Hoe u doorligwonden (decubitus) kunt voorkomen Een handleiding voor patiënten en familie
Het doel van deze folder is om u te informeren over wat decubitus is en hoe u dit kunt voorkomen. Decubitus Decubitus (ook wel doorliggen genoemd) treft in Nederland jaarlijks vele duizenden mensen. De gevolgen van decubitus zijn vervelend. Decubitus is daarom een serieus probleem. Iedereen die vanwege ziekte of ongeval in bed, stoel of rolstoel moet blijven, kan decubitus krijgen. Dit leidt vaak tot pijn, een trager genezingsproces en kan een langer verblijf in het ziekenhuis of verpleeghuis tot gevolg hebben. Wat is decubitus Decubitus (of doorliggen) is een beschadiging van de huid en/of het weefsel onder de huid, die ontstaat door voortdurende druk op de huid. Ook schuifkracht, zoals het onderuit zakken in bed of stoel, geeft druk op de huid. De beschadiging heeft in milde vorm roodheid van de huid tot gevolg die niet wegdrukbaar is. Dat betekent dat als u drukt op roodheid van de huid deze rood blijft. In ernstige vorm kunnen diepe wonden ontstaan. Hoe ontstaat decubitus? Decubitus ontstaat door langdurige druk op een plaats. Door zitten of liggen worden op bepaalde plekken van de huid de kleine bloedvaten en het daaronder gelegen weefsel samengedrukt. Deze bloedvaten voorzien de huid en het onderliggende weefsel van voedingsstoffen en zuurstof. Krijgen de huid en het daaronder gelegen weefsel te lang geen zuurstof of voedingsstoffen, dan beschadigen de cellen en ontstaat decubitus. 2
Waar ontstaat decubitus? Decubitus ontstaat meestal op de plaats van een uitstekend bot, zoals stuit, zitbeenknobbels, heupen, hielen, knieën, enkels, schouderbladen, oren, achterhoofd en wervelkolom. 3
Wanneer heeft u meer kans op decubitus Er is meer kans op ontstaan van decubitus als u: - minder mobiel bent waardoor u niet regelmatig van houding kunt veranderen (bijvoorbeeld wanneer u bedlegerig bent of rolstoelgebonden) - een langdurige operatie moet/heeft ondergaan - onvoldoende eet of drinkt - stoornissen heeft aan de gevoelszintuigen - stoornissen in de doorbloeding - een vochtige huid heeft (bijvoorbeeld door incontinentie). Hoe voorkomt u decubitus? U kunt zelf de volgende maatregelen nemen om decubitus te voorkomen. Als u dit niet zelf kunt, kunnen deze worden overgenomen door een familielid, mantelzorger of zorgverlener. In bed Regelmatig omdraaien Door u regelmatig in bed om te draaien voorkomt u dat de druk van uw lichaamsgewicht steeds door dezelfde plaatsen wordt opgevangen. Wissel af van rug naar zijligging en zo mogelijk buikligging. Wissel minstens iedere vier uur. 4
Zorg voor een goede houding Wanneer u in bed de hoofdsteun hoger zet, zorg dan ook dat de benen hoger komen te liggen. Zo zakt u niet onderuit. Zet de hoofdsteun zo weinig en zo kort mogelijk omhoog om druk op de stuit te minimaliseren. Ga, als dit mogelijk is, nooit op een lichaamsdeel liggen dat nog rood is omdat u er eerder op gelegen heeft of waar een doorligplek aanwezig is. Hielen vrijleggen Om de druk op de hielen weg te nemen kunt u een (hoofd)kussen onder de kuiten leggen. Zorg dat de knie goed ondersteund wordt. Zorg voor een gladde onderlaag Zorg ervoor dat de onderlaag waar u op ligt glad is zonder kreukels. Gebruik alleen indien nodig onderleggers in bed zoals bijvoorbeeld matjes of onderleggers voor de opvang van incontinentie. 5
In de stoel Zit u in een stoel, zorgt u er dan voor dat u goed achter in de stoel zit met de voeten plat op de grond, zodat het gewicht verdeeld wordt. Zorg ervoor dat uw zitvlak in ieder geval elk uur even, een paar minuten, los komt van de zitting bijvoorbeeld door naar voren en/of opzij te buigen. Huidverzorging - Controleer regelmatig of de huid rood is. - Controleer wanneer u een getinte huid heeft regelmatig op lokale warmte van de huid (bij een getinte huid is roodheid vaker moeilijk te zien, verschil in warmte kan duiden op het ontstaan van decubitus). - Geef aan als risicoplaatsen pijnlijk zijn. - Zorg de dat de huid niet vochtig is, gebruik, in overleg met een deskundige, eventueel een barrieremiddel om de huid te beschermen tegen de inwerking van vocht van bijvoorbeeld zweten of incontinentie. Goed eten en drinken Voldoende vocht en voeding is van belang bij het voorkomen en het genezen van decubitus. 6
Als u een operatie moet ondergaan Als u geopereerd wordt, is het van belang dat u vanaf 4 uur voor en na de operatie een andere houding aanneemt dan tijdens de operatie als dit mag van uw behandelend arts. Op deze wijze wordt de duur van de druk op de huid zo kort mogelijk gehouden. Als u niet weet in welke houding u geopereerd wordt vraagt u dit dan na aan de arts of verpleegkundige. Hulp vanuit de verpleging Als u niet in staat bent om de genoemde maatregelen toe te passen, bijvoorbeeld omdat u minder mobiel bent na de operatie, ondersteunt de verpleegkundige u daar bij. Ook zal zij dagelijks uw huid inspecteren op doorligwonden. De verpleegkundige geeft u hierover uitleg en kijkt samen met u welke andere mogelijkheden er zijn om te voorkomen dat u doorligwonden krijgt. Hulpmiddelen Alle bedden in ons ziekenhuis zijn voorzien van matrassen die minder kans geven op decubitus. Deze zijn gemaakt van drukverdelend materiaal en voorzien in voldoende basisondersteuning. Als de maatregelen om decubitus te voorkomen niet afdoende blijken te zijn, vraagt de verpleegkundige een speciaal luchtmatras aan om de druk op de huid te verlichten. Belangrijk blijft dat u regelmatig van houding verandert en dat uw hielen vrijliggen. Pijn aan de stuit, hielen of ellebogen altijd zo snel mogelijk melden aan de verpleegkundigen! 7
Vragen Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen of wilt u meer informatie hierover, vraagt u dit dan gerust aan de verpleegkundige of uw behandelend arts. De informatie in deze folder is afkomstig van de Werkgroep decubitus en wondzorg van het Erasmus MC. Deze folder is gebaseerd op de landelijke multidisciplinaire richtlijn Decubitus preventie en behandeling : http://www.venvn.nl/linkclick.aspx?fileticket=if1x4pycspi%3d&tabid=1852 Illustraties zijn overgenomen uit de 2011 V&VN Informatiefolder Preventie en behandeling van decubitus (doorligplekken): http://www.venvn.nl/linkclick.aspx?fileticket=t5byokacpdo 3D&tabid=1852 www.erasmusmc.nl 6167062 Erasmus MC - Patiëntencommunicatie - 05/16 Aan de inhoud van deze folder kunnen geen rechten worden ontleend