Monitor versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen Beginmeting 2013/14
Monitor versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen Beginmeting 2013/14 Opdrachtgever: Ministerie OCW Utrecht, september 2014 Oberon i.s.m. Universiteit Utrecht Oberon: Ditte Lockhorst Marleen Kieft Edith Hilbink Erik Blankvoort Universiteit Utrecht: Ineke van den Berg Heleen Pennings Suzan Kommers Postbus 1423 3500 BK Utrecht tel. 030-2306090 fax 030-2306080 e-mailadres: info@oberon.eu
Monitor versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen beginmeting 2013/14 3 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 5 1.1 Actuele beleidsontwikkelingen... 5 Deel 1 De belangrijkste resultaten op een rij 2 De beginmeting in vogelvlucht... 9 2.1 Opzet, uitvoering en respons... 9 2.2 Kenmerken van de samenwerkingsverbanden... 10 2.3 Resultaten per hoofdvraag van het onderzoek... 12 2.4 Overall conclusies... 17 Deel 2 Achtergrond en resultaten per onderzoeksvraag 3 Theoretisch kader en onderzoeksmodel... 21 4 Onderzoeksopzet... 23 4.1 De onderzoeksvragen... 23 4.2 Termen en begrippen rond opleiden in de school... 25 4.3 Opzet en verloop van de beginmeting... 26 4.4 Analyse en respons vragenlijsten... 29 5 De plannen van de samenwerkingsverbanden... 35 5.1 Typering samenwerkingsverbanden... 35 5.2 Aanleiding voor de samenwerking, verbeterpunten en doelen... 41 6 Resultaten per onderzoeksvraag... 43 Deel 3 Tabellenrapportage BIJLAGE TABELLENRAPPORTAGE... 59
Monitor versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen beginmeting 2013/14 5 1 Inleiding Eind 2013/begin 2014 zijn 61 samenwerkingsverbanden van lerarenopleidingen en scholen van start gegaan (of verder gegaan) met het verstevigen van hun onderlinge samenwerking. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft hiervoor extra financiële middelen ter beschikking gesteld via de subsidieregeling Versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen 2013-2016. Het gaat daarbij om versterking van de samenwerking in het algemeen en in het bijzonder op de thema's omgaan met verschillen, opbrengstgericht werken, begeleiding beginnende leraren, ouderbetrokkenheid en pesten. De regeling is primair bedoeld voor bestaande samenwerkingsverbanden tussen lerarenopleidingen en scholen, de gesubsidieerde opleidingsscholen 1. Zij hebben een infrastructuur ingericht om studenten gezamenlijk op te leiden. De opleidingsscholen zijn daarmee bij uitstek geschikt om de beoogde samenwerking nog beter te realiseren. Bovendien zijn nagenoeg alle lerarenopleidingen verbonden aan een opleidingsschool. Voor waar dat nog niet het geval is, biedt de regeling ruimte een aantal nieuwe verbanden op te richten of bestaande verbanden te verbreden die na deze subsidieperiode de mogelijkheid krijgen een opleidingsschool te worden. De uitvoering van deze regeling wordt gevolgd in het meerjarige monitor- en evaluatieonderzoek, waarvan de beginsituatie staat beschreven in dit rapport. Het in kaart brengen van de samenwerking tussen lerarenopleidingen en scholen en de veranderingen daarin is een complexe zaak. Het betreft drie verschillende onderwijssectoren (primair en voortgezet onderwijs en mbo), waarbinnen diverse opleidingsvarianten voorkomen. De relatie tussen de lerarenopleidingen en de scholen verschilt per sector en per type samenwerking (o.a. wel/niet opleidingsschool). Dit maakt dit monitor- en evaluatieonderzoek complex en daarom zijn keuzes gemaakt ter bevordering van de uitvoerbaarheid (zie daarvoor hoofdstuk 4). Daarnaast willen we ook benadrukken dat de versterking van de samenwerking tussen lerarenopleidingen en scholen een prioritair onderwijsthema is, waardoor van diverse kanten initiatieven zijn en worden ontplooid, deels met subsidie van OCW. De regeling is een van de kleine en grote initiatieven waarvan de effecten en veranderingen zichtbaar worden in het onderwijsveld. Het doel van het verbeteren van de samenwerking is het opleiden van goede leraren, immers, alom is men het erover eens dat de leraar een cruciale factor is voor de kwaliteit van het onderwijs. We geven in dit hoofdstuk in vogelvlucht de belangrijkste beleidsontwikkelingen weer rond het thema versterking samenwerking tussen lerarenopleidingen en scholen om de context te schetsen van de subsidieregeling waar het in dit monitoronderzoek om draait. 1.1 Actuele beleidsontwikkelingen Het Nationaal Onderwijsakkoord dat in september 2013 werd gepresenteerd spreekt van investeren in de kwaliteit van leraren door te streven naar verbinding en samenwerking tussen 1 Bestaande samenwerkingsverbanden tussen lerarenopleidingen en scholen die subsidie ontvangen via de Regeling tegemoetkoming kosten opleidingsschool
6 Oberon i.s.m. Universiteit Utrecht lerarenopleidingen en scholen. Daarbij doelt het akkoord niet alleen op samenwerken bij het opleiden van aanstaande leraren, maar ook om samenwerking bij het begeleiden van startende leraren. Te veel startende leraren verlaten binnen een aantal jaren het onderwijs en dat is een onwenselijke situatie, zeker gezien de dreigende lerarentekorten. Lerarenopleidingen bepalen voor een belangrijk deel het succes van de docent, maar zouden ook een belangrijkere rol moeten spelen bij de periode na de studie. Naast verscherping van de instroomeisen en een stevig curriculum, zal goede samenwerking op regionaal en landelijk niveau tussen de beroepsgroep, de onderwijsinstellingen en tussen hbo- en universitaire lerarenopleidingen het niveau van afstuderende docenten op een hoger plan tillen. (Uit Nationaal Onderwijsakkoord p. 4) Uit het Onderwijsakkoord vloeien afspraken en ambities voort over hoe er concreet gewerkt gaat worden aan goede samenwerking tussen lerarenopleidingen en scholen. Dit heeft geleid tot het sluiten van sectorakkoorden tussen het ministerie van OCW en de onderwijsraden voor het primair en voortgezet onderwijs en mbo. Afgesproken is onder meer dat er blijvend wordt ingezet op de professionalisering van leraren en schoolleiders, dat jonge docenten beter begeleid worden en dat ervaren docenten continu hun (vak)kennis bijhouden. Om de vraag van de kant van der schoolbesturen beter te articuleren en om het aanbod van de kant van de lerarenopleidingen daar beter op af te stemmen, zal de PO-Raad een regierol vervullen. Zij brengt de behoefte van de schoolbesturen aan professionalisering in kaart en organiseert daarmee de vraagarticulatie op landelijk niveau. (Uit sectorakkoord po 2014, p. 18/19). Het voortgezet onderwijs gaat zich meer met lokale en regionale organisaties verbinden en zet in op intensivering en verbreding van de samenwerking met ( ) de lerarenopleidingen op landelijk en regionaal niveau, gericht op een betere kwaliteit van (de opleiding, begeleiding en professionele ontwikkeling van) startende en zittende leraren. (Uit sectorakkoord vo 2014, p. 13/14). Ook de Onderwijsraad constateert dat het een goede zaak is dat steeds meer lerarenopleidingen en scholen in de regio hun krachten bundelen om samen te zorgen voor goede scholingsmogelijkheden en ruimte voor persoonlijke ontwikkeling. In haar advies Kiezen voor kwalitatief sterke leraren pleit de Raad dan ook voor het versterken van regionale samenwerking tussen scholen onderling, maar ook tussen lerarenopleidingen en scholen. De Onderwijsraad kiest in dit advies een wat andere invalshoek, namelijk de link naar onderwijsarbeidsmarkt. Stevige regionale samenwerking is bedoeld om 1) meer (jonge) mensen voor het leraarsvak te interesseren, 2) professionele leerkrachten voor de regio te behouden en 3) mobiliteit te realiseren op de regionale onderwijsarbeidsmarkt. Ten slotte gaat het ministerie van OCW in de Lerarenagenda 2013-2020 De leraar maakt het verschil ook in op de samenwerking tussen lerarenopleidingen en scholen. Zij noemt het voor de kwaliteit van de opleidingen cruciaal dat lerarenopleidingen en scholen goed samenwerken en vindt dat opleiding en stagescholen de praktijkonderdelen van de opleiding nauw met elkaar moeten
Monitor versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen beginmeting 2013/14 7 afstemmen. Er zijn verschillende OCW-regelingen die deze doelstelling financieren, zie het onderstaande kader (Lerarenagenda 2013-2020, p.29). Opleiden in de school (begonnen in 2008 en vanaf 2014 verhoogd tot 20 mln. per jaar) Impuls leraren tekortvakken (in totaal 100 mln. in de periode 2013 t/m 2016), waar de projecten Begeleiding startende leraren en Professionele leergemeenschappen deel van uit maken. Regeling versterking samenwerking scholen en lerarenopleidingen (In totaal 82 mln. in de periode 2013 t/m 2016) Leeswijzer Het rapport van de beginmeting bestaat uit drie delen. In het eerste deel worden de belangrijkste uitkomsten van de meting weergegeven. Door dit te lezen heeft u snel zicht op de belangrijkste uitkomsten van de beginmeting. Wie meer achtergrondinformatie wil lezen over het onderzoek of de resultaten per onderzoeksvraag wil bekijken, verwijzen we naar deel 2. Dit deel bevat de uitgebreide beschrijving van de onderzoeksopzet inclusief theoretische achtergrond en methodebeschrijving en geeft de resultaten per onderzoeksvraag voor de gehele respondentengroep. Significante verschillen tussen sectoren (po, vo en mbo) en tussen samenwerkingsverbanden die al meer of minder samenwerkten bij aanvang van het project worden aangegeven. Vanuit de resultaten per onderzoeksvraag wordt regelmatig verwezen naar de tabellenrapportage die is opgenomen in deel 3 van het rapport. Hierin zijn alle scores per vraag opgenomen voor de totale responsgroep en per sector. Expertgroep en uitvoerend onderzoekers Het monitor- en evaluatieonderzoek wordt uitgevoerd door onderzoeksbureau Oberon en het Centrum voor Leren en Onderwijzen van de Universiteit Utrecht. Gezien de duur van het monitor- en evaluatieonderzoek en de grote variatie in beginsituatie van de samenwerkingsverbanden is een klankbordgroep ingesteld met experts vanuit verschillende sectoren, lerarenopleidingen, scholen en wetenschap 2. De leden van de klankbordgroep adviseren over de opzet en inhoud van de monitor en het evaluatiegedeelte, denken mee met de analyse en met het rapporteren. 2 De volgende experts hebben zitting in de klankbordgroep: Prof. Th. Wubbels (Universiteit Utrecht), Prof. L. Nieuwenhuizen (hogeschool Arhen-Nijmegen), Dr. Ietje Veldman (hogeschool van Amsterdam), Dr. Wichtert Duyvendak (hogeschool Utrecht) en mevr. S. Klaver (Inspectie van het onderwijs)
Deel 1 De belangrijkste resultaten op een rij
Monitor versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen beginmeting 2013/14 9 2 De beginmeting in vogelvlucht Dit rapport beschrijft de resultaten van de beginmeting uit het meerjarig monitor- en evaluatieonderzoek naar de subsidieregeling versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen 2013-2016. Binnen de regeling gaat het om het versterken van de samenwerking in het algemeen, en in het bijzonder op de thema s: omgaan met verschillen, opbrengstgericht werken, ouderbetrokkenheid, pesten en begeleiding startende leraren. Het betreft een complex onderzoek. In totaal is aan 61 samenwerkingsverbanden subsidie toegekend, over drie sectoren: po (N=32), vo (N=19) en mbo (N=10), die allemaal verschillen in hun startsituatie. 3 Deze beginmeting beschrijft deze verschillen en de stand van zaken van de algemene samenwerking van lerarenopleidingen en scholen bij het opleiden en begeleiden van studenten en startende leraren en de samenwerking rond de vijf thema s. In dit hoofdstuk zijn de hoofdlijnen in de opzet, uitvoering, respons en resultaten beschreven. De resultaten worden per hoofdvraag van het onderzoek beschreven, steeds voorafgegaan door een tekstkader met daarin een korte samenvatting. 2.1 Opzet, uitvoering en respons Voor het onderzoek is op basis van de theorie over samenwerking (zie hoofdstuk 3) en in overleg met de opdrachtgever een set onderzoeksvragen geformuleerd. De hoofdvragen van het onderzoek zijn: 1. Hoe ontwikkelt zich de samenwerking tussen lerarenopleidingen en scholen in het algemeen en hoe ontwikkelt de samenwerking zich op de onderwijsthema s? 2. Hoe ontwikkelt zich de tevredenheid van betrokkenen op aspecten van opleiden en begeleiden? 3. Hoe ziet de vaardigheidsontwikkeling er uit van studenten/startende leraren/praktijkbegeleiders? In de onderzoeksvragen wordt gevraagd naar ontwikkeling en toename. Aangezien het hier een beginmeting betreft, wordt in dit rapport de situatie aan het begin van de samenwerking in het kader van de regeling beschreven (stand van zaken). Een vergelijking met andere metingen is op dit moment nog niet mogelijk. Om de beginsituatie van de samenwerkingsverbanden in kaart te brengen is een digitale vragenlijst uitgezet onder vier doelgroepen die betrokken zijn bij de samenwerking tussen lerarenopleidingen en scholen: 1. De projectteams van de samenwerkingsverbanden 2. De lerarenopleidingen (directie, opleiders/mentoren) 3. De scholen (praktijkbegeleiders, directie, bestuur) 4. De studenten en startende leraren Er zijn twee versies van de vragenlijst ontwikkeld. In de dataverzameling is onderscheid gemaakt tussen de direct betrokkenen van elk samenwerkingsverband bij het project (de projectteamleden) 3 In deze beginmeting zijn de drie samenwerkingsverbanden die via een gegrond verklaard bezwaarschrift later subsidie hebben ontvangen niet meegenomen.
10 Oberon i.s.m. Universiteit Utrecht en de minder direct betrokkenen (de niet-projectteamleden). De leden van de projectteams zijn actief bij de samenwerking betrokken en hiermee de aangewezen doelgroep om vragen over de samenwerking te beantwoorden. Zij kunnen beschouwd worden als uitvoerders (aanbiederperspectief), terwijl de respondenten van scholen en opleidingen zicht hebben op de resultaten/veranderingen die plaatsvinden in de opleiding en begeleiding op de thema s als gevolg van de uitvoering van de projecten (gebruikersperspectief). In totaal (verdeeld over twee tranches) hebben 293 respondenten de vragenlijst voor de leden van de projectteams ingevuld. Dit is een respons van 68%. De vragenlijst voor niet-projectteamleden is ingevuld door 2661 respondenten (schatting respons 60%). Van de respondenten uit de respondentgroep projectteams werkt het grootste deel op een school en dan in het vo. Van de respondenten die op een lerarenopleiding werken, werkt 54% op een pabo. Van de respondenten uit de drie overige respondentgroepen (dus niet-projectteams) werken de meesten bij een school of schoolbestuur en dan in het po. Van de respondenten die op een lerarenopleiding werken, werken de meesten op een pabo. De startende leraren zijn met name verbonden aan het vo en de meeste van hen hebben meer dan 1,5 jaar (stage)ervaring als leraar. De meeste studentrespondenten volgen de pabo-opleiding. De respons per samenwerkingsverband verschilt sterk. Er lijkt geen verband te zijn tussen de omvang van het samenwerkingsverband en de respons. Behalve een digitale vragenlijst zijn ook de projectplannen op grond waarvan de samenwerkingsverbanden subsidie ontvangen hebben, geanalyseerd. Op deze manier is in kaart gebracht welke activiteiten de samenwerkingsverbanden (gaan) ondernemen om de samenwerking in het algemeen en per thema te versterken. In de plannen worden ook projectorganisatie en enkele algemene kenmerken geschetst, zoals de mate van samenwerking voorafgaand de samenwerking in het kader van de subsidieregeling. Zie voor een uitgebreide beschrijving van opzet, uitvoering en respons hoofdstuk 4 in deel 2. 2.2 Kenmerken van de samenwerkingsverbanden Typering samenwerkingsverbanden Samenwerkingsverbanden verschillen sterk in omvang. Ze variëren van verbanden met één school en één lerarenopleiding tot verbanden met meerdere opleidingen en meer dan 200 scholen. Er is vooral in het mbo sprake van nieuwe samenwerkingsverbanden, in de zin dat deze formeel nog niet bestonden. In praktijk werkten de meeste samenwerkingsverbanden al samen voorafgaand aan de start van de subsidieregeling. Er zijn vier nieuwe samenwerkingsverbanden, acht beginnende samenwerkingsverbanden (al sprake van enige afspraken rond de samenwerking) en 46 samenwerkingsverbanden waarbinnen al projecten samen zijn uitgevoerd voor de start van de subsidieregeling. Deze laatste groep betreft de opleidingsscholen. Zij ontvangen subsidie op grond van de Regeling tegemoetkoming kosten opleidingsschool. Deze samenwerkingsverbanden leiden al geruime tijd leraren voor 40% op de werkvloer op.
Monitor versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen beginmeting 2013/14 11 De samenwerkingsverbanden zijn meer gericht op de thema s opbrengstgericht werken en omgaan met verschillen dan op de thema s pesten en ouderbetrokkenheid, zowel in de huidige samenwerking als in de doelstelling voor de samenwerking tijdens de regeling. De meeste samenwerkingsverbanden werken nog niet of weinig samen aan het thema begeleiding startende leraren ; wel is samenwerking rond dit thema voor veel samenwerkingsverbanden belangrijk gezien het feit dat veel verbanden hier veel activiteiten op hebben gepland. Veel samenwerkingsverbanden (po en vo) willen in ieder geval samenwerken door het uitvoeren van gezamenlijk onderzoek. Aanleiding voor subsidieaanvraag en verbeterpunten in de samenwerking De resultaten van de vragenlijsten zijn overwegend redelijk positief over de samenwerking. Deze lijken niet te stroken met de heersende indruk dat er nog veel te verbeteren valt in de samenwerking tussen lerarenopleidingen en scholen met het oog op het opleiden en begeleiden van aanstaande en startende leraren. De over het algemeen, redelijk positieve uitkomsten ten aanzien van de samenwerking uit de vragenlijsten vallen overigens voor een deel wel te verklaren. De samenwerkingsverbanden staan aan de vooravond van een langdurig samenwerkingstraject waaraan men met een positief gevoel begint. Men wil graag samenwerken binnen de subsidieregeling en vraagt deze alleen aan wanneer men denkt dat de samenwerking tot resultaten zal leiden. Dat wil echter niet zeggen dat de samenwerking (op punten) geen versterking kan gebruiken zodat een zo kwalitatief hoog mogelijke opleiding en begeleiding kan worden vormgegeven. Dat blijkt ook uit de aanleidingen en de verbeterpunten die worden genoemd. We noemen een aantal hoofdzaken. Voor alle sectoren geldt dat men meestal aangeeft dat er al samenwerking is, maar dat deze kan worden versterkt en verdiept. Scholen geven weliswaar individueel aandacht aan de thema s maar niet in samenwerking met elkaar of met de opleiding. In het po en vo is regelmatig aangegeven dat er nog weinig samenwerking is op het thema begeleiding startende leraren. Door de samenwerkingsverbanden mbo is aangegeven dat de opleiding en begeleiding sterk is gericht op het vo; er is behoefte aan ontwikkeling van meer mbo- specifieke opleiding en begeleiding. Verbeterpunten ziet men vooral in: de ontwikkeling van het curriculum, in het bijzonder op de 4 thema s; de ontwikkeling van de begeleiding van starende leraren; kennisuitwisseling; onderzoek en kennisdeling; het formaliseren van de samenwerking of verbeteren van de organisatie van de samenwerking; professionalisering van begeleiders, schoolopleiders en mentoren. Zie voor een uitgebreide beschrijving van de kenmerken van de samenwerkingsverbanden hoofdstuk 5 in deel 2 van dit rapport.
12 Oberon i.s.m. Universiteit Utrecht 2.3 Resultaten per hoofdvraag van het onderzoek Hoe ontwikkelt zich de samenwerking tussen lerarenopleidingen en scholen? Samenvatting Over het algemeen is een meerderheid van de respondenten van de projectteams positief over de manier waarop wordt samengewerkt. De vraag of men in het algemeen tevreden is over de huidige samenwerking in het samenwerkingsverband wordt door de helft van de respondenten uit het vo en door driekwart van de respondenten in het po en mbo positief beantwoord. Men is over het algemeen tevreden over de basisvoorwaarden voor samenwerking die vanuit de literatuur zijn onderscheiden: doel, procedures, communicatie, wederzijds vertrouwen, gelijkwaardigheid, professionaliteit, management en randvoorwaarden. Uitwisselen van wederzijdse behoeften en vragen gebeurt volgens ongeveer 80% van de respondenten. Zowel op de lerarenopleidingen als in de scholen wordt de meeste aandacht besteed aan de thema s omgaan met verschillen en opbrengstgericht werken. De begeleiding van startende leraren wordt vooral door de scholen verzorgd. De scholen zijn gematigd positief over de doorlopende leerlijn van initiële fase naar startfase, de manier waarop de begeleiding is vastgelegd en de ruimte voor maatwerk. In het mbo is men hier wel minder positief over dan in het po en vo. De samenwerking in het samenwerkingsverband heeft tot nu toe wel tot verbeteracties geleid, die ook zijn geëvalueerd en als geslaagd ervaren worden, maar deze zijn vooral gericht op het verbeteren van procedures, afspraken en communicatie. Wat het curriculum betreft, aangaande het opleiden en begeleiden, heeft de samenwerking nog weinig geleid tot aanpassingen. Voor zover er op dit laatste punt veranderingen zijn aangebracht hebben ze van doen met de begeleiding van startende leraren. De verwachting van de meeste respondenten is toch dat grotere aanpassingen, met name op de thema s, nog moeten komen. Start samenwerking De helft van de respondenten uit de projectteams geeft aan dat de samenwerking in het kader van de subsidieregeling in 2014 is gestart, en volgens 40% in 2013. De lerarenopleidingen hebben meestal de leidende rol in de samenwerking. Basisvoorwaarden samenwerking In het onderzoek wordt niet alleen gekeken naar hoe de samenwerking verloopt, maar ook naar de basisvoorwaarden voor samenwerking die vanuit de literatuur zijn onderscheiden: doel, procedures, communicatie, wederzijds vertrouwen, gelijkwaardigheid, professionaliteit, management en randvoorwaarden. Aan de leden van de projectteams is gevraagd of op dit moment aan deze basisvoorwaarden wordt voldaan in de samenwerking. Uit de antwoorden blijkt dat men ervaart dat de basisvoorwaarden allemaal aanwezig zijn (gemiddeld van 3,58 tot 4,37 op een vijfpuntsschaal). Meeste winst lijkt te behalen in de verbetering van communicatie en management. Respondenten uit de vo-sector zijn op een aantal aspecten (doel, procedures, wederzijds vertrouwen, gelijkwaardigheid en management) minder tevreden dan de respondenten uit po en mbo.
Monitor versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen beginmeting 2013/14 13 Significante verschillen tussen respondenten van scholen en van opleidingen vinden we op de basisvoorwaarden Doel en Wederzijds vertrouwen. Scholen zijn minder positief ten aanzien van de haalbaarheid van de doelen van de samenwerking en de mate waarin het gesprek in het samenwerkingsverband wordt gevoerd over elkaars visie op onderwijs. Ook zijn er verschillen tussen nieuwe samenwerkingsverbanden en de beginnende en bestaande samenwerkingsverbanden. Nieuwe samenwerkingsverbanden zijn minder vaak tevreden over de basisvoorwaarden. Inventarisatie wederzijdse behoeften en vragen Niet alleen de basisvoorwaarden zijn van belang in de samenwerking, ook is een kenmerk van goede samenwerking dat wederzijdse behoeften en vragen regelmatig systematisch in kaart worden gebracht. Dit gebeurt wat vaker in het po en mbo dan in het vo. Toch geeft nog iets meer dan 20% van de respondenten aan dat het uitwisselen van wederzijdse behoeften en vragen niet of nauwelijks voorkomt. Respondenten van opleidingen vinden dat het uitwisselen van wederzijdse behoeften en vragen vaker gebeurt dan de respondenten van de scholen. Bovendien menen de respondenten van de opleidingen vaker dan de respondenten van de scholen dat dit tijdens formeel overleg gebeurt, terwijl de respondenten van de scholen vaker vinden dat dit per e-mail gebeurt. De inventarisatie van wederzijdse behoeften en vragen leidt in de meeste gevallen tot aanpassingen of verbeteracties. Deze zijn vooral gericht op het bijstellen van de doelen, afspraken en procedures, en op het verbeteren van de communicatie, maar ook professionalisering en scholing (onduidelijk is van wie) worden relatief vaak genoemd. Deze acties worden over het algemeen geëvalueerd en hebben positieve gevolgen. Respondenten van nieuwe samenwerkingsverbanden geven minder vaak aan dat er wordt geëvalueerd, en als er wordt geëvalueerd dan is dit gericht op aanpassing van afspraken en procedures. Aanpak van de thema s In het curriculum van de lerarenopleidingen wordt volgens de respondenten momenteel met betrekking tot de vijf thema s relatief de meeste aandacht besteed aan omgaan met verschillen en opbrengstgericht werken. Op de universitaire lerarenopleidingen (ULO s) en in het eerste en tweede jaar van de hbo-lerarenopleidingen wordt volgens ongeveer 40% van de respondenten aan deze thema s gewerkt, in het derde en vierde jaar geeft meer dan 60% aan dat aan deze thema s wordt gewerkt. Ouderbetrokkenheid en pesten krijgen nauwelijks aandacht op de universitaire lerarenopleiding, maar wel in het derde en vierde leerjaar van de tweedegraads lerarenopleidingen en pabo s. In de opleidingen gericht op het po wordt wat meer aandacht besteed aan deze thema s dan in het vo en mbo. In de opleiding komen de thema s aan de orde bij verschillende onderdelen van het curriculum door integratie in andere vakken, literatuur, stageopdrachten en onderzoek. Ook op de scholen gaat relatief de meeste aandacht naar de thema s opbrengstgericht werken en omgaan met verschillen, al spelen ouderbetrokkenheid en pesten hier wel een grotere rol dan op de lerarenopleidingen. In scholen komen de thema s terug in opleiding en begeleiding door koppeling met andere onderwerpen, specifieke aandacht tijdens bijeenkomsten, stageopdrachten en via door studenten gemaakt lesmateriaal.
14 Oberon i.s.m. Universiteit Utrecht Startende leraren worden volgens de helft van de respondenten mede begeleid vanuit opleidingen, maar de startende leraar wordt toch vooral begeleid vanuit de school. Volgens 70% van de respondenten is er sprake van specifieke ondersteuning vanuit school. In het vo lijkt men meer bezig met de startende leraar: de opleidingen zijn vaker betrokken bij de begeleiding van startende leraren dan in het po en mbo en ook is er vaker sprake van speciale ondersteuning van de startende leraren op scholen. Deze ondersteuning bestaat uit een combinatie van coaching, begeleiding door sectie of team, lesobservatie en intervisie. De respondenten van de scholen zijn tevreden over de mate waarin er sprake is van een doorlopende leerlijn tussen theorie en praktijk in het initiële programma en de eerste fase van het leraarsberoep, de mate waarin er voldoende ruimte is voor maatwerk en de mate waarin de vorm van de begeleiding is vastgelegd. De sectoren verschillen wel op deze punten. Respondenten uit het mbo zijn op de eerste twee punten minder tevreden; respondenten uit het vo zijn op het laatste punt juist veel vaker tevreden dan de collega s uit po en mbo. De samenwerking in het samenwerkingsverband heeft tot nu toe nog weinig geleid tot aanpassingen van opleiden en begeleiden. Meeste veranderingen zijn gedaan in de begeleiding van startende leraren. Samenwerking op profieldelen pabo s Specifiek voor de pabo geldt dat volgens ruim een derde van de respondenten profieldelen in het curriculum van de pabo zijn ontwikkeld en 20% geeft aan dat er binnen het samenwerkingsverband aan ontwikkeling wordt gewerkt. Voor ontwikkeling van profieldelen voor het postinitiële onderwijs zijn deze cijfers respectievelijk 10% en 16%. De profieldelen worden samen ontwikkeld, maar de leidende rol bij deze samenwerking ligt volgens de respondenten bij de opleiding (pabo). Hoe ontwikkelt zich de tevredenheid van betrokkenen over aspecten van opleiden en begeleiden? Samenvatting Over het algemeen hebben de lerarenopleidingen en scholen wederzijds een positief beeld van hun samenwerking met betrekking tot de opleiding en begeleiding van studenten. Scholen geven wel aan dat er verbetering gewenst is op het gebied van afstemming (van het curriculum) van de lerarenopleidingen op de behoefte van de scholen. De resultaten met betrekking tot de samenwerking op de thema s laten zien dat veel respondenten gematigd positief zijn over de mate waarin thema s opbrengst gericht werken en omgaan met verschillen terugkomen in de opleiding en de school, maar dat op de thema s ouderbetrokkenheid en pesten hier nog wel wat te doen is. De respondenten uit het po zijn over het algemeen wat positiever dan de respondenten uit het vo en mbo. De respondenten uit het mbo zijn het meest kritisch. Door de samenwerking hoopt men hier verbetering in te brengen, dat blijkt ook uit de projectplannen. Studenten zijn overwegend tevreden over de begeleiding die ze op hun stageschool krijgen. Samen met de startende leraren vinden ze dat de stageschool hen stimuleert zich te ontwikkelen tot een goede leraar. Beide groepen zijn ook tevreden over de manier waarop de opleiding hen voorbereid op de thema s opbrengst gericht werken en omgaan met verschillen, maar wat minder tevreden over de voorbereiding op de thema s pesten en ouderbetrokkenheid.
Monitor versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen beginmeting 2013/14 15 De respondenten van de scholen zijn tevreden over de ondersteuning van startende leraren op hun school, in het vo nog wat meer dan in het po en mbo. Ten aanzien van de begeleiding van startende leraren door de opleidingen zijn er geen eenduidige uitkomsten. Een derde van de respondenten van de opleidingen geeft aan dat de opleiding betrokken is bij de begeleiding van startende leraren, de helft van de respondenten van de scholen doet dat ook, maar slechts een klein deel van de startende leraren zelf geeft aan begeleid te worden vanuit de opleiding. De opleidingen zelf zijn tevreden over deze begeleiding, de startende leraar duidelijk minder. Begeleiding op school De respondenten van de lerarenopleidingen zijn positief over de begeleiding van stagiaires door de school en over de invulling en afstemming van het werkplekleren. Dit geldt in grote lijnen voor alle sectoren, al zijn de respondenten van de lerarenopleidingen gericht op het mbo wat minder zeker van de mate waarin stagebegeleiders weten waar de studenten op de opleiding mee bezig zijn. Andersom is ruim 60% van de respondenten van de scholen, inclusief de bestuurders, tevreden over de ondersteuning vanuit de lerarenopleidingen op het gebied van de samenwerking en communicatie. Minder tevreden is men over afstemming van het curriculum van de opleiding op de behoefte van de school en de mate waarin de opleidingen rekening houden met de behoeften van de school. In het vo en mbo is men hier vaker ontevreden over dan in het po. In het mbo is men zelfs licht ontevreden over dit laatste punt. Respondenten van scholen van al langer bestaande samenwerkingsverbanden zijn over een aantal aspecten van de begeleiding van de studenten en het werkplekleren meer tevreden dan nieuwe en beginnende samenwerkingsverbanden. De studenten zelf zijn overwegend tevreden over de begeleiding die ze krijgen op hun stageschool. Daarnaast geven zij vrijwel allemaal aan dat de stageschool hen stimuleert om zich te ontwikkelen tot een goede leraar. De samenwerking tussen school en opleiding heeft de aandacht van driekwart van de bestuurders: het staat regelmatig op de bestuursagenda en komt aan de orde in overleg met schooldirecteuren. Aandacht curriculum vaardigheden studenten en startende leraren Ongeveer de helft van de respondenten van de lerarenopleidingen is tevreden over de mate waarin in het curriculum aandacht wordt besteed aan vaardigheidsontwikkeling van studenten met betrekking tot het thema opbrengstgericht werken, voor het thema omgaan met verschillen is dit zelfs ruim driekwart. Minder tevreden is men over de mate waarin ouderbetrokkenheid en pesten aan bod komen. Dit geldt in het mbo nog meer dan in het po en vo. Wat minder tevreden zijn de respondenten van de lerarenopleiding over de mate waarin de opleiding aandacht besteed aan de ontwikkeling van de vaardigheden van startende leraren op de thema s. Ten aanzien van de thema s ouderbetrokkenheid en pesten is men zelfs licht ontevreden. De meeste studenten en startende leraren zijn wel tevreden over de manier waarop ze worden voorbereid en begeleid op de thema s opbrengstgericht werken en omgaan met verschillen, maar minder tevreden over de voorbereiding en begeleiding op de thema s ouderbetrokkenheid en pesten. De studenten geven aan dat de lerarenopleiding hen stimuleert zich te ontwikkelen tot een goede leraar, al vinden ze wel dat de opleiding dit minder doet dan de stageschool.
16 Oberon i.s.m. Universiteit Utrecht Ondersteuning startende leraar op school en door opleiding Ten aanzien van het thema startende leraren zijn de respondenten van de scholen tevreden over de ondersteuning van startende leraren op hun school, in het vo nog wat meer dan in het po en mbo. De helft van de respondenten van de scholen geeft aan dat startende leraren ook door de lerarenopleiding worden begeleid. Een derde van de respondenten van de opleidingen geeft aan betrokken te zijn bij de begeleiding en zelf zijn zij over het algemeen tevreden over deze begeleiding. De startende leraar zelf is echter minder tevreden. Volgens slechts een klein aantal van hen worden ze begeleid vanuit de opleiding. De startende leraren vinden dat de school hen stimuleert zich verder te ontwikkelen als leraar. De opleiding doet dit volgens hen niet of veel minder. Hoe ziet de vaardigheidsontwikkeling er uit van studenten/startende leraren/praktijkbegeleiders? Samenvatting De startende leraren zijn tevreden over de eigen theoretische en praktische kennis op de thema s opbrengst gericht werken, omgaan met verschillen, ouderbetrokkenheid en pesten. De studenten zijn minder tevreden. Zij geven aan dat ze matig tot voldoende theoretische en praktische kennis hebben op de thema s opbrengst gericht werken en omgaan met verschillen; op de andere thema s vindt een kwart dat zij onvoldoende kennis en vaardigheden hebben. Op basis van de uitkomsten kan geconcludeerd worden dat op het terrein van de ontwikkeling van theoretische kennis en praktische vaardigheden van studenten er nog veel winst is te boeken voor de samenwerkingsverbanden, met name op het thema ouderbetrokkenheid en pesten. Schooldirecteuren en bestuurders zijn overwegend tevreden over de kwaliteit van de praktijkbegeleiders. De meeste praktijkbegeleiders (80%) zijn zelf ook tevreden over hun vaardigheden. Vaardigheden studenten De studenten vinden over het algemeen en in alle sectoren dat hun theoretische kennis en praktische vaardigheden voldoende is op de thema s opbrengstgericht werken en omgaan met verschillen. Op de thema s ouderbetrokkenheid en pesten is dit minder het geval. De studenten en startende leraren in het po zijn over deze thema s positiever dan de studenten uit het vo en mbo. Studenten uit het mbo schatten hun kennis en vaardigheden op deze thema s zelfs in als onder de maat. Vaardigheden startende leraren De startende leraren vinden dat ze op alle vier de thema s over ruim voldoende theoretische kennis en praktische vaardigheden beschikken. Dit geldt voor alle sectoren. Opvallend zijn de hoge scores op het thema omgaan met verschillen, wetende dat een van de speerpunten in de verschillende bestuursakkoorden de professionalisering van leraren op het gebied van omgaan met verschillen is. Oordeel scholen over vaardigheden studenten en startende leraren De respondenten van de scholen is gevraagd hoe tevreden zij zijn over de vaardigheden van de studenten en startende leraren. Over het algemeen is men tevreden. In alle sectoren is zijn de respondenten van de scholen licht ontevreden over de vaardigheden van de studenten en startende leraren met betrekking tot het thema ouderbetrokkenheid.
Monitor versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen beginmeting 2013/14 17 In de po-sector is men over het algemeen meer tevreden dan in het vo en mbo. En respondenten van bestaande samenwerkingsverbanden zijn over het algemeen ook meer tevreden dan de respondenten van nieuwe en beginnende samenwerkingsverbanden. Vaardigheden praktijkbegeleiders Schooldirecteuren en bestuurders zijn overwegend tevreden over de kwaliteit van de praktijkbegeleiders. De meeste praktijkbegeleiders (80%) zijn zelf ook tevreden over hun vaardigheden. De resultaten worden per deelonderzoeksvraag uitgebreid beschreven in deel 2 (hoofdstuk 6) van dit rapport. 2.4 Overkoepelende conclusies We geven hieronder een overzicht van de belangrijkste c.q. meest opvallende conclusies uit zowel de activiteitenplannen als de resultaten van het vragenlijstonderzoek. 1. Bij de meeste samenwerkingsverbanden, dat wil zeggen in 46 van de 58 verbanden, is er sprake van een al langer bestaande samenwerking tussen scholen en lerarenopleiding, In vier gevallen wordt de samenwerking nieuw aangegaan, in acht gevallen is er sprake van een beginnende samenwerking. Nieuwe samenwerkingsverbanden doen zich vooral voor in de mbo-sector. 2. De samenwerkingsverbanden verschillen sterk in omvang, ze kunnen beperkt zijn tot één school en één lerarenopleiding, maar ook tweehonderd scholen en een lerarenopleiding omvatten. 3. De leidende rol in het samenwerkingsverband is vaak maar niet altijd voorbehouden aan de lerarenopleiding. In de vo-sector is het vaker de school die het voortouw neemt. 4. Hoewel men het belang van alle vier thema s onderkent en het de inzet van de samenwerkingsverbanden is om op alle vier de thema s samen te werken, blijkt de aandacht van zowel de scholen als de lerarenopleidingen meer gericht te zijn op opbrengstgericht werken en omgaan met verschillen. De thema s ouderbetrokkenheid en pesten kregen tot nu toe in vergelijking minder aandacht. Ook de studenten en de startende leraren ervaren dit zo, zij voelen zich beter gekwalificeerd op het gebied van de eerste twee thema s dan op de andere. 5. In de begeleiding van startende leraren wordt tot nu toe vooral voorzien door de scholen, met name in de vo-sector. Uit de activiteitenplannen van de meeste samenwerkingsverbanden blijkt dat men hier graag ook de lerarenopleiding meer in wil betrekken. 6. De studenten zijn over het algemeen tevreden over de begeleiding die ze krijgen, maar er zijn significante verschillen per sector: de pabo-studenten zijn iets tevredener dan de vo- en mbostudenten over de begeleiding die ze krijgen vanuit de school. Studenten van lerarenopleidingen in de vo-sector ervaren significant minder dan in de andere sectoren dat hun opleiding hen
18 Oberon i.s.m. Universiteit Utrecht stimuleert om zich te ontwikkelen tot een goede leraar. 7. Voor de meeste samenwerkingsverbanden geldt dat de partners positief oordelen over de mate waarin de belangrijkste basisvoorwaarden voor samenwerking gerealiseerd zijn. Op zich is dat begrijpelijk, immers als men geen goede ervaringen bij eerdere samenwerking zou hebben, waarom dan nog nieuwe verplichtingen met elkaar aangaan? Interessant is natuurlijk of de partners gedurende de samenwerking vertrouwen blijven houden in elkaar, zich gelijkwaardig blijven voelen etc. Tot slot Deze paragraaf ronden we af met twee samenvattende tabellen. Ten eerste geven we in tabel A de opvallendste verschillen weer per sector. Tabel A. Samenvatting verschillen per sector Verbeterpunten po vo mbo Basisvoorwaarden samenwerking Hogere inschatting met betrekking tot het meedenken over oplossen problemen binnen het SWV, zorg voor draagvlak SWV in de school. Tevredenheid samenwerking Bevraging wederzijdse behoeften, acties en evaluatie De 4 thema s Meeste aandacht voor alle thema s. Studenten (iets) tevredener over de manier waarop ze worden voorbereid op de thema s. Startende leraar Gerealiseerde aanpassingen in het curriculum Lagere (maar ruim voldoende) inschatting met betrekking tot de consensus over doelen, tijdige uitvoering van taken, snel en adequaat op elkaar reageren, elkaar vertrouwen, respecteren, van elkaar willen leren en goed management Minder tevreden Worden minder vaak bevraagd Minst tevreden over opbrengst gericht werken en ouderbetrokkenheid. Ontevreden over aandacht lerarenopleiding voor deze thema s. Studenten minder tevreden over hun kennis en vaardigheden op de thema s ouderbetrokkenheid en pesten. Lerarenopleidingen vaker betrokken Vaker speciale ondersteuning bij een aanpak voor de begeleiding van startende leraren. van startende docenten. Minder tevreden over doorlopende leerlijnen Verbeterpunten po vo mbo
Monitor versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen beginmeting 2013/14 19 Stagebegeleiding Aansluiting lerarenopleiding - scholen Studenten Studenten zijn iets tevredener over de begeleiding die ze krijgen vanuit de stageschool Studenten voelen zich relatief iets minder (maar nog altijd ruim voldoende) gestimuleerd door de lerarenopleiding Lerarenopleidingrespondenten zijn het minst tevreden over stagebegeleiding door de scholen Minder tevreden over afstemming van de opleiding op de behoeften van de school In het mbo is men iets minder tevreden over de afstemming tussen wat de student leert op de lerarenopleiding en wat de student leert op de stageschool en over de afspraken tussen de mentor en de stagebegeleider. Uit dit onderzoek blijkt op een aantal punten dat er verschillen bestaan tussen nieuwe en bestaande samenwerkingsverbanden. In onderstaande tabel B geven we een samenvatting van deze verschillen. Tabel B. Samenvatting verschillen tussen nieuwe en bestaande samenwerkingsverbanden Verbeterpunten Nieuwe SWV Bestaande SWV Basisvoorwaarden samenwerking Zowel lerarenopleidingen als scholen minder tevreden over realisatie basisvoorwaarden samenwerking Bevraging wederzijdse behoeften, acties en evaluatie De vier thema s Startende leraar Gerealiseerde aanpassingen in het curriculum Stagebegeleiding Aansluiting lerarenopleiding - scholen Studenten Vaker gericht op de aanpassing van afspraken en procedures Startende leraren uit de nieuwe verbanden zijn positiever over de begeleiding die ze krijgen vanuit de school Minder aanpassingen in het curriculum gedaan tot nu toe Lerarenopleidingen vinden minder dat hun studenten voldoende leren op hun stageschool en dat stagebegeleiders weten waar de studenten op de lerarenopleiding mee bezig zijn Vaker gericht op professionalisering en scholing. Meer tevreden over de vaardigheden van studenten met betrekking tot de thema s pesten en ouderbetrokkenheid. Afstemming als beter ervaren dan bij nieuwe samenwerkingsverbanden Positiever over de mate waarin de stageschool hen stimuleert om zich te ontwikkelen tot een goede leraar.
Deel 2 Achtergrond en resultaten per onderzoeksvraag
Monitor versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen beginmeting 2013/14 21 3 Theoretisch kader en onderzoeksmodel Om de effecten van de subsidieregeling te kunnen monitoren en evalueren is het belangrijk om eerst vast te stellen welke factoren een cruciale rol vervullen in de samenwerking tussen lerarenopleidingen en scholen. In deze paragraaf gaan we nader in op deze factoren. In Nederland kennen we al lange tijd de variant van lerarenopleidingen waarbij een student tijdens zijn opleiding een aantal stages loopt in één of meerdere scholen om onder begeleiding praktijkervaring op te doen. De laatste jaren zijn er nieuwe opleidingsvarianten van lerarenopleidingen bijgekomen. Het traject Opleiden in de school is hier één van. Bij Opleiden in de school geeft de school samen met de lerarenopleiding vorm aan het opleidingsprogramma en een deel (40%) van dit programma wordt in de school uitgevoerd. Daarmee wordt de school onderdeel van een zogeheten Opleidingsschool. Dit opleiden in de school is een belangrijke invulling van het werkplekleren dat vanuit de overheid gestimuleerd wordt. Onstenk (2001) omschrijft werkplekleren als een op ervaring gebaseerd leren, een actief en constructief proces dat plaatsvindt in een reële arbeidssituatie als leeromgeving, met de werkelijke problemen uit de (toekomstige) arbeidspraktijk als leerobject. Om dit werkplekleren adequaat vorm te kunnen geven is de kwaliteit van de samenwerking tussen school en lerarenopleiding van groot belang. In literatuur over samenwerkingsverbanden tussen lerarenopleidingen en scholen (zie o.a. Holms Group, 1990 ; Rice, 2002 ; Frost e.a., 2010, Snoeck e.a., 2012) 4 wordt een aantal basisvoorwaarden voor succesvol samenwerken genoemd, zoals het hebben van vertrouwen in elkaar en zich gelijkwaardig voelen, een gedeelde visie op de doelen van de samenwerking en zich verbonden voelen met die doelen. In haar uitgebreide reviewstudie over doorslaggevende factoren in de samenwerking tussen scholen en externe instanties bij onderwijsinnovatie wijst Waslander (2007) 5 bovendien op het belang van gemeenschappelijke regels en afspraken, betrokken opleidingsmanagement, voldoende materiële middelen en bewaking van de continuïteit (zie ook Schenke e.a., 2012) 6. Van al deze voorwaarden kan worden gezegd dat het zowel condities zijn als resultaten van de samenwerking. Oftewel: het is niet zo dat de samenwerking pas kan beginnen als in de ogen van de betrokkenen aan alle voorwaarden is voldaan. De samenwerking begint op een moment dat sommige voorwaarden in grote mate aanwezig zijn en andere nog niet of deels. In die zin is de samenwerking tussen lerarenopleidingen en scholen op te vatten als het groeiproces van een lerende organisatie (Senge, 1990) 7, waarin alles draait om het op gang brengen en houden van een proces van samen leren. 4 4 4 4 5 6 7 Holmes Group (1990). Tomorrow s school: Principles for the design of professional development schools. East Lansing, MI: Author. Rice, H. (2002). The collaboration process in professional development schools. Results of a meta-ethnography, 1990-1998. Journal of Teacher Education, 53( 1), 55-67. Frost, J.H., Akmal, T.T. & J.U.Kingrey (2010). Planning teacher professional development: the struggles and successes of an inter-organizational collaboration. Professional Development in Education, 36 (4), 581-595. Snoeck, I., Struyf, E., Simons, M. & W.Meeus (2012). Tijdschrift voor lerarenopleiders (VELON/VELOV), 33(1), 27-34. Waslander, S. (2007). Leren over innoveren. Overzichtsstudie van wetenschappelijk onderzoek naar duurzaam vernieuwen in het voortgezet onderwijs. Utrecht: VO-Raad. Schenke, W., Volman, M.L.L., Driel, J.H.van, Geijsel, F.P & H.W.Sligte (2012). Cross-professionele samenwerking in de context van ontwikkel- en onderzoeksprojecten in het voortgezet onderwijs. Pedagogische Studiën, 89, 350-363. Senge, P.M. (1990). The Fifth Discipline. New York: Doubleday.
22 Oberon i.s.m. Universiteit Utrecht In het licht van bovengenoemde literatuur kan worden gesteld dat de kwaliteit van de samenwerking tussen lerarenopleiding en school in een samenwerkingsverband samenhangt met de mate waarin de samenwerkenden ervaren dat aan basisvoorwaarden voldaan is, te weten: 1. gemeenschappelijkheid met betrekking tot de doelen; 2. gemeenschappelijke afspraken en procedures; 3. gedeelde werkwijze (communicatie); 4. wederzijds vertrouwen; 5. gelijkwaardigheid; 6. voldoende professionaliteit; 7. betrokkenheid van het opleidingsmanagement; 8. voldoende tijd, continuïteit en materiële middelen (Randvoorwaarden). Genoemde condities zijn voorwaardelijk voor de te ondernemen acties binnen de samenwerking. De subsidieregeling benoemt deze acties als: het systematisch in kaart brengen van wederzijdse behoeftes en vragen, het op grond daarvan komen tot verbetering en aanpassing, het evalueren hiervan en het trekken van conclusies (via de PDCA-cyclus), en borging en kennisdeling (intern en met het afnemende veld). Uiteindelijk moeten deze acties leiden tot verbetering van het curriculum of van de methodiek van begeleiding rond specifieke thema s. De relatie tussen basisvoorwaarden, acties en opbrengsten van de samenwerking wordt samen met de andere variabelen in het onderzoek (tevredenheid en ontwikkeling van vaardigheden van studenten/afgestudeerden en startende leraren) hieronder gepresenteerd in een model dat richting geeft aan de opzet van het onderzoek. In het onderzoek wordt ook gekeken naar eventuele positieve en negatieve bijeffecten. Figuur 1: Onderzoeksmodel Samenwerking Bijeffecten Basisvoorwaarden Acties Aanpassingen curriculum/ methodiek Vaardigheden Tevredenheid
Monitor versterking samenwerking lerarenopleidingen en scholen beginmeting 2013/14 23 4 Onderzoeksopzet In dit hoofdstuk schetsen we de manier waarop we het monitoronderzoek hebben opgezet. In paragraaf 4.1 zetten we de onderzoeksvragen op een rij. Paragraaf 4.2 geeft een overzicht van de gebruikte terminologie. In paragraaf 4.3 beschrijven we de activiteiten die we hebben uitgevoerd om de nulsituatie te kunnen beschrijven zodat we na alle drie de metingen de onderzoeksvragen kunnen beantwoorden. Ten slotte leggen we in paragraaf 4.4 uit welke analyses we hebben uitgevoerd op de eerste dataset en wordt een overzicht van de respons gegeven. 4.1 De onderzoeksvragen Op basis van de offerteaanvraag en het theoretisch kader hebben we de volgende onderzoeksvragen geformuleerd, die we aan het eind van het onderzoek (dus na de eindmeting) zullen kunnen beantwoorden. 1. Samenwerking (basisvoorwaarden, acties, opbrengsten) Algemeen 1.1 Hoe ziet de samenwerking tussen lerarenopleidingen en scholen eruit bij aanvang van de projecten? 1.2. In hoeverre zijn volgens betrokkenen de basisvoorwaarden voor samenwerking gerealiseerd? 1.3 Worden jaarlijks de wederzijdse behoeften en vragen systematisch in kaart gebracht? Hoe vaak en op welke manier? 1.4 Worden op grond hiervan acties ondernomen voor aanpassing en verbetering? Op welke manier? Thema s: Opbrengstgericht werken, omgaan met verschillen, ouderbetrokkenheid en pesten 1.6 Hoe ziet de samenwerking op deze thema s tussen lerarenopleidingen en scholen eruit bij aanvang van de projecten? Thema: begeleiding startende leraren 1.8 Hoe ziet de samenwerking tussen lerarenopleidingen en scholen op dit thema eruit bij aanvang van de projecten? 1.7 Heeft de samenwerking geleid tot zichtbare 1.9 Heeft de samenwerking aanpassingen op de thema s in geleid tot ontwikkeling in de het curriculum van de aanpak/methodiek voor de lerarenopleidingen en in het begeleiding van de opleidings- en praktijkgedeelte startende leraren? van de scholen? 1.10 Heeft de samenwerking geleid tot de totstandkoming van de profieldelen in het curriculum van de pabo s en in het postinitiële onderwijs dat pabo s aanbieden?