Infobrochure: Een leidraad met informatie voor een radicale prostatectomie.

Infobrochure: Een leidraad met informatie voor een radicale prostatectomie. Deze brochure werd samengesteld in samenwerking met de urologen en de verpleegkundigen van de dienst urologie van het Sint-Franciskusziekenhuis in Heusden-Zolder. 28 Sint-Franciskusziekenhuis www.sfz.be P. Paquaylaan 129 3550 Heusden-Zolder Tel.: 011 / 57 91 11 Fax.: 011 / 57 94 00

Inhoudsopgave Vragen of Aantekeningen Inleiding 3 De prostaat 4 Opname in het ziekenhuis 7 1. Onderzoeken 7 2. Voorbereiding 8 3. De operatie 10 4. Periode na de operatie 11 Definitief ontslag 15 Incontinentiemateriaal 17 Nuttige tips 22 De verpleegkundige 23 De urologen 24 Vragen/aantekeningen 26 2 27

Vragen of aantekeningen Inleiding Geachte heer, Recent werd bij u de diagnose gesteld van een kwaadaardig proces in de prostaat. Dit gebeurde na het nemen van de weefselstukjes uit de prostaat, de zogenaamde biopsies. Van de bestaande behandelingsvormen werd besloten dat de radicale prostatectomie voor u de beste oplossing bleek. Dit betekent dat de prostaat, de zaadblaasjes en de bijhorende lymfeklieren operatief zullen worden weggenomen. De bedoeling van deze brochure is u wegwijs te maken in het verloop van zowel de ingreep als het gebeuren na de operatie. Indien u na het doornemen van de brochure nog vragen hebt, twijfel dan niet om contact op te nemen met Karen Joosten, prostaatverpleegkundige, uw huisarts of uw uroloog. Het is voor ons immers belangrijk dat u goed geïnformeerd wordt. Deze brochure is een leidraad, maar het verloop van de opname kan van persoon tot persoon verschillen. 26 3

De prostaat De urologen 5 Dr. Jo 1. Prostaat 2. Dikke darm 3. Urethra (plasbuis) 4. Blaas 5. Zaadblaasjes Stragier promoveerde aan de KULeuven in 1988. Hij genoot zijn opleiding urologie aan de KULeuven. Hij is lid van de Belgische vereniging voor Urologie (BVU) en Fellow of the European Board of Urology (FEBV). Naast de algemene urologie legt hij zich toe op de endoscopische en oncologische urologie. 4 25

De urologen De prostaat Ons team wenst u een vlot herstel! De prostaat heeft de grootte en de vorm van een kastanje en ligt om de urinebuis heen. Dit is de buis die onderaan de blaas begint en waarlangs de urine het lichaam verlaat. Dokter Stra- Jo gier: De prostaat zelf bestaat uit een grote hoeveelheid klierbuisjes die worden omgeven door spier- en bindweefsel. Deze klieren produceren het prostaatvocht dat wordt opgeslagen in de prostaat. De prostaat wordt beïnvloed door hormonen die in de teelballen worden aangemaakt. Deze hormonen regelen o.a. de groei van de prostaat en de vorming van het prostaatvocht. Bij een zaadlozing komen de zaadcellen in het prostaatvocht naar buiten. De prostaat produceert een specifieke stof, het prostaat specifiek antigeen (PSA). Deze stof wordt in het bloed uitgescheiden en via een bloedafname kan worden bepaald hoeveel van deze stof zich in één milliliter bloed bevindt. Het is meestal naar aanleiding van een verhoging van dit PSA dat men verdere onderzoeken gaat plannen om zo eventueel tot de diagnose van prostaatkanker te komen. Van alle operaties die t.h.v. de prostaat worden uitgevoerd is de radicale prostatectomie de meest uitgebreide. Het is immers belangrijk dat bij aanwezigheid van kwaadaardige cellen de volledige prostaat wordt weggenomen samen met de lymfeklieren en de zaadblaasjes. 24 5

De prostaat De verpleegkundige Deze operatie vormt een groot verschil met de ingreep die men uitvoert bij een goedaardige vergroting van de prostaat. In dat geval gaat men de prostaat schrapen zodat de plasbuis die door de prostaat loopt, terug breder komt open te staan. winkeltasje of dergelijke mee te brengen. Het zakje van de blaassonde kan hierin discreet meegedragen worden. Indien u na het lezen van deze brochure nog vragen heeft kan u contact opnemen met uw huisarts, uroloog of met Karen Joosten prostaatverpleegkundige. Zij is steeds te bereiken via: het secretariaat urologie tel.: 011 57 94 87 email: karen.joosten@caz.be Karen Joosten, Prostaatverpleegkundige 6 23

Nuttige tips Opname in het ziekenhuis 3600 Genk Tel.: 089 30 72 39 Enkele praktische tips: 1. Wanneer u thuis een buikband en/of lange elastische kousen hebt, breng deze dan mee de dag van uw opname in het ziekenhuis. 2. Vergeet het verslag van de huisarts niet. 3. Breng thuismedicatie best in de originele verpakking mee. 1. Onderzoeken. Bij een radicale prostatectomie is het van groot belang dat u goed wordt voorbereid op de ingreep. Het is belangrijk dat u zich bij uw huisarts aanbiedt, die uiteraard het best geïnformeerd is omtrent uw algemene conditie. Voor de ingreep dient er immers een algemene controle uitgevoerd te worden, met o.a. een bloedonderzoek en een cardiogram (EKG). Ook uw medicatieschema wordt nagekeken, waarbij bloedverdunners minstens één week voor de operatie dienen gestopt te worden. Uw huisarts zal u deze gegevens meegeven bij opname. In een aantal situaties is het mogelijk dat hij u even verwijst voor een specialistische oppuntstelling. De namiddag vóór de operatiedag wordt u in het ziekenhuis opgenomen. Eventueel kan dan nog een röntgenfoto van de longen worden gemaakt. Er wordt nog één keer bloed afgenomen om te ervoor te zorgen dat er in het labo bloed voor u in voorraad is. 4. Het is altijd handig dat u een pyjama of short met een opening aan de voorkant meebrengt om de blaassonde door te steken. 5. Een kamerjas is handig wanneer u in de zetel zit of op de gang wandelt. 6. Voor je privacy is het handig om een ondoorzichtig zakje, 22 7

Opname in het ziekenhuis Incontinentiemateriaal 2. Voorbereiding. 2.1. Scheren: Aangezien een insnede gemaakt wordt van de navel tot aan het schaambeen ter hoogte van de onderbuik, worden alle haren weggeschoren. De verpleegkundige doet dit de dag van de opname of u kunt dit thuis zelf doen. U scheert zich van de tepels tot aan de knieën. De zone die tijdens de operatie ontsmet wordt, is immers veel breder dan de insnede zelf. 2.2. Darmvoorbereiding: De prostaat ligt dicht tegen het laatste stuk van de dikke darm (rectum). Een lege darm vergemakkelijkt voor de uroloog de ingreep. Daarom krijgt u een vloeistof te drinken om de darm volledig proper te maken en te ontdoen van stoelgang. U mag nog eten en drinken tot 12 uur s nachts en vanaf dan moet u nuchter blijven. 2.3. Bescherming tegen flebitis (aderontsteking): De dag van de opname worden u steunkousen aangemeten. Deze kousen zijn lang en elastisch, ze ondersteunen de bloedsomloop in de benen. Mocht u van een vorige ingreep kousen thuis hebben liggen, kunt u deze meebrengen. Ze zijn nog perfect bruikbaar. Apotheker of bandagist: De zorgwinkel Brugstraat 38 3550 Heusden-Zolder Tel.: 011 33 45 31 Demolder Bampslan 20 3500 Hasselt Tel.: 011 28 64 99 Elewaut BVBA Guffenslaan 19 3500 Hasselt Tel.: 011 22 19 00 Orthomed 8 Henry Fordlaan 43 21

Incontinentiemateriaal Opname in het ziekenhuis Beringen: Koolmijnlaan 354 Tel.: 011 24 31 13 Maasmechelen: Rijksweg 142 Tel.: 089 84 19 14 Liberale Mutualiteit Limburg: U kan via de uitleendienst incontinentiemateriaal bekomen aan voordelige prijzen. Aanvragen via uw plaatselijk kantoor of tel.: 011 29 10 30 De Neutrale Ziekenfondsen: Prodomo Dankzij deze dienst kan u verscheidene producten aan goedkope tarieven verkrijgen. Info bij SOSMUT tel.: 02 733 97 41 Onafhankelijke ziekenfondsen: o.a. Partena Bestellen op tel.: 0800 999 60 online via info@partena-gezondheidsshop.be gratis levering in het ziekenfondskantoor in je buurt. Vanaf de opname krijgt u eenmaal per dag een spuitje in de bovenarm (clexane ). Dit bevat een beperkte hoeveelheid bloedverdunner die ervoor zorgt dat zich geen klonters vormen in de aders. 2.4. De anesthesist: De avond vóór de operatie komt de anesthesist even langs. Deze dokter zal de algemene verdoving bij u uitvoeren. De arts zal u enkele vragen stellen die belangrijk zijn voor de narcose, ook zal hij/zij het gebruik van de pijnpomp toelichten. (zie verder periode na de operatie). 2.5. De ochtend van de ingreep: * Douchen is mogelijk. * Temperatuur, bloeddruk en pols worden gecontroleerd. * Elastische kousen en operatiehemdje worden aangedaan. * Contactlenzen, kunstgebit, hoorapparaten en juwelen worden verwijderd. Als het uur van de operatie gekend is, zal de verpleegkundige u een kalmerend medicament en een comprimé antibiotiaca toedienen als voorbereiding op de ingreep. 20 9

Opname in het ziekenhuis Incontinentiemateriaal 3. De operatie. In de operatiezaal zal er, terwijl u nog wakker bent, een katheter (buisje) in de rug worden geplaatst (een epidurale pijnpomp). Het is via deze weg dat u de eerste dagen na de operatie de nodige pijnstilling zal toegediend krijgen. Na de plaatsing wordt u onder algemene verdoving gebracht en kan de operatie beginnen. Er wordt een insnede gemaakt tussen de navel en het schaambeen. In een eerste tijd worden de lymfeklieren links en rechts verwijderd. Vervolgens wordt de prostaat volledig losgemaakt alsook de zaadblaasjes. In de mate van het mogelijke worden twee zenuwen, die aan beide kanten langs de prostaat lopen, gespaard. Dit ten voordele van de erecties. Het stuk plasbuis dat door de prostaat loopt wordt mee weggenomen. Daarna wordt de blaas rechtstreeks op de plasbuis vastgehecht. Belangrijk is dat na de operatie deze aanhechting, de anastomose, goed kan genezen. Om de genezing te bevorderen wordt een blaassonde geplaatst, die minstens acht dagen ter plaatse blijft. Op het einde van de operatie worden twee wondbuisjes geplaatst, telkens aan de zijkant van de onderbuik. Aansluitend wordt u naar de ontwaakruimte (recovery) gebracht waar men u nog een tijdje kan volgen. Als uw toestand stabiel is, wordt u terug naar de verpleegafdeling gebracht of eventueel naar de afdeling Intensieve Zorgen voor een korte observatie. 013/ 52 18 59 Tessenderlo Stationstraat 68 013/ 66 18 54 Al deze kantoren zijn geopend op weekdagen tussen 9u en 17u. Indien u niet terecht kunt op een van deze adressen kan u terecht op het provinciaal secretariaat dat 24u op 24u bereikbaar is op het telefoonnummer: 089/ 30 08 80 De mutualiteiten: De Voorzorg Limburg: Mediotheek - Uitleendienst Capucienenstraat 10 3500 Hasselt Tel.: 011 24 99 10 E-mail: mediotheek@devoorzorg.be CM - Limburg: De thuiszorgwinkel vindt u in: Hasselt Gouverneur Roppesingel 75 Tel.: 011 28 09 80 Overpelt Burgemeester van Lindtstraat 19 10 Tel.:011 51 51 75 19

Incontinentiemateriaal Opname in het ziekenhuis 4. Periode na de operatie. 4.1. Pijnpomp: Wit Gele Kruis: Hier kan iedereen terecht. Zij hebben een uitgebreide keuze aan incontinentiemateriaal. Een aantal adressen in de buurt: Houthalen Vredelaan 33 011/ 52 44 52 Heusden-Zolder Brugstraat 4 011/ 45 41 09 De pijnpomp is een systeem dat voor de operatie geplaatst wordt, hierdoor kan de pijn bijzonder goed onder controle worden gehouden. Het PCA-systeem (Patient Controlled Analgesia) bestaat uit een pompje waarlangs u vlak bij het ruggenmerg continue pijnmedicatie krijgt toegediend. Zodoende is een lage dosis pijnmedicatie voldoende voor een zeer groot effect. Als u toch nog pijn ervaart ondanks deze continue toediening, kan u op een knop drukken zodat tijdelijk wat meer medicatie wordt gegeven. Het systeem is beveiligd tegen overdosering: u mag dus zo vaak drukken als u wilt. Door de toediening van deze continue pijnmedicatie is het best mogelijk dat u wat verminderd gevoel hebt in de benen. Beringen Harmoniestraat 10 011/ 43 17 42 Na ongeveer 48 uur kan de pijnpomp worden verwijderd, omdat de pijn dan progressief vermindert. Daarna wordt overgeschakeld op voldoende krachtige geneesmiddelen die gewoon via het infuus worden toegediend. Wanneer 18 Lummen Dr. Vanderhoeydonckstraat 16 uiteindelijk ook het infuus wordt verwijderd, kan u vanzelfsprekend nog steeds pijntabletten gebruiken. 11

Opname in het ziekenhuis Incontinentiemateriaal 4.2. Infuus: Gedurende de eerste twee à drie dagen na de operatie zal de werking van de darmen slechts stilaan terug op gang komen. In deze periode kan u niet eten of drinken. De bedoeling van het infuus is u het nodige vocht en mineralen te kunnen toedienen. Wij gebruiken een vast schema voor het starten van eten en drinken en het verwijderen van uw infuus. Wanneer de darmen stilaan hun werking hernemen, kan u beginnen met drinken en eten van vloeibare voeding. Nadien wordt het normale voedingsregime hersteld. 4.3. Drains (buisjes): Aan weerszijde van de buik loopt één drain die het wondvocht van de operatie moet opvangen. Wanneer de hoeveelheid vocht die uit de drain komt beperkt is, kunnen ze één na één door een verpleegkundige worden verwijderd. 4.4. Mobilisatie: In bed regelmatig met de benen bewegen, is belangrijk, het stimuleert de bloedsomloop en vermindert het risico op bloedklonters We raden u ook aan regelmatig diep in en uit te ademen om te voorkomen dat u een longontsteking zou krijgen. De kinesist helpt u zonodig bij deze ademhalingsoefeningen. Om het tijdelijk urineverlies na deze operatie op te vangen, kan u gebruik maken van incontinentiemateriaal. Er bestaat een grote keuze aan materiaal om urine op te vangen. In onderstaande tekst vindt u enkele adressen waar u incontinentiemateriaal kunt aankopen. Deze informatie is vrijblijvend. De keuze wordt bepaald door de graad van urineverlies, de leeftijd en de individuele behoefte aan zekerheid en comfort. Tegenwoordig zijn de meeste opvangmaterialen betrouwbaar en onopvallend. Ze gaan hinderlijke geurvorming tegen, zijn gebruiks- en huidvriendelijk en verbeteren daardoor aanzienlijk de hygiëne. Zij bieden de mogelijkheid om het urineverlies op een comfortabele manier op te vangen. De dag na de ingreep kan u al kortstondig uit bed. Stelselmatig kan u langere periodes opkomen. Na enkele dagen kan u opnieuw zelfstandig rondwandelen. 12 17

Definitief ontslag Opname in het ziekenhuis Het is belangrijk dat u de eerste zes weken geen zwaar fysieke inspanningen levert, dit om de buikwonde goed te laten genezen en de buik zijn oorspronkelijke stevigheid terug te geven. Ook met fietsen en heffen meer dan 5kg, wacht u best een zestal weken. Licht huishoudelijk werk of werken in de tuin kan in principe geen kwaad. De haakjes worden verwijderd. De eerste helft op dag 9 op de afdeling en de rest op dag 12 door de huisarts. Na deze operatie is een tijdelijke of definitieve stoornis van de erectie een feit. Zo mogelijk worden tijdens de operatie één of beide zenuwen gespaard. Ook dan moet gedurende het eerste jaar worden afgewacht in hoeverre recuperatie optreedt. Belangrijk blijft dat u en uw partner hierover praten. U kan natuurlijk steeds een beroep doen op uw huisarts of de uroloog. Zelfs bij het volledig uitblijven van spontane erecties zijn er nog een aantal therapeutische mogelijkheden om terug erecties te bekomen. 4.5. Blaassonde: De blaassonde is de belangrijkste sonde die acht dagen ter plaatse blijft om de nieuwe aansluiting van de plasbuis en de blaas te laten genezen (de anastomose). De eerste vijf dagen na de operatie wordt meestal een kleefverband op de penis aangebracht om te voorkomen dat deze sonde accidentieel uit de blaas valt. De sonde zit met een ballonsysteem in de blaas vast, zodat er zelden een probleem optreedt. De achtste dag na de operatie (dag 0 is de dag van de operatie) wordt er een blaasfoto gemaakt op de radiologie om te controleren of de plaats waar de blaas opnieuw aan de plasbuis werd gehecht, goed geneest. Wanneer de radiografie geen lekkage vertoont, wordt de blaassonde verwijderd en kan u opnieuw spontaan plassen. De verpleegkundige geeft u een urinaal om in te wateren, waarop u kunt aflezen hoeveel ml u per keer plast. Dit kan u dan neerschrijven op het volgblad dat ze u overhandigde. Bij plasdrang vragen we u om op te komen uit uw bed en te plassen in het urinaal. Als u in staat bent de urine even op te houden kan u stelselmatig het urinaal een beetje verder van het bed hangen (bv; aan het nachtkastje, achter het bed, op het toilet,...) 16 13

Opname in het ziekenhuis Definitief ontslag Het is mogelijk dat u urine verliest, wat na een radicale prostaatoperatie normaal is. De verpleegkundige bezorgt u het nodige opvangmateriaal. Het is van belang dat de sluitspier van de blaas opnieuw goed getraind wordt. De kinesist die gespecialiseerd is in bekkenbodemspieroefeningen, zal u begeleiden bij deze oefeningen, wanneer het nodig blijkt. Wanneer u veel urine verliest, laat u het incontinentiemateriaal wegen door een verpleegkundige, zo krijgt men een idee over de hoeveelheid urine die wordt opgevangen. We raden u aan overdag voldoende te drinken (minimum 1.5l), zo krijgen we een goed beeld van uw plaspatroon. Na het verwijderen van de sonde krijgt u tweemaal daags een pilletje om de urine te ontsmetten (Urfadyn PL ) Voor u naar huis gaat, namelijk op dag 9, zal de uroloog de resultaten van het definitieve onderzoek van de prostaat met u bespreken. Het is immers belangrijk dat alle kwaadaardige cellen zo goed mogelijk werden verwijderd. Eventueel kan het nodig zijn om aanvullend nog een bestralingsbehandeling te plannen. Dit gebeurt zeker niet onmiddelijk, omdat het belangrijk is dat u eerst goed kan recupereren van de ingreep. Het bepalen van de eventuele noodzaak tot bijkomende behandeling gebeurt in overleg met uw huisarts, de oncoloog en de specialist van de bestralingsafdeling (Radiotherapeut). We adviseren u ook thuis de buikband en de steunkousen nog een drietal weken aan te houden. Ook de spuitjes tegen flebitis worden door een thuisverpleegkundige nog gedurende 10 dagen verder gezet. De uroloog geeft u de nodige voorschriften mee en u krijgt ook een afspraak voor een eerstvolgende controle, meestal drie weken na het ontslag. Probeer op dat moment te komen met een voldoende gevulde blaas. De huisarts zal voordien een nieuwe bloedbepaling van het PSA uitvoeren om te zien of deze al voldoende gedaald is. De kinesitherapeutische behandeling wordt zonodig ook bij uw thuiskomst verder gezet. Ga steeds naar een kinesist die gespecialiseerd is in bekkenbodemkine. De prostaatverpleegkundige of uw huisarts beschikt over een lijst met gespecialiseerde kinesisten, zij helpen u graag verder. 14 15