Italië Toscane. Jo Kostons

Italië Toscane Jo Kostons 1

Grevenbicht 18 oktober 2011 Voorwoord. Alle wegen leiden naar Rome luidt een gezegde. Uiteindelijk ontkom je er niet aan. Aan Italië, niet alleen de oorsprong van onze Christelijke cultuur maar ook van architectuur en kunst. Ook staat Italië bekend om zijn wijnen, olijfolie, prachtige landschappen en een heerlijk klimaat. Onze reis gaat naar Toscane. Veel leesplezier. Jo Kostons 2

Inhoudsopgave. 2 4 7 14 21 41 51 56 61 72 86 102 113 120 125 129 Voorwoord Inleiding Christelijke- Romeinse cultuur Italië Op reis Milaan Toscane Chianciano Termen Siena Florence Gimignano en Volterra Lucca Versiliaanse kust Pisa Terugreis Terugblik 3

Inleiding Het zat er al langer aan te komen. We maakten mooie reizen naar diverse landen waaronder Frankrijk, Spanje, Portugal, Denemarken, Duitsland, Joegoslavië, Oostenrijk, Zwitserland, we bezochten steden als Praag, Berlijn, Parijs. Busvakanties naar Spanje, Praag, maar vooral ook vakanties met de eigen auto, een hotelletje en/of de tent, kamperen, op de bonnefooi. Ook reisden we al eerder door Italië. Via Oostenrijk door de kop van Italië via Triëst naar Istrië. Op doorreis, daar is alles mee gezegd. Toscane, ze zeggen: dat moet je gezien hebben met steden als Florence, Siena, Pisa, enz. Zuid-Limburg pretendeert het Toscane van Nederland te zijn zoals Amsterdam het Venetië van het Noorden. Nou, dat wat Zuid-Limburg betreft: dat gaan we uitzoeken, speuren naar overeenkomsten in cultuur en landschap. Over Rome maar te zwijgen, zeker voor Christenen, uit geloofsoverwegingen een must. Mogelijk dat ik daardoor zelfs enige weerzin heb tegen Rome. Tegen de luxe en weelde van het klatergoud van het Vaticaan en de Katholieke kerk. Het heeft me nooit getrokken. Maar je ontkomt er niet aan, Christelijk Europa is ook de oorsprong van mijn cultuur. Gelovig of niet. Eerst was het de bedoeling met de eigen auto in de buurt van het Bolsenameer te gaan kamperen (op de bonnefooi, nog altijd mijn grootste voorkeur) of een 4

hotelletje te boeken. Vanuit Orte dan met de trein naar Rome en/of Florence, met de auto naar Siena. Uiteindelijk toch uit praktische overwegingen gekozen voor een verzorgde excursiebusreis met Solmarreizen. Een excursiereis door Toscane van 7-16 oktober 2011. Rome bewaren we dan mogelijk voor een volgende keer. Maar reizen kun je op veel manieren, door een land daadwerkelijk te bezoeken, maar reizen doe je ook in je hoofd, in gedachten, in boeken, op internet, dan kun je niet om Rome heen. En dan bedoel ik vooral voor wat Christelijk Rome betekend heeft voor de oorsprong van onze cultuur. Dit reisverslag neemt u mee op reis. Gaat u mee? En nou komt het, nu ik dit schrijf hebben we de praktische reis met de bus al gemaakt. Velen indrukken fietsen door mijn hoofd. Velen tientallen foto s moeten me ondersteunen om deze indrukken op te schrijven. Natuurlijk was ik voorbereid, had ik al veel gelezen over Italië, de Romeinen als basis van onze Christelijke cultuur. Het is nu zaak deze indrukken te ordenen en op te schrijven. Gedachten, mijn vrouw Marlies, foto s, internet, boeken zijn daarbij een prima hulpmiddel. Als insteek neem ik de chronologie van de reis, de feitelijke historische en geografische gegevens. Vervolgens onze beleving, gebeurtenissen, interpretaties en relaties tot onze streek, geschiedenis. Een reisverslag over Frankrijk, Spanje, Berlijn zagen al eerder het licht. Het mag geen naam hebben, het is dan ook vooral als hobby bedoeld. 5

Christelijk - Romeinse cultuur. In mijn kinderjaren draaide alles om de kerk, geloof. Al als baby van enkele dagen oud werden kinderen gedoopt en zo Rooms Katholiek. De Katechismes was het boekje waar alles om draaide. De leidraad voor een goed Katholiek. De kleuterschool werd geleid door de nonnen. Op de lagere school bijzonder onderwijs (Sint Augustinus jongensschool Elsloo) werd wekelijke godsdienstles onderwezen. In de eerste jaren van mijn lagere schoolperiode dagelijks kerkbezoek en een keer in de maand biechten Een tip van Jo, een kameraad: hij zei altijd als laatste van de riedel dagelijkse zonden, ik heb gelogen. De mis op zijn Gregoriaans, je verstond er vrijwel niks van. Dat was volgens Godfried Boumans de charme, je kon er een eigen interpretatie aan geven. Geloven op je eigen manier. Iedere parochie had zijn eigen mannenkoor. Mannen in jurken, in priestergewade, in zwart en wit. Ook de misdienaars. Een zwarte rok met er over een witte halflange blouse. Dit alles werd zo aangestuurd door het Vaticaan, door Rome. Eigenlijk kregen we een degelijke klassieke opvoeding. Gregoriaanse gezangen, orgelmuziek, de componist Bach. Ieder dorp had zijn fanfare of harmonie voor het begeleiden van de jaarlijkse processies. Een belangrijk verschil tussen een harmonie en fanfare is dat in een harmonie houtblazers zijn toegevoegd zoals : piccolo, dwarsfluit, hobo's, klarinet, fagot en 6

soms niet blaasinstrumenten als contrabas, harp en gitaar. Het voordeel van deze opvoeding is dat ik nog steeds klassieke religieuze Gregoriaanse koormuziek en Bach kan waarderen. Tevens fanfare- en harmoniemuziek. Het heeft wellicht ook de basis gelegd voor mijn interesse in klassieke muziek in zijn algemeenheid. De Romeinen waren al eerder dan het Christendom in onze contreien. De Romeinse cultuur werd sterk beïnvloed door de Griekse cultuur. In Griekenland ontwikkelde zich al rond 800 voor Christus stadstaatjes. In de tweede eeuw voor Christus namen de Romeinen de cultuur van de Grieken grotendeels over. Zo werd de Grieks/ Romeinse cultuur met de uitbreiding van het Romeinse Rijk verspreid over grote delen van Zuid- en West Europa. Zo kwamen de Romeinen in ons Maasdal, ze bleven tot ca. 500 na Christus, toen werden ze verdreven door de steeds machtiger wordende Germaanse volkeren. Voor de Romeinen werd ons Maasdal vooral bewoond door boeren en Jagers. In 5000 voor Chr. was er de Bandkeramiekcultuur. De oudste bewoonde nederzettingen van Nederland waren in de buurt van Elsloo, Beek, Geleen, Sittard: zie Archeologie Museum Stein In mijn jeugd/ kinderjaren werden in Elsloo grote nederzettingen / paalwoningen blootgelegd met diverse Bandkeramische vondsten. In zie nog professor Modderman (hoe zou hij anders moeten heten) met grote laarzen rond de opgravingen struinen. 7

Het Romeinse Rijk ontwikkelde zich vanaf de zesde eeuw voor Chr. vanuit de stadsstaat Rome tot een wereldrijk: het Imperium Romanum. Keizer Julius Caesar onderwierp ca. 50 voor Chr. de Eburonen in het Maasdal die Tongeren (Atuatuca) als hoofdplaats hadden. (zie ook Gallo-Romeins museum Tongeren). Ook de Keltische muntschat in Amby (Maastricht) enkele jaren geleden getuigt van deze aanwezigheid in die tijd. De Eburonen waren Kelten met kerngebieden in Zuid-Duitsland, Frankrijk en Oostenrijk. Dus geen Germanen. Tien jaar voor Chr. werd door keizer Augustus het grondgebied van het huidige Nederland tot aan de Rijn definitief bij het Romeinse Rijk gevoegd. Tijdens de Romeins tijd bestond het grondgebied van het huidige Nederland uit ca. 200000 inwoners, waarvan ca. 100000 langs de Rijn linies. Deze linies werden vaker aangevallen door de noordelijke Germaanse volken zoals: Bataven; Westfriezen; Cananifate. Romeinse legionairs die hier gelegerd werden verspreiden de Romeinse cultuur. Ze bouwden forten en legden wegen aan. De Romeinse weg van Tongeren via Heerlen (Corovalum, nederzetting), Keulen naar het zuiden dwars door Zuid-Limburg is daar een voorbeeld van. Ook liep er ook een weg van Maastricht (Mosam trajectum, versterkte nederzetting) langs de westelijke Maasoever via Dilsen (Firesne, nederzetting) en Blerick 8

(Blariacum, nederzetting) naar Nijmegen (Noviomagus, versterkte nederzetting). De plaatsen Maastricht aan de Maas, en Xanten (nabijheid Dusseldorf), Nijmegen, Voorburg nabij de Rijn, waren versterkte vestingsteden en groeiden uit tot de eerste steden in deze regio. De Romeinen bouwden villa s en agrarische bedrijven op de vruchtbare löss-grond. Ze verbouwden grote hoeveelheden graan om te voorzien in de behoeften van de soldaten en burgers langs de versterkte frontlijn lang te Rijn. Langs de Rijn lagen ca. 20 forten (castella) die ca. 600 man per fort konden huisvesten. De villa s lagen o.a. langs de Maas en op de vruchtbare lössgrond. Gebouwen van hout en steen. Zelfs zijn er resten gevonden van badhuizen (Termen in Heerlen en Maastricht.). De leefwijze van de Romeinen werd hier steeds meer afgekeken en overgenomen: huisraad, kleding, voedsel en huisvesting (stenen huizen, vakwerkbouw). De inheemse bevolking moest zich niet alleen onderwerpen aan het Romeinse bestuur, maar ook aan de Romeinse goden zoals Jupiter en de keizer werden offers gebracht. De Romeinen hadden ruime opvattingen over de goden, ook de (huis) goden van de inheemse bevolking werden getolereerd. De villa s hadden vaak een eigen (huis) heiligendom. 9

Ook in Grevenbicht zijn er Romeinse vondsen gedaan uit die tijd. Een vrijwel intacte putrand kan nog steeds bewonderd worden op het Kotenplein. Ook werden er gebruiksvoorwerpen en munten gevonden. Vooral bij het uitvinden van de metaaldetector als hobbyinstrument zijn wel honderden munten gevonden nabij het Kempenveld. Vaak zijn die munten gewoon in privé bezit. Bij de grootouders van mijn schoonzoon Marc, werden Jupiterbeelden gevonden bij het uitgraven van de fundering, bij de bouw van hun woonhuis (ca. 1948) aan de Houtstraat. Een beeld is /was te zien in de bibliotheek van Centre Ceramiek in Maastricht. Ook is er sprake van een Romeinse begraafplaats (Tumulus) een grafheuvel die nadien dienst heeft gedaan als Joodse begraafplaats. Bovengenoemde geeft aan dat toentertijd sprake moet zijn geweest van een significante Romeinse aanwezigheid/ bewoning. De Romeinen brachten ons ook het Christendom dat zich rondom de jaartelling in Palestina ontwikkelde en in Rome zich verder verspreidde. De Romeinse infrastructuur en het gebruik van de talen Grieks en Latijn speelde een belangrijke rol bij de verspreiding van dit Christendom. 10

Rond 400 na Chr. waren er ook in de grotere bevolkingscentra in het Maasland Christelijke gemeenschappen. In het jaar 391 na Chr. verklaarde Keizer Theodosius het Christendom tot staatsgodsdienst, andere godsdiensten werden verboden. Maastricht gunstig gelegen aan de Maas ontwikkelde zich snel en nam in die tijd de hoofdstadfunctie van Tongeren over. In de vijfde eeuw na Chr. werd de Onze Lieve Vrouwenkerk gebouwd: van kapel tot kerk (voorloper huidige kerk) binnen de vesting Maastricht. De oudste bekende geloofsverkondiger in het huidige België en Nederland is de Heilige Servatius, ook bekend als Sint Servaas. Hij wordt wel eens de bisschop van Tongeren genoemd maar feitelijk was hij de bisschop van Maastricht. Maastricht werd bisschopstad. Tegen het einde van de zesde eeuw zorgde bisschop Monulfus voor de Heiligverklaring van Sint Servaas de grondlegger van het bisdom. Volgens Monulfus zou Servatius geleefd hebben in het midden van de vijfde eeuw. De Christelijke boodschap die Servatius verkondigde heeft de West-Europese en de Nederlandse samenleving ten diepste gevormd. Heel onze cultuur, al onze patronen van waarden en normen, zijn gevormd vanuit het Christendom. Zijn verering heeft zich verspreid over grote delen van Europa. Op zijn graf aan het Vrijthof in Maastricht werd de Sint Servaaskerk gebouwd. Eerst een kapel, vervolgens 11

een kerk / basiliek. De huidige kerk/basiliek (1100 na Chr.) deed eeuwenlang dienst als bedevaartskerk en is met zijn schatkamers één van de topmonumenten in Europa van romaanse en gotische bouwkunst. De naam van Servatius leeft nog voort in voornamen als Servé, Servais en in de familienamen als Faas, Faassen, Vaassen, Servais, Vaesens, enz. Kortom heeft onze cultuur alles met de Romeinen te maken. Zij hadden een belangrijk aandeel in de ontwikkeling van onze streek. Niet alleen hebben zij het Christelijke geloof hier gebracht maar ook de totale ontwikkeling als bestuur, infrastructuur, aanleg van wegen, gebouwen, gebruiksvoorwerpen, gebruiken, enz. Hoog tijd om dat land dat de bakermat is van deze cultuur (Italië) te bezoeken en eens nader mee kennis te maken. 12

Italië Geografisch gezien de laars van Europa. Op een grondgebied van ruim 300.000 km² wonen 58.126.212 (2009) Italianen. De hoofdstad is Rome. Enkele andere grote steden zijn: Milaan, Turijn, Genua; Venetië; Florence, Verona, Napels, Palermo, enz. Er zijn 20 regio s / provincies. Vaticaanstad en San Marino zijn twee staatjes binnen de Italiaanse grenzen. Italië was in de oudheid het centrum van het Romeinse Rijk, dat uitgroeide tot het grootste rijk van Europa. Later stond in Italië, meer bepaald in de regio Toscane, de wieg van de Renaiseance In 1861 vond de Italianse eenwording plaats en sedert 1946 is Italië een parlementaire republiek. Italië speelt een belangrijke rol in de wereld dankzij haar economie (het land is de vijfde economie van de G8 en de zevende van de wereld per bruto nationaal produkt), de cultuur, de militaire positie en de diplomatieke betrekkingen. 13

Volgens een rapport van de WHO uit 2000 had Italië in 1997 naar schatting het op één na beste gezondheidszorgsysteem in de wereld. Italië hoort bij de top tien landen in de Quality-of-life index. Voor opkomst van de stadstaat Rome was Italië bevolkt met een groot aantal volken: naast de Romeinen waren er o.a. de Etrusken, Latijen, Sabijnen, Kelten (Povlakte), enz. Vanaf 800 voor Chr. vestigden de Grieken koloniën in Zuid- Italië. De Romeinen namen al snel veel gebruiken van deze hoogontwikkelde Grieken over. De macht van de Romeinen breidde zich uit over Italië en vervolgens naar het Iberische schiereiland (het huidige Spanje, Portugal). Carthago was de grootste rivaal in het Middellandse Zeegebied, waarmee ca. 150 jaar voor Chr. definitief werd afgerekend in de laatste zogenaamde Punische oorlog. Zo kwam de weg vrij voor de opkomst van het Romeins Rijk, dat eeuwenlang het Middellandse Zeegebied, de Balkan, West-Europa en delen van het Midden-Oosten beheerste. Hieraan is toe te schrijven dat in grote delen van Zuid- en West-Europa nog romaanse talen worden gesproken die afstammen van het Latijn. De Romeinen namen kennis en cultuur van de door hen veroverde Grieken over en pasten deze praktisch toe. Zelf brachten zij veel innovaties voort op bouwkundig, militair, bestuurlijk en juridisch terrein. Hun aquaducten, gebouwen, triomfbogen en de restanten van de wegen die zij in hun hele rijk aanlegden, zijn nog op veel plaatsen te vinden. 14

Na de ondergang van het West-Romeinse Rijk in 500 na Chr. raakte Italië in verval. Rome bleef niettemin het centrum van de Rooms-Katholieke kerk die zijn invloed over Europa nog lang zou uitbreiden en vasthouden. Italië kende een veelheid aan vreemde overheersers: Lombarden; Franken (Karel de Grote); Arabieren in het zuiden; Normandiërs; de Pauselijke staat. In de elfde eeuw trok de handel langzaam weer aan. Vooral de handel overzee (Middellandse zee ) bloeide in handelssteden als Pisa, Venetië. Genua. Dante Alighieri (begin 14e eeuw) kan gezien worden als het beginpunt van een Italiaanse literaire cultuur. In de 14e eeuw brak in Italië de Renaissance aan, deze periode heeft grote Italiaanse kunstenaars voortgebracht waarvan de invloed in grote delen van Europa doordrong, zoals o.a.: Michelangelo, Leonardo da Vinci; Rafael. Aan het begin van de 16e eeuw verplaatste de handel zich van het Middellandse Zeegebied naar de Atlantische Oceaan: een gevolg van de ontdekkingsreizen en de nieuwe zeeroutes met de Nieuwe Wereld, India, China en Indonesië. Het directe gevolg was een afname van de macht van de Italiaanse stadstaten. Het pauselijke gezag en de pauselijke invloed namen in Noord-Europa sterk af door de Protestantse reformatie. De Italiaanse staatkundige vereniging was een langdurig proces gestart in de 19e eeuw. In 1861 werd de Italiaanse staat uitgeroepen, met eerst Turijn en later Florence als hoofdstad. Italië kreeg een 15

tweekamerstelsel met een door de koning benoemde Senaat en een gekozen Kamer. Het universeel stemrecht voor mannen werd op 25 mei 1912 ingevoerd met eerste verkiezingen op 26 oktober 1913. Vrouwenkiesrecht is pas in 1945 ingevoerd. Het eenwordingsproces eindigde na de Eerste Wereldoorlog waarbij de laatste onafhankelijke steden in het Koninkrijk Italië werden opgenomen. De relatie tussen het Vaticaan en de Italiaanse staat werd pas definitief geregeld met het Verdrag van Lateranen (1929), waarbij van de wereldlijke macht van de paus slechts een ministaatje in de stad Rome overbleef. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog bleef Italië aanvankelijk neutraal. Nadat de geallieerde mogendheden royale gebiedsuitbreiding hadden toegezegd, verklaarde Italië in mei 1915 de oorlog aan Oostenrijk en in augustus 1916 ook aan Duitsland. In militair opzicht was de oorlog geen succes, maar bij de vrede werd Italië beloond met Istrië en Triëste, Zadar en geheel Zuid-Tirol. In oktober 1922 kwam Benito Mussolini, leider van de Partito Nazionale Fascista aan de macht. In de daaropvolgende jaren veranderde Mussolini het koninkrijk Italië in een totalitaire, fascistische staat, waarvan hijzelf de Duce (leider) was. Passend binnen zijn droom van een nieuw Romeinse Rijk werd In 1935 Ethiopië binnengevallen. Italië raakte internationaal geïsoleerd en werd een bondgenoot van nazi-duitsland. In 1939 annexeerde Italië Albanië en in juni 1940 verklaarde het de oorlog 16

aan Engeland en Frankrijk. Frankrijk, Griekenland en gebieden in Noord-Afrika werden binnengevallen, maar alleen met veel moeite en met Duitse steun konden tegenstanders verslagen en gebieden behouden blijven. Het tij begon echter te keren toen de geallieerden vanaf Sicilië naar het noorden optrokken. De Italiaanse regering zette Mussolini af (1943) en sloot vrede met de geallieerden en verklaarde de oorlog aan Duitsland en de Asmogendheden, al moesten de geallieerden het in Italië nog opnemen tegen nazi's en overgebleven Italiaanse fascisten. Dit leidde nog tot felle gevechten en zware schade op Italiaans grondgebied. Mussolini werd gevangengezet, maar door de Duitsers bevrijd. Hij werd aan het hoofd geplaatst van de Italiaanse Sociale Republiek, in Noord-Italië die door nazi-duitsland bestuurd werd. Nadat de laatste Duitse SS-eenheden zich in april 1945 overgaven in Noord-Italië werd Mussolini door partizanen gearresteerd en vermoord. In totaal kostte de Tweede Wereldoorlog in Italië aan circa 450.000 mensen, zowel militaire slachtoffers als burgerslachtoffers en slachtoffers van de Jodenvervolging, het leven. Na de ineenstorting van het fascistische regime werd de monarchie ter discussie gesteld, met name vanwege de opstelling van het koningshuis ten tijden van dat fascistische bewind. In 1946 koos de bevolking voor een staatsvorm als democratische republiek. Italië is lid van de NAVO en vanaf de oprichting lid van de EEG. 17

Geografie, klimaat. Ongeveer 75% van Italië is bergachtig of heuvelachtig en ruwweg 20% van het land is bebost. In het noorden van het land liggen de Alpen en de Dolemieten, en verder strekken de Apennijnen zich uit van Genua in het noorden tot voorbij Napels in het zuiden. In het noorden liggen de grote meren: o.a. het Lago Maggiore, het Comomeer en het Gardameer. In het midden van Italië liggen nog een aantal meren, waarvan het meer van Bolsena het grootste is. Italië heeft een gematigd klimaat, subtropisch in het Zuiden en koeler in het Noorden. Belangrijke rivieren zijn de Tiber, de Arno en de Po. De Po is veruit de belangrijkste: de meeste Alpenrivieren monden hierin uit en het is de slagader van de laagvlakte van de Po, Italiës grootste agrarische gebied en graanschuur.de hoogste berg die geheel binnen Italië ligt, ligt in Valle d'aosta. Het land is rijk aan natuurschoon: de majestueuze Alpen in het noorden, de glooiende heuvels van Umbrië en Toscane, en het ruwe landschap van Zuid-Apennijnen. De Baai van Napels, die door de Vesusius wordt overheerst, is één van de beroemdste baaien van de wereld. Naast de beroemde vulkaan de Vesuvius, die in het jaar 1979 verwoestend uitbarstte, heeft Italië nog een aantal actieve vulkanen: o.a. de Etna op Sicilië. 18

Op reis Geboekt werd op 31 juli (onze 41e trouwdag) bij Solmarreizen. Een verzorgde excursiereis naar Toscane. Onze eerste excursiereis. Veelal waren we gewend er met zijn tweetjes op uit te trekken, op de bonnefooi. Met onze eigen auto en tent naar Italië zou natuurlijk het meest ideaal zijn. Als vrije vogels. Echter een hotelletje zou ook niet verkeerd zijn. Aan het meer van Bolsena. Rome en Florence met de trein bereiktbaar. Siena met de eigen auto. Het liep anders. Op vakantie in Cadzand, Zeeland, brandde onze randstad pyramidetent tot op de grond toe af. Met de schrik vrijgekomen. De aanleiding was waarschijnlijk een oververhitting van het tentdoek/ plastic tentraam door ons kooktoestelletje. Dank zij ter hulp gesnelde campinggasten konden we onze auto en belangrijkste papieren redden. Echter de schade was enorm. Een geluk bij een ongeluk was dat onze inboedelverzekering dekking gaf tegen nieuwwaarde. Maar toch, de schrik zat er goed in, je twijfelt aan je zelf. Wat heb ik verkeerd gedaan. Een nieuwe tent kopen was geen optie. We hebben het gehad met kamperen, een mooie tijd, jammer dat daar zo abrupt een einde aan kwam. maar het had erger kunnen uitpakken. Je hebt het gevoel dat er iets van je is afgenomen, een stukje levensstijl, niet met geld te vergoeden. Maar de tegenmoetkoming van de verzekering was wel een doekje voor het bloeden. 19

Het jaar afsluiten met de afgebroken vakantie en afgebrande tent in ons achterhoofd was ook niet verstandig. De dood van een jeugdvriendin (Gerda) van Marlies bracht de zaak in een stroomversnelling. We gaan naar Toscane, door met genieten van ons leven. Maar dan wel met de bus, geheel verzorgd. Ook niet met de eigen auto, we nemen geen onnodig risico en halen ons niks onnodigs op de hals. Een reis naar Italië, en ca. 3500 km in 14 dagen tijd rijden met de eigen auto, terwijl ik er maar ca. 6000 km per jaar rijd, lijkt ook niet zo verstandig. Een exursiereis naar Toscane van tien dagen, halfpension met overnachtings hotels op de heen- en terugreis. Marlies zou net zo graag met de pendelbus weer naar Spanje gaan, naar Salou bijvoorbeeld. Maar ik heb het wel zo n beetje gehad met het overnachten in de bus en s nachts over de autobanen razen. Ik kan me er wel op instellen en kan het ook wel aan maar ik heb er geen prettig gevoel bij. Vakantie is geen overlevingsoefening. We vonden een compromis in een excursiereis. De planing was in het naseizoen van 7 tot 16 oktober 2011. De temperaturen in oktober zijn ca. 20 graden gemiddeld in Toscane. Er kan wel in oktober ca. 105 mm regen vallen gemiddeld in een cluster van 4 à 5 dagen achtereen. De kans dat deze periode met regen valt in de eerste helft van oktober is echter weer klein. 20

Voor Florence te bezoeken is oktober weer de beste periode. Informatie reisgids Florence. We laten ons verrassen, we kopen nog twee nieuwe handteerbare koffers en zijn voorbereid op de reis. Marc, onze oudste schoonzoon brengt ons naar Urmond, op de parkeerplaats meetpoint carpooling tegenover van der Valk worden we door de bus opgepikt om ca. 8.45 uur. Tien minuutjes rijden van huis op een christelijke tijd, prima toch. We worden bij verrassing ook nog uitgezwaaid door Petra onze jongste dochter samen met Jonne onze kleinste kleindochter. Lief hè. Nicole de oudste verzorgt het vee thuis (twee kanaries: Pietje en Pieter). Het is druk op de parkeerplaats: verschillende bussen van Solmartours pikken mensen op: naar Praag en Istrië zijn de bestemmingen. Uiteindelijk zijn we met vier mensen die in de bus naar Toscane stappen. Ook twee mensen uit Kerkrade stappen nog in. De chauffeur komt me bekend voor van foto s op de website van Solmarreizen. De bus is half gevuld, ca. 30 mensen. We hebben alle plaats maar besluiten toch om onze toegewezen plaatsen 21 en 22 in te nemen vanwege het goede uitzicht naar buiten zonder tussenraamsteil. Sommige mensen zijn al vroeg onderweg vanuit Zeeland, Utrecht. We gaan eens lekker zitten, prima stoelen met ruim plaats, we rijden richting Maastricht, dus we rijden via Frankrijk naar Zwitserland/ Italië. 21

De hostess Susanne brengt ons twee koffie; kun je een vakantie beter beginnen. Onze chauffeur Gerwin vertelt ons over de reis naar Toscane: hij wil ons Toscane laten zien, laten ruiken en laten proeven. Verder hoeven we niks anders te doen als ons te laten verzorgen/ verwennen/ genieten. Warempel geen slecht voornemen. Hij neemt met ons de veiligheidsvoorzieningen in de bus door en de bedoelingen van de eerste reisdag. We rijden door België via Luik door de Ardennen naar Luxemburg alwaar de bus zal tanken in Marterlangen, bekend om zijn lagere brandstofprijzen, ook de rookwaren schijnen er goedkoper te zijn. Vervolgens via Frankrijk langs Metz richting Straatsburg, Mulhause. De grens over naar Zwitserland bij Basel, via het Vierwaldstätterzee door de Gotthardtunnel alwaar we in ons overnachtingshotel Gottardo dineren en overnachten. Ca. 800 km. De bedoeling is rond 19.00 uur in het hotel te arriveren. We passeren Luik, in een glimp vangen we het nieuwe station Guillemins, een prachtig modern futuristisch stationsgebouw ontworpen door de Spaanse architect Santiago Calatrava. Station Luik Guillemins heeft ook een verbinding met de hogesnelheidslijn naar Parijs. Jammer dat de snelle treinverbinding Maastricht -Luik gaat verdwijnen, er zijn vooral problemen met de veiligheidseisen waaronder de taalkennis van Waalse treinmachinisten. Wellicht dat er ook te weinig vraag/klandizie is. Het wil maar niet vlotten met de EU-regionale samenwerking. 22

Deze samenwerking wordt vooral gefrustreerd door het ontbreken van een gezamenlijke taal en de verschillende wetten en regels van Nederland, België en Duitsland. De EU samenwerking is nog ver te zoeken in de grensgebieden. Een brief doet er vier dagen over om een adres te bereiken een steenworp afstand over de grens. Luik als stad begint aardig op te krabbelen na de grote teloorgang van de kolen- en staalindustrie plus aanverwante bedrijven. In deze is een relatie met ZuidLimburg te herkennen. We zijn ondertussen de Germaans/ Romaanse taalgrens gepasseerd. In mijn schooltijd werd er nog verplicht Franse les gegeven in groep 7 en 8 van de lagere school. De Franse invloed is ook in Maastricht en in het dialect nog goed merkbaar/aanwezig. Ook de mensen lijken in het Zuiden van ons land en in deze streek kleiner. Het zijn duidelijk geen Germanen: lang, blond, blauwe ogen. Maar eerder kleiner, donker, bruine ogen. Wellicht Romaanse invloeden. Er leven ook nog veel mensen van Italiaanse afkomst in Nederlands- en Belgisch Limburg. In de tijd van de kolenmijnen werden ze massaal geronseld om de minimumlonen van de mijnwerkers te drukken en om te voorzien in goedkope arbeidskrachten. Velen zijn gebleven en makkelijk aangepast/ geassimileerd (vermengd ) met de autochtoonse bevolking, wellicht vanwege de zelfde Christelijke cultuur. In mijn jeugd werden angstvallig de meiden weggehouden van deze Latijnse lovers, die meestal in gezellenhuizen samen 23

woonden in een mannengemeenschap. Ze hadden een naam als gladjes met hun bordeelsluipers, Italiaanse puntschoenen. Vooroordelen te over, zeker als het vreemdelingen betreft. Het waren natuurlijk op de eerste plaats harde werkers die een boterham ver van huis probeerden te verdienen. Ook in onze kennissenkring zijn er mensen van oorspronkelijk Italiaanse komaf. Maar ook van Poolse komaf, zelfs een schoonzus. ZuidLimburg is door de kolenmijnen bekend met veel vreemdelingen, zelfs met Hollanders. Ook Hollanders hadden het als minderheid en zeker als ze Protestant waren niet altijd gemakkelijk in een overwegend Katholieke omgeving. Maar dat gold ook voor mijn vader, afkomstig van Heer (Maastricht) die in Elsloo kwam wonen. Minderheden/vreemdelingen hebben het altijd minder makkelijk, dat geldt voor iedere cultuur. Het is een misvatting dat het Protestantisme in Limburg uit het Westen (Holland) komt. Vooral op het voormalige grondgebied van Limburg dat verdeeld was in velen staatjes werd er een behoorlijke strijd geleverd in de begintijd van de Hervorming. De eerste Protestante kerk in Nederland stond dan ook in Vaals. De grote kenmerkende kerk in Maastricht (met de rode toren) de St Jan is als voormalige doopkapel van de St Servaaskerk in 1632 eeuw opgeëist / overgegaan naar de Protestantse kerk. 24

De tijd van de kolenmijnen waren voor Nederlands ZuidLimburg een tijd van relatieve welvaart en vooruitgang. De teloorgang van deze industrie met een verlies van 60000 arbeidsplaatsen betekende dan ook een enorme rem op de verdere ontwikkeling en innovaties van deze streek. Mogelijk dat zelfs door deze teloorgang en een ontbreken van voldoende economisch perspectief, zelfs het nog steeds ontbreken van een fatsoenlijke infrastructuur (mobiliteit, wetgeving, samenwerking) met België en Duitsland, een roep is naar identiteit (Limburg voor de Limburgers) die zich manifesteert in de mobilisatie van ontevredenheid door de politieke partij PVV. Veel Limburgers vinden dat Limburg er maar bijhangt in Nederland en alle middelen en energie zich richten op de Randstad, dat zelfs vreemdelingen uit ander culturen (Moslims) voorrang hebben. Sommige argumenten snijden hout, echter het uitgangspunt van de PVV dat de Islam geen godsdienst is, is in strijd met de Geloofsvrijheid. De vrijheid om te geloven maar ook om niet te geloven. Voor mij een brug te ver. Wat rest is de schouders er onder, niet mauwen, maar de handen uit de mouwen. Zo dat is er weer uit! Verder met onze reis, alle tijd om te genieten van het landschap en in gedachten af te dwalen die in relatie staan met deze reis / omgeving. Geen tijd om te lezen. Met fijne rustige muziek als achtergrond rijden we door het mooie Ardennenlandschap. In Martellangen (Luxemburg) maken we een stop. 25

Verder gaat het richting Frankrijk, het mooie van deze reis is dat we inderdaad de hele dag kunnen genieten van het uitzicht en mooie landschap dat aan ons voorbij trekt. In Noord-Frankrijk ontspringt de Maas gevoed door verschillende brongebieden/ zijriviertjes richting België, langs /door de Ardennen via Luik, en dan als Grensmaas door Zuid-Limburg, met als uitzondering de : enclave Maastricht, richting Noord-Limburg, Noord-Brabant, Rotterdam, naar zee. Totale lengte ca. 925 km. De Maas is een regenrivier, dat betekent dan ook soms grote verschillen in waterstroom. Vooral in/ na de winter met dooi van sneeuw in de Ardennen en neerslag in het gehele stroomgebied kan de Maas flink buiten haar oevers treden. In dit kader wordt in Zuid-Limburg de Grensmaas meer ruimte gegeven. Meer ruimte en daardoor veiliger, ontgrinding en nieuwe natuur zijn de uitgangspunten. Het veiligheidsniveau gaat dan van 1:50 naar 1:250. In ons dorp moet dan nog 35 miljoen ton grind gewonnen 26