zijn er altijd al geweest en zullen er ook altijd blijven. Veel jongeren experimenteren in de puberteit met roken, alcohol en drugs en een deel laat zich verleiden tot risicovol gedrag. Jongeren zijn extra kwetsbaar als ze genotmiddelen gebruiken. Zo leidt het drinken van alcohol op jonge leeftijd tot hersenschade. Risico van verslaving op latere leeftijd is groter als je jong met middelen begint. Ook al worden kinderen en jongeren via de media, thuis of op straat al op jonge leeftijd met genotmiddelen geconfronteerd, het heeft pas zin om aandacht te besteden aan dit thema als jongeren wat ouder zijn. Onderzoek wijst uit dat voorlichting aan kinderen in de basisschoolleeftijd geen effect heeft. Onderzoek wijst ook uit dat verkeerde voorlichting in de onderbouw van het voortgezet onderwijs averechts werkt. Het is belangrijk je alleen te richten op kennis, niet teveel in discussie te gaan, stoere verhalen van jongeren geen ruimte te geven en je te richten op normsetting. In het thema is de standaard dat Het niet normaal is om middelen te gebruiken en dit uit te leggen en toe te lichten. Jongeren kunnen leren wat de invloed is van roken, alcohol en drugs op de gezondheid, wat de invloed van de omgeving is en welke andere factoren van invloed zijn op de beslissing om wel of niet met middelen te gaan experimenteren. Het streven is geen tabak en drugs gebruiken en het drinken van alcohol uitstellen tot in ieder geval 18 jaar. Het thema kent vier kernen: Alcohol Roken Cannabis Harddrugs Het thema is ontwikkeld in samenwerking met het Trimbos Instituut. Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 1
Alcohol Alcohol In de kern Alcohol gaat het er om dat jongeren leren wat de invloed van alcohol op het lichaam is, wat de gevolgen zijn van alcohol drinken, wat verslaving is, wat alternatieven zijn voor het drinken van alcohol en welke normen er zijn. Daarbij spelen de invloed van anderen, zoals ouders, vrienden en leeftijdsgenoten en de invloed van (sociale) media en reclame een grote rol. Het is belangrijk dat leerlingen deze invloed herkennen, er mee om leren gaan en hoe zij hun grenzen aan kunnen geven. Ook is met name het herkennen van en omgaan met impulsgedrag bij zichzelf en anderen belangrijk en het weerstaan van (sociale) druk. Kinderen en jongeren komen al op jonge leeftijd via de media, thuis of op straat in aanraking met alcohol. Het is daarom belangrijk om ook op school aandacht te besteden aan dit thema. Het advies is om met voorlichting aan leerlingen over alcohol te beginnen vanaf de brugklas van het voortgezet onderwijs. Voorlichting aan leerlingen in het basisonderwijs over alcohol is te vroeg. Voorlichting kan het beste gegeven worden op het moment dat leerlingen er mee in aanraking komen of vlak daarvoor. Gemiddeld genomen is dat vanaf de middelbare school. De kern Alcohol bestaat uit de volgende drie subkernen Alcohol en gezondheid Alcohol en omgeving Alcohol en weerbaarheid Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 2
Alcohol Alcohol en gezondheid VO onderbouw Benoemen hoe alcohol in het lichaam werkt en wat daarbij de verschillen zijn tussen jongens en meisjes Uitleggen wat de gevolgen zijn van (teveel) alcohol op het gedrag en eigen gezondheid Benoemen van normen over alcohol en voorbeelden geven van alternatieven Verband benoemen tussen promillage en (standaard) glazen alcohol Lichamelijke uitwerkingen van alcohol benoemen Mening geven over de voor- en nadelen van (alternatieven voor) alcohol en normen daarbij benoemen Benoemen en verklaren wat de verschillen zijn van de effecten van alcohol bij jongens en meisjes op gedrag Benoemen van de verschillende stadia van alcoholgebruik en onderscheiden van lichamelijke en geestelijke verslaving Verband benoemen tussen promillage en (standaard) glazen alcohol Standpunt formuleren in relatie tot redenen van wel / niet drinken van alcohol en alternatieven voor alcohol Benoemen van de verschillende stadia van alcoholgebruik en onderscheiden van lichamelijke en geestelijke verslaving per stadium Verband benoemen tussen promillage en (standaard) glazen alcohol Standpunt formuleren in relatie tot redenen van wel / niet drinken van alcohol en alternatieven voor alcohol Benoemen van de verschillende stadia van alcoholgebruik en onderscheiden van lichamelijke en geestelijke verslaving per stadium Verband benoemen tussen promillage en (standaard) glazen alcohol Standpunt formuleren over wel of niet drinken van alcohol en beargumenteren welke alternatieven er zijn voor alcohol Benoemen van de verschillende stadia van alcoholgebruik en onderscheiden van lichamelijke en geestelijke verslaving per stadium Uitleggen dat veel en vaak alcohol drinken niet samengaat met school/werk (beroep) Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 3
Alcohol Alcohol en omgeving: VO onderbouw Benoemen van personen en (social)media die invloed hebben op de keuze wel of niet te drinken en voorbeelden geven van situaties Benoemen van (wettelijke) regels rond alcohol Uitleggen dat alcohol en verkeer niet samen gaan Benoemen van personen en (social)media die invloed hebben op de keuze wel of niet te drinken Benoemen van (wettelijke) regels rond alcohol Uitleggen dat alcohol en verkeer niet samen gaan Benoemen van personen en social(media) die invloed hebben op de keuze wel of niet te drinken Benoemen van (wettelijke) regels rond alcohol in relatie tot eigen mening Uitleggen dat alcohol en verkeer niet samen gaan en bij welk promillage je niet mag deelnemen aan het verkeer Legitimatie gebruiken als je alcohol wilt kopen Uitleggen dat veel en vaak alcohol drinken niet samengaat met school Benoemen van personen en social(media) die invloed hebben op de keuze wel of niet te drinken Benoemen van (wettelijke) regels rond alcohol in relatie tot eigen mening Uitleggen dat alcohol en verkeer niet samen gaan en bij welk promillage je niet mag deelnemen aan het verkeer Legitimatie gebruiken als je alcohol wilt kopen Uitleggen dat veel en vaak alcohol drinken niet samengaat met school/werk (beroep) Benoemen van personen of organisaties die invloed hebben op de keuze wel of niet te drinken Benoemen van (wettelijke) regels rond alcohol in relatie tot eigen mening Uitleggen dat alcohol en verkeer niet samen gaan en bij welk promillage je niet mag deelnemen aan het verkeer Legitimatie gebruiken als je alcohol wilt kopen Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 4
Alcohol Alcohol en weerbaarheid: VO onderbouw dat je individueel zou doen Beargumenteren waarom je wel of geen alcohol drinkt en beschrijven hoe je alcohol kunt weigeren dat je individueel zou doen Formuleren hoe je alcohol kunt weigeren Kunnen uitleggen hoe groepsdruk werkt dat je individueel zou doen Formuleren hoe je alcohol kunt weigeren Benoemen waar je hulp kunt vinden bij problematisch alcoholgebruik van jezelf of anderen Kunnen uitleggen hoe groepsdruk werkt dat je individueel zou doen Formuleren hoe je alcohol kunt weigeren Benoemen waar je hulp kunt vinden bij problematisch alcoholgebruik van jezelf of anderen Formuleren hoe je alcohol wilt gebruiken en wat je grens is Benoemen waar je hulp kunt vinden bij problematisch alcoholgebruik van jezelf of anderen Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 5
Roken Roken In de kern Roken gaat het er om dat jongeren leren wat de schadelijke gevolgen zijn van (mee)roken, wat verslaving is en welke normen er zijn over roken. De invloed van anderen, zoals ouders, vrienden en leeftijdsgenoten om wel of niet te gaan roken komt aan de orde en ook de invloed van (sociale) media en reclame. Leerlingen leren hoe zij om kunnen gaan met sociale (groeps)druk en hoe zij hun grenzen aan kunnen geven. Daarnaast leren zij welke wettelijke regels er zijn over roken. Kinderen en jongeren komen al op jonge leeftijd via de media, ervaringen thuis en op straat in aanraking met roken. Het is daarom belangrijk om ook op school aandacht te besteden aan dit thema. Het advies is om met voorlichting aan leerlingen over roken te beginnen vanaf de brugklas van het voortgezet onderwijs. Voorlichting aan leerlingen in het basisonderwijs over roken is te vroeg. Voorlichting kan het beste gegeven worden op het moment dat leerlingen er mee in aanraking komen of vlak daarvoor. Gemiddeld genomen is dat vanaf de middelbare school. De kern Roken is verder opgesplitst in de onderstaande subkernen Roken en gezondheid Roken en omgeving Roken en weerbaarheid Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 6
Roken Roken en gezondheid: VO onderbouw Benoemen wat roken/tabak is en wat het met lichaam en geest doet Benoemen welke schadelijke stoffen er in sigaretten zitten Benoemen welke normen er zijn over roken Uitleggen wat de schadelijke effecten zijn van meeroken Uitleggen wat een shishapen is en wat de effecten zijn van het gebruik Benoemen wat roken/tabak is en wat het met lichaam en geest doet Benoemen welke schadelijke stoffen er in sigaretten zitten Mening formuleren over de voor- en nadelen van roken Benoemen welke normen er zijn over roken Uitleggen wat de schadelijke effecten zijn van meeroken Uitleggen wat e-sigaret en een waterpijp zijn en wat de effecten zijn van het gebruik Reden aangeven waarom wel of niet gerookt wordt Kunnen uitleggen waarom werken (beroep) niet samengaat met roken Uitleggen wat de schadelijke effecten zijn van roken tijdens de zwangerschap Beschrijven van de verschillen tussen een sigaret, e-sigaret en een waterpijp en wat de effecten zijn van het gebruik. Reden aangeven waarom wel of niet gerookt wordt Kunnen uitleggen waarom werken (beroep) niet samengaat met roken Uitleggen wat de schadelijke effecten zijn van roken tijdens de zwangerschap Beschrijven van de verschillen tussen een sigaret, e-sigaret en een waterpijp en wat de effecten zijn van het gebruik. Reden aangeven waarom wel of niet gerookt wordt Kunnen uitleggen waarom werken (beroep) niet samengaat met roken Uitleggen wat de schadelijke effecten zijn van roken tijdens de zwangerschap Beschrijven van de verschillen tussen een sigaret, e-sigaret en een waterpijp en wat de effecten zijn van het gebruik. Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 7
Roken Roken en omgeving VO onderbouw Benoemen in welke situaties en op welke wijze leeftijdgenoten van invloed zijn op de keuze wel of niet te roken Benoemen van personen en (social)media die invloed hebben op de keuze wel of niet te roken Benoemen van (wettelijke) regels rond roken in je omgeving Benoemen in welke situaties en op welke wijze leeftijdgenoten van invloed zijn op de keuze wel of niet te roken Benoemen van personen en (social)media die invloed hebben op de keuze wel of niet te roken Benoemen van (wettelijke) regels rond roken Uitleggen in welke openbare ruimtes niet gerookt mag worden en waarom dat is Uitleggen hoe leeftijdgenoten een rol spelen bij de keuze wel of niet te roken Benoemen van personen en (social)media die invloed hebben op de keuze wel of niet te roken Benoemen van (wettelijke en bedrijfs) regels rond roken Uitleggen in welke openbare ruimtes niet gerookt mag worden en waarom dat is Legitimatie gebruiken als je sigaretten wilt kopen Uitleggen hoe leeftijdgenoten een rol spelen bij de keuze wel of niet te roken Benoemen van personen en (social)media die invloed hebben op de keuze wel of niet te roken Benoemen van (wettelijke en bedrijfs) regels rond roken Uitleggen in welke openbare ruimtes niet gerookt mag worden en waarom dat is Legitimatie gebruiken als je sigaretten wilt kopen Verklaren van (wettelijke en bedrijfs) regels rond roken Uitleggen in welke openbare ruimtes niet gerookt mag worden en waarom dat is Legitimatie gebruiken als je sigaretten wilt kopen Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 8
Roken Roken en weerbaarheid VO onderbouw Beargumenteren waarom je wel of niet rookt en beschrijven hoe je een sigaret kunt weigeren Formuleren hoe je een sigaret kunt weigeren Kunnen uitleggen hoe groepsdruk werkt Formuleren hoe je een sigaret kunt weigeren Benoemen waar je hulp kunt vinden bij problematisch tabaksgebruik van jezelf of anderen Kunnen uitleggen hoe groepsdruk werkt Formuleren hoe je een sigaret kunt weigeren Benoemen waar je hulp kunt vinden bij problematisch tabaksgebruik van jezelf of anderen Beargumenteren waarom je wel of niet denkt te gaan roken of te gaan stoppen met roken Benoemen waar je hulp kunt vinden bij problematisch tabaksgebruik van jezelf of anderen Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 9
Cannabis Cannabis In de kern Cannabis gaat het er om dat jongeren leren wat de schadelijke gevolgen zijn van blowen, wat verslaving is en welke normen er zijn over het gebruik van cannabis. De invloed van anderen, zoals ouders, vrienden en leeftijdsgenoten om wel of niet cannabis te gaan gebruiken komt aan de orde, als ook de invloed van (sociale) media. Leerlingen leren hoe zij om kunnen gaan met sociale (groeps)druk, hoe zij hun grenzen aan kunnen geven en welke wettelijke regels er zijn over softdrugs. Kinderen en jongeren kunnen om verschillende redenen in aanraking komen met cannabis. Het is belangrijk om ook op school aandacht te besteden aan dit thema. Het advies is om aandacht te besteden aan het onderwerp cannabis in de brugklas van het voortgezet onderwijs en vanaf de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. In de brugklas is het belangrijk om aandacht te besteden aan de sociale norm (cannabis gebruiken doe je niet) en vanaf de bovenbouw aandacht te besteden aan zelfbeheersing (het kunnen controleren van eigen impulsen). De kern Cannabis bestaat uit de volgende subkernen Cannabis en gezondheid Cannabis en omgeving Cannabis en weerbaarheid Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 10
Cannabis Cannabis en gezondheid VO onderbouw Benoemen wat cannabis is, waarom mensen het gebruiken en wat het met lichaam en geest doet Benoemen wat cannabis is, waarom mensen het gebruiken en wat het met lichaam en geest doet Benoemen hoe de werkzame stof THC in cannabis werkt Benoemen welke normen en waarden er zijn over het gebruik van cannabis in relatie tot eigen mening Benoemen van verschillende stadia van cannabisgebruik Onderscheid maken tussen lichamelijke en geestelijke verslaving Benoemen wat cannabis is, waarom mensen het gebruiken en wat het met lichaam en geest doet Mening geven over cannabis gebruik op basis van voor- en nadelen. Benoemen welke normen en waarden er zijn over het gebruik van cannabis Benoemen van verschillende stadia van cannabisgebruik en daarbij onderscheid maken tussen lichamelijke en geestelijke verslaving Benoemen wat cannabis is, waarom mensen het gebruiken en wat het met lichaam en geest doet Mening geven over cannabis gebruik op basis van voor- en nadelen. Benoemen welke normen en waarden er zijn over het gebruik van cannabis Benoemen van verschillende stadia van cannabisgebruik en daarbij onderscheid maken tussen lichamelijke en geestelijke verslaving Benoemen wat cannabis is, waarom mensen het gebruiken en wat het met lichaam en geest doet Mening geven over cannabis gebruik op basis van voor- en nadelen. Benoemen welke normen en waarden er zijn over het gebruik van cannabis Benoemen van verschillende stadia van cannabisgebruik en daarbij onderscheid maken tussen lichamelijke en geestelijke verslaving Uitleggen waarom werken (beroep) niet samengaat met het gebruik van cannabis Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 11
Cannabis Cannabis en omgeving VO onderbouw Benoemen van (wettelijke) regels rond cannabis Benoemen dat de meeste jongeren geen cannabis gebruiken Benoemen in welke situaties leeftijdgenoten, ouders en sociale media van invloed zijn op de keuze wel of geen cannabis te gebruiken Benoemen dat de leeftijdsgrens van cannabis kopen en gebruiken 18 jaar is Benoemen wat de regels zijn wat betreft bezit, gebruik en verhandelen van cannabis op school, buiten school en wat de consequenties zijn als de regels worden overtreden Benoemen in welke situaties leeftijdgenoten, ouders en sociale media van invloed zijn op de keuze wel of geen cannabis te gebruiken Benoemen dat de leeftijdsgrens van cannabis kopen en gebruiken 18 jaar is Benoemen wat de regels zijn wat betreft bezit, gebruik en verhandelen van cannabis op school, buiten school en wat de consequenties zijn als de regels worden overtreden. Verklaren dat cannabis en verkeer niet samengaan Benoemen in welke situaties leeftijdgenoten, ouders en sociale media van invloed zijn op de keuze wel of geen cannabis te gebruiken Benoemen dat de leeftijdsgrens van cannabis kopen en gebruiken 18 jaar is Benoemen wat de regels zijn wat betreft bezit, gebruik en verhandelen van cannabis op school, stage, buiten school en wat de consequenties zijn als de regels worden overtreden. Verklaren dat cannabis en verkeer niet samen gaan. Uitleggen waarom werken (beroep) niet samengaat met het gebruik van cannabis Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 12
Cannabis Cannabis en weerbaarheid VO onderbouw Benoemen dat het hebben van zelfvertrouwen een positieve invloed heeft op het weigeren van cannabis Beargumenteren waarom je wel of geen cannabis gebruikt en beschrijven hoe je cannabis kunt weigeren Beargumenteren waarom je wel of geen cannabis gebruikt en beschrijven hoe je cannabis kunt weigeren Weten waar hulp te vinden is voor het stoppen of minderen met het gebruik van cannabis Beargumenteren waarom je wel of geen cannabis gebruikt en beschrijven hoe je cannabis kunt weigeren Weten waar hulp te vinden is voor het stoppen of minderen met het gebruik van cannabis Formuleren hoe je cannabis kunt weigeren Weten waar hulp te vinden is voor het stoppen of minderen met het gebruik van cannabis Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 13
Harddrugs Harddrugs Het advies is om met voorlichting aan leerlingen over harddrugs te beginnen vanaf de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. Te vroeg beginnen met voorlichting over drugs kan averechtse effecten hebben. In de kern Harddrugs gaat het over de kennis van leerlingen en jongeren over de harddrugs, zoals XTC, cocaïne, GHB en speed. Zij leren wat de schadelijke gevolgen zijn van het gebruik van harddrugs, wat verslaving is en welke normen er zijn over het gebruik van de verschillende harddrugs. De invloed van anderen, zoals ouders, vrienden en leeftijdsgenoten om wel of niet harddrugs te gaan gebruiken komt aan de orde, als ook de invloed van (sociale) media. Leerlingen leren hoe zij om kunnen gaan met sociale (groeps)druk, hoe zij hun grenzen aan kunnen geven en welke wettelijke regels er gelden in Nederland voor harddrugs. De kern Harddrugs bestaat uit de volgende subkernen Harddrugs en gezondheid Harddrugs en omgeving Harddrugs en weerbaarheid Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 14
Harddrugs Harddrugs en gezondheid VO onderbouw - Benoemen wat XTC en GHB zijn, waarom mensen het gebruiken en wat het met lichaam en geest doet Standpunt innemen over wel of niet XTC en/of GHB gebruiken Benoemen welke normen en waarden er zijn over het gebruik van XTC en GHB in relatie tot eigen mening Benoemen van verschillende stadia van het gebruik van XTC en GHB Onderscheid maken tussen lichamelijke en geestelijke verslaving Benoemen wat XTC, GHB, speed en cocaïne zijn, waarom mensen het gebruiken en wat het met lichaam en geest doet Standpunt innemen over wel of niet XTC, GHB, speed en/of cocaïne gebruiken Benoemen welke normen en waarden er zijn over het gebruik van XTC, GHB, speed en cocaïne in relatie tot eigen mening Benoemen van verschillende stadia van het gebruik van XTC, GHB, speed en cocaïne Onderscheid maken tussen lichamelijke en geestelijke verslaving Benoemen wat XTC, GHB, speed en cocaïne zijn, waarom mensen het gebruiken en wat het met lichaam en geest doet Standpunt innemen over wel of niet XTC, GHB, speed en/of cocaïne gebruiken Benoemen welke normen en waarden er zijn over het gebruik van XTC, GHB, speed en cocaïne in relatie tot eigen mening Benoemen van verschillende stadia van het gebruik van XTC, GHB, speed en cocaïne Onderscheid maken tussen lichamelijke en geestelijke verslaving Benoemen wat XTC, GHB, speed en cocaïne zijn, waarom mensen het gebruiken en wat het met lichaam en geest doet Standpunt innemen over wel of niet XTC, GHB, speed en/of cocaïne gebruiken Benoemen welke normen en waarden er zijn over het gebruik van XTC, GHB, speed en cocaïne in relatie tot eigen mening Benoemen van verschillende stadia van het gebruik van XTC, GHB, speed en cocaïne Onderscheid maken tussen lichamelijke en geestelijke verslaving Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 15
Harddrugs Harddrugs en omgeving VO onderbouw - Benoemen in welke situaties ouders, sociale media en leeftijdgenoten van invloed zijn op de keuze wel of geen XTC of GHB te gebruiken Benoemen dat het gebruik van XTC en GHB illegaal is en wat de consequenties zijn van het in bezit hebben van XTC en GHB Benoemen in welke situaties leeftijdgenoten, ouders en sociale media van invloed zijn op de keuze wel of geen XTC en GHB, speed en/of cocaïne te gebruiken Benoemen dat het gebruik van XTC, GHB, speed en/of cocaïne illegaal is en wat de consequenties zijn van het in bezit hebben van deze middelen Verklaren dat het gebruik van XTC, GHB, speed en cocaïne en verkeer niet samen gaan Benoemen in welke situaties leeftijdgenoten, ouders en sociale media van invloed zijn op de keuze wel of geen XTC en GHB, speed en/of cocaïne te gebruiken Benoemen dat het gebruik van XTC, GHB, speed en/of cocaïne illegaal is en wat de consequenties zijn van het in bezit hebben van deze middelen Verklaren dat het gebruik van XTC, GHB, speed en cocaïne en verkeer niet samen gaan. Uitleggen waarom werken (beroep) niet samengaat met het gebruik van XTC, GHB, speed en cocaïne Uitleggen welke mechanismen er ten grondslag liggen aan groepsdruk en dit kunnen toepassen op het gebruik van XTC en GHB, speed en/of cocaïne Benoemen dat het gebruik van XTC, GHB, speed en/of cocaïne illegaal is en wat de consequenties zijn van het in bezit hebben van deze middelen. Verklaren dat het gebruik van XTC, GHB, speed en cocaïne en verkeer niet samen gaan. Uitleggen waarom werken (beroep) niet samengaat met het gebruik van XTC, GHB, speed en cocaïne Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 16
Harddrugs Harddrugs en weerbaarheid VO onderbouw - Beargumenteren waarom je wel of geen XTC, GHB gebruikt en beschrijven hoe je deze drugs kunt weigeren Formuleren hoe je XTC, GHB, speed en cocaïne kunt weigeren Formuleren hoe je XTC, GHB, speed en cocaïne kunt weigeren Formuleren hoe je XTC, GHB, speed en cocaïne kunt weigeren Bron: http://gezondeleefstijl.slo.nl 17