DRIE DIRECTEUREN VAN GOEDE DOELEN OVER HUN KEUZES WAAR GAAT UW GELD Adriana Esmeijer (Prins Bernhard Cultuurfonds) Foto Ton Toemen Foto Sanne Bos MEER BESTEMMINGEN DAN GELD. NIET ALLEEN GEWONE STERVELINGEN HEBBEN MET DAT PROBLEEM TE MAKEN, GOEDE DOELEN OOK. ZE MOETEN DUS KEUZES MAKEN, MAAR HOE BEPALEN DEZE ORGANI- SATIES WAARAAN ZE HET GELD VAN DONATEURS EN ERFLATERS UITGEVEN? EN HOE VERANTWOORDEN ZE ZICH VOOR DIE KEUZES? Goede doelen komen steeds vaker in beeld bij nalatenschappen en schenkingen. Tegelijkertijd staan consumenten kritisch tegenover charitatieve instellingen: vorig jaar bleek uit onderzoek dat één op de zes Nederlanders er geen vertrouwen in heeft dat goede doelen hun giften goed besteden. En een derde zegt géén idee te hebben waar het geschonken geld naar toe gaat. Goede doelen doen er dus verstandig aan hun donateurs goed te informeren over de bestedingen en hen ook te betrekken bij de projecten die zij ondersteunen. Floris Italianer (Hartstichting) En dat doen ze ook, blijkt na een rondgang langs drie goede doelen, die allemaal volledig afhankelijk zijn van giften. Openheid schept vertrouwen, valt bij alle directeuren te beluisteren. Een goed doel heeft de morele plicht elke besteding transparant te verantwoorden, zelf al zijn dat er in ons geval ruim 3.500 per jaar, zegt Adriana Esmeijer, directeur van het Prins Bernhard Cultuurfonds. Directeur Frank Dales van de Dierenbescherming: Wij laten onze donateurs precies zien wat we met hun geld doen. Ze kunnen zelfs ter plekke komen kijken als ze dat willen. Frank Dales (Dierenbescherming) Het CBF-keurmerk voor goede doelen en de normen voor verantwoorde fondsenwerving en besteding zijn belangrijke stappen, maar niet voldoende, vult Floris Italianer aan, directeur van de Hartstichting. We moeten ook laten zien dat het geld effectief besteed wordt. Een voorbeeld: eerder dit jaar presenteerden onderzoekers een lichaamseigen hartklep. In dit samenwerkingsverband van universiteiten en het bedrijfsleven hebben wij ook geld gestoken. Zo n tastbaar resultaat boezemt donateurs vertrouwen in. >> 38
Tekst Dorine van Kesteren / Beeld istockphoto NAAR TOE? 39
Selectiecriteria De Dierenbescherming, de Hartstichting en het Prins Bernhard Cultuurfonds kunnen lang niet alle aanvragen honoreren. De vraag is natuurlijk op basis van welke criteria zij een selectie maken. Bij de Dierenbescherming gaat het om aanvragen van haar eigen twintig afdelingen. Er moet bijvoorbeeld een dierenasiel worden uitgebreid of er moeten lichtmasten komen op een trainingsveld voor honden. De kosten variëren van enkele duizenden euro s tot een paar ton per project. Dales: Een lange lijst projecten wacht op financiering. Alle aanvragen liggen op de plank, en als er geld binnenkomt, bepaal ik samen met de medewerkers van de teams Fondsenwerving en Dierenhulp en Toezicht welk project het meest urgent is. Onderzoekers die ondersteuning van de Hartstichting willen, moeten onder andere hun voorstel presenteren aan een commissie van vooraanstaande wetenschappers. De commissieleden beoordelen onder andere of het onderzoek kan meedoen in de internationale top. Na advies van de commissie beslist de directie vervolgens wie de beurs krijgt, zegt Italianer. De Hartstichting besteedt ongeveer de helft van haar middelen aan cardiovasculair onderzoek. Daarbij gaat het om beurzen van 150.000 tot 500.000 euro voor beginnende wetenschappers tot beurzen van 3 tot 5 miljoen euro voor consortia van samenwerkende universiteiten. De andere helft van het budget gaat naar preventie en patiëntenzorg. Bij het Prins Bernhard Cultuurfonds komt het merendeel van de aanvragen uit de amateurcultuur, zoals plaatselijke orkesten of popfestivals. Na een toets aan de formele richtlijnen is de aanvrager een rechtspersoon zonder winstoogmerk, is er een onafhankelijke raad van toezicht? volgt een inhoudelijke beoordeling. Esmeijer: Het moet gaan om een bijzonder project, dat uitzonderlijke kosten met zich meebrengt niet om een reguliere activiteit. Dit wordt beoordeeld door onze afdelingsbesturen en adviescommissies, die bestaan uit roulerende deskundige vrijwilligers uit de cultuursector. Zij vergaderen vier keer per jaar en discussiëren net zo lang tot ze eruit zijn. Door dit soort schuring houden we onszelf scherp. Een ander criterium is dat de aanvragers ook zélf een deel van het benodigde geld genereren. In principe ondersteunen wij geen projecten die al subsidie krijgen van de overheid. Wij moedigen aanvragers aan om ook te kijken naar andere fondsen en zoveel mogelijk eigen inkomsten te genereren. Cultureel ondernemerschap heet dat. Adriana Esmeijer (Prins Bernhard Cultuurfonds): Een goed doel heeft de morele plicht elke besteding transparant te verantwoorden Wensen van de gever Ook de wensen van de gever spelen een rol bij de selectie van de aanvragen. Wensen voor doelbestemmingen willigen wij áltijd in. Dat zijn wij ook verplicht, vind ik, aangezien het een geoormerkte gift is, zegt Dales. Als iemand bijvoorbeeld specifiek geld geeft voor de dierenambulance, dan kijken wij welke dierenambulance van onze afdelingen het dringendst aan vervanging toe is. Bij aanmelding bij het Prins Bernhard Cultuurfonds kunnen donateurs hun favoriete werkterrein aangeven. Esmeijer: Of iemand zegt bijvoorbeeld: ik wil alleen aan glaskunstenaars of vioolbouwers geven. Wij willen graag aan alle wensen voldoen, hoewel het bij een groter bedrag gemakkelijker is dan bij een eenmalige kleine gift. Want dan moet er maar net een project zijn dat aan de eisen van de donateur voldoet. >> 41
Donateurs van de Hartstichting konden eerder dit jaar meestemmen over de thema s van de onderzoeksagenda, samen met patiënten en zorgverleners. Zo krijgen zij inspraak in de keuze voor onderzoek, zegt Italianer. Daarnaast kent de Hartstichting, net als het Prins Bernhard Cultuurfonds en de Dierenbescherming, het principe van het fonds op naam, waarvan grote schenkers zelf de doelstelling mogen bepalen. Wij hebben bijvoorbeeld een fonds van een mevrouw die haar man heeft verloren aan een hartziekte, die het geld specifiek wil besteden aan onderzoek dat de relatie tussen patiënt en behandelaar moet verbeteren. Floris Italianer (Hartstichting): We moeten laten zien dat het geld effectief wordt besteed Op de hoogte houden In ieder geval houden de goede doelen de gevers op de hoogte van de bestedingen. Via algemene kanalen als de website, het jaarverslag, nieuwsbrieven of donateursbijeenkomsten, maar soms ook individueel. Mensen met een fonds op naam informeren wij persoonlijk, zegt Italianer (Hartstichting). Ook het Prins Bernhard Cultuurfonds stuurt zulke schenkers een brief als er geld is toegekend of vraagt hun wat ze van geplande projectbijdragen vinden. Esmeijer: Ook bij giften zonder doelbestemming informeren wij de donateurs regelmatig over de activiteiten die wij met hun geld mede financieren. Binnen het redelijke, uiteraard. Het gaat te ver om voor iedereen die een keer 50 euro geeft een uitgebreide rapportage te maken. Het is ingewikkelder als het om een nalatenschap gaat. De Hartstichting hoort vaak pas dat zij tot erfgenaam is benoemd als de gulle gever al is overleden. Het is ontzettend jammer dat we dit niet van tevoren weten, omdat we het liefst met de erflater zouden overleggen over de bestemming van het geld. Zeker omdat het regelmatig om serieuze bedragen gaat, zegt Italianer. Het is ook niet altijd mogelijk om dan maar met de nabestaanden in overleg te treden. Die zijn er lang niet altijd of ze weten niet dat wij in het testament staan. Dales van de Dierenbescherming, waar nalatenschappen bijna 60 procent van de inkomsten vormen, heeft andere ervaringen. Wij zitten regelmatig met onze toekomstige erflaters om de tafel om hun wensen door te nemen. Nacalculatie De drie goede doelen schrijven geen blanco cheques uit. Integendeel, de aanvragers moeten zowel van tevoren als na afloop verantwoording afleggen. De consortia van universiteiten rapporteren aan ons over de voortgang van het onderzoek. Daarnaast houden wij de wetenschappelijke publicaties van de onderzoekers bij, zegt Italianer. Maar de kwaliteit van het onderzoek is niet de enige graadmeter, het gaat ook om de toepasbaarheid. Daarom kijkt de vereniging van hart- en vaatpatiënten, de Hart & Vaatgroep, ook mee bij de toewijzing van beurzen: is er een gerede kans dat dit onderzoek gaat leiden tot betere zorg voor patiënten? Het Prins Bernhard Cultuurfonds verstuurt bij iedere gehonoreerde aanvraag een toewijzingsbrief, waarin de voorwaarden gedetailleerd omschreven zijn. Financiering vindt plaats op basis van nacalculatie: na afloop van het project worden de daadwerkelijk gemaakte kosten vergoed. Zo blijven de risico s beperkt en dwingen wij de aanvragers het geld te besteden aan het afgesproken doel. Dus geen dak voor het museum als het >> 42
om een tentoonstelling gaat, zegt Esmeijer. Tot die tijd moeten de aanvragers het geld zelf voorschieten. Dit is alleen anders bij monumentenrestauraties en studiebeurzen, waarbij het fonds wel voorschotten geeft. Het geld wordt definitief uitgekeerd als blijkt dat het project volgens plan is gerealiseerd. Hebben de organisatoren slechts de helft uitgevoerd of zijn er onverwacht veel andere inkomsten uit de kaartverkoop bijvoorbeeld dan overleggen we welk deel van onze bijdrage echt noodzakelijk is. De rest kunnen we dan aan andere projecten besteden. De afdelingen van de Dierenbescherming hoeven het geld niet zelf voor te schieten. Maar dan is er van tevoren wel gecontroleerd of het gevraagde bedrag reëel is, aldus Dales. Hoe is de begroting opgesteld, zijn er meerdere offertes? En na afloop van het project moet de afdeling ons een inhoudelijke rapportage van het verloop van het project en een financiële verantwoording geven. Horrorverhalen Maar gelukkig gaat het in de praktijk niet zo vaak fout. De horrorverhalen van goede doelengeld dat overal terechtkomt behalve op de juiste bestemming, herkennen de drie directeuren niet. Esmeijer maakt een enkele keer mee dat aanvragers hun plannen niet helemaal kunnen waarmaken. Het komt weleens voor dat een evenement uiteindelijk niet doorgaat. Bijvoorbeeld omdat het tweede noodzakelijke fonds op het laatste moment nee zegt. Maar dan is er nog geen man overboord, aangezien wij het geld ook nog niet gegeven hebben. Ook Dales en Italianer kunnen zich geen grote problemen voor de geest halen. Dales: Soms duurt de realisatie van een project langer dan van tevoren ingeschat, omdat wij niet het volledige bedrag beschikbaar hebben. Dan leggen wij de schenkers natuurlijk wel uit waarom het uitloopt. Italianer: Wij hebben weleens projecten gefinancierd waarbij het de aanvrager niet lukte om het benodigde aantal onderzoekers op de been te krijgen. Of een aanvrager kreeg een andere baan, zodat het onderzoek voortijdig stopte. Of onderzoekers leverden hun eindverslag te laat in. Maar dan betalen we gewoon niet of later uit. Wij financieren een onderzoek namelijk nooit in één keer, maar in meerdere kleine porties. << Frank Dales (Dierenbescherming): Wij praten regelmatig met toekomstige erflaters om hun wensen door te nemen IN HET KORT Prins Bernhard Cultuurfonds: in 2013 12 miljoen euro aan inkomsten uit fondsenwerving; 5.526 projectaanvragen, waarvan er 3.835 zijn gehonoreerd. Criteria: wensen van de gever, bijzonderheid van het project en zelfwerkzaamheid van de aanvragers. Dierenbescherming: in 2013 10 miljoen euro aan inkomsten uit fondsenwerving; 233 projectaanvragen, waarvan er 47 zijn gefinancierd. Criteria: wensen van de gever en urgentie van het project. Hartstichting: in 2013 20,9 miljoen euro aan inkomsten uit donaties en giften; circa 100 onderzoeksaanvragen, waarvan er 25 zijn gehonoreerd. Criteria: onder andere internationaal onderscheidend cardiovasculair onderzoek. 45