Schoolrapport Resultaten EURO-URHIS 2 jeugdonderzoek Amadeus Lyceum Inleiding De GG&GD Utrecht neemt deel aan een Europees project over gezondheid in grote steden, het EURO-URHIS 2 project. In dit onderzoek wordt onder meer informatie verzameld over de gezondheidstoestand van stedelingen. Hiermee kan gezondheidsbeleid worden verbeterd. Als onderdeel van dit project zijn gegevens verzameld op het gebied van gezondheid, psychosociaal functioneren, leefgewoonten en sociale omgeving van leerlingen in Utrecht. In het najaar van 2010 zijn op zeven scholen voor voortgezet onderwijs in Utrecht vragenlijsten afgenomen, die in totaal door 563 leerlingen uit klas 4 zijn ingevuld. Dit schoolrapport bevat een samenvatting van de gegevens die bij leerlingen van uw school zijn verzameld. Leeswijzer: In de tabellen vindt u de resultaten van de Jeugdmonitor Utrecht van klas 2 uit het schooljaar 2008-2009 en de resultaten van het EURO-URHIS 2 onderzoek van klas 4 uit het schooljaar 2010-2011. De leerlingen die nu in klas 4 zitten, waren de klas 2 leerlingen uit het schooljaar 2008-2009. Een streepje (-) in een tabel geeft aan dat de betreffende gegevens over 2008-2009 niet bekend zijn. In de tabellen worden de resultaten van uw school door middel van 'vlaggen' vergeleken met die van andere scholen.
Tabel 1 Welbevinden goede ervaren gezondheid 94% 87% vaak psychosomatische klachten 5% 9% verhoogd risico op psychosociale problemen (totaal) 8% 10% emotionele problemen 8% 10% gedragsproblemen 11% 9% GROEN hyperactief gedrag 24% 25% problemen in de relatie met leeftijdsgenoten 7% 6% GROEN Deze vlaggen geven aan of de resultaten van de leerlingen uit klas 4 op uw school vergelijkbaar zijn met die van andere scholen. Het is van belang om te realiseren dat het in dit schoolrapport gaat om een beperkt aantal leerlingen. Kleine verschillen kunnen daarom ook door toeval zijn ontstaan. Over het algemeen hangt een lager opleidingsniveau samen met grotere problematiek. Door het kleine aantal scholen dat aan het EURO- URHIS 2 onderzoek heeft deelgenomen, is het niet mogelijk om uw school te vergelijken met andere scholen met hetzelfde opleidingsniveau. Een 'groene vlag' betekent dat uw school op een bepaald onderwerp behoort tot de twee best scorende scholen in dit onderzoek. Bij een 'rode vlag' behoort uw school tot de twee slechtst scorende scholen. Wanneer bij een resultaat geen vlag is weergegeven, scoort uw school vergelijkbaar met de andere scholen. Bij een rode vlag adviseert de GG&GD na te gaan of uw school de slechte score op dit onderwerp herkent, of dit in alle klassen speelt en of uw school hier iets aan kan doen. Wanneer u over een onderwerp meer gedetailleerde informatie wilt, kunt u deze aanvragen bij de GG&GD (zie colofon). Welbevinden Ervaren gezondheid: Het oordeel van de leerlingen over de eigen gezondheid geeft een goed beeld van hun huidige gezondheid. Daarnaast voorspelt het ook de gezondheid en ongunstige leefgewoonten in de toekomst. 87% van de leerlingen op uw school vindt dat zij een goede gezondheid hebben. Gezondheidsklachten als hoofdpijn, buikpijn en misselijkheid kunnen het gevolg zijn van stress of spanningen, zeker wanneer leerlingen vaak last hebben van deze klachten. Men spreekt dan van psychosomatische klachten. 9% van de leerlingen geeft aan dat zij in het laatste half jaar vaak psychosomatische klachten hebben gehad. Psychosociale gezondheid: Gezond psychisch functioneren is van belang voor zowel de individuele persoon als voor de samenleving. 2
Tabel 2 Voeding eet op de meeste dagen van de week groente - 77% eet op de meeste dagen van de week fruit - 39% drinkt op de meeste dagen van de week frisdrank - 31% eet op de meeste dagen van de week snoep of chocolade - 19% GROEN Jongeren voelen zich gelukkiger wanneer zij psychisch gezond zijn en gezond psychisch functioneren leidt onder meer tot betere leerprestaties en minder schooluitval, criminaliteit, verslaving, geweld, zwerfgedrag en psychisch lijden. Met de antwoorden op 25 stellingen is vastgesteld in welke mate jongeren een verhoogd risico hebben op psychosociale problemen in het algemeen en op emotionele problemen, gedragsproblemen, hyperactief gedrag en problemen in de relatie met leeftijdsgenoten in het bijzonder. Voorbeelden van deze stellingen zijn 'ik word erg boos en ben vaak driftig', 'ik ben snel afgeleid, ik vind het moeilijk om me te Deelname op uw school Op uw school is de vragenlijst in 3 klassen afgenomen en door 93 leerlingen ingevuld. Beschrijving van de leerlingen aantal % meisjes 54 58% jongens 39 42% VMBO leerlingen 34 37% HAVO/VWO leerlingen 59 63% concentreren' en 'ik doe meestal wat me wordt opgedragen'. Op uw school heeft 10% van de leerlingen een verhoogd risico op psychosociale problemen. Voeding en beweging Voeding: Veel voedingsgewoonten worden in de jeugd gevormd. Ongezonde voeding kan bijdragen aan de ontwikkeling van overgewicht en chronische aandoeningen (zoals diabetes mellitus, kanker en hart- en vaatziekten). Ook leerprestaties worden beïnvloed door voeding. Zo levert een goed ontbijt de energie voor genoeg concentratievermogen op school. Het eten van groente en fruit is belangrijk voor een goede gezondheid en een gezond gewicht. 77% van de leerlingen eet op de meeste dagen van de week groente en 39% eet op de meeste dagen fruit. Frequent gebruik van gezoete frisdrank verhoogt de kans op overgewicht en gaatjes in het gebit. Tussendoortjes, zoals snoep en chocolade, vormen een risicofactor voor overgewicht en een onevenwichtig voedingspatroon. Met de toename van het aantal eetmomenten neemt de kans op gaatjes in het gebit toe. 31% van de leerlingen drinkt op de meeste dagen van de week frisdrank en 19% eet op de meeste dagen van de week snoep of chocolade. 3
Geneeskundige en Gezondheidsdienst Tabel 3 Beweging 2008-2009 2010-2011 klas 2 klas 4 sport ten minste 2 keer per week 1 uur 60% 70% zit per dag minimaal 5 uur voor de tv of achter de computer 61% 69% VLAG ROOD Beweging: Sport en beweging vergroten het Genotmiddelen zelfvertrouwen van jongeren, bevorderen de Roken: Roken heeft belangrijke gevolgen voor grove motoriek en verminderen de kans op de gezondheid op latere leeftijd en kan leiden verschillende chronische aandoeningen en tot longkanker, hart- en vaatziekten en vroeg overgewicht. Op uw school sport 70% 70% van de overlijden. Als jongeren beginnen met roken is leerlingen ten minste twee keer per week één dat een belangrijke voorspeller voor roken op uur. Na de basisschoolperiode lijkt de latere leeftijd. Op uw school rookt 18% 18% van de gemiddelde lichamelijke activiteit van jongeren leerlingen. snel af te nemen. Dit heeft te maken met veel concurrerende activiteiten zoals huiswerk, Alcoholgebruik: Het gebruik van een grote televisie kijken of computergebruik. De mate hoeveelheid alcohol heeft ernstige gevolgen waarin jongeren televisie kijken en achter de voor de gezondheid, het sociaal functioneren en computer zitten, heeft een ongunstige invloed de schoolprestaties. Alcohol is extra schadelijk op het ontwikkelen van overgewicht. Het voor jongeren doordat zij nog volop in de groei percentage leerlingen dat per dag vijf uur of zijn. Hierdoor zijn de hersenen, maar ook meer voor de televisie of achter de computer zit andere organen, extra vatbaar voor de is 69% 69%. schadelijke invloed van alcohol. Tabel 4 Genotmiddelen 2008-2009 2010-2011 klas 2 klas 4 7% 18% heeft ooit alcohol gedronken 29% 67% heeft de afgelopen 30 dagen alcohol gedronken 15% 54% 10% 41% - 18% 3% 16% rookt nu heeft de afgelopen 30 dagen meer dan 5 glazen alcohol gedronken bij één gelegenheid is de afgelopen 30 dagen dronken geweest heeft ooit cannabis gebruikt 4 VLAG GROEN
Tabel 5 Seksuele gezondheid heeft ooit geslachtsgemeenschap gehad 4% 23% Jong beginnen met het drinken van alcohol kan ertoe leiden dat al op jonge leeftijd véél alcohol wordt gedronken en het verhoogt het risico op een latere alcoholverslaving. Daarom wordt jongeren geadviseerd tot hun zestiende jaar geen alcohol te drinken. Op uw school is 59% van de leerlingen uit klas 4 onder de zestien jaar. 67% van alle leerlingen heeft wel eens alcohol gedronken, bij 54% gebeurde dit voor het laatst in de afgelopen 30 dagen. 41% heeft in de afgelopen 30 dagen meer dan vijf glazen alcohol gedronken bij één gelegenheid. 18% van de leerlingen op uw school is in de afgelopen 30 dagen dronken geweest. Cannabisgebruik: De meeste jongeren die drugs gebruiken, gebruiken het middel maar één of een paar keer. Een kleine groep blijft vaker gebruiken. Het belangrijkste gezondheidsrisico van cannabisgebruik is een afname van het reactie- en concentratievermogen en verslechtering van het kortetermijngeheugen. Dit kan negatieve effecten hebben op school- en werkprestaties. Op uw school heeft 16% van de leerlingen wel eens cannabis gebruikt. Seksuele gezondheid In de pubertijd ontwikkelen jongeren hun seksuele gevoelens en doen zij vaak hun eerste seksuele ervaringen op. 23% van de leerlingen op uw school heeft wel eens geslachtsgemeenschap gehad. Sociale omgeving In de puberteit worden jongeren steeds zelfstandiger en nemen afstand van hun ouders. De relatie met leeftijdsgenoten gaat een steeds belangrijkere rol spelen. Toch blijven ouders op de achtergrond hard nodig voor advies en hulp. Tabel 6 Sociale omgeving kan gemakkelijk praten met (stief)ouders - 93% kan gemakkelijk praten met vrienden - 92% is minimaal vier avonden per week met vrienden ergens anders dan thuis - 19% groeit op in een gezin met lage welvaart 1% 1% 5
Tabel 7 School vindt school leuk - 76% staat (nogal) veel onder druk door schoolwerk - 32% is de laatste paar maanden wel eens gepest 14% 16% is de laatste paar maanden minstens één keer per week gepest 4% 1% heeft het afgelopen jaar een ongeval op school gehad - 7% heeft een ongeval op school gehad tijdens het sporten - 4% heeft een ongeval op school gehad waarvoor een arts of de Spoedeisende Hulpafdeling is bezocht - 3% Een goede verstandhouding met zowel ouders als leeftijdsgenoten is belangrijk voor psychisch en sociaal welzijn. Het ontbreken van vriendschappen kan slecht zijn voor het zelfvertrouwen en kan leiden tot emotionele en psychosociale problemen. Op uw school kan 93% van de leerlingen gemakkelijk praten met hun (stief)ouders. 92% kan gemakkelijk praten met vrienden. Het percentage leerlingen dat minimaal vier avonden per week doorbrengt samen met vrienden ergens anders dan thuis is 19%. De gezondheid en leefgewoonten van jongeren hangen sterk samen met de sociaaleconomische positie van het gezin waarin zij opgroeien. Jongeren uit een gezin met een lage welvaart hebben minder vaak een goede (psychosociale) gezondheid en vaker ongezondere leefgewoonten. Om de welvaart van het gezin waarin de leerlingen opgroeien te achterhalen, is gevraagd naar bezittingen van het gezin en naar het aantal keer dat het gezin in het afgelopen jaar op vakantie is geweest. De welvaartsschaal die hieruit voortkomt, geeft een indicatie van de sociaaleconomische status van de leerlingen. 1% van de leerlingen op uw school groeit op in een gezin met een lage welvaart. School School speelt een belangrijke rol in het leven van jongeren. Ze brengen er een groot deel van hun tijd door en leren er zaken die van groot belang zijn voor hun ontwikkeling en kansen in de samenleving. 76% van de leerlingen vindt school leuk, 32% voelt zich (nogal) veel onder druk staan door het schoolwerk. Pesten: Wanneer jongeren gepest worden, kan dit negatieve gevolgen hebben voor hun zelfvertrouwen, hun psychosociale gezondheid en de motivatie om naar school te gaan. Ook kunnen schoolprestaties afnemen. Pesten heeft ook negatieve gevolgen voor de pesters en de rest van de klas, bijvoorbeeld omdat er een ongezellige sfeer ontstaat. 16% van de leerlingen geeft aan dat zij in de laatste paar maanden voorafgaand aan het onderzoek wel eens gepest zijn door een medeleerling. 6
1% geeft aan minstens één keer per week te zijn gepest. Ongevallen op school: Elk jaar komen er gemiddeld 10.000 leerlingen uit het voortgezet onderwijs op de Spoedeisende Hulpafdeling van een ziekenhuis terecht na een ongeval op school, bijvoorbeeld tijdens het bewegingsonderwijs. 7% van de leerlingen op uw school geeft aan dat zij in het afgelopen jaar een ongeval hebben gehad op school. 4% heeft een ongeval gehad tijdens het sporten op school en 3% heeft een arts of de Spoedeisende Hulpafdeling bezocht naar aanleiding van een ongeval op school. EURO-URHIS URHIS 2 Stedelingen hebben over het algemeen een minder goede gezondheid dan mensen buiten de stad. Hun levensverwachting is lager, hun leefomgeving is minder gunstig en psychosociale problemen komen vaker voor. Doel van EURO-URHIS 2 is het in kaart brengen van de gezondheidstoestand van stedelingen in 36 Europese steden, onder andere met behulp van een vragenlijstonderzoek onder jongeren. Door internationale vergelijkingen tussen de steden en de ontwikkeling van nieuwe onderzoeksmethoden en instrumenten, kan met dit onderzoek het gezondheidsbeleid in grote Europese steden, waaronder Utrecht, worden verbeterd. Voor meer informatie over dit onderzoek kunt u terecht op: - www.urhis.eu - www.utrecht.nl/urhis Aanbevelingen De vlaggen in de tabellen laten per onderwerp zien of uw school bij de twee best scorende of twee slechtst scorende scholen behoort. Bij een rode vlag adviseert de GG&GD na te gaan of uw school de slechte score op dit onderwerp herkent, of dit in alle klassen speelt en of uw school hier iets aan kan doen. Ongeacht de score van uw school vindt de GG&GD de onderwerpen voeding en beweging, alcoholgebruik en weerbaarheid op dit moment zo belangrijk dat er op iedere school aandacht aan besteed zou moeten worden. Voeding en beweging: Steeds meer jongeren eten te veel of ongezond en bewegen te weinig. Het aantal jongeren met overgewicht is de afgelopen jaren onverminderd hoog. Overgewicht verhoogt de kans op hart- en vaatziekten, type 2 diabetes, sommige vormen van kanker, aandoeningen aan de gewrichten en psychosociale problemen. De GG&GD adviseert scholen daarom in te zetten op de BOFT-boodschap. Dit zijn vier speerpunten in de preventie van overgewicht: stimuleren van Bewegen stimuleren van dagelijks Ontbijten minder gebruik van Frisdrank minder Tv-kijken en computergebruik Scholen kunnen het eten van een gezonde en verantwoorde lunch effectief stimuleren door het invoeren van de Gezonde Schoolkantine. Alcoholgebruik: Alcohol is extra schadelijk voor jongeren omdat zij nog volop in de groei zijn. Door duidelijke regels te stellen over het (niet) gebruiken van alcohol kunnen ouders het gebruik van alcohol uitstellen. 7
eidsdienst De GG&GD adviseert scholen voorlichting te geven aan leerlingen en ouders over alcoholgebruik, de gevolgen van dit gebruik en het stellen van duidelijke regels rondom alcoholgebruik. Ook adviseert de GG&GD scholen om aandacht te besteden aan het vergroten van de vaardigheden van leerlingen om hun eigen grenzen aan te kunnen geven (zie ook 'weerbaarheid en zelfredzaamheid') en om te kunnen gaan met bijvoorbeeld groepsdruk. (beginnende) problemen bij leerlingen gesignaleerd worden en leerlingen díe zorg en ondersteuning kunnen krijgen die nodig is. Mocht u naar aanleiding van de aanbevelingen specifiek advies willen hebben over bepaalde onderwerpen, dan kunt u contact opnemen met: Mirjam Mascini, afdeling Gezondheidsbevordering Telefoon: (030) 286 3213 E-mail: m.mascini@utrecht.nl Weerbaarheid en zelfredzaamheid: De puberteit is voor jongeren een lastige leeftijdsfase, vaak vol onzekerheid. Alles aan hun lijf verandert, hun gevoelens veranderen mee en ook in sociaal opzicht verandert er vaak veel. Jongeren die weerbaar en zelfredzaam zijn, herkennen hun eigen gevoelens en die van anderen en weten daarnaar te handelen met respect voor zichzelf en de ander. Zij hebben meer zelfvertrouwen en weten beter wat zij moeten doen als iemand over hun grenzen heen gaat. Dit heeft ook effect op hun schoolprestaties. Meisjes in de puberteit hebben vaker emotionele problemen, bij jongens komen gedragsproblemen vaker voor. Jongeren die beginnende problemen bij zichzelf herkennen, hebben minder risico daadwerkelijk psychosociale problemen te ontwikkelen. De GG&GD adviseert scholen in preventieve zin aandacht te besteden aan weerbaarheid en zelfredzaamheid van de leerlingen. Ook het voeren van een beleid dat is gericht op een veilig schoolklimaat, met bijvoorbeeld aandacht voor een goede manier van omgaan met elkaar of het hebben van een pestprotocol, wordt geadviseerd. Verder is het van belang dat er een goede interne zorgstructuur is, waardoor COLOFON Uitgave Gemeente Utrecht, GG&GD Informatie Lisette Arts, jeugdverpleegkundige Telefoon: (030) 286 9304 E-mail: l.arts@utrecht.nl Laurens van Buren, onderzoeker Telefoon: (030) 286 3234 E-mail: l.van.buren@utrecht.nl Internet www.utrecht.nl/gggd Fotografie Anton van Daal, Stijn Decorte, Jan Lankveld, Willem Mes, Bert Spiertz, Merijn van der Vliet Bronvermelding Het overnemen van gegevens uit deze publicatie is toegestaan met de bronvermelding Datum Maart 2011 8