HASSELT
THONISSENLAAN BAMPSLAAN PASSEREL DE SCHIERVELLAAN DIESTER THONISSENLAAN RIDDER PORTMANS MAAGDEN DRIES DOKTER WILLEMS DORP RIDDER DORP THONISSENLAAN ISABELLA LOMBAARD SCHRIJNWERKERS HAVERMARKT KLEINE RIDDER LEOPOLDPLEIN ALDE O-L-V MINDERBROEDERS WALPUT KAPEL CELLE BROEDERS ZWANE SACRISTIJ STEEG RIDDER KATTEGAT POORT GASTHUIS. MOLEN GROTE MARKT p 1 KONING GROEN PLEIN ALBERT HOOG DEMER DEMER FRUITMARKT KORT RAAM BOTERMARKT KOLF GUFFENSLAAN PAARDSDEMER VISMARKT BONNEFANTEN ZUIVELMARKT HEMELRIJK MAAICHTER SINT JOZEF CAPUCIENEN MARTELARENLAAN WITTE NONNEN ZUIVELMAR BADDERIJ MELDERT PERSOON TOREN PLEIN CAPUCIENEN GUIDO GEZELLE MAAICHTER KOLONEL DUSARTPLEIN GUFFENS LAAN Voorwoord Met het thema Fake!? belichten wij dit jaar het erfgoed in Hasselt en omstreken, dat voor interpretatie, nuance of (on)geloof vatbaar is. Doorheen de eeuwen hebben mensen mirakelverhalen en sagen verteld en werden er tradities en ambachten doorgegeven. In al dit erfgoed zit een grijze zone waarbij je je vragen kan stellen. Is dit waar? Kan dit? Is dit echt? In Hasselt stellen we ons die vraag ook, maar we vertellen er meteen bij dat het gaat om de beleving van het erfgoed: of een mirakel nu echt gebeurd is of niet, de kracht van de vertelling en de symboliek ervan blijven... en worden doorgegeven. Smaakt een stooksel dat geen jeneverlabel krijgt, per definitie slecht? Zijn sagen minder spannend omdat het aangedikte verhalen zijn? Boeten de sprookjes van Grimm aan kracht in, als je weet dat het niet de oorspronkelijke versie is? p 2 Echt, waar, oorspronkelijk, of juist niet: vandaag laten we je kennis maken met de grijze zone tussen beide. Je kan wandelen en fietsen langs de plaatsen waar mirakels en sterke verhalen eeuwenlang het geloof of de fantasie van mensen geprikkeld en aangezwengeld hebben. HERKENRODEDR E 313 A13 Nationaal Jenevermuseum KURINGERSTEENWEG Het Stadsmus Literair Museum Grote Markt Toerisme Hasselt NDRIK VAN VELDEKESINGEL HERKENRODESINGEL KURINGERSTEENWEG Abdijsite Herkenrode Provinciale Bibliotheek Hasselt VormingPlus CENTRUM HASSELT Een fietstocht in het spoor van het Heilig Sacrament van Mirakel leidt je van Viversel (Heusden-Zolder), naar Lummen en uiteindelijk de abdij van Herkenrode. Op 3 vertrekpunten kan je kijken hoe het geloof in de miraculeuze bloedende hostie doorheen de eeuwen vorm kreeg. In de binnenstad neemt de Belleman je mee op sleeptouw naar de plaatsen waar de Virga Jesse de Hasselaren op miraculeuze wijze een hand toestak. Hij vertelt over tot de verbeelding sprekende mirakels: het Mirakel van de Schaliedekker, De Dief op het hek, In samenwerking met Vormingplus Limburg is er een sagenwandeling. Een gids vertelt je over de straffe verhalen die in Hasselt ooit de ronde deden. Karolien Mondelaers Schepen van cultuur en erfgoed
In het spoor van de bloedende hostie Ongelooflijk miraculeus! Een wandeling langs de mirakels van DE Virga Jesse De ongelooflijke gebeurtenissen waarbij de Virga Jesse de Hasselaren op miraculeuze wijze ter hulp kwam, behoren tot ons erfgoed, al geeft iedereen die een andere betekenis. De Hasseltse Belleman neemt je mee voor een wandeling door 17de-eeuws Hasselt. Het Heilig Sacrament van Mirakel beter bekend als de bloedende hostie van Herkenrode werd sinds het mirakel van 1317 in Viversel (Heusden-Zolder), op verschillende plaatsen bewaard: in Lummen, de abdij van Herkenrode en uiteindelijk de Hasseltse Sint-Quintinuskathedraal. Een fietstocht brengt je langs de plaatsen waar de hostie vereerd werd. Die verering staat los van geloof of ongeloof in het mirakel, of van wetenschappelijke verklaringen voor het roodkleuren van de hostie. De beleving van de mensen en hun geloof in het mirakel waren altijd intens en waar. En op verschillende plaatsen heeft deze beleving voor erfgoed gezorgd. p 3 Op 3 vertrekpunten kan je op Erfgoeddag een fietsbrochure afhalen. Die is ook te downloaden op de website van de Erfgoedcel Hasselt. Deze punten zijn tevens belangrijke plaatsen uit de geschiedenis van de bloedende hostie. De fietstocht is zo n 35 km lang. Er is een wedstrijdelement aan verbonden: uit de inzendingen met de juiste antwoorden op de vragen uit de brochure, wordt een winnaar geloot. Deze krijgt een geschenkje van de Erfgoedcel Hasselt. Deze fietsroute is een samenwerking tussen de Erfgoedcel Hasselt, de Erfgoedkring Herkenrode-Kuringen, de gemeente Lummen, de gemeente Heusden-Zolder, de Geschied- en Heemkundige Kring Lummen, het Comité Mirakelspel Viversel en Circuit Zolder. Je vindt de fietsroute in een brochure, bij Toerisme Hasselt of de Erfgoedcel Hasselt en je kan de brochure ook downloaden op www.erfgoedcelhasselt.be] STARTPUNTEN Je kan vanaf 10u. starten aan de Sint-Quirinuskerk in Viversel, aan het huis waar het mirakel in 1317 gebeurd zou zijn (Den Dickel) in Heusden-Zolder, aan de Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk in Lummen of aan de Abdijsite van Herkenrode. De vertrekpunten zijn gratis toegankelijk en geopend tot 18u. In de Onze-Lieve-VrouwHemelvaartkerk van Lummen zijn rondleidingen voorzien om 13u., 15u. 16u. en 17u. Op het Cicruit Zolder (de Sacramentskapel) heb je op deze zondag enkel toegang als Erfgoeddag Die kan je afhalen op één van de 3 vertrekpunten. je een sticker van hebt. Hij vertelt wat hij zag gebeuren, zinspeelt op op de vage grens tussen ware gebeurtenissen en van horen zeggen en wakkert de wil om het magische te zien aan. p De tocht eindigt in Het Stadsmus, waar je kan kijken hoe de mirakels van de Virga Jesse aanleiding hebben gegeven voor prenten, kleedjes, versieringen in de straat, 4 En jij, wat zou jij zeggen als je het ongelooflijke zag gebeuren? Dit theaterparcours kwam tot stand in samenwerking met het Virga Jesse-comité en de Erfgoedcel Hasselt Het theaterparcours vertrekt op 2 tijdstippen op de Grote Markt: om 10u. en 13u. Van daaruit vertrekt het gezelschap naar de andere plaatsen waar mirakels gebeurd zijn. Inschrijven vooraf is nodig, en kan via erfgoedcel@hasselt.be. Het aantal plaatsen is beperkt tot 35 personen per groep.
CJP haalt Erfgoeddag voor de lens! DE LANGEMAN: Feit of fictie? Hoe fake is fotografie? Is iets nog echt als het op foto staat? Met dit thema als uitgangspunt trekken 30 CJP ers tussen de 16 en 26 jaar door Hasselt met als doel Erfgoeddag vast te leggen op de gevoelige plaat. p 5 LOCATIE is de uitvalsbasis met een stoomcursus fotografie, op maat voor beginners en gevorderden, erna zwermen ze onder begeleiding van professionele fotografen en ervaringsdeskundigen uit over de stad en gaan ze al klikkend aan de slag met het thema FAKE! Benieuwd naar de neerslag van hun tocht door ons verleden? Surf naar www.cjp.be en klik door naar de erfgoedpagina. De stoomcursus start om 10u. en gaat door in het Vrij Technisch Instituut (Ursulinen), Groenplein 6. In de namiddag trekken de jongeren de stad in, onder begeleiding van een professionele fotograaf. Achteraf bewerken ze onder begeleiding van diezelfde fotografen de foto s, opnieuw in het Vrij Technisch Instituut (Ursulinen), Groenplein 6. Inschrijven vooraf is nodig, en kan via margot@cjp.be. Het aantal plaatsen is beperkt tot 30 personen. De Langeman wordt dit jaar 200 jaar. Is hij in die periode echt enkel buiten gekomen bij de zevenjaarlijkse Virga Jessefeesten? Of is dat maar een verhaal dat Hasselaren graag vertellen? Wat weten we echt over deze reus die eens om de zeven jaar soep uitdeelt? p 6 Een historische foto toont hoe de traditie van de Langeman veel ruimer gaat dan meestal gedacht wordt. Voor zijn publicatie Don Christophe, de Langeman: een reuzenverhaal ging auteur Michel Ilsen op onderzoek. Tijdens het Hessels Ouër vertelt Michel Ilsen over hoe stadsrekeningen en archiefbronnen de alom gekende traditie bevestigen of net tegenspreken. Erna kan je een glimp van onze reus opvangen in de permanente opstelling van het museum. De en het museum zijn gratis toegankelijk van 10u. tot 18u. De lezing gaat door om 15u. in het TuinCafé van Het Stadsmus, Guido Gezellestraat 2. Inschrijven is nodig, en kan via hetstadsmus@hasselt.be of 011 23 98 90. Het aantal plaatsen is beperkt tot 50 personen. Deze activiteit is een samenwerking tussen CJP, het Vrij Technisch Instituut (Ursulinen) en de Erfgoedcel Hasselt. De en de lezing zijn een organisatie van Het Stadsmus.
... VINDEN DEZE ACTIVITEITEN plaats HIER... 10 tot 11u 11 tot 12u 12 tot 13u 13 tot 14u 14 tot 15u 15 tot 16u 16 tot 17u 17 tot 18u AANGEBODEN DOOR Abdijsite Herkenrode Herkenrodeabdij 4 Grote Markt Hasselt de Herkenrodeabdij is één van de 3 startpunten voor de fietsroute. Meer informatie vind je in de brochure: verkrijgbaar bij Toerisme Hasselt, de Erfgoedcel Hasselt & www.erfgoedcelhasselt.be Mirakelwandeling (startpunt) Sagenwandeling (startpunt) Mirakelwandeling (startpunt) Sagenwandeling (startpunt) Erfgoedcel Hasselt i.s.m. Erfgoedkring Herkenrode, Gem. Lummen, Gem. Heusden-Zolder, Circuit Zolder, Heemkundige Kring Lummen Erfgoedcel Hasselt. i.s.m. het Virga Jesse Comité Vormingplus Limburg Vrij Technisch Instituut (Ursulinen) Groenplein 6 Het Stadsmus Guido Gezellestraat 2 Bootcamp CJP: CJP haalt Erfgoeddag voor de lens Het Hessels Ouër : 200 jaar De Langeman Erfgoedcel Hasselt i.s.m. CJP Het Stadsmus Nationaal Jenevermuseum Witte Nonnenstraat 19 Literair Museum Bampslaan 35 lezing: Jenever fake of niet? : Giftige appels op gouden bordjes lezing: Sprookjes van Grimm Nationaal Jenevermuseum Hasselt Literair Museum Provinciale Bibliotheek Limburg Martelarenlaan 17 : Fak(e)simile? Vlaamse Erfgoedbibliotheek
DE SPROOKJES VAN GRIMM: JENEVER OF NEPJENEVER? VAN ANONIEME VOLKSSPROOKJES TOT KINDERSPROOKJES In 2010 is het 200 jaar geleden dat de gebroeders Grimm hun sprookjes schreven. Na de vondst van het Ölenberger Handschrift in de jaren 1970 is het Grimmonderzoek in een stroomversnelling geraakt en is duidelijk geworden hoe de gebroeders Grimm onder druk van onder anderen de uitgevers de sprookjes hebben herschreven en herwerkt. p 9 In een lezing toont Harlinda Lox, ondervoorzitster van het Europäische Märchengesellschaft, aan de hand van bekende sprookjes aan hoe ingrijpend deze veranderingen wel waren en hoe de oorspronkelijke boodschap drastisch veranderde. Het Literair Museum is doorlopend geopend tussen 14u. en 17u. De lezing gaat door om 15u. in het Literair Museum, Bampslaan 35. Inschrijven is nodig, en kan via literairmuseum@skynet. be of 011 22 26 24. Het aantal plaatsen is beperkt tot 30 personen. Tijdens de lezing kunnen de kinderen de Giftige appels op gouden bordjes bezoeken. De en de lezing zijn een organisatie van het Literair Museum. Wat is de echte smaak van jenever? Culinair erfgoed is bij uitstek gevoelig voor interpretatie Daarom werkten producenten en overheden doorheen de eeuwen aan samenstellingsnormen om echt van onecht te onderscheiden. Prof. Eric Van Schoonenberghe gaat in op verschillen in productie en naam, want die bestaan, ondanks regelgeving, nog steeds! Ten tijde van Keizer Karel wordt het geneesmiddel geneverbessenwater een drank jenever genoemd. Na het uiteenvallen van de Zeventien Provinciën ziet men een verschillende ontwikkeling in de productie van jenever in de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. Tijdens de Gouden Eeuw van de Noordelijke Nederlanden wordt de jeneverproductie verfijnd: branders produceren moutwijn die de distillateurs met jeneverbessen aromatiseren. Er ontstaat een groot kwaliteitsverschil tussen de jenever bereid volgens de Hollandse methode en deze bereid volgens de Vlaamse methode. Ondanks de inspanningen van de Staten van Vlaanderen (ca. 1781) kan de Vlaamse jenever wereldwijd niet met deze uit de Noordelijke Nederlanden wedijveren. Het gebruik van melassealcohol bij de aanmaak van jenever (ca. 1890) botst op weerstand: in Schiedam mag jenever enkel het stadsetiket Echte Schiedamse Jenever dragen wanneer de jenever met moutwijn is aangemaakt. p In België verwijzen de landbouwstokerijen die graan gebruiken naar Vieux système. Bij het begin van de 19de eeuw gaat de overheid samenstellingsnormen voor jenever vastleggen. Deze verschillen echter volgens het land waarin de jenever wordt geproduceerd. Bij het openstellen van de Europese markt wordt in 1989 een Europese Verordening gepubliceerd met een eerste aanzet tot het definiëren van een gemeenschappelijke definitie van jenever. Met de Verordening van 15 januari 2008 komt men tot een grotere harmonisering maar het jeneververhaal 10 Het Nationaal Jenevermuseum Hasselt is doorlopend geopend tussen 10u. en 18u. De lezing gaat door om 15u. in het proeflokaal van het Nationaal Jenevermuseum Hasselt, Witte Nonnenstraat 19. Inschrijven is nodig, en kan via jenevermuseum@hasselt. be of 011 23 98 60. Het aantal plaatsen is beperkt tot 35 personen. De lezing is een organisatie van het Nationaal Jenevermuseum Hasselt
FAKE (E) simile? Gedeelde angst is halve angst: sagenwandeling door Hasselt Zijn alle kopieën fake? Is een facsimile waardeloos? Waarom zijn facsimile s tot op vandaag gegeerd door een breed publiek? p 11 De Al eeuwenlang worden facsimile s gemaakt van zeldzame manuscripten en bijzondere drukken. De FAK(E)simile? in de Provinciale Bibliotheek Limburg presenteert verschillende soorten facsimile s. We tonen ook enkele van de mooiste stukken uit onze collectie Oude Drukken. Je kan ook deelnemen aan een leuke quiz. In de prijzenpot zit een fotomechanische herdruk uit 2005 van de uitgave van de Blaeu-atlas Labore et sumptibus, 1665. is doorlopend te bezoeken tussen 10u. en 18u. Ze loopt nog tot 25 september 2010 volgens de normale openingsuren van de bibliotheek: van maandag tot en met vrijdag van 10u. tot 19u. en op zaterdag van 10u. tot 16u. Om 11u., 13u., 14u., 15u. en 16u. kan je de bezoeken met een gids. Je kan ook deelnemen aan een quiz. Wie kent de verhalen over de Boeman niet? Verhalen waarmee je ouders je toen je klein was de stuipen op het lijf joegen. Of de dwaallichtjes, die verdwaalde reizigers op het verkeerde spoor zetten. Iedereen kent wel dit soort sterke verhalen, ook wel sagen genoemd. Sagen zijn sterke verhalen met een historische kern, die worden aangevuld met elementen uit het volksgeloof, die vaak echte angsten belichamen. p 12 Waarheid en waarschijnlijkheid liggen dicht bij elkaar in deze verhalen. Heel wat van deze verhalen speelden zich af in een stad of dorp. Zo is ook Hasselt het decor voor verschillende sagen. Katrien van Effelterre ging op zoek naar Hasseltse sagen in de Vlaamse Volksverhalenbank en vertelt ons de meest indrukwekkende verhalen tijdens een wandeling doorheen de binnenstad. Laat je verrassen, misschien kom je wel te weten of er echt een ondergrondse gang was tussen de kazerne van Herkenrode en de abdij De wandeling start op 2 momenten op de Grote Markt: om 10u. en 13u. Inschrijven is nodig en kan via sabrina@vormingpluslimburg. be of 011 50 62 80. Het aantal plaatsen is beperkt tot 35 personen. In de Provinciale Bibliotheek Limburg loopt ook nog de Limburg feest! Afbeeldingen en documenten uit de erfgoedcollecties. Deze geeft een beeld van hoe Limburgse verenigingen doorheen de jaren feesten en tradities vierden. De Provinciale Bibliotheek Limburg organiseert FAK(E)simile? in samenwerking met de vzw Vlaamse Erfgoedbibliotheek en de overige vijf partnerbibliotheken van deze organisatie: de Universiteitsbibliotheken van Antwerpen, Leuven en Gent, de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience in Antwerpen en de Openbare Bibliotheek van Brugge. Elke partnerbibliotheek geeft op basis van haar eigen collectie een aparte invulling aan dit thema. De wandeling is een organisatie van Vormingplus Limburg.
MEER INFORMATIE? COLOFON Met de speciale dagpas van De Lijn reis je op zondag 25 april onbeperkt met tram en bus. Vraag ernaar bij je chauffeur van De Lijn en voor maar 2,50 euro brengen wij je overal naartoe! Stuur je dagpas voor 30 april naar Coördinatie Erfgoeddag, p/a FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed vzw, Priemstraat 51, 1000 Brussel. Voor meer info over de p 13 dienst-regelingen, surf naar www.delijn.be of bel De Lijn Info op 070 220 200. Het volledige programma van activiteiten in Vlaanderen op Erfgoeddag vindt je op www. erfgoeddag.be of in de gratis programmabrochure die je vindt in de openbare bibliotheek of telefonisch kan bestellen op het nummer 1700. Deze brochure werd samengesteld door de Erfgoedcel Hasselt naar aanleiding van Erfgoeddag 2010. Met bijdragen van: Joanie Dehullu Davy Jacobs Sabrina Polus Marijke Rekkers Tine Rock p 14 Marleen Vandenreyt Eva Wuyts Fotografie: Annemie America Filip Claessens Luc Daelemans Janne Vanhemmens Lotte Vander Stockt Coördinatie: Hanne Indekeu Tine Rock Wettelijk depotnummer: 2010/10.771/4 Oplage: 1000 ex. Grafisch ontwerp: Lien Daenen Druk: Drukkerij Leën VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: Hilde Claes, burgemeester, Groenplein 1,.
erfgoedcel Hasselt Groenplein 1 T 011 23 96 96 erfgoedcel@hasselt.be www.erfgoedcelhasselt.be