J aarverslag 2008 Stedelijke Musea Zutphen
Op de cover: Tiana Wilhelm, directeur Musea Zutphen (l)en wethouder Marieke Schriks onthullen de tentoonstellingszalen met Zutphense Schatten.
Inhoudsopgave Jaarverslag 2008 1. Inleiding 1 2. Ontwikkelingen 2008 3 3. Tentoonstellingen Stedelijk Museum Zutphen 7 4. Tentoonstellingen Museum Henriette Polak 15 5. Nevenactiviteiten Musea Zutphen 19 6. Bezoekersaantallen 22 7. Collectiebehoud en beheer 23 8. Vrijwilligers 25 9. Vereniging Vrienden Stedelijke Musea Zutphen (VVSMZ) 27 10. Publicaties / commissies 28 11. Scholing / opleiding 29 12. Medewerkers 30 Bijlage - Aanwinsten en bruiklenen Colofon
1. Inleiding Het werken in een museum maakt een mens vanzelf filosofisch. Voortdurend omringd te zijn door historie, kunst en cultuur stemt tot nadenken. Over vergankelijkheid en duurzaamheid, over veranderende opvattingen over kunst en levenskunst, over wat waardevol is. Afgaand op de opmerkingen in de gastenboeken van het Stedelijk Museum Zutphen en het Museum Henriette Polak, de Musea Zutphen, heeft ook een kortstondig verblijf in een museum op veel mensen dat zelfde effect. Je stapt even uit je dagelijkse werkelijkheid en stelt je open voor andere tijden en andere zienswijzen. Niet zelden knap je daar van op. Stedelijk Museum Zutphen Mensen hebben musea nodig, maar musea ook mensen. Zonder bezoekers kan een museum niet bestaan. Een museum hoort dan ook open te zijn. De grote opgave voor 2008 was de heropening van het Stedelijk Museum. Een belangrijke stap, maar niet meer dan de eerste. Beide musea hebben een potentieel om te groeien in kwaliteit, uitstraling en bereik. Deze ambitie en overtuiging bepalen onze doelen. In 2008 en in de komende jaren. Daarbij houden wij ons het volgende voor: 1 Museum Henriette Polak Alles voor iedereen willen zijn, leidt tot niets Musea hebben een bepaald imago, dat niet altijd overeenkomt met de werkelijkheid. Ook het Stedelijk Museum Zutphen en het Museum Henriette Polak worden geconfronteerd met de (voor)oordelen en verwachtingen van bezoekers, beleidsmakers, samenwerkingspartners, kunstenaars, culturele collega s, schenkers, om een paar relatiegroepen te noemen. Het is heilloos om aan alle verwachtingen te willen voldoen, want die zijn niet zelden tegenstrijdig. De Musea Zutphen, hebben elk een eigen profiel. Het Stedelijk Museum Zutphen brengt de cultuurhistorie van Zutphen en omgeving treffend in beeld. Het Museum Henriette Polak is hét museum voor modern-klassieke schilder- en beeldhouwkunst in Nederland. Beide profielen worden in de komende tijd verder uitgewerkt.
Een kenmerk van beide profielen zal zijn dat gestreefd wordt naar het leggen van verbindingen vanuit de eigen kracht. Alles van waarde is weerloos Een belangrijk en groot deel van het museale werk is onzichtbaar voor het publiek. Het beheer en behoud van de collecties en het presentabel maken van objecten is kostbaar en vergt veel (vrijwillige) capaciteit. Zonder deze stille kracht achter de schermen, zouden tentoonstellingen en educatieve activiteiten niet van de grond kunnen komen. De collectietaak is een voortdurend proces, dat vraagt om veel deskundigheid en creativiteit om allerlei bedreigingen waaraan de objecten bloot staan het hoofd te bieden. Van houtworm tot gretige vingers van bezoekers. Van klimaatschommelingen tot brandbeveiliging. Alles verandert, niets gaat verloren Musea zijn het beste voorbeeld van deze uitspraak van Ovidius. Musea staan stil bij (kunst)historische ontwikkelingen, maar staan zelf niet stil. De Musea Zutphen willen midden in de (Zutphense) samenleving staan, want alleen op die manier kunnen wij er voor zorgen dat de aandacht voor (cultuur)historie en kunst blijft bestaan en zelfs groeit. Om die rol te kunnen vervullen, is het noodzakelijk dat de musea ook in fysieke zin voldoen aan de eisen van deze tijd. In de loop van de jaren is er regelmatig gesproken en gedacht over het gezamenlijk huisvesten van het Stedelijk Museum Zutphen en het Museum Henriette Polak. In 2008 is een start gemaakt met een haalbaarheidsonderzoek. Vanzelfsprekend is de insteek van het onderzoek dat gezamenlijke huisvesting, die verandering van locatie met zich meebrengt, leidt tot winst voor beide musea. Inhoudelijke, ruimtelijke, organisatorische en logistieke winst. Het onderzoek wordt in 2009 afgerond. Tot slot: Alles wat het waard is om te doen, is het waard om te doen met passie In mijn eerste jaar als directeur van de Musea Zutphen ben ik getroffen door de liefde en toewijding anders kan ik het niet noemen waarmee de museumstaf en vrijwilligers hun werk doen. Sommige sinds korte tijd, andere al jaren. Wij vinden ons werk betekenisvol, zinvol en niet te vergeten leuk! En het wordt alleen maar betekenisvoller, zinvoller en leuker als het gedeeld wordt met anderen. Voel u hierbij uitgenodigd; de deuren van beide Musea Zutphen zijn sinds 2008 weer open. Graag tot ziens. Tiana Wilhelm Directeur Musea Zutphen 2
2. Ontwikkelingen 2008 In de hoofdstukken 3 tot en met 5 wordt een indruk gegeven van de inhoudelijke activiteiten die de Musea Zutphen in 2008 hebben uitgevoerd. Vanaf april begon het Stedelijk Museum met de organisatie van kleine tentoonstellingen. Geleidelijk aan kwam de museumorganisatie in het oude ritme en was er weer sprake van een afwisselend tentoonstellingsprogramma in beide musea. Veel van de overige ontwikkelingen in 2008 hadden direct of indirect te maken met de huisvestingssituatie van de musea. Herinrichting Stedelijk Museum Zutphen Vanwege de verbouwing van het naastgelegen depotgebouw was het Stedelijk Museum sinds eind 2005 gesloten. Tijdens de verbouwingsperiode waren de ruim 30.000 museale objecten opgeslagen in het museumgebouw (kloostergebouw Broederenkerkcomplex). Gedurende de sluitingsperiode was een deel van deze objecten te zien in een zogenaamde depotopstelling. Eind 2007 zijn alle objecten terugverhuisd naar het depotgebouw en kon worden gestart met de herinrichting van het museum. Het financiële kader van de herinrichting werd bepaald door het krediet dat hiertoe beschikbaar was gesteld door het college en de raad en het haalbaarheidsonderzoek naar een mogelijke gezamenlijke huisvesting van de twee gemeentelijke musea. Vanwege dit kader heeft de herinrichting een provisorisch karakter gekregen, waarbij voortdurend een afweging is gemaakt met betrekking tot de gewenste duurzaamheid van de noodzakelijke investeringen. 3 Herinrichting De top van de ijsberg Uit reacties van bezoekers na de heropening blijkt dat sommigen van hen in de veronderstelling zijn dat het museum zelf is verbouwd. Dat is dus niet het geval. Het museumgebouw is slechts heringericht. In de huidige tentoonstellingszalen op de begane grond staat nu een selectie de top van de ijsberg - uit de Zutphense schatten die het depot herbergt. Voor de nieuwe collectieopstelling zijn nieuwe vitrines en displays vervaardigd. In de tentoonstellingzaal op de eerste etage worden vier keer per jaar wisseltentoonstellingen georganiseerd. De Middeleeuwse Refterzaal op deze etage was voorheen ook in gebruik als tentoonstellingsruimte. Gedurende de sluitingsperiode vonden in de Refter regelmatig lezingen, concerten of andere publieksactiviteiten plaats georganiseerd door de musea of derden. Deze functie is na de heropening gehandhaafd. De herinrichting van de gewelfde kelderruimte van het museum wordt in 2009 afgerond. Het is de bedoeling deze ruimte te benutten voor kleinschalige tentoonstellingen en educatieve activiteiten.
De kantoren die oorspronkelijk in het depotgebouw gehuisvest waren, zijn vanwege de verbouwing verplaatst naar de tweede etage van het museumgebouw. Dit was voorheen tentoonstellingsruimte. De herinrichting had ook gevolgen voor de klimaat-, verwarmings- en beveiliginginstallaties. Ook hier zijn vanwege het financiële kader slechts de meest noodzakelije aanpassingen doorgevoerd. De herinrichting onderstreepte de behoefte aan een verscheidenheid van ruimten om de diverse museale taken te kunnen uitvoeren. Naast een depot dat aan de museale richtlijnen voldoet, is behoefte aan dito tentoonstellingsruimten; educatieve ruimte(n) en ontvangstruimte; kantoorruimte; technische en facilitaire ruimte(n). Met name voor de eerste drie categorieën is het wenselijk dat deze flexibel kunnen worden ingericht. De behoefte aan verschillende ruimten staat op gespannen voet met het beschikbare aantal vierkante meters. Wat er getoond en gedaan kan worden, is dan ook beperkter dan de vraag en het aanbod. Het grootste gedeelte van de herinrichtingwerkzaamheden was in november afgerond. Op 28, 29 en 30 november vonden de openingsfestiviteiten plaats (zie Tentoonstellingen Stedelijk Museum Zutphen ). Tijdelijke sluiting achterhuis Museum Henriette Polak In de zomer van 2008 bleek dat de vloerbalken van het middeleeuwse achterhuis van het museum in een dusdanig slechte conditie waren, dat regulier onderhoud onvoldoende was om daarmee de veiligheid van mens en collectie te kunnen garanderen. Totale vervanging van de balken was noodzakelijk. Dit betekende dat het achterhuis en het daar gelegen depot volledig ontruimd moesten worden en alle objecten extern moesten worden opgeslagen. De vervanging van de balken en de herstelwerkzaamheden zijn in relatief korte tijd uitgevoerd, maar het was onvermijdelijk om het achterhuis gedurende ruim drie maanden (oktober 2008 tot medio januari 2009) te sluiten. De geplande collectietentoonstelling samenhangend met de publicatie Het hart van de collectie Museum Henriette Polak werd hierdoor noodgedwongen beperkt tot het voorhuis. Achterhuis Museum Henriette Polak 4
Entreehal Stedelijk Museum Haalbaarheidsonderzoek De monumentale panden waarin beide musea gehuisvest zijn, dragen onmiskenbaar bij aan de uitstraling, maar brengen ook veel beperkingen met zich mee. Er zijn veel knelpunten qua ruimte, flexibiliteit, toegankelijkheid, veiligheid en de beheersing van de klimatologische omstandigheden, die een structureel karakter hebben. Dat bleek ook uit eerdere onderzoeken. Hiernaast brengt de spreiding over twee locaties ook organisatorische, logistieke en facilitaire knelpunten met zich mee. Vanuit deze achtergrond hebben college en raad besloten om een haalbaarheidsonderzoek te laten uitvoeren naar de mogelijke gezamenlijke huisvesting van beide musea. Het onderzoek wordt uitgevoerd door een extern bureau en is augustus 2008 van start gegaan. Bovenverdieping Museum Henriette Polak In het haalbaarheidsonderzoek wordt ook aandacht besteed aan de mogelijke toevoeging van andere dan de nu reeds bestaande functies, zoals bijvoorbeeld een museumwinkel, een horecavoorziening, VVV, of andere toeristisch/recreatieve voorzieningen, die op een logische en elkaar versterkende manier zouden kunnen worden opgenomen in de museumaccommodatie. Ook de Graafschaap Bibliotheek, die naast het Stedelijk Museum is gehuisvest in de Broederenkerk, kampt met ruimtegebrek. Zo zou de bibliotheek graag onderdak willen bieden aan Stichting het Oude Kinderboek, maar ziet daar nu geen mogelijkheden toe. Deze mogelijkheden zouden kunnen ontstaan indien de bibliotheek en de musea een aantal niet functiegerelateerde ruimten met elkaar zouden kunnen gaan delen. Daarbij wordt gedacht aan educatieve-, kantoor- en vergaderruimten, reprofaciliteiten et cetera. Zowel binnen als buiten Zudocku-verband (Zutphens Directie Overleg Cultuur en Kunst) zoeken het Stedelijk Museum en de bibliotheek elkaar in toenemende mate op. Een aardig voorbeeld hiervan is het Panelenproject dat in 2008 is uitgevoerd. Uit handen van wethouder Marieke Schriks ontvingen de Musea Zutphen en de Graafschaap Bibliotheken een eerste abonnement op de zogenaamde Huiskunstenaar. De huiskunstenaar is een initiatief van het Zutphense bureau Kunst/Werk dat in 2007 geadopteerd werd door de musea. Het Stedelijk Museum en de Graafschap Bibliotheek wilden dat de goede band als buren en enthousiaste samen- 5
werkingspartners zou worden verbeeld plus de gezamenlijke ambitie om de toekomstige culturele toegangspoort van Zutphen te worden. De Zutphense kunstenaar Karel Overbeek bedacht een panelenproject, dat hij samen met een groep van 11 enthousiaste en creatieve scholieren uitvoerde. De panelen zijn geplaatst in de ondiepe nissen van de muur van het Stedelijk Museum aan het Gideonplantsoen en de nisvormige ramen van de bibliotheek. De panelen geven een indruk van heden, verleden en toekomst van het Broederencomplex. Daarbij stond het potentieel als cultuur- en ontmoetingsplek centraal. v.l.n.r. Karel Overbeek, Wethouder Schriks, Gerard Huis in t Veld (Graafschap bibliotheken) Jan Roelofs (Kunst/Werk) Bezoek Zudocku aan Shrewsbury December 2008 zijn de directeuren van de vijf culturele basisinstellingen (Regionaal Archief Zutphen, Graafschaaf Bibliotheek, Hanzehof, Muzehof en de Musea Zutphen) op werkbezoek geweest in zusterstad Shrewsbury. Een boeiende en inspirerende trip, omdat er met name ten aanzien van huisvestingsvraagstukken grote overeenkomsten zijn. Shrewsbury heeft enige tijd terug besloten om aanzienlijke investeringen te doen in de culturele infrastructuur, onder andere de bouw van een nieuw theater en een nieuw museum, om hiermee de toeristische aantrekkelijkheid en de aantrekkelijkheid als vestigingplaats te versterken. Vanuit de Musea Zutphen volgen wij de ontwikkelingen op de voet en hopen te kunnen leren van de ervaringen van onze Engelse collega s. De volgende leerlingen deden mee aan het panelenproject Merlijn van de Pol, Etienne Clara, Jolijn Roeleveld, Anna de Vilder, Suzanne Visser, Lars Brandsema, Jinte Teekamp, Marijn Janssen, Camilla Overgoor, Jaron van der Kuij en Roos-Ella de Jong Werkbezoek in zusterstad Shrewsbury 6
3. Tentoonstellingen Stedelijk Museum Zutphen In de loop van 2008 hervatte het Stedelijk Museum Zutphen haar museale publiekstaak. In de jaren voor de sluiting waren, naast de presentatie van de vaste collectie, gemiddeld vier wisseltentoonstellingen per jaar georganiseerd. Het streven was om dit aantal ook in 2008 te halen, beginnend op kleine schaal. Arie Schippers, Portretten en een staande figuur 4 april tot en met 27 april Op vrijdag 4 april maakte het Stedelijk Museum Zutphen een stap richting volledige openstelling later in het jaar. In de entreehal van het museum werd een kleine tentoonstelling ingericht met sculpturen van kunstenaar Arie Schippers. Arie Schippers (1952) geldt als een van de voortzetters van de traditie modern-klassieke schilderen beeldhouwkunst, zoals die op de Rijksakademie van Beeldende Kunsten werd gedoceerd. Daarom behoort zijn werk tot de kerncollectie van het Museum Henriette Polak in Zutphen, dat twee jaar eerder een tentoonstelling presenteerde van de landschappen van Schippers Alledaags Nederland. Arie Schippers is echter niet alleen schilder, maar ook beeldhouwer. Als beeldhouwer heeft hij een boeiend oeuvre opgebouwd van portretten en staande figuren. De tentoonstelling in het Stedelijk Museum Zutphen toonde hiervan een selectie. Getoond werden intrigerende, imaginaire portretten van diverse personages en een grote staande figuur. Bij de tentoonstelling werd ook een gelijknamige catalogus uitgegeven. Imposante staande figuur Tijdens de opening stond Arie Schippers werk ook op een geheel andere manier centraal. In de Refter van het Stedelijk Museum werden bijzondere gordijnen onthuld. Deze gordijnen tonen in gesloten toestand een van de topstukken uit de kerncollectie van het Museum Henriette Polak: Schippers De IJssel bij Wijhe. De Vereniging Vrienden van de Stedelijke Musea Zutphen maakte de productie van de gordijnen mogelijk, om hiermee de akoestiek in de Refter te verbeteren. Uit de positieve reacties van in de Refter optredende musici en sprekers is dat gelukt. 7
De hoed & de rand 30 april tot en met 29 juni De expositie De Hoed en de Rand wierp met ruim 50 hoeden een speelse en verrassende blik op de hoed als modeaccessoire, maar ook als sociaal en professioneel statussymbool. Er werden historische en moderne hoeden getoond uit de museumcollectie en uit particulier bezit. Pronkstuk en aanleiding voor de expositie was de koninklijke hoed, die koningin Beatrix droeg tijdens haar bezoek aan Zutphen exact 10 jaar geleden. Ook de hoed die mevrouw Annelies Verstand als burgemeester van Zutphen op 30 april 1998 droeg was te bewonderen in de presentatie. In het kader van Chapeau voor Oranje zijn verschillende workshops hoeden maken georganiseerd en ook de twee basisscholen in Zutphen, Montessorischool De Plotter en de J.F. Kennedyschool en de modeafdeling van het ROC Aventus hebben hoeden ontworpen. Een deskundige jury heeft een selectie gemaakt uit de hoeden van de workshopdeelnemers en leerlingen. Deze fraaie en kleurrijke exemplaren maakten onderdeel uit van de tentoonstelling. Chapeau voor de hoedenmaaksters De tentoonstelling werd geopend door oud-burgemeester Annelies Verstand samen met de die dag gekozen Jeugdkoningin van Zutphen. Als een direct gevolg van de tentoonstelling werden aan het museum twee koninklijke hoeden geschonken, die ooit door toen nog - prinses Juliana en prinses Beatrix waren gedragen. De Arnhemse chapter van de Red Hat Society bezocht de tentoonstelling) 8
Zutphense Gezichten 21 juni tot en met 31 augustus Na de entree werd ook een deel van de tentoonstellingszalen op de begane grond weer in gebruik genomen. In een beknopte tentoonstelling werd een verscheidenheid aan stadsgezichten en portretten van opvallende (historische) stadsgenoten getoond in verschillende stijlen en technieken. Stadsdichter Hanz Mirck liet zich inspireren door deze Zutphense Gezichten en maakte een gelijknamig gedicht die de muren van de tentoonstellingsruimte sierde. De dichtregel De stad maakt ons zoals wij de stad maakten was aanleiding voor het museum om t-shirts te laten maken met de tekst Gezicht van Zutphen Zutphense gezichten Nu leef ik weer, de tijd stond zo stil bij hoe ik gewichtig over mijn bestaan doe Niersteensnijder, slager, kickboxer, juristde ambachten die overleven maar jij kijkt Dit T-shirt past ons allemaal alleen naar mijn ogen, ik hield mijn adem in - het bleef donker tot jij kwam, kijk recht in de eeuwigheid, anders zijn mijn straten leeg, mijn huizen levenloos De stad maakt ons zoals wij de stad maakten zo traag, zo onstuitbaar, zij kijkt naar ons en wij naar haar, zie mij Wie na ons komen, onze huizen overnemen, onze kunsten nabootsen, zij houden de stad levend zoals jij bijvoorbeeld, het is goed dat je kwam HM 30/05/08 9
Kanttekeningen uit Zutphen 3 juli tot en met 31 augustus Een fraai voorbeeld van applicatiekant De naam kant verwijst naar de oorspronkelijke toepassing, namelijk het afwerken van de zichtbare randen van een onderhemd met genaaide spitse tandvormige versieringen. Ter gelegenheid van het 13e kantcongres van de Internationale kantorganisatie OIDFA (Groningen, 4 6 juli 2008) toonde het Stedelijk Museum Zutphen diverse kanten voorwerpen uit de textielcollectie van het museum. Fraaie kinderjurkjes, omslagdoeken, zakdoeken, kragen, mutsen en waaiers, de vele toepassingen van kant door de eeuwen heen werden overzichtelijk gepresenteerd. In harmonie met het historische kant werden papieren lichtobjecten van de Zutphense beeldend kunstenares Lutgard Schultz en kant-schilderijen van Rike Winsauer getoond. In de loop van de eeuwen ontstonden diverse stijlen en technieken van kantvervaardiging met verschillen per stad en streek. Gedurende de looptijd van de expositie werd uitleg gegeven over deze technieken, zoals kloskant en naaldkant en werd het publiek de gelegenheid geboden om zelf een poging tot kantklossen te wagen. Wethouder Schriks geridderd Voor haar grote inzet voor cultuur in Zutphen ontving Marieke Schriks, wethouder van Cultuur, in het kader van de tentoonstelling een kanten kousenband met bijbehorende oorkonde. Deze culturele kousenband is een knipoog naar de befaamde Orde van de Kousenband. De Orde van de Kousenband bestaat sinds de veertiende eeuw en deze ridderorde wordt tot op de dag van vandaag door het Engelse vorstenhuis toegekend. Voor degene voor wie de kousenband een pikante associatie heeft, is het wellicht een teleurstelling dat geridderde dames de kousenband niet om hun bovenbeen, maar om hun bovenarm behoren te dragen. 10
Van kieken naar kunst 12 oktober 2008 tot en met 1 februari 2009 Het bekende en productieve fotografencollectief De Zutphense is op 3 mei 1923 opgericht en vierde in 2008 dus haar 17de lustrum. Hoogtepunt van deze viering was de tentoonstelling Van kieken naar kunst in het Stedelijk Museum. Aan de tentoonstelling werd door een dertigtal leden van De Zutphense deelgenomen. De titel Van Kieken naar Kunst gaf aan dat de leden verder gaan dan het maken van een kiekje. Het is aandachtig kijken, fotograferen en de toeschouwer verleiden met portretten, landschappen, stillevens, architectuur en bijna abstracte composities. Van kieken naar kunst gaf een goed beeld van de hoogstaande kwaliteit en veelzijdigheid van de leden van het collectief. De tentoonstelling was tevens de aanleiding tot een uitgebreid activiteitenprogramma met lezingen en (kinder) workshops over fotografie. Nachtfahrt Berlin van Simon Ophof Bezoekers van de tentoonstelling konden tegen een kleine vergoeding een audiotour huren. Daarmee was het mogelijk om bij elke foto achtergrondinformatie te krijgen ingesproken door de fotograaf zelf over zijn of haar onderwerpkeuze, inspiratie en werkwijze. De Zutphense Koerier wijdde een artikelenreeks aan de tentoonstelling. Hierin gaven bekende en minder bekende inwoners van Zutphen een persoonlijke toelichting bij hun favoriete foto. De opzet en het succes van de tentoonstelling was reden voor cultureel centrum De Mythe uit Goes om de tentoonstelling naar Zeeland te halen. Jong talent aan de slag 11
Opening Stedelijk Museum Zutphen Zutphense Schatten Opening 29 november 2008 - doorlopend Assistentie voor burgemeester en wethouder Na steeds een stukje verder open te zijn gegaan, gingen de toegangsdeuren van het Stedelijke Museum Zutphen, op 29 november wagenwijd open onder grote belangstelling van het publiek en media. De openingshandeling werd verricht door burgemeester Arnold Gerritsen en cultuurwethouder Marieke Schriks. Deze Zutphense sleutelfiguren werden hierbij geassisteerd door een prachtige Oehoe, die de sleutel van het museum kwam aanvliegen. In zijn toespraak feliciteerde burgemeester Gerritsen de inwoners van Zutphen en de Graafschap met de heropening van hun museum. Bewoners en bezoekers krijgen weer een goede indruk van het rijke verleden van Zutphen en de Graafschap en het reilen en zeilen van de bevolking door de eeuwen heen. Gedurende het openingsweekend was er gelegenheid om deel te nemen aan een gevarieerd programma met film, verhalen, workshops en muziek. Zutphens schatje Marlies Claasen, presentatrice en zangeres, besloot de dag feestelijk met een quiz waarin muziek en geschiedenis op een interactieve manier met elkaar werden vermengd. 12
Blij dat de Zutphense Schatten weer te zien zijn 13
14
4. Tentoonstellingen Museum Henriette Polak Schenking Lucebert: schilderijen en werken op papier uit de collectie van het Instituut Collectie Nederland 15 december 2007 t/m 2 maart 2008 De tentoonstelling Schenking Lucebert, schilderijen en werken op papier uit de collectie van het Instituut Collectie Nederland in het Museum Henriette Polak was een eerste uitgebreide presentatie van Lucebert s werk in het oosten van het land. Lucebert - pseudoniem van Lubertus Jacobus Swaanswijk genoot grote bekendheid als dichter en beeldend kunstenaar. Bij zijn overlijden in 1994 laat hij een oeuvre na van duizenden schilderijen en werken op papier. Lucebert schilderde nooit naar de zichtbare werkelijkheid. Op onvoorspelbare wijze combineert hij figuratie en abstractie. Met de presentatie van Luceberts oeuvre heeft Museum Henriette Polak willen laten zien dat de decennialang strikt gehanteerde scheiding tussen figuratieve en non-figuratieve kunst in werkelijkheid niet bestaat. Op de tentoonstelling Schenking Lucebert werd tevens aandacht besteed aan de rol die het Instituut Collectie Nederland speelt bij het beheren, ontsluiten en toegankelijk maken van kunstenaars nalatenschappen. Door middel van foto s en teksten werd zichtbaar gemaakt welke behandelingen kunstwerken ondergaan voordat een oeuvre volledig is ontsloten. In de publicatie die bij Schenking Lucebert verscheen, werd de doelstelling en werkwijze van het ICN met betrekking tot het beheren van een collectie kunstwerken van deze prominente Nederlandse kunstenaar uitgebreid toegelicht. In deze publicatie zijn tevens de geëxposeerde werken van Lucebert afgebeeld, vergezeld van een kunsthistorische beschouwing. 15
De wereld van Gerrit Veenhuizen 15 maart tot en met 15 juni Gerrit Veenhuizen was in 2008 meer dan vijftig jaar als vrij kunstenaar werkzaam en dit was dé aanleiding om in het Museum Henriette Polak aandacht te besteden aan zijn eigenzinnige werk door de tentoonstelling De wereld van Gerrit Veenhuizen. Gerrit Veenhuizen is in 1925 in Almelo geboren. Direct na de oorlog verhuist hij naar Amsterdam om zich in te schrijven op de Rijksakademie. Van 1946 tot 1951 volgt Veenhuizen de lessen monumentale kunst van Heinrich Campendonk, maar al tijdens zijn opleiding heeft hij meer interesse voor de vrije kunst. Direct na zijn academietijd verkiest hij het vrije kunstenaarschap. De wereld van Gerrit Veenhuizen Het oeuvre van Veenhuizen is overzichtelijk, maar uiterst divers. Op de tentoonstelling waren schilderijen, gestileerde houten planken, metalen beeldjes en textielwerken te zien. Hoewel de uitingsvormen van zijn kunstwerken sterk verschillen, is de vertelling te herleiden tot één onderwerp: de wereld van Gerrit Veenhuizen. Gerrit Veenhuizen 16
Riek Wesseling (1914-1995) De kleur van zwart-wit 28 juni tot en met 21 september In de loop van de jaren heeft het Museum Henriette Polak een groot aantal kunstwerken van Riek Wesseling door schenking verworven. De tentoonstelling Riek Wesseling (1914-1995) De kleur van zwart-wit toonde een selectie. Wesseling is één van de weinige Nederlandse kunstenaars, die al voor de Tweede Wereldoorlog de tekenkunst als autonome kunstdiscipline opvatte. Wesseling werkte uitsluitend in zwart-wit. Voor haar was zwart-wit meer kleur dan kleur. Wesseling s werk vertoont overeenkomsten met het werk van M.C. Escher. Beiden waren opgeleid door Samuel Jessurun de Mesquita. Al het werk van Riek Wesseling heeft een surrealistisch karakter. Constructie en fantasie zijn essentiële bouwstenen in haar werk. Haar tekeningen en grafiek zijn nauwkeurige verbeeldingen van complete verhalen die ze in haar hoofd had uitgedacht. Muziek speelde een grote rol in het leven van Riek Wesseling. In haar ateliers was altijd ruimte voor muziek. Geheel in de geest van Wesseling werd gedurende de looptijd van de tentoonstelling een huisconcert gehouden in het museum (zie nevenactiviteiten). zelfportret Conservator Lies Netel verzorgde een gelijknamige publicatie bij de tentoonstelling. 17
Overzicht Het hart van de collectie Museum Henriette Polak 5 oktober 2008 4 januari 2009 omslag collectieboek Het Museum Henriette Polak in Zutphen profileert zich als hét museum voor Nederlandse, modernklassieke kunst van na 1945. Wat dat precies betekent, wordt uit de doeken gedaan in het boek Het hart van de collectie Museum Henriette Polak geschreven door conservator Lies Netel. De kunstopvattingen van de oprichters van het museum, de vriendenkring van kunstenaar Joop Sjollema, de initiatiefnemer voor het museum, staat centraal in de publicatie. Deze kring kunstenaars maakte zich aan het eind van de jaren zestig sterk voor het behoud van de klassieke traditie van de schilder- en beeldhouwkunst in Nederland. Zij vonden kunstbeschermster en filantrope Henriette Polak Schwarz bereid om te investeren in het starten van een verzameling kunstwerken in deze traditie en in een presentatieplek voor deze verzameling. Bij hun verzamelbeleid kozen de initiatiefnemers van het museum voor het werk van kunstenaars die weliswaar experimenteerden met abstractie, maar zelden de zichtbare werkelijkheid uit het oog verloren. Bij de collectievorming was er speciale aandacht voor eigenzinnige kunstenaars die buiten de schijnwerpers waren gebleven. In 1975 werd de toenmalige verzameling, die uit zo n 400 werken bestond, plus de panden Zaadmarkt 88 en Rode Torenstraat 23 tegen een symbolisch bedrag overgedragen aan de gemeente Zutphen. Het Museum Henriette Polak was een feit. Inmiddels is de omvang van de collectie vertienvoudigd. Ter gelegenheid van de publicatie van het boek vond een beknopte collectiepresentatie plaats in het voorhuis van het museum, waarbij een deel van het hart van de collectie werd geëxposeerd. Daaronder hoogtepunten, zoals Jan Bronner (1971) van Han Wezelaar, Ro Mogendorff (1968) van Charlotte van Pallandt, Catherina de Grote (2006) van Arie Schippers, Landschap Zuid-Frankrijk (1971) van Wim Oepts en Schuimende Zee (2002) van Jan Wolkers. 18
5. Nevenactiviteiten Musea Zutphen De Musea Zutphen organiseren naast de vaste collectiepresentatie en de wisseltentoonstellingen diverse andere publieksactiviteiten, zoals rondleidingen, educatieve activiteiten, lezingen, concerten en kleine evenementen. Hiernaast biedt het Stedelijk Museum Zutphen andere aanbieders de gelegenheid om activiteiten aan te bieden. In 2008 was hier tot medio oktober, naast de Refter, ook de tentoonstellingsruimte op de tweede etage voor beschikbaar. De ruimtelijke mogelijkheden van het Museum Henriette Polak zijn uiterst beperkt, wat zijn weerslag heeft op de mogelijkheid om nevenactiviteiten te organiseren. Dat toont zich ook in de bezoekerscijfers. Een selectie uit de nevenactiviteiten: Stedelijke Museum Zutphen Talent in de Refter januari tot en met juni Talent in de Refter startte als onderdeel van een uitgebreid activiteitenprogramma, Gesloten museum is niet dicht, tijdens de depotverbouwing en herinrichting van het Stedelijk Museum. Van januari tot en met juni werd op iedere laatste vrijdag van de maand jong talent de gelegenheid geboden om in de Refter te laten zien en horen wat zij waard zijn. Dat leverde steeds een verrassend en afwisselend programma op. Programma dodenherdenking 4 mei In het kader van dodenherdenking werden in de Refter van het Stedelijk Museum een documentaire over de schilder, tekenaar en dichter Leo Schatz vertoond en Zutphen in de Tweede Wereldoorlog, een dvd samengesteld door het Stedelijk Museum Zutphen. De wederwaardigheden van Zutphen en haar inwoners tijdens de bezettingsjaren staan in deze dvd centraal. 19