Diabetes en zwangerschap Haarlem Bij diabetes mellitus is er te veel glucose in uw bloed: de bloedglucosewaarde is te hoog. Diabetes kan al bestaan voordat u zwanger bent, er is dan sprake van diabetes type 1 of 2. Ontstaat er tijdens uw zwangerschap diabetes, dan gaat het meestal om zwangerschapsdiabetes. Diabetes kan gevolgen hebben voor de zwangerschap en de bevalling, zowel voor uzelf als voor uw baby. Het is belangrijk dat de bloedglucosewaarden onder controle worden gehouden. Daarom wordt u begeleid door de gynaecoloog, de internist, de verpleegkundig consulent diabeteszorg, de oogarts en de diëtist. De behandeling bestaat uit een dieet met eventueel insuline-injecties. In deze folder wordt ingegaan op de vormen van diabetes, op onderzoek en behandeling ervan, op zwangerschap en bevalling bij diabetes. Wat is diabetes? Wanneer er in de alvleesklier (pancreas) geen of te weinig insuline wordt aangemaakt of wanneer de insulinebehoefte (te) hoog is, leidt dat tot verhoogde bloedglucosewaarden Men spreekt dan van diabetes mellitus. Insuline is een hormoon dat de hoogte van het glucosegehalte in het bloed regelt. Is er te weinig insuline, dan blijft de bloedglucosewaarde te hoog: het lichaam zal proberen de glucosespiegel te verlagen door de overmaat via de nieren af te voeren: u gaat veel plassen, krijgt dorst en gaat veel drinken. Als de bloedglucosepiegel langere tijd te hoog is, kan er schade aan de bloedvaten ontstaan. Daardoor kan weer verdere schade ontstaan, bijvoorbeeld aan nieren en ogen. Als de bloedglucoses bij de moeder tijdens
de eerste weken van de zwangerschap te hoog is, kunnen bij de baby aangeboren afwijkingen ontstaan; te hoge waarden later in de zwangerschap kunnen ertoe leiden dat de baby te zwaar wordt. Zie ook hoofdstuk Wat betekent diabetes voor uw baby verderop in deze folder. Vormen van diabetes Er bestaan verschillende vormen van diabetes: diabetes mellitus type 1 diabetes mellitus type 2 zwangerschapsdiabetes Diabetes type 1 Bij diabetes type 1 (insulineafhankelijke diabetes) is er een tekort aan insuline. Dit treedt op vóór de vijftigjarige leeftijd. De klachten ontstaan in korte tijd. Diabetes type 2 Bij diabetes type 2 is het lichaam minder gevoelig voor insuline. Dit is bijvoorbeeld het geval bij ouderen en bij mensen met overgewicht. De klachten ontstaan veelal geleidelijk. In eerste instantie zal er meer sprake zijn van momenten met verhoogde bloedglucosewaarden (pieken). Later zal de bloedglucosespiegel over het geheel verhoogd zijn. Zwangerschapsdiabetes Ontstaat tijdens de zwangerschap diabetes, dan gaat het meestal om zwangerschapsdiabetes. Veelal ontstaat deze vorm van diabetes tussen de 24e en 28 e zwangerschapsweek en stijgt de behoefte aan insuline, net zoals bij diabetes type 2. Meestal heeft u geen klachten. Vaak gaat het enkel om pieken in het verloop van de bloedglucosewaarden. Het is echter wel belangrijk de bloedglucosewaarden zo normaal mogelijk te houden met het oog op de ontwikkeling van het ongeboren kind. U hebt een grotere kans op zwangerschapsdiabetes als in uw familie diabetes voorkomt, als uw eerdere kinderen een hoog geboortegewicht hadden en wanneer u bij een vorige zwangerschap zwangerschapsdiabetes had. Ook wanneer één van uw kinderen voor de geboorte is overleden, is het bij een volgende zwangerschap verstandig rekening te houden met het ontstaan van zwangerschapsdiabetes. De kans op zwangerschapsdiabetes is ook groter als u overgewicht heeft. In de meeste gevallen neemt na de zwangerschap de verhoogde behoefte aan insuline af. Wel bestaat een kans van 50% dat er op oudere leeftijd alsnog diabetes type 2 ontstaat. Onderzoek Om de bloedglucosewaarde te onderzoeken zijn er verschillende testen. Deze worden gebruikt om te bepalen of u diabetes heeft en wanneer dit het geval is om te controleren of een behandeling goed aanslaat. Heeft u een hogere kans op zwangerschapsdiabetes, dan vindt een bloedonderzoek routinematig plaats tussen de 24e en de 28e week van de zwangerschap. Heeft u een hogere kans op zwangerschapsdiabetes dan wordt er tussen week 24 en 28 een extra test gedaan waarbij glucose wordt gemeten wanneer u nuchter bent en na het drinken van een afgepast glucosedrankje (wat u op het laboratorium krijgt) nog een keer. eindredactie: Patiëntenvoorlichting Foldernummer dsg-725 01-12-2016 Diabetes en zwangerschap pagina 2
Glucosedagcurve De bloedglucosewaarde wisselt gedurende de dag. Na de maaltijd ontstaat een groter aanbod van glucose. Wanneer de insulinespiegel dan niet voldoende volgt, stijgt de bloedglucosewaarde. Om te onderzoeken of er bij u een probleem in de glucosehuishouding is, wordt daarom één of meerdere malen per dag de bloedglucosewaarde gemeten. Daarbij wordt vooral gelet op het tijdstip dat u nog niet gegeten heeft ( s ochtends, nuchter) en het tijdstip één tot twee uur na de maaltijd. De bloedglucosewaarden moeten, in geval van een zwangerschap, zo veel mogelijk tussen de 3 en 7 (mmol/l) blijven. Dit onderzoek heet een glucosedagcurve. Dit kunt u - over het algemeen - zelf (thuis) doen met behulp van een handzame bloedglucosemeter voor zelfcontrole. Behandeling De behandeling is afhankelijk van de waarden die bij het onderzoek zijn gevonden. Soms zijn deze waarden slechts licht gestoord en heeft u geen behandeling nodig of vindt er later opnieuw een controle plaats. Te hoge waarde (hyperglycemie) Is de bloedglucosewaarde echt te hoog, dan kan de arts u adviseren af te vallen (niet als u al zwanger bent), meer te bewegen of een dieet zonder suiker en met weinig koolhydraten te volgen. Hierbij moeten de maaltijden zo gelijkmatig mogelijk over de dag worden verdeeld. Als zo n dieet te weinig effect heeft, heeft u insuline nodig. U kunt leren uzelf onderhuidse injecties met insuline te geven. De hoeveelheid insuline is afhankelijk van de bloedglucosespiegels. Deze leert u zelf meten met een bloedglucosemeter en een prik in de vinger. Lage waarde (hypoglycemie) Lage waarden zijn minder schadelijk, maar zij kunnen ervoor zorgen dat u zich akelig voelt, draaierig wordt of zelfs flauwvalt. Het helpt dan om iets zoets te eten of te drinken, bijvoorbeeld druivensuiker (15 tot 20 gram koolhydraten). Let op: Het nemen van (te) veel koolhydraten leidt gemakkelijk tot te hoge bloedglucosewaarden. Zwangerschap Als u zwanger wilt worden Heeft u diabetes 1 of 2, dan is het verstandig om al vóór de zwangerschap de bloedglucosespiegel zo stabiel mogelijk binnen de normale waarden te houden. Wanneer er bij de bevruchting sterke schommelingen in de bloedglucosespiegel zijn, is de kans groter dat uw baby aangeboren afwijkingen krijgt. Met de internist en/of de gynaecoloog kunt u bespreken bij welke waarden van de bloedglucosepiegel u het veiligst zwanger kunt raken. Tijdens de zwangerschap mag u insuline spuiten. Gebruikt u bloedglucoserverlagende tabletten voor de diabetes, dan moet u daarmee al voor de bevruchting stoppen. Deze tabletten kunnen bij de baby afwijkingen in het skelet veroorzaken. Metformine is hierop een uitzondering, dit kan wel doorgebruikt worden. Ook GLP1 injecties moeten voor u zwanger wordt gestaakt worden. In overleg met uw behandelend arts wordt u dan ingesteld op insuline. Het is raadzaam om voor u zwanger bent samen met uw partner een afspraak te maken met de gynaecoloog voor een informatief gesprek. Het kan verstandig zijn vóór de zwangerschap een controle bij de oogarts aan te vragen, als de laatste controle langer dan een half jaar geleden is geweest of als er eerder al afwijkingen zijn vastgesteld door de oogarts. eindredactie: Patiëntenvoorlichting Foldernummer dsg-725 01-12-2016 Diabetes en zwangerschap pagina 3
De zwangerschap Bij diabetes type 1 en 2 weet u zelf meestal al goed hoe u moet omgaan met de schommelingen in de bloedglucosespiegel. In de zwangerschap neemt de behoefte aan insuline toe, vooral tussen de 16e en de 32e week. De hoeveelheid insuline die u nodig heeft moet dan ook steeds worden aangepast. Na de 32e week neemt de behoefte aan insuline weer af en kunnen er vaker (te) lage bloedsuikerspiegels ontstaan. Als de bloedsuikerspiegel sterk schommelt, kunnen beschadigingen ontstaan aan de bloedvaten, de nieren of de ogen en bestaande beschadigingen kunnen ernstiger worden. Een goede behandeling is dus belangrijk, ook tijdens de zwangerschap. Rond de 30e week wordt een afspraak met de oogarts gemaakt voor extra controle. Bij zwangerschapsdiabetes heeft u meestal zelf weinig tot geen klachten. De kans is wat groter dat u hoge bloeddruk krijgt. Wat betekent diabetes voor uw baby? Diabetes type 1 en 2 Bij diabetes type 1en 2 bestaat er een verhoogde kans op aangeboren afwijkingen, overlijden van het kind voor de geboorte en vroegtijdig loslaten van de placenta. Aangeboren afwijkingen Als het HbA1c tijdens de bevruchting en in het begin van de zwangerschap te hoog is, is er een grotere kans op aangeboren afwijkingen van het hart, de nieren, de urinewegen en de rug. Bij een HbA1c van meer dan 86 mmol/l is de kans op zo n afwijking zelfs 28 procent. Is het HbA1c ten tijde van de bevruchting normaal dan is de kans op aangeboren afwijkingen lager maar is nog steeds groter dan in de normale situatie. Om eventuele aangeboren afwijkingen vroeg op te sporen krijgt iedere zwangere vrouw met diabetes bij een zwangerschapsduur van 14 en bij 18-20 weken een echo aangeboden waarbij gericht gekeken wordt naar aangeboren afwijkingen. Overlijden voor de geboorte Bij diabetes 1 en 2 gebeurt het vaker dat de baby onverwacht in de baarmoeder overlijdt. De oorzaak hiervan is niet bekend, maar er lijkt wel een verband te bestaan met schommelingen in de bloedsuikerspiegel. Dit is ook de reden waarom bij vrouwen met diabetes de bevalling vaak wordt opgewekt, De zwangerschapsduur bij inleiding is afhankelijk van hoe het gaat met de bloedglucosewaarden. Loslaten van de placenta Er bestaat mogelijk ook een verhoogd risico op het plotseling loslaten van (een gedeelte van) de placenta. Hierdoor krijgt de baby minder bloed en kan snel komen te overlijden. Alleen een spoedkeizersnede kan in zo n situatie de baby soms nog redden. Alle vormen van diabetes Bij diabetes type 1 en 2 en bij zwangerschapsdiabetes kan er een hogere kans bestaan op een hoog geboortegewicht en verminderde longrijping van het kind. Hoog geboortegewicht (macrosomie) Als uw bloedglucosespiegel langdurig hoog is, kan het geboortegewicht van de baby hoger worden dan gemiddeld. Dit kan gevolgen hebben voor het verloop van de bevalling. Tijdens de zwangerschap worden echo s gemaakt om de groei te controleren. Verminderde longrijping Bij sterke schommelingen in de bloedglucosespiegel kan de rijping van de longen bij de baby langzamer verlopen. eindredactie: Patiëntenvoorlichting Foldernummer dsg-725 01-12-2016 Diabetes en zwangerschap pagina 4
De bevalling In verband met de beschreven risico s zal de bevalling doorgaans voor de uitgerekende datum gestart worden. Tijdens de bevalling kan de bloedglucosespiegel sterk schommelen. Dit wordt gecontroleerd door uzelf of door de arts. Soms krijgt u een infuus met glucose en insuline. De conditie van de baby wordt tijdens de bevalling gecontroleerd door bewaking van het hartritme (cardiotocogram (CTG). Als de baby een hoog geboortegewicht heeft, kan de bevalling soms moeizamer verlopen. Soms wordt dan besloten een keizersnede te verrichten. Na de bevalling Omdat de glucosewaarde na de geboorte sterk kan dalen wordt na de bevalling bij uw baby de bloedglucosespiegel verschillende keren bepaald. Als u voor de bevalling insuline gebruikte, wordt de baby altijd opgenomen op de couveuseafdeling. Eventueel geeft de kinderarts een infuus met glucose. Als de longen van uw baby nog niet helemaal rijp zijn, kan de ademhaling moeilijk op gang komen. Er bestaat geen bezwaar tegen het geven van borstvoeding. Bij diabetes type I is controle van de bloedglucosespiegels bij uzelf na de bevalling van belang omdat de waarden kunnen schommelen. Bij zwangerschapsdiabetes kan na de bevallling de insuline worden gestopt en wordt de bloedsuikerspiegel ongeveer 6 weken na de bevalling gecontroleerd. We adviseren om 2 weken na de bevalling 2 dagcurven naar de verpleegkundig consulent diabeteszorg te mailen (diabetescons@spaarnegasthuis.nl). Tot slot De combinatie van diabetes en zwangerschap vraagt speciale voorzorgsmaatregelen en controles. Controle van de bloedglucosespiegel is erg belangrijk. Heeft u diabetes en bent u zwanger, dan begeleidt de gynaecoloog u bij uw zwangerschap en bevalling, samen met de internist, de verpleegkundige consulent diabeteszorg, de oogarts, de kinderarts en eventueel de diëtist. Heeft u diabetes type 1 of 2, dan is het verstandig uw zwangerschap zo goed mogelijk voor te bereiden en ervoor te zorgen dat de bloedglucosespiegel al voor de bevruchting zo normaal mogelijk is. Meer informatie www.diabetesvereniging.nl Waar zijn we te vinden? Haarlem Zuid Boerhaavelaan 22 2035 RC Haarlem Hoofddorp Spaarnepoort 1 2134 TM Hoofddorp Haarlem Noord Vondelweg 999 2026 BW Haarlem Heemstede Händellaan 2A 2102 CW Heemstede (023) 224 0000 www.spaarnegasthuis.nl info@spaarnegasthuis.nl eindredactie: Patiëntenvoorlichting Foldernummer dsg-725 01-12-2016 Diabetes en zwangerschap pagina 5