuur (bloemen, planten, planeten) en wiskunde. Knoop vindt, net als heel veel andere 18 de eeuwers, dat mensen zichzelf moeten ontwikkelen. En dat daarom alle kinderen naar school moeten kunnen gaan. Bron: http://wikikids.nl/de_verlichting - De reden waarom de Verlichting kwam, is dat mensen met behulp van hun hersenen, dus door veel na te denken, de waarheid over bepaalde dingen gingen onderzoeken. Voor die tijd was dat iets totaal nieuws. Mensen gingen veel meer aan zich zelf denken, er ontstond concurrentie (mensen wilden elkaar verbeteren). - Voor de Verlichting had de kerk heel veel macht. De kerk zei in die tijd vage, magische dingen. Soms waren die dingen helemaal niet waar. Maar de kerk had zoveel macht dat de mensen het geloofden. De kerk zei dat de mensen vanaf hun geboorte al door en door slecht waren. In de Verlichting veranderde dit. Mensen gingen juist het tegenovergestelde denken. Mensen zijn van nature goed, was het nieuwe motto. Daarom vond men het steeds belangrijker dat er gelijke rechten voor mensen kwamen. Een nieuw gewas voor die tijd: de aardappel! Knoop is degene die voor het eerst aardappelen plant, in de tuinen van Maria Louise. Een voorspelling dat de wereld zou vergaan in 1774: In de 18 de eeuw dachten sommigen dit, omdat het leek alsof er een botsing zou komen tussen de maan en een aantal andere planeten. Deze voorspelling veroorzaakte in Friesland paniek. Daarom bouwde Eise Eisinga in het plafond van zijn woonkamer in Franeker een schaalmodel van het zonnestelsel. Zodat hij kon bewijzen dat de voorspelling onzin was, omdat de planeten niet op elkaar gingen botsen maar langs elkaar heen zouden gaan! Johann Hermann Knoop was het met Eisinga eens. Voor meer informatie, zie: http://www.entoen.nu/eiseeisinga. 23
Johann Hermann Knoop heeft de tuin van Mara Louise s buitenverblijf Mariënburg aangelegd: De kaart is door Knoop getekend, maar verkeerd nu helaas in slechte staat. Buitenverblijven waren mode in de 18 de eeuw. Rijke families hadden niet alleen een prachtig huis in de stad, maar wilden ook een luxe landhuis met tuinen. Bron http://www.entoen.nu/buitenhuizen - De rijken vonden het prettig om met hun gezinnen in de zomermaanden de stad te ontvluchten en in de natuur te gaan wonen. - De tuinen bij de buitenhuizen waren prachtig en zijn dat vaak nog. Zij zijn geïnspireerd door de formele Franse stijl van tuinarchitectuur, met strakke geometrische patronen. Van hieruit ontwikkelde zich een eigen, 'Hollandse' stijl: wel strak en geometrisch, maar met meer barokke elementen en speelse toevoegingen zoals bijvoorbeeld de theekoepels, kanalen, waterpartijen of doolhoven. Het spreekt voor zichzelf dat iedereen met de tuin wilde pronken, de ene was nog mooier en groter dan de andere. Het buitenverblijf Mariënburg bestaat helaas niet meer, het is afgebroken. Daar staat nu CSG Comenius locatie Mariënburg. In de tuin van het Stadhouderlijk Hof praat ABRAHAM FERWERDA over: De Leeuwarder Courant: Die in 1752 voor het eerst verscheen, dankzij hem. Onder invloed van de Verlichting werden er steeds meer boeken gepubliceerd en begon men ook met iets nieuws: het uitgeven van kranten. Steeds meer mensen leerden lezen en bovendien wilden ze graag weten hoe dingen in elkaar zaten en wat er in de wereld gebeurde. Maria Louise s dood: Toen zij in 1765 overleed publiceerde Abraham Ferwerda een heel artikel over haar begrafenis. Er stond ook een tekening bij van de lange rouwstoet die haar van haar paleis Princessehof naar haar laatste rustplaats in de Grote Kerk begeleidde. Op de tekening zie je rechtsboven de koets met Friese paarden, die de kist van de prinses vervoert. Omdat Maria Louise zo populair was in Friesland, waren er heel veel mensen die afscheid van haar wilden nemen. Daardoor werd de stoet te lang. Er moest een omweg door Leeuwarden gemaakt worden, zodat iedereen mee kon lopen! Bij de Muziekkoepel in de Prinsentuin praat de OUDE PRINSES MARIA LOUISE over: Het leven dat zij leidde: huwelijk, kinderen, regentes voor haar zoon, vrouw in een mannenwereld. 24
Aan het hof van Maria Louise werken dansmeesters Monsieur en Madame Juardijn. Zij leren de leerlingen een 18 de eeuwse dans: een zogenaamde reidans. Laat het filmpje in de link zien: het geeft een beeld van hoe rijke kinderen er in de 18 de eeuw uitzagen, wat zij leerden (waaronder dansen!) en wat zij in hun vrije tijd deden. OPDRACHT Onderdeel van de theaterwandeling is een spel, dat vergelijkbaar is met het tv-programma Wie is de Mol? Jullie verzamelen foute historische informatie en mogen andere schoolgroepen op het verkeerde been zetten (dan ben je dus een mol). Wanneer we in het Stadhouderlijk Hof beginnen, dan vraagt de jonge prinses Maria Louise jullie om hulp. Zij is op zoek naar familie en bekenden, die ergens in de stad zijn. Zij vraagt jullie haar te helpen hen te vinden. Ze wil namelijk graag te weten komen wat zij over haar vertellen. Maar let op: niet iedereen vertelt de waarheid! Jullie moeten dan ook de leugens voor haar opschrijven. Er zijn 9 theatervoorstellingen. Bij elke voorstelling moet je opschrijven wat er niet klopt. Dat zijn altijd 2 dingen: Iets wat je hoort = historische informatie Iets wat je ziet = een object dat niet bij de 18 de eeuw past In het Stadhouderlijk Hof krijgen alle leerlingen zo n invulformulier. Vul de fouten hier op in. Doe dit voor jezelf! Praat niet luidop. Belangrijk: Iedereen moet zelf een pen meenemen. Tip: Leerlingen kunnen experts worden op een bepaald gebied. Zij letten dan op een specifiek onderdeel. Sluit daarbij aan bij de meervoudige intelligenties van Gardner (zie p. 10). WEDSTRIJD 25
Bespreek met de leerlingen waar de jury op let: 1. Bespreek hun notities op de opdrachtformulieren. Beslis als klas gezamenlijk welke antwoorden ingestuurd zullen worden. 2. Bespreek vervolgens de vraag: Hoe denk je dat Maria Louise terugkijkt op haar leven? Dit is een open vraag waarbij leerlingen zich moeten verplaatsen in Marijke Meu. Laat leerlingen ieder voor zich een antwoord opschrijven en vergelijk deze daarna met elkaar. 3. Bespreek tenslotte hoe de klas de inzending wil opsturen. Wees creatief, beeldend. Bedenk een leuke vorm zoals: video, poster, brief, theater, muziek, etc. De uitslag wordt bekend gemaakt op maandag 14 november. Met de winnende schoolgroep wordt contact opgenomen. De prijs is: een bezoek van prinses Maria Louise in de klas en zij trakteert op hofdames (=-gebakjes). 26
Bijlage 2: 2: Opdrachtformulier 27
Bijlage 2 Bijlage 3: Groepsindeling MAANDAG 3 OKTOBER 2016 09.00-11.00 1 SBO de Trilker (6), 7 en 8, Z1 16 2 SBO de Trilker 7 en 8, Z2 16 3 SBO de Trilker 7 en 8, Z3 16 4 IKC Franciscus - was: De Sprong 7, Wespen 26 totaal 74 09.30-11.30 5 OBS de Twa Fisken (Grou) 8a 25 6 OBS de Twa Fisken (Grou) 8b 25 7 Prins Constantijnschool - Droppingstraat 8 19 8 IKC Franciscus - was: De Sprong 8, Beren 26 totaal 94 10.00-12.00 9 Koningin Wilhelminaschool - Fonteinstraat 7 20 10 Koningin Wilhelminaschool - Fonteinstraat 8 22 11 OBS Oud Oost Goudenregenstraat 7 en 8 25 12 De Leeuwarder Schoolvereniging 8 27 totaal 94 10.30-12.30 13 OBS de Twa Fisken (Grou) 7a 25 14 OBS de Twa Fisken (Grou) 7b 25 15 De Leeuwarder Schoolvereniging 7a 21 16 De Leeuwarder Schoolvereniging 7b 22 93 11.00-13.00 17 Koningin Wilhelminaschool - Transvaalstraat 7 en 8 31 18 Prins Mauritsschool 7 24 19 Prins Mauritsschool 8 17 20 OBS Eestroom - Bilgaard 7 en 8 21 totaal 93 28
DINSDAG 4 OKTOBER 2016 09.00-11.00 1 SBO Aquamarijn 7 en 8, Octopussen 16 2 SBO Aquamarijn 7 en 8, Krokodillen 16 3 SBO Aquamarijn 8, IJsberen 16 4 OBS de Trije Doarpen (Reduzum) 7 en 8 26 totaal 74 09.30-11.30 5 OBS de Finne (Warten) 7 en 8 20 6 OBS it Tredde Ste (Jirnsum) 7 en 8 25 7 Leeuwarder Montessorischool 6, 7 en 8, Nelie 25 8 Leeuwarder Montessorischool 6, 7 en 8, Kim 25 totaal 95 10.00-12.00 9 Prof. Wassenberghskoalle (Lekkum) 8 14 10 Sint Thomasschool 7 25 11 Sint Thomasschool 7 en 8 24 12 Sint Thomasschool 8 30 totaal 93 10.30-12.30 13 IBS de Twamester (Wergea) 7 15 14 IBS de Twamester (Wergea) 8 14 15 Albertine Agnes 7 en 8 35 16 OBS de Wester 8 30 totaal 94 11.00-13.00 17 CBD Nijdjip (Grou) 7 en 8 22 18 RKBS Sint Radboud (Jirnsum) 6,7 en 8 17 19 OBS de Vosseburcht 7 28 20 OBS de Vosseburcht 8 26 totaal 93 29
30