Bendoo Box kom erachter hoe het werkt INGEKORTE HANDLEIDING Leer wat een Raspberry Pi allemaal kan
Iets voor jou? Geschreven voor kinderen van tien tot veertien jaar. Hou je van techniek en avonturen? Wil je graag nieuwe dingen leren? Dan is dit boekje iets voor jou! Je kunt direct aan de slag met de bijbehorende Raspberry Pi-set. Met het programma Scratch leer je programmeren zonder te tikken. Maak je eigen gratis website op de Raspberry Pi Tips en weetjes In deze gekleurde rondjes vind je extra informatie over de Raspberry Pi. Het zijn tips en weetjes die je niet per se hoeft te kennen, maar die leuk en handig zijn. Begrijp je iets niet, dan sla je het gewoon over! En pssst van sommige Engelse afkortingen weten veel volwassenen niet eens precies wat ze betekenen. 2014: Reshift digital Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit deze uitgave is alleen toegestaan na voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel de gegevens in dit boek zo zorgvuldig mogelijk zijn bijeengebracht, aanvaardt de uitgever geen aansprakelijkheid voor onvolledigheden of (zet)fouten. Informatie Reshift Digital, Haarlem T: 023-543 00 00 Tekst: Bosman Communicatie en Boomvis Multimedia Vormgeving en Illustraties: PRORENS Druk: Senefelder Misset, Doetinchem Eindredactie: Annemarie Korevaar Intro Zelfs als je niets van computers weet, kun je met deze handleiding aan de slag. Het is voor kinderen van 10-14 jaar. Je leert het goedkope mini-computertje met de naam Raspberry Pi aansluiten. Je leert de desktop van de Raspberry Pi ontdekken en met Scratch leer je programmeren zonder dat je allerlei moeilijke computertaal hoeft in te tikken! Ook leggen we je precies uit hoe je je eigen website kunt bouwen. En dat allemaal op die kleine Raspberry Pi! 2 3
8 GB LP2 DEEL I P006 P010 P011 P019 P020 P035 P036 P039 M6 F1 F2 F3 F4 L11 M2 P2 RC21 L1 1. Een Raspberry Pi? Hier maak je kennis met de Raspberry Pi. Je leert hier wat de Pi voor computer is en waarvoor je hem kunt gebruiken. LP1 2. Installatie F3 Q5 In dit hoofdstuk ontdek je hoe je jouw Raspberry Pi aansluit aan een beeldscherm, toetsenbord, muis en het internet. Ook leer je hoe je hem voor het eerst kunt opstarten. 3. Wat zie je op je scherm? Je Pi doet het! Hier lees je over de desktop van de Raspberry Pi. Waar kun je op klikken? En welke programma s vind je hier? 4. Dit kun je ermee Wat kun je met de Raspberry Pi? Hier vind je enkele voorbeelden van wat mensen met de Raspberry Pi hebben gedaan. B1 M1 Q6 DEEL II P040 P043 P044 P050 C11 P2 TP1 Q4 Q3 Q2 Q1 WP2 C12 C15 TP15 3 1. Welkom bij Scratch Scratch is een programmeertaal speciaal voor kinderen. In dit hoofdstuk leer je wat het is en wat je ermee kunt doen. 2. Wat zie je op je scherm Wat staat er allemaal op je scherm als je Scratch start? Hier wordt het uitgelegd. P2 W10 T10 H7 P051 P056 P057 P067 H8 W9 T9 D3 Z78 TT4 V4 3. De programmeerblokjes V10 IL1 V12 V2 IL0 Hier leer je wat de belangrijkste programmeerblokjes betekenen en wat je ermee kunt doen. 4. Zelf programmeren Nu je bekend bent met de basis van Scratch, ga je een paar echte programma s maken. FU2 V11 DEEL MPL02 III P068 P070 IL2 P071 P081 P082 P088 P089 P092 P093 P099 T4 bedrijven en wat je maar kunt verzinnen. Maar hoe werkt dat precies? Je leest het MPL01 in dit hoofdstuk. RW2 RW1 2 1. Hoe werkt een website? Websites zijn er over van alles: tekenfilms, puzzels, J21 LH01 R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 2. Een website op je Raspberry Pi Wat heb je allemaal nodig voor een website op je Raspberry? Best veel. In dit hoofdstuk maken we samen je Raspberry klaar om een website te bouwen. 3. Kennismaken met Wordpress Je maakt kennis met Wordpress. Je leert hoe het programma is opgebouwd en hoe je jouw eigen site aanpast zoals jij dat wilt. 4. Je site opbouwen met Wordpress Je krijgt tips om je eigen site op te bouwen. Je leert berichten en pagina s te maken. 5. Tips voor je eigen site Hoe maak je een leuke site die mensen graag bezoeken? Hoe maak je reclame voor je site? C16 Z11 RC20 LR23 LR C16 V12 P100 P103 6. Jouw eigen internetadres In dit hoofdstuk leer je hoe internetadressen werken. En je leest hoe jij aan je eigen internetadres komt. Is dat leuk 4 5 of is dat leuk? P4
DEEL I Hoofdstuk 1: Een Raspberry Pi? Als je dit leest, heb je de Raspberry Pi waarschijnlijk al even bekeken. Deze handleiding hoort namelijk bij de Bendoo Box waar ook een Raspberry Pi in zit. Heb je al gekeken? Wat vind je ervan? Misschien vind je het maar een raar ding. Je kunt alle chips en stekkertjes gewoon zien op de groene printplaat. En eh hij is nogal klein. Ontstaan De Raspberry Pi is bedacht in 2006, door wetenschappers aan de Universiteit van Cambridge in Engeland. Het was technici inmiddels gelukt om een hele computer op één chip te plaatsen. Dit was vooral bedoeld voor gebruik in mobiele telefoons, vooral smartphones. Nog niemand was op het idee gekomen om daar weer een ouderwetse computer mee te maken. Maar wacht! Beoordeel nooit iets op uiterlijk of formaat. Je hebt namelijk een volledige computer in je hand! En je kunt er ontzettend veel mee doen. Er is op de hele wereld geen enkele computer die zo veel kan en die zó goedkoop is. Dat is wat de Raspberry Pi zo bijzonder maakt. In deze handleiding lees je wat de Raspberry Pi leuk maakt voor jou. Je gaat er helemaal zelf mee aan de slag! Hou je van computers en techniek? Wil je graag dingen uitproberen met computers? Wil je leren hoe je moet programmeren? Ben je nieuwsgierig? Als je dit allemaal met een luid ja beantwoordt, dan ben je aan het goede adres en moet je snel verder lezen! Wél zagen die wetenschappers dat nieuwe studenten aan hun universiteit steeds minder van computers wisten. Dat kwam omdat computers steeds ingewikkelder en kleiner werden. Vroeger, rond 1980, konden mensen die dat leuk vonden hun computer zelf makkelijk repareren of uitbreiden. Maar met de laptops en tablets van tegenwoordig ging dat niet meer zo makkelijk. Vaak moest een computer voor elk dingetje dat stuk was terug naar de fabriek. Een klein, handzaam computertje waarmee kinderen konden knutselen en leren programmeren, thuis of op school, dat werd hun doel. En ook nog eens lekker goedkoop, zodat kinderen er niet te lang voor hoefden te sparen. De wetenschappers gingen aan de slag. Als besturingssysteem (Engels: Operating System) werd Linux gekozen. Linux is gratis en met Linux kun je veel: je kunt er het internet mee op, films en muziek mee afspelen, enzovoort. Er moesten natuurlijk ook nog stekkers op om het computertje aan te kunnen sluiten op andere apparaten. Dus het was even puzzelen om alles op zo n klein bordje te krijgen. Maar de wetenschappers van Cambridge kregen het voor elkaar. Dat werd de Raspberry Pi. 6 7
Succes In 2012 begon de productie. De Raspberry Pi werd al snel een groot succes. Op de dag dat de Pi voor het eerst verkocht werd, was de Pi zó populair, dat de websites waarop je hem kon bestellen overbelast raakten. Ze crashten. Sindsdien is de Pi al miljoenen keren verkocht en voor van alles gebruikt. Wat kun je ermee? Eerst maar eens een lijstje van wat je met een Raspberry Pi kunt doen: Surfen op het web Muziek en film afspelen (home theater) Spelletjes spelen Leren programmeren (spelletjes maken) Server voor bestanden Bewakingscamera Klinkt goed hè!? Vooral als home theater wordt de Raspberry Pi veel gebruikt. Misschien denk je: hiervoor kun je toch elke computer gebruiken? Klopt! Maar die zijn veel duurder. De Raspberry is zó goedkoop dat je er van alles mee kunt uitproberen. Wat dacht je van... Een automatische voerbak voor je kat of hond Een gitaarstemmer Een op afstand bedienbare deuropener Een vogelhuisje dat fotootjes kan nemen van de kleine vogeltjes Een robot-zeilboot Een eigen robot maken Een helikopter die luchtfoto s kan maken Een pc op zonne-energie Een vliegende Raspberry Pi!? Zo! En dat is nog maar een klein lijstje. Er is nog veel meer mogelijk. De Raspberry Pi is zelfs al de ruimte in gelanceerd! Misschien moet je je eerder afvragen: wat kun je er níet mee doen? Robots Ook hebben we het nog niet eens over robots gehad. Omdat de Raspberry Pi licht flexibel en krachtig is, is hij perfect voor een zelfgebouwde robot. Denk maar aan robot-armen, robothonden en robotstofzuigers. Op internet kun je allerlei voorbeelden bekijken (ga voor filmpjes naar de website van Bendoo Box www.bendoobox.nl). Speciaal voor kinderen zijn er inmiddels ook robots van Lego te koop die je kunt aansluiten en bedienen, bijvoorbeeld met de programmeertaal Scratch. Hoe Scratch werkt, lees je verderop in de handleiding. De specificaties Een lijstje met onderdelen en wat een apparaat allemaal kan, noem je de specificaties. Ze staan vaak achter op een verpakking. Meestal sla je ze waarschijnlijk over. Dat kun je nu ook doen, als je het niet snapt of niet interessant vindt. Maar het hoort er wel bij. Want hieraan kun je ziet wat jouw Raspberry Pi allemaal aankan. De Raspberry Pi die in deze set zit, heeft de volgende specificaties: Model: RPi (model B+) Losse prijs: ongeveer 40 euro Processor (CPU): 700MHz Broadcom BCM2835 (kan tot 1 GHz opgevoerd worden) Schijf: Micro SD-kaart van 8 GB Geheugen: 512 MB USB-poorten: 4 Video: Composite en HDMI (DVI met verloop ook mogelijk) Audio: 3,5mm-jack, HDMI Netwerk: 10/100 ethernet Energiegebruik: 600 ma (3,5 W) Stroomvoorziening: 5 Volt via micro-usb 8 9
Logo Het symbool van de Raspberry Pi is de framboos, een raspberry in het Engels. Die zie je op de website en op je scherm. Spreek je Engels, dan weet je wat de naam van jouw computer betekent: frambozentaart. Heerlijk! Wat ga je leren Je bent nu klaar met de inleiding. Je weet wat een Raspberry Pi is en wat je ermee kunt doen. In deze handleiding ga je verder ontdekken hoe je de Pi in elkaar zet, aansluit en hoe je hem opstart. Je leert daarna wat je allemaal op je scherm ziet, en wat je meteen al allemaal kunt doen met dit bijzondere computertje. En dan leer je programmeren. Met Scratch. Programmeren is iets waar je de rest van je leven iets aan kunt hebben. Computers zijn overal. Zelfs in je auto, je wasmachine en (binnenkort) je bril. Als jij ze kunt programmeren, komt dat goed van pas! Dat is precies wat de bedenkers van de Raspberry Pi willen bereiken. Hoofdstuk 2: Installatie Je kunt vast niet wachten om met je Raspberry Pi te beginnen. Toch moet je de Pi eerst installeren voordat je ermee aan de slag kunt. Je moet alle kabels en snoeren op de goede manier aansluiten, anders doet hij niks. 10 11
Wat zit er in de Bendoo Box? In de Bendoo Box vind je alles wat je nodig hebt om de Raspberry Pi aan te sluiten, namelijk: Hardware en software. Een Micro SD-kaart met programma s om je Pi op te starten Een echt Bendoo Box-hoesje voor de Pi om hem te beschermen tegen stof en ongelukjes Een draadloos toetsenbord met ingebouwde muis Een snoertje voor de aansluiting met het stopcontact Deze woorden heb je vast wel eens gehoord. Maar weet je ook wat ze betekenen? Alles van de computer dat hard is, noem je hardware. Hardware kun je aanraken, zoals het toetsenbord, de monitor, de chips. Dat wat niet aan te raken is, noem je software. Dat zijn de programma s die op je computer draaien. Wat denk je? Is de Raspberry Pi zelf hardware of software? Een HDMI-kabel voor het beeld naar je tv of monitor Een netwerk-kabel om verbinding te kunnen maken met internet Zelf moet je hebben: Een Raspberry Pi in een grijs antistatisch zakje Een monitor of televisie met HDMI-aansluiting. Andere aansluitingen (zoals DVI, VGA) kunnen ook, maar die behandelen we in dit boekje niet; Alles verzameld? Volg nu de instructies hieronder op. Dan kijk je als alles goed gaat snel naar het welkomstscherm van je nieuwe mini-computertje. Tip: Je kunt de Pi eenvoudig uitbreiden. Er bestaan allerlei spullen voor die je los kunt kopen. Hardware dus. Wat dacht je van een speciale Pi-camera om foto s te maken, of een WiFi-dongel waarmee je de Pi met je draadloze netwerk kunt verbinden. Of een batterij om je Pi ook buiten stroom te geven. Verderop lees je over extra USB-poorten, waarvoor je een USB-hub gebruikt. De binnenkant Misschien schrik je een beetje als je de Raspberry Pi voor het eerst uit het grijze zakje haalt en in je handen houdt. Een groen plaatje met chipjes, stekkertjes en allerlei gesoldeerde (= vastgezet met gesmolten druppeltjes metaal) dingetjes. Is dit het nou? Ja, dit is het! Je kijkt naar iets dat in elke computer, tablet of telefoon zit. Alleen zit er dan een kastje omheen. En dat ziet er dan een beetje vriendelijker uit. Laten we eerst kijken wat er allemaal op het bord te vinden is. Maar je hoeft je geen zorgen te maken: je hoeft het echt niet allemaal meteen te snappen. 12 13
De processor: Dat is het hart van je computer. Het is het soort processor dat ook in (een wat oudere) iphone zit. Als je het precies wilt weten: het is een 32-bits ARM-chip die draait op een kloksnelheid van 700 MHz. Stroom Vier USB-poorten vind je hier. GPIO-pinnetjes: hiermee kun je de Pi verbinden met sensoren en een schakelaar. Gleufje voor de Micro SD-kaart: Gleufje voor de Micro SD-kaart: De Raspberry Pi leest al zijn gegevens van een Micro SD-kaartje. Die stop je hierin. 14 01 Het stekkertje dat in de Raspberry gaat ziet er zo uit: 02 Je steekt het aan de zijkant in de Raspberry: 03 En dit gedeelte gaat in het stopcontact: Gaat er al een lichtje branden? Perfect! Druk anders de stekkers nog eens goed aan. Op de Raspberry Pi zit geen aan- of uitknopje. Als je de Raspberry Pi op het stopcontact aansluit, gaat hij meteen proberen te starten. Dus je mag deze stekker er nog even uit halen. Is het rode lampje weer uit? Mooi, dan kun je verder. 01 Bij deze set is een SDkaartje meegeleverd. Dat ziet er zo uit: 02 Poort voor ethernet. Als je een snoer met een internetaansluiting hebt, kun je die hier in de Raspberry Pi doen. Status LEDs: lampjes die aangeven hoe het gaat met de Raspberry Pi. Aansluiting voor stroom. Op de Pi zit geen aan/uit-knop. Met een Micro USB-stekkertje kun je de Raspberry Pi voeding geven. De Raspberry Pi heeft niet erg veel stroom nodig: 5 Volt. Maar hij heeft geen batterij, zoals een laptop. Dus je moet hem altijd voeden via het stopcontact (of via een kabeltje dat uit een andere computer komt). Het Micro SD-kaartje USB Uitgang voor HDMI-video. Uitgang voor audio. Zoals je speakers of koptelefoon. met wel eens wat Iedereen die B S -poort et, kent de U computers do or Universal Serial t vo wel. Het staa die je voor aansluiting n ee is en us B gebruiken: n alles kunt m, werkelijk va nbord, webca muis, toetse ter pu m co ssen je verbinding tu ee m ste ablet. Op de en telefoon/t eerdere. tten er wel m computers zi. er vi De Pi heeft er De Pi heeft geen harde schijf (Engels: harddisk). Hij haalt zijn informatie van een SD-kaartje. SD-kaartjes zijn niet zo duur: ongeveer 10 euro. Het leuke is dat de Pi gemakkelijk van SD-kaart kan wisselen (net als sommige spelcomputers). Als je er een SD-kaart met een ander programma in steekt, zal je Raspberry Pi anders opstarten, en krijg je dus iets anders te zien op je scherm. Steek het in het speciale gleufje op de Raspberry Pi: 15
Monitor Je moet de Raspberry ook nog op een televisie of monitor aansluiten, want anders zie je niks. De makkelijkste manier is via HDMI (zo heet de aansluiting). Composite-video (een ander soort aansluiting) is ook mogelijk, maar dat zullen we hier niet verder behandelen. De stekker die in de Raspberry Pi gaat ziet er zo uit: Heeft jouw monitor of televisie een andere aansluiting? Dat kan wel eens gebeuren. Je moet dan een verloopje gebruiken. Dat kan bijvoorbeeld HDMI omzetten naar DVI of naar VGA. Deze verloopstukjes of kabels zijn gewoon verkrijgbaar bij een computerwinkel. USB USB is de makkelijkste manier om allerlei andere apparaten op je Pi aan te sluiten. Zoals je toetsenbord, je muis, een webcam of een draadloze internetaansluiting (WiFi is de afkorting voor draadloos internet). Je steekt het aan En dit gedeelte gaat in Achter in het klepje 01 02 03 01 02 03 de zijkant in de je monitor of televisie. van het draadloze Raspberry: Er zitten vier USBpoorten op de Raspberry Pi. Die zie je hier: toetsenbord zit een stekkertje dat er zo uitziet: Stop dit stekkertje in een USB-poort van de Raspberry Pi. Heb je alle USB-poorten gebruikt? Je kunt de Raspberry Pi uitbreiden met een USB- HUB. Misschien ligt er nog eentje in huis. Anders moet je die apart kopen, maar ze zijn niet duur en ze verkopen ze zelfs bij de drogist en de supermarkt om de hoek. Geluid Naast beeld heb je natuurlijk ook geluid nodig. De Raspberry Pi heeft geen eigen ingebouwde speaker. Geluid komt soms al uit de monitor (via de HDMI-stekker). Maar als je losse speakers hebt of een koptelefoon, dan kun je die apart aansluiten. 01 Gebruik daarvoor het kabeltje dat er zo uitziet: 02 Dit audiosnoer heeft twee 3.5mm-audiostekkertjes. Het is dezelfde als de aansluiting van de meeste koptelefoons. In de Pi kun je dus gewoon de koptelefoon van je muziekspeler of telefoon pluggen. Je steekt hem hier in de Raspberry: het stekkertje zit verstopt naast de batterijen van je toetsenbord En aan de andere kant in je AUXaansluiting van je speaker-set. 16 17
Bescherm je Pi met de speciale Bendoo Box case! Lampjes Op het bord van de Pi zitten enkele lampjes. Die heten LED s. Eentje hebben we al even bekeken: die van de stroom. Het rode lichtje waar PWR (van Power) bij staat, geeft aan of de Pi stroom krijgt. Het groene lichtje waar of ACT bij staat, betekent: de Pi leest nu gegevens van de SD-kaart. 18 LED Emitti is een afko r n lampj g Diode. H ting van Lig e dat et is e ht wei en worde n veel nig energie heel klein in e gebru gebru ikt. ikt om lektrische appar Ze dat ze nodig aten w h einig ebb afgeve n. Je h en en weini stroom De lam ebt ze in a g warmte ll pjes o p je P erlei kleure i zijn L n. ED s. Bes Een cas e is het cherm je P i kastje o wordt s m ee om wel aan s geleverd zond n computer. D e Pi te r er c is hij min aden er een om ase, maar het is h d e e e r n k te wetsbaa water o doen. D ra ve a in de tu rheen valt. Ben ls er bijvoorbee n in te ins talleren je van plan om ld case ee, dan is de Pi n must. J maken. e kunt o een waterdich Op inter te o k z elf een net vind kartonn case je bouw en hoes in s je tr Ze zijn u s. Of bo uw je ca ucties voor ite se van L de Bend raard ook kan ego! t-en-kla oo Box zit natu case, die urlijk al ar te koop. In je kunt een hele gebruik moo en o bescher m je Raspberr ie y Pi te men. Staat alles klaar? Heb je het stekkertje van het draadloze toetsenbord goed aangesloten? Zit de HDMI-stekker in de Pi en in de monitor? Brandt het rode lichtje met PWR op het Pi-moederbord, zodat je weet dat je computer stroom krijgt? Brandt er ook op je monitor een lampje? Zit het Micro SD-kaartje erin? Check alles en duw de stekkers nog maar eens extra aan. Klaar? Dan is het tijd om je computer op te starten! 19
Iets voor jou? Geschreven voor kinderen van tien tot veertien jaar. Hou je van techniek en avonturen? Wil je graag nieuwe dingen leren? Dan is dit boekje iets voor jou! De volledige versie van dit handboek vind je in de gave Bendoo Box. Koop hem nu! Koop de Bendoo Box vandaag nog via: www.bendoobox.nl