Leergang: Installatie Project Management (IPM) Integraal projectmatig ontwikkelen, realiseren en in stand houden van installaties

e

Opleidingsbeschrijving Leergang: Installatie Project Management (IPM) Integraal projectmatig ontwikkelen, realiseren en in stand houden van installaties K & R Consultants b.v. NEN EN ISO 9001: 2000 drs. K. van Olst Apeldoorn, 1 juli 2010 Opleidingsbeschrijving IPM

Inhoudsopgave 1. Adviescommissie van de opleiding IPM 4 2. Beschrijving leergang 5 2.1 Modulaire opbouw 5 2.2 Inhoud modules 5 3. Eindtermen programma 7 3.1 Algemene doelstellingen leergang IPM 7 3.2 Leerdoelen 7 4. Curriculum 9 4.1 Programma leergang 9 4.2 Opbouw en structuur 9 4.3 Studielast 10 4.4 Literatuur 10 5. Afsluiting leergang 12 5.1 Beoordelingscriteria 12 5.2 Waarborg objectiviteit 12 5.3 Eisen werkstuk 12 6. Intakeprocedure 13 6.1 Instroomeisen 13 Lijst met bijlage(n) Bijlage 1: Programma van de leergang 30-08-10 01-07-2010 / Pagina 3 van 19

1. Adviescommissie van de opleiding IPM De adviescommissie van de opleiding IPM bestaat uit vier leden. De voornaamste functiekenmerken van elk van deze vier leden worden hierna omschreven: De heer ing. F.H.N. de Vries is zelfstandig adviseur. Zijn werk is gericht op het ontwikkelen van bouwprojecten en bouwkostenmanagement. Hij is in deze hoedanigheid verantwoordelijk geweest voor uiteenlopende projecten. De heer J. Regterschot is werkzaam als algemeen directeur bij IPMMC. In deze hoedanigheid is hij verantwoordelijk voor de ontwikkeling van complexe projecten op het gebied van huisvesting, vastgoed en stedenbouw. De heer ir. M.G.M. Nelissen is zelfstandig adviseur. Zijn werk is gericht op veranderingsprocessen, voornamelijk met betrekking tot de technische dienstverlening binnen organisaties. Tevens adviseert de heer Nelissen installatiebedrijven die deze dienstverlening uitvoeren. De heer drs. E.W. Steffens is directeur van K & R Consultants te Apeldoorn. Daarnaast heeft de heer Steffens zich beziggehouden met de ontwikkeling van lesmateriaal voor verschillende organisaties binnen de bouwkolom en de installatiebranche. 30-08-10 01-07-2010 / Pagina 4 van 19

2. Beschrijving leergang 2.1 Modulaire opbouw Het programma van de leergang is samengevat in zeven werkmodulen en een startmodule (nulmodule). Elke module bestaat uit een theoretisch deel in samenhang met lesmateriaal en (studie)boeken, opdrachten voor de deelnemers in de vorm van cases en uitwerkingen van deze cases. Hierna wordt in het kort de inhoud van elke module beschreven. 2.2 Inhoud modules Module 0: Overview en nulmetingen De leergang wordt gestart met een overzicht van de gehele leergang. Daarna worden de eerste nulmetingen uitgevoerd om aanwezige kennis te toetsen. Module 1: Omgevingsfactoren In deze module wordt ingegaan op verschillende aspecten die betrekking hebben op de ontwikkeling van projecten en de mogelijke invloed van de omgeving op het samenwerken in het ontwikkelen, realiseren en in stand houden van installaties in gebouwde omgeving. Tevens worden de maatschappelijke en technische ontwikkelingen die van invloed zijn op de installatiemarkt in deze module behandeld. Module 2: Bedrijfsethiek Bedrijfsethiek wordt binnen deze leergang vertaald vanuit een maatschappelijke verantwoordelijkheid waarbij wordt gezocht naar het evenwicht tussen het belang van de interne organisatie (van de deelnemers) en de projectteamorganisatie. Er wordt met name aandacht besteed aan de relaties tussen verantwoordelijkheid, plicht en macht. Module 3: Projectmatig werken In deze module wordt voornamelijk aandacht besteed aan de wijze waarop partijen in een project op effectieve wijze hun bijdrage aan het totaalresultaat van een project kunnen leveren. De inhoudelijke (vak)bijdragen en de procesbeheersfactoren worden daarvan onderscheiden. Module 4: Projectorganisatie en inrichting Binnen deze module wordt ingegaan op de inrichting van de projectorganisatie per te onderscheiden fase van ontwikkeling en realisatie van het project. Onderwerpen zijn: het functioneren (falen, slagen en conflicthantering) van projectteams, denken in waardeketens, activiteiten op de bouwplaats. In het laatste aspect worden zaken als verslaglegging van bouwvergaderingen alsmede randvoorwaarden voor het inrichten van de projectorganisatie met betrekking tot Veiligheid, Milieu, Bouwbesluit en ARBO (VMBA) documenten behandeld. Module 5: Juridische aspecten 30-08-10 01-07-2010 / Pagina 5 van 19

Deze module heeft voornamelijk betrekking op de toepassing van Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van Technische Installatie werken (UAVTI) voor projecten waar de installateurs als (mede)ontwerpers en uitvoerders in bouwteamverband opereren. Daarnaast worden onderdelen als bouwrecht, aansprakelijkheid en andere werkvormen behandeld. Deze stof wordt met verschillende cases toegelicht in relatie tot een gekozen bouworganisatiemodel. Module 6: Kostenindicatoren In deze module maakt de cursist kennis met de systematiek van het werken met kostenindicatoren voor gebouwgebonden installaties. Aan de hand van verschillende cases leren de deelnemers kostenramingen van gebouwgebonden installaties op te stellen in een vroeg stadium van een project. Module 7: Onderhoudsindicatoren Naast beleidsmatige aspecten en kosten van onderhoud en wijze van onderhouden wordt aandacht besteed aan de gehele onderhoudsmarkt, de omvang, soorten contracten, meerjaren onderhoudsplanning en trends op de onderhoudsmarkt. Tevens wordt in deze module aandacht besteed aan het bepalen van de integrale levensduurkosten van installaties voor advies en ontwerpindicaties van het beslistraject van de opdrachtgever. 30-08-10 01-07-2010 / Pagina 6 van 19

3. Eindtermen programma 3.1 Algemene doelstellingen leergang IPM De student(e) wordt met de opleiding in staat gesteld zich te ontplooien tot senior projectleider van grote complexe projecten. Om de algemene doelstelling te realiseren moet kennis en inzicht worden ontwikkeld, dan wel worden vergroot, bij de deelnemers zodat zij: beter in staat zijn risico s in te schatten met betrekking tot: faalkansen vanuit wisselende omgevingsfactoren leveringsbetrouwbaarheid zowel vanuit de interne projectorganisatie als externe projectorganisatie mogelijke bedrijfsethische valkuilen juridische aspecten. in een vroeg stadium van een project vragen kunnen beantwoorden op het gebied van investeringskosten, levensduurkosten en instandhoudingskosten. 3.2 Leerdoelen Hierna wordt in het kort per module het leerdoel en de doelstelling omschreven: Module 0: Overview en nulmetingen Het 1 e deel van deze module 0 heeft geen leerdoel. De deelnemer wordt inzicht gegeven in de lesstof van de gehele leergang. In het 2 e deel van deze module wordt een diagnose instrument gebruikt. Met behulp van dit diagnose instrument wordt onder meer inzicht verkregen in de omgeving (cultuur, werkwijze en interne procedures van de interne organisatie) van de deelnemers (aan deze leergang). Uitkomsten worden verwerkt en schriftelijk gerapporteerd aan de deelnemers. Module 1: Omgevingsfactoren Het belangrijkste leerdoel is het vergroten van de vaardigheid in het opzetten van een zogeheten STOPE2 analyse waarbij de onzekerheidsreductie geoptimaliseerd wordt. In deze analyse wordt de relatie tussen Sociale verschuivingen, Technische ontwikkelingen, Economische veranderingen en Politieke ontwikkelingen aangegeven. Module 2: Bedrijfsethiek Het belangrijkste leerdoel binnen deze module is de deelnemer bekend te maken en te leren omgaan met een reeks beginselen, waarden en gedragsaanwijzingen binnen de beroepsethiek. Deze reeks beperkt zich tot raakvlakken van de identiteit, het imago en de aansprakelijkheid van de interne organisatie van de deelnemers. Module 3: Projectmatig werken 30-08-10 01-07-2010 / Pagina 7 van 19

Binnen deze module zijn vier leerdoelen, te weten: bewustwording van een werkwijze (projectmatig werken), die het mogelijk maakt, om naast de traditionele leveranciers / uitvoerdersfunctie, de medeontwikkelende rol in projecten te participeren; weten wanneer de methoden en systemen van projectmatig werken effectief en ineffectief zijn; de bijdragen uit de eigen organisatie aan het project eenduidig kunnen beschrijven en weten welke methoden en systemen nodig zijn om het ontwikkel en uitvoeringsproces te kunnen besturen; de basis kunnen leggen voor de overeenkomst(en) met opdrachtgevers voor de ontwikkeling en realisatie van de te leveren diensten en producten in samenhang met de diensten en producten van andere partijen in een project. Module 4: Projectorganisatie en inrichting Module vier start met een zogeheten leerstijlonderzoek. Door middel van dit leerstijlonderzoek krijgen de deelnemers meer inzicht in werkwijze en manieren van handelen van de potentiële deelnemers van een (samen te stellen) projectteam. Het tweede onderdeel binnen deze module is gericht op de verschillende voorkomende (bouwproject) organisatiemodellen. Het voornaamste leerdoel is de deelnemers inzicht te geven in de relatie tussen een gekozen bouwproject organisatiemodel en de voornaamste juridische consequenties van ieder. In het volgende onderdeel wordt aan de deelnemers gevraagd een presentatie op te zetten voor een op te starten project bij een nieuwe opdrachtgever. De leerdoelen zijn: vergroten inzicht in de problematiek bij het verkrijgen van een opdracht inzicht geven in de beslisaspecten bij opdrachtgevers in het aanbesteding en gunningtraject. het leren herkennen van de problemen van de opdrachtgever in deze specifieke fase van het project. Daarna wordt ingegaan op de belangrijkste kenmerken van documenten voor Veiligheid, Milieu, Bouwbesluit en Arbo (VMBA). In relatie tot de projectorganisatie is het leerdoel dat de deelnemers inzicht krijgen in deze relatie. Module 5: Juridische aspecten Aan de hand van de in module vier behandelde (bouwproject) organisatiemodellen wordt de relatie met de juridische consequenties verdiept in relatie tot projectorganisatie. Het leerdoel is de deelnemers (meer) inzicht te geven in het Bouwrecht in samenhang met de Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de Uitvoering van Technische Installatiewerken (UAVTI). 30-08-10 01-07-2010 / Pagina 8 van 19

Module 6: Kostenindicatoren Met de opgedane kennis binnen deze module zijn de deelnemers in staat betrouwbare kostenramingen te maken van de bouwkosten van gebouwgebonden installaties in een vroeg stadium van een project. Module 7: Onderhoudsindicatoren De deelnemers zijn in staat na deelname aan deze module op eenvoudige wijze levensduurkosten te berekenen (in samenhang met de kostenramingen uit module zes). Daarnaast zijn ze in staat een onderhoudskostenplanning voor langere termijn te maken. Ook zijn zij in staat trends en ontwikkeling in de onderhoudsmarkt te vertalen naar hun eigen organisatie. Samenhang loopbaanontwikkeling en perspectief Door de vorengenoemde beoogde kennisverrijking en vergroting van inzicht is een groot aantal problemen die optreden bij het werken aan projecten duidelijker te herkennen. Deze herkenning zal bijdragen aan een betere beheersing en sturing van projecten. Deelnemers die deze leergang met goed gevolg afsluiten kunnen uitgroeien tot senior projectleider. Beoogd niveau van de leerdoelen Het belangrijkste beoogde leerdoelniveau is het ontwikkelen van het abstracte niveau voor de manager in projecten. Hierdoor kan de individuele deelnemer de complexe praktijk van het leiden van projecten weten te schematiseren en te ordenen en mogelijke valkuilen tijdig te herkennen. 4. Curriculum 4.1 Programma leergang Hierna wordt de opbouw van het programma van de leergang gegeven met de studielast. Het lesprogramma van de leergang is opgenomen in bijlage 1. 4.2 Opbouw en structuur De opleidingsstructuur is opgebouwd volgens een zogeheten trechtermodel. De leergang start met een brede scope: De module 1: Omgevingsfactoren en module 2: Bedrijfsethiek. Hierbij wordt de relatie van de interne organisatie en de omgang van de organisatie behandeld. Vervolgens wordt een slag dieper in de module 3 het Werken in Projecten behandeld. Hierna worden de relaties tussen de interne organisatie en het project behandeld. Ten slotte worden specifieke onderdelen in module 6 en 7 behandeld op het gebied van kosten voor nieuwbouw en instandhouding. De opleiding is opgezet voor installatietechnische projectleiders die ingezet worden bij grote, complexe projecten waarbij veel actoren zijn betrokken. Na het volgen van deze opleiding kunnen de deelnemers zich ontwikkelen tot senior projectleider van projecten, zoals hiervoor geschetst. 30-08-10 01-07-2010 / Pagina 9 van 19

4.3 Studielast Hierna is per module de studiebelasting en het aantal contacturen, exclusief reisuren, aangegeven. Module Studiebelasting Contacturen 0 Overview en nulmetingen 0 4 1 Omgevingsfactoren 8 4 2 Bedrijfsethiek 8 4 3 Projectmatig werken 16 8 4 Projectorganisatie 8 4 5 Juridische aspecten 8 4 6 Kostenindicatoren 8 8 7 Onderhoudsindicatoren 16 8 8 Examen 20 8 Totaal aantal uren 92 52 144 4.4 Literatuur Hierna is per module de relevante en verplichte literatuur aangegeven. Module 1: Omgevingsfactoren Dictaat aangereikt door cursusorganisatie, waarin de werkwijze voor het maken van een STOPE2 analyse is samengevat. Module 2: Bedrijfsethiek Organisatie Ethiek, Prof. dr. E.J.J.M. Kimman; Van Grocum, Assen; Uittreksel aangereikt door cursusorganisatie met een samenvatting over morele verantwoordelijkheden. Module 3: Projectmatig werken Projecten Leiden (verplicht, wordt uitgereikt) Projectmatig werken (aanbevolen) Projectmatig creëren (aanbevolen). Module 4: Projectorganisatie en inrichting Uittreksels, door cursus organisatie beschikbaar gesteld, over bouworganisatiemodellen, conflicthantering binnen teams en logistieke modellen. Module 5: Juridische aspecten UAVTI 1992; Sdu uitgeverij Den Haag (verplicht, wordt uitgereikt). 30-08-10 01-07-2010 / Pagina 10 van 19

Uittreksels door cursus organisatie beschikbaar gesteld over bouwrecht en samenhang met de UAVTI. Module 6: Kostenindicatoren Vuistregels voor installatiekosten; O & S consultants (verplicht wordt uitgereikt). Module 7: Onderhoudsindicatoren Vuistregels voor Beheer, onderhoud en renovatie van gebouwgebonden installaties, BORGI; O & S consultants (verplicht, wordt uitgereikt). 30-08-10 01-07-2010 / Pagina 11 van 19

5. Afsluiting leergang 5.1 Beoordelingscriteria Elk module wordt afgesloten met een case of werkopdracht. Deelnemers die voor elke case of werkopdracht een voldoende (minimaal 5,6) hebben behaald komen in aanmerking voor een certificaat. Hierdoor worden diegene die in het bezit zijn van alle certificaten in de gelegenheid gesteld deel te nemen aan een examen. 5.2 Waarborg objectiviteit Bij de toetsing van de beoordelingscriteria wordt een commissie van gecommitteerden samengesteld vanuit een vak of brancheorganisatie. 5.3 Eisen werkstuk De opleiding IPM wordt afgesloten met een individueel eindexamen. 30-08-10 01-07-2010 / Pagina 12 van 19

6. Intakeprocedure 6.1 Instroomeisen De studenten die willen deelnemen aan de leergang IPM moeten in het bezit zijn van één van de volgende diploma s: HBO; werktuigbouwkundig; HBO; elektrotechnisch; HBO; installatietechniek of WO diploma. Daarnaast moeten zij, op enigerlei wijze minimaal twee jaar werkervaring hebben binnen het vakgebied van gebouwgebonden installaties. Deze zaken worden getoetst aan de hand van een verklaring van de werkgever(s) en een van de diploma s van de desbetreffende gevolgde opleiding. Omdat de opleiding nieuw is zijn er nog geen lijsten van studenten beschikbaar. Er vindt geen specifieke intake plaats aan de hand van een vragenlijst. 30-08-10 01-07-2010 / Pagina 13 van 19

Bijlage 1: Programma van de leergang Installatie Project Management (IPM) 30-08-10 01-07-2010 / Pagina 14 van 19

Lesprogramma leergang Installatie Project Management (IPM) (integraal projectmatig ontwikkelen, realiseren en in stand houden van installaties) Voorbereiding: Het is absoluut noodzakelijk dat de deelnemer zich consistent voorbereidt op alle studiebijeenkomsten. Naast de studiestof moet tevens de te behandelen case worden bestudeerd. Programma 1 e bijeenkomst Ochtend: 9.00 10.00 uur Module 0: Overview lesstof Aan het begin van de eerste studiebijeenkomst wordt een overview gegeven van de totale stof van alle modules. Hierbij wordt tevens de samenhang van de lesstof tussen de verschillende modules aangegeven. Daarnaast wordt de te volgen werkwijze en de opzet besproken en in overleg met de deelnemers de groepsindeling vastgesteld. Het doel is dat de verbanden tussen theorie, praktijk en ervaringsontwikkeling geoptimaliseerd worden. Bespreking van de vooraf door de cursisten ingezonden nulmeting; cultuurkenmerken van de organisatie van de deelnemers. Ochtend: 10.00 12.30 uur Module 1: Omgevingsfactoren inleiding invloed ontwikkelingen in de installatiemarkt; inleiding omgevingsfactoren en beantwoorden vragen deelnemers over de bestudeerde lesstof; uitwerken in teams van de case STOPE2 analyse; presentatie van een vertegenwoordiger van elk team van de gekozen uitwerking. Middag: 13.30 17.00 uur Module 2: Bedrijfsethiek nulmeting bedrijfsethiek (algemene kennis); inleiding bedrijfsethiek; beantwoorde vragen deelnemer over de bestudeerde stof; inleiding: morele verantwoordelijkheid in projectorganisatie uit te werken individuele case (let op: deze uitwerking wordt ingenomen) bespreking uitwerking case. Evaluatie module 1 en 2 Programma 2 e bijeenkomst 30-08-10 01-07-2010 / Pagina 15 van 19

Ochtend: 9.00 12.30 uur Overview lesstof Module 3: Projectmatig werken Introductie docent Ordenen van vooraf gestelde en naar de docent opgestuurde vragen n.a.v. verplichte lesstof uit Projecten Leiden. Resultaat oriëntatie oefening (1) resultaat oriëntatie (individueel) Faseren fasen in een project oefening (2) faseren: parkeergarage (groepscase). Besturen / beheersen(*) tijd / capaciteit begrip: kritieke pad oefening: standlijnen oefening: eisen aan een balkenschema oefening: bekorten doorlooptijden. geld begrippen: investeringsuitgaven en exploitatielasten budget als norm: budget posten: budgetbewaking oefening: de taxi oefening: het budget. Middag: 13.30 17.00 uur Besturen / beheersen (*) aspecten van besturen / beheersen kwaliteit vastleggen van kwaliteitsnormen beoordelen van kwaliteit informatie soorten projectinformatie beheersen van informatiestromen (I/O matrix) organisatie met het onderscheid in het werk, per fase, verschilt ook de organisatie hiërarchie in de projectorganisatie overlegstructuren T.V.B. beschrijvingen. 30-08-10 01-07-2010 / Pagina 16 van 19

Beslissen aspecten van beslissen doel van het beslissen: (on)gewijzigd doorgaan / stoppen informatie om te kunnen beslissen beslispunten T.V.B. beschrijvingen. Conclusies trekken: projectmatig werken, wanneer wel, wanneer niet indien wel projectmatig werken, dan voor alle betrokkenen? of vooral voor jezelf? zijn er, intern de eigen organisatie, nog voorwaarden te vervullen om te pmw en? Huiswerkopdracht (toelichting, voorwaarden inzending, einddatum). Evaluatie module 3 Programma 3 e bijeenkomst Ochtend: 9.00 12.30 uur / 13.30 15.00 uur Overview lesstof Module 4: Projectorganisatie en inrichting individuele nulmeting (organisatievormen); inleiding logistiek; case voorraadbeheer; individueel (let op: deze uitwerking wordt ingenomen) bespreking uitwerking case bouworganisatiemodellen; case: model voor een projectorganisatie ontwikkelen. Presentatie, toelichting en bespreking van de case. Middag: 15.00 19.00 uur Module 5: Juridische aspecten indeling bouwrecht; relatie UAVTI en bouworganisatiemodel; uitwerking vijf cases in groepen van vier (let op: het resultaat wordt beoordeeld); bespreking, uitwerking per groep. Evaluatie module 4 en 5 30-08-10 01-07-2010 / Pagina 17 van 19

Programma 4 e bijeenkomst Ochtend: 9.00 12.30 uur Overview lesstof Module 6: Werken met kostenindicatoren nulmeting: onderzoek naar kennis en kostenindicatoren van de deelnemers; het belang van kosteninzicht case: relatieoppervlak en aantallen (BSH) (individueel) uitleg case case: kosten van aantallen (rad. kranen) (individueel; let op: deze uitwerking wordt ingenomen) uitleg case flexibiliteit en kosten case: kosten van flexibiliteit per stramien (rad/stramien) uitleg case Groepscase kostenplan op basis van PvE introductie. Middag: 13.30 15.00 uur groepscase kostenplan op basis van PvE (uitwerking) behandeling case in vier groepen van vier (let op: de uitwerking wordt ingenomen) aandachtspunten bij het werken met kostenindicatoren case: relatie verlichting, koelvermogen en kosten uitleg case case: kosteninstallatie bij renovatie gebouw (individueel; let op: de uitwerking wordt ingenomen uitleg case. Middag: 15.00 19.00 uur Kosten en uitgaven kostensoorten; methoden voor rentabiliteit en levensduur behandeling plenair groepscases. Evaluatie module 6 30-08-10 01-07-2010 / Pagina 18 van 19

Programma 5 e bijeenkomst Ochtend: 9.00 12.30 uur Overview lesstof Moduul 7: Werken met onderhoudsindicatoren innovatieve benadering van de onderhoudsmarkt; inleiding met stellingen; overzicht te onderscheiden (onderhouds) kostensoorten; strategische keuzes; omvang Onderhoudsmarkt. Middag: 13.30 17.00 uur levensduurkosten; haalbaarheidsstudie; case: haalbaarheidsstudie warmtepomp (groepscase); stappenplan MOUP (bespreking, uitwerking per groep; let op: deze uitwerking wordt ingenomen); huiswerkopdracht, toelichting. Evaluatie module 7. Capita selecta gehele leergang 15.30 uur Evaluatie gehele bijeenkomst om 16.30 uur 30-08-10 01-07-2010 / Pagina 19 van 19

VOORWAARDEN CURSUSSEN EN WORKSHOPS TVVL CURSUSSEIZOEN 2011 2012 1. Aanmelding, toelating en deelname 1.1. Waar in deze voorwaarden cursus wordt genoemd, wordt tevens workshop bedoeld. 1.2. De aanmelding geschiedt schriftelijk door middel van het aanmeldingsformulier. 1.3. Na beoordeling van de aanmelding op basis van de toelatingseisen, zoals omschreven in de brochure van de betreffende cursus, ontvangt u bericht of u al dan niet bent toegelaten. 1.4. De toelating tot de cursus vindt plaats in volgorde van ontvangst van de aanmeldingsformulieren. 1.5. Bij overtekening van de cursus wordt een wachtlijst aangelegd. Leden van de TVVL of personeel van begunstigers van de TVVL die op de wachtlijst voorkomen, hebben in volgorde van aanmelding, voorrang bij toelating voor de eerstvolgende cursus. 1.6. TVVL behoudt zich het recht voor cursussen te annuleren of de startdatum te verplaatsen indien er sprake is van onvoldoende belangstelling dan wel overmacht. De aanmelders worden daarover uiterlijk 2 weken voor aanvang schriftelijk geïnformeerd. 1.7. De TVVL behoudt zich het recht voor, om conform het in lid 1.3, gestelde, een cursist de toegang tot een cursus te weigeren of te ontzeggen. 2. Cursusprijs, betalings en annuleringsregeling 2.1. De cursusprijs en de examenkosten worden per studiejaar door het Bestuur van TVVL vastgesteld. 2.2. Na toelating tot de cursus, ontvangt de cursist/werkgever een factuur om het gehele cursusbedrag te voldoen, betaling binnen 30 dagen na factuurdatum. Eerst na ontvangst van het totale cursusbedrag is de cursist definitief gerechtigd aan de cursus deel te nemen. 2.3. Wanneer de cursus geen doorgang vindt, wordt het volledige cursusbedrag, binnen 30 dagen na de schriftelijke bevestiging van TVVL, gerestitueerd. 2.4. Een cursist die zich heeft aangemeld en is toegelaten verplicht zich het cursusbedrag te voldoen. Bij afzien van deelname zijn annuleringskosten verschuldigd. Deze bedragen: - 5% van het cursusbedrag met een minimumbedrag van 150,00 bij annulering op een tijdstip eerder dan twee maanden voor aanvang van de cursus. - 20% van het cursusbedrag bij annulering op een tijdstip tussen twee maanden en een maand voor aanvang van de cursus. - 50% van het cursusbedrag bij annulering op een tijdstip korter dan een maand voor aanvang van de cursus. - 100% van het cursusbedrag bij annulering nadat de cursus is gestart. De annulering dient schriftelijk te geschieden. 2.5. De annuleringskosten zijn niet verschuldigd indien, na overleg met de TVVL, de plaats door een andere cursist van dezelfde werkgever wordt ingenomen. Hierbij dient de andere cursist tevens te voldoen aan de voorwaarde genoemd onder lid 1.3. 2.6. Bij tussentijds beëindigen van deelname aan de cursus blijft het gehele cursusbedrag verschuldigd. 2.7. Indien de cursus wordt afgesloten met een examen en de cursist conform de voorwaarden van het examenreglement gerechtigd is om aan dit examen deel te nemen, dient vóór aanvang van het examen het verschuldigde examengeld te zijn voldaan. 3. Cursus en aansprakelijkheid 3.1. Het aan een cursist ter beschikking gestelde cursus en opleidingsmateriaal mag noch worden vermenigvuldigd, noch worden gebruikt voor andere doeleinden dan voor die welke binnen het kader van de cursus en opleiding zijn gesteld. 3.2. Alle rechten van intellectuele eigendom of het auteursrecht, betreffende alle cursus, les en examendocumenten, berusten uitsluitend bij TVVL. TVVL heeft het uitsluitend recht deze werken openbaar te maken en te verveelvoudigen. 3.3. TVVL behoudt zich het recht voor, wijzigingen in het programma en de inhoud van de cursus aan te brengen alsmede het docententeam aan te passen. 3.4. TVVL sluit iedere aansprakelijkheid uit voor onjuistheden in het aangeboden studiemateriaal. 8 4-2011 TVVL Cursussecretariaat, T 033 434 57 60 cursus@tvvl.nl www.tvvl.nl 1 van 2

VOORWAARDEN CURSUSSEN EN WORKSHOPS TVVL CURSUSSEIZOEN 2011 2012 3.5. De TVVL sluit iedere aansprakelijkheid uit voor schade, door welke oorzaak ook, aan cursisten of derden, opgelopen in verband met de cursus. Schade, diefstal of verlies en eventuele gevolgschade of productschade daaronder begrepen. 4. Diploma of Certificaat 4.1. In de cursusinformatie staat aangegeven of de cursus kan worden afgesloten met een examen. Is deze mogelijkheid aanwezig dan heeft de cursist de keuze: een examen afleggen of een certificaat behalen. Voor het examen ontvangt de cursist een separate uitnodiging. 4.2. Het certificaat of diploma wordt éénmalig verstrekt. 4.3. Voor de cursussen waarvoor geen examen wordt afgenomen zal, indien wordt voldaan aan de voorwaarden, een certificaat of bewijs van deelname worden uitgereikt. 5. Examenreglement 5.1. Het examenreglement van de betreffende cursus geeft de voorwaarden weer voor de toelating aan een examen, de wijze van examineren, de beoordeling van het examenwerk en verder voor datgene wat hiermede in de ruimste zin verband houdt. 5.2. Het examenreglement wordt vastgesteld, respectievelijk gewijzigd, door het Curatorium Cursussen van TVVL. 5.3. In alle zaken, waarin het examenreglement geen oplossing biedt, beslist het Curatorium Cursussen van TVVL. 5.4. Bij de aanmelding voor een cursus wordt medegedeeld of aan het einde van de betreffende cursus de gelegenheid bestaat tot het afleggen van een examen. 5.5. Het examenreglement wordt meegestuurd met de uitnodiging voor het examen. 6. Vertrouwelijkheid 6.1. TVVL conformeert zich aan de Nederlandse privacy wetgeving. TVVL, haar medewerkers en de bij de cursus betrokken personen zullen informatie van en over cursisten strikt vertrouwelijk behandelen. 7. Vragen 7.1. Vragen over administratieve en cursusinhoudelijke zaken zullen door TVVL binnen twee weken, na ontvangst van de vraag, worden beantwoord. Indien een langere tijd nodig is voor beantwoording zal dit tijdig worden aangegeven. 8. Klachtenprocedure 8.1. Klachten kunnen schriftelijk of per e mail worden ingediend bij: Bestuur TVVL T.a.v. de Voorzitter Curatorium Cursussen Postbus 311 3830 AJ Leusden e mail: directie@tvvl.nl 8.2. De ontvangst van de klacht wordt binnen zeven werkdagen schriftelijk bevestigd aan de indiener. 8.3. De afhandeling van de klacht valt onder verantwoordelijkheid van de Voorzitter Curatorium Cursussen en zal vertrouwelijk worden behandeld. 8.4. Binnen vier weken ontvangt de indiener een schriftelijke reactie. 8.5. Mocht de klacht niet naar tevredenheid zijn opgelost dan kan de cursist zich wenden tot de Beroepscommissie. Hiertoe wordt het gehele dossier overgedragen aan Stichting ISSO, de Raad van Begeleiding, Postbus 577, 3000 BV Rotterdam. De uitspraak van deze beroepscommissie is bindend. 8.6. TVVL zal de door de Beroepscommissie opgelegde oplossing binnen vier weken uitvoeren. 08 4-2011 TVVL Cursussecretariaat, T 033 434 57 60 cursus@tvvl.nl www.tvvl.nl 2 van 2

De Mulderij 12 Postbus 311 3830 AJ Leusden T 033 434 57 50 F 033 432 15 81 info@tvvl.nl www.tvvl.nl