Musici op school
Colofon Koorenhuis, Den Haag samenstelling: Coby Wisse met dank aan Petra Wolters, educatief medewerker Residentie Orkest vormgeving: Birgit Speulman September 2006 Nadruk verboden Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van Koorenhuis, centrum voor kunst en cultuur Den Haag. 2
Welkom aaninhoud boord Inleiding Het bezoek Achtergrondinformatie voor de leerkracht: Het Symfonieorkest Voorbereidende les A Kennismaken met het Symfonieorkest B Een dag uit het leven van een orkestmusicus C Dáárom ben ik musicus D Vragen voorbereiden Les na afloop Verantwoording en Contactgegevens 5 5 5 7 7 8 9 9 11 13 Bijlagen Blanco plattegrond symfonieorkest voor leerlingen Gekleurde plattegrond symfonieorkest voor de leerkracht Strip Een dag uit het leven van een orkestmusicus voor leerlingen Tekstblad Een dag uit het leven van een orkestmusicus voor de leerkracht Werkblad Dáárom ben ik musicus Werkblad Mijn Reisverslag 3
4
Welkom aan Inleiding boord Binnenkort komen twee musici van het Residentie Orkest op bezoek in uw groep. Ter voorbereiding op dit bezoek ontvangt u dit lespakket. Hierin leest u meer over de organisatie en inhoud van het bezoek, en wat van u en uw leerlingen verwacht wordt. Het bezoek De gastles wordt gegeven door twee musici van het Residentie Orkest en duurt 45 tot 60 minuten. Wilt u er voor zorgen dat de leerlingen klaar zitten op de afgesproken tijd en dat de tafels leeg zijn? Tijdens het bezoek mogen de leerlingen vragen stellen aan de musici. In onderstaand lesmateriaal staan tips om met de leerlingen vragen voor te bereiden. (Zie p9, D Vragen voorbereiden) De musici gaan er van uit dat u met de leerlingen het voorbereidende lesmateriaal hebt behandeld voordat zij komen. Zo hebben de leerlingen kapstokjes waar ze tijdens het bezoek de nieuwe informatie aan op kunnen hangen. Achtergrondinformatie voor de leerkracht: Het Symfonieorkest De instrumenten in een symfonieorkest zijn ingedeeld in vier groepen: snaarinstrumenten, slaginstrumenten en houten- en koperen blaasinstrumenten. Ze bestaan uit de volgende instrumenten: Snaarinstrumenten In ieder geval de strijkinstrumenten: Violen, altviolen, celli en contrabassen. Eventueel piano en harp. Houten blaasinstrumenten Fluiten, hobo s klarinetten en fagotten Koperen blaasinstrumenten Trompetten, trombones, hoorns en tuba Slaginstrumenten Pauken, grote en kleine trom, bekkens, triangel en nog veel meer grote en kleine instrumenten. Opmerking: het verschil tussen houten en koperen blaasinstrumenten is niet alleen het materiaal waarvan ze gemaakt zijn. Ook de manier van aanblazen is verschillend. Alle koperen instrumenten worden aangeblazen met een trechtervormig mondstuk. De meeste houten blaasinstrumenten worden aangeblazen met een riet (hobo, fagot, klarinet en sax) of, in geval van de fluiten, door lucht te blazen over een scherpe rand (als bij een fles). De musici hebben bladmuziek voor zich op een standaard staan. Voor het orkest staat de dirigent, die aangeeft hoe de bladmuziek wordt uitgevoerd. Bijvoorbeeld hoe snel of hoe zacht er gespeeld moet worden. Tijdens het concert geeft hij dit aan met gebarentaal. Alle instrumenten hebben een vaste plaats in het orkest. De regel is, dat de luide instrumenten achteraan zitten, de minder luide vooraan. Van die minder luide instrumenten, zoals de viool, zijn er ook het meest. De opstelling is altijd in groepen. Om de dirigent heen zitten in een grote boog de strijkers. Achter de strijkers zitten de houtblazers en de koperblazers. Helemaal achteraan staan de slagwerkers. 5
6
Voorbereidende les Opbouw De les bestaat uit vier onderdelen: A Kennismaking met het Symfonieorkest B Een dag uit het leven van een orkestmusicus C Dáárom ben ik musicus D Vragen voorbereiden Tijdsduur Alle onderdelen achter elkaar duren samen 60-80 minuten. Het is mogelijk om de onderdelen los van elkaar te behandelen, liefst wel in de aangegeven volgorde. A Kennismaking met het Symfonieorkest Nodig Blanco orkestplattegrond voor alle leerlingen gekopieerd Gekleurde orkestplattegrond voor uzelf Voor iedere leerling vier kleurtjes of stiften Cd + speler Lees voorafgaand aan deze les voor uzelf de Achtergrondinfo voor de leerkracht over het Symfonieorkest uit de inleiding. Doel Leerlingen ontdekken wat een symfonieorkest is, uit welke instrumenten het bestaat en hoe de instrumentengroepen klinken. 1 Vertel de leerlingen dat binnenkort twee musici op bezoek komen in de klas. Ze zullen van alles vertellen, hun instrumenten laten zien en natuurlijk ook laten horen. Daarnaast kunnen de leerlingen vragen stellen. Om goede vragen te kunnen stellen, krijgen ze nu eerst informatie. 2 Hoe ziet een symfonieorkest er uit? a Deel de orkestplattegrond uit en laat track 1 van de Cd horen. Opdracht: Wat heeft de muziek die je hoort te maken met deze afbeelding? (De muziek wordt gespeeld door een symfonieorkest en op de afbeelding zie je zo een orkest.) b Bespreek met de leerlingen wat ze herkennen van de afbeelding: Welke instrumenten ken je? Wie staat er op het lege vierkantje? (dirigent) Wat doet die? 3 Hoe klinkt een symfonieorkest? a Vertel dat de instrumenten verdeeld worden in vier hoofdgroepen. Noteer op het bord: Snaarinstrumenten Houten blaasinstrumenten Koperen blaasinstrumenten Slagwerk 7
b c d Laat track 2 horen, de snaarinstrumenten. Welke instrumenten horen denk je bij deze groep? Noteer met de hulp van de leerlingen de instrumenten die hierbij horen op het bord. Opdracht: Kies 1 kleur en kleur de achtergrond van alle snaarinstrumenten hiermee in. Luister intussen nog een keer naar de snaarinstrumenten. Track 2 Behandel zo alle vier de hoofdgroepen. Iedere groep krijgt een andere achtergrondkleur. Track 3 zijn de houten blaasinstrumenten, track 4 het koper en track 5 slagwerk. Laat tenslotte track 2 t/m 5 horen in een andere volgorde. Zet na iedere track de Cd stil. Welke instrumentengroep hoor je? Tip: Laat op een ander moment de instrumenten zelf inkleuren. Combineer dit eventueel met de muziek van de betreffende instrumenten. In het stuk The young person s guide to the orchestra van Benjamin Britten, zijn alle orkestinstrumenten ook apart te horen. Een Cd-opname hiervan is vast en zeker te leen in de bibliotheek bij u in de buurt. B Een dag uit het leven van een orkestmusicus Doel Leerlingen krijgen inzicht in het vak orkestmusicus. Nodig Stripverhaal Een dag uit het leven van een orkestmusicus voor alle leerlingen gekopieerd 1 Laat de strip lezen en bespreek de inhoud. Info bij de strip Vingers losmaken. Musici maken tijdens het spelen vaak dezelfde bewegingen, dit vraagt veel van bepaalde spieren. Vergelijk warming-up bij sporten. Stemmen op A. Om alle instrumenten op dezelfde toonhoogte te laten spelen, stemmen alle instrumenten hun toonhoogte af op de toon A van de hobo. Als ze dit niet zouden doen, klinkt het vals. Let op het tempo als je zachter gaat spelen. Experimenteer met de leerlingen: laat een bekend lied steeds zachter zingen. Valt het ze op dat het tempo haast ongemerkt steeds langzamer wordt? Omkleden. Concertkleding is de werkkleding van musici. Vergelijk met andere beroepen, zoals receptionist, bouwvakker, visser e.d. Wat is hun werkkleding? Waarom? Publiek klapt als de dirigent opkomt. Wat maakt de dirigent zo belangrijk? (Hij interpreteert de muziek) 2 Vragen om na te bespreken: Vergelijk de dagindeling van de musicus met die van jezelf en die van je ouders. Wat is hetzelfde, wat is anders? Denk je dat de hoofdpersoon het leuk vindt om in het orkest te spelen? (Heerlijk alles gaat goed.) 8
C Dáárom ben ik musicus Doel Leerlingen krijgen inzicht in mogelijke beweegredenen om musicus te worden en vergelijken die met die van henzelf. Nodig Werkblad Dáárom ben ik musicus voor alle leerlingen gekopieerd. 1 Laat de teksten van de musici lezen. Doe dit eventueel als volgt: Verdeel de klas in vier groepen. Iedere groep is één van de musici (de Peter-groep, de Miriam-groep enz) en leest alleen zijn/haar tekst in stilte door. Daarna vertelt een leerling uit de Peter-groep wat Peter heeft geschreven. De overige leerlingen uit de Peter-groep mogen aanvullen of verbeteren. De andere leerlingen luisteren en kunnen vragen stellen. Daarna is een leerling uit de Miriam-groep aan de beurt. Enz. 2 Bespreek na: De musici hebben een vak gekozen dat ze heel graag wilden ( muziek is nog steeds mijn hobby ) en belangrijk vinden ( Ik leefde voor het orkest ). Welk vak zou jij graag willen doen en vind je belangrijk? Schrijf onder op je werkblad in één zin wat je er belangrijk en boeiend aan vindt. D Vragen voorbereiden Stimuleer de leerlingen om vragen te bedenken waarop ze zelf nog niet het antwoord weten. Wat wil je weten van de musici die in de klas komen? (B.v. Moet je veel oefenen? Hoe oud was je toen je begon op je instrument? Wat is er spannend, leuk, niet leuk aan het spelen in een orkest? Hoe moet je je instrument onderhouden? Waarom vind je het belangrijk om muziek te maken?) 9
10
Les na afloop Opbouw De les bestaat uit drie onderdelen Invullen Reisverslag Hoe klinkt een symfonieorkest? Vervolg Verslag schrijven voor de groepsmusicus Tijdsduur De eerste twee onderdelen duren ongeveer 40 minuten. De tijdsduur van het derde onderdeel is afhankelijk van de werkvorm die u kiest (zie inleiding). Doel De indrukken van het bezoek verwerken en verdiepen. Nodig Reisverslag voor alle leerlingen gekopieerd Cd+ speler Voor alle leerlingen potlood, pen en papier 1 Invullen Reisverslag Laat de leerlingen het Reisverslag invullen. Kies zelf hoe intensief u het wilt maken; U kunt de leerlingen het instrument zo veel mogelijk uit hun hoofd laten uittekenen en daarna vergelijken met de afbeeldingen van de plattegrond of laat u ze meteen van de plattegrond natekenen? Laat u de leerlingen eerst hun ervaringen uitwisselen of meteen opschrijven? Reisverslag van Groep Stel je voor: iemand uit jouw groep heeft het bezoek van de musici gemist. Schrijf op wat je hem of haar over het bezoek wilt vertellen. groep Musici op school werkblad Mijn reisverslag De musici hebben gespeeld op Deze instrumenten horen bij de instrumentengroep(en) Teken hieronder de instrumenten van de musici. Doe dit verslag, samen met de orkestplattegrond en de teksten van de musici in je portfoliomap. 11
2 Hoe klinkt een symfonieorkest? Vervolg a Noteer op het bord; Volledig orkest -? -? -? -? - volledig orkest. Je hoort nu eerst het volledige orkest, dan de vier instrumentengroepen na elkaar en tenslotte weer het hele orkest. In welke volgorde hoor je de instrumentengroepen? Ik zet de Cd niet meer tussendoor stil Laat de leerlingen hun antwoord opschrijven. Track 6 Orkest hout koper snaar slagwerk orkest b Je hoort nu de instrumentengroepen na elkaar inzetten. Steeds komt er een groep bij, totdat tenslotte het hele orkest speelt. In welke volgorde hoor je de instrumentengroepen inzetten? Schrijf je antwoord op. Track 7 Volgorde: 1 Houtblazers (eerst de hoge instrumenten, daarna de lagere) (00.00) 2 Snaarinstrumenten (idem) (00.41) 3 Koperblazers (01.25) 4 Slagwerk (01.44) Tip voor leerlingen die meer willen weten over de instrumentengroepen: Op de sites www.digischool.nl/mu/leerlingen/mt/instrumenten/instrum1.htm, www.instrumentenweb.com en www.orkestkidsite.nl kunnen leerlingen meer info horen en lezen over het symfonieorkest, de instrumenten en de instrumentengroepen. 3 Verslag schrijven voor de musici. a Alle leerlingen hebben hun eigen reisverslag ingevuld. Wil iemand een verslag schrijven voor de musici die op bezoek zijn geweest? Wat was nieuw? Wat wist je al? Wat vond je bijzonder? Heb je tips voor de musici? b Mail het verslag naar Ontdekhetorkest@residentieorkest.nl en je krijgt antwoord van de musici. 12
Verantwoording en contact Cd Fragmenten uit Young person s guide to the orchestra van Benjamin Britten Track 1 volledig orkest (fragment van de fuga) Track 2 snaarinstrumenten (fragment van het thema) Track 3 houten blaasinstrumenten (fragment van het thema) Track 4 koperen blaasinstrumenten (fragment van het thema) Track 5 slagwerk (fragment van het thema) Track 6 volledig orkest, afzonderlijke groepen en volledig orkest (thema volledig) Track 7 inzet instrumentengroepen na elkaar (fuga volledig) Uitvoerenden: London Symphony Orchestra o.l.v. Benjamin Britten Cd-edit Ruud van Helvert Strip Dag uit het leven van een orkestmusicus Henk de Bont Tekstblad: Petra Wolters Contactgegevens Voor vragen of opmerkingen over dit lesmateriaal kunt u contact opnemen met Annelies van Gent: anneliesvangent@koorenhuis.nl of 070 7071655. Voor vragen of opmerkingen over de planning van de gastles kunt u contact opnemen met Petra Wolters: petrawolters@residentieorkest.nl of 070-8800225. 13
14