Aandrijven - Besturen - Toepassen nr. 9 November 2014 aandrijftechniek ELEKTRISCH Attractiebouwer KMG heeft frequentieregelaars gecombineerd met supercondensatoren (supercaps) om zowel sensatie als energiebesparing bij kermisattracties te realiseren ELEKTRISCH Sleephopperzuiger Fairway werd na een aanvaring volledig gerenoveerd. Voor de levering van meer dan 125 nieuwe elektromotoren koos Boskalis voor Kolmer Elektromotoren BESTURINGEN Een van de nauwkeurigste machinebesturingen is de NYCe 4000. De ontwikkeling hiervan gebeurt alweer de nodige jaren onder de regie van Bosch Rexroth. De stand van zaken www.at-aandrijftechniek.nl
krachtige beweging Ontwikkeling en productie van hydraulische componenten scan met layar en ontvang de gratis usb-stick brevini fluid power benelux brengt u verder Wereldwijd hebben onze innovatieve en betrouwbare hydraulische systemen hun sporen verdiend. Of het nu gaat om losse componenten, complete custom made hydraulische systemen of turnkey projecten, onze oplossingen worden breed toegepast in diverse sectoren als de offshore, industrie, landbouw en recycling. Zo maken we traploze bediening en feilloze aandrijving van (specialistische) machines en installaties mogelijk. bfp.benelux@brevini.com / T +31 (0) 172 47 08 70 / www.brevini.nl INTERACTIEVE PRINT Download de gratis Layar app Scan de pagina met Layar Ontdek de extra digitale content
Aandrijven - Besturen - Toepassen NOVEMBER 2014 nr. 9 aandrijftechniek INHOUD 10 ELEKTRISCH 14 ELEKTRISCH 22 BESTURINGEN 04 NIEUWS Sioux en CCM bundelen krachten Supply Partners in 2015 weer naar Hannover 06 TECHNISCH NIEUWS Sensornetwerk helpt bij bewaking van windturbines Aandrijving voor zware pers 10 ELEKTRISCH Attractiebouwer KMG heeft frequentieregelaars gecombineerd met supercondensatoren om zowel sensatie als energiebesparing bij kermisattracties te realiseren. 14 ELEKTRISCH Voor de levering van meer dan 125 nieuwe elektromotoren voor de gerenoveerde sleephopperzuiger Fairway koos Boskalis voor Kolmer Elektromotoren. 17 ELEKTRISCH WEG breidt zijn aanbod van industriële standaardmotoren flink uit. 18 SENSOREN De wereldwijde omzetstijging van Turck valt dit jaar iets hoger uit dan de 5 procent van 2013 en hiermee zal de omzet voor 2014 uitkomen op ongeveer 470 miljoen euro 21 BESTURINGEN Indu-Sol biedt voor de bewaking van Profinet- en ethernetnetwerken een slimme gecombineerde oplossing voor diagnose en topologie. 22 BESTURINGEN De ontwikkeling van de NYCe 4000 gebeurt alweer de nodige jaren onder de regie van Bosch Rexroth. AandrijfTechniek liet zich over de stand van zaken bijpraten door Ad Scheepers. 26 BESTURINGEN Met een omzetgroei van meer dan 13 procent ten opzichte van 2013 komt de concernomzet van B&R dit jaar op 535 miljoen euro. 28 MECHANISCH Green Turbine brengt samen met AE Magnetics een kleine stoomturbine met geïntegreerde generator op de markt. In september kwam het bedrijf met een tweede type, dit keer met een vermogen van 15 kw. 30 MECHANISCH Rodriguez moet het hebben van kleinere series speciale lagers en lagermodules. AandrijfTechniek nam een kijkje op de hoofdvestiging in Eschweiler bij Aken. 34 HYDRAULISCH Sauer Bibus fabriceert, engineert, levert, repareert, reviseert en modificeert hydraulische componenten en aanverwante producten voor zowel de industrie als voor mobiele toepassingen. 38 PNEUMATISCH Om Smart Industry te kunnen realiseren, is een open communicatiestructuur noodzakelijk waarmee producten van verschillende fabrikanten probleemloos met elkaar kunnen communiceren. OP DE VOORPAGINA Als u naar de naam van een bekende lagerfabrikant wordt gevraagd, zal Rodriguez waarschijnlijk niet als eerste bij u opkomen. Wij moeten het ook niet hebben van grote aantallen standaard lagers, maar van kleinere series speciale lagers en lagermodules. Rodriguez GmbH Ernst-Abbe-Strasse 20 D-52249 Eschweiler Tel.: (+49) 2403 780 37 www.rodriguez.de 40 VAKBEURS Met een nagenoeg volledig bezet beurscomplex is SPS IPC Drives de grootste Europese beurs op het gebied van elektrische automatisering. 41 TOYS FOR BOYS De Kingfisher is een op afstand bestuurbaar en draagbaar vaartuigje dat geschikt is voor gebruik in zoet water. 42 PRODUCTNIEUWS Noviteiten van deze maand. 46 SERVICE Agenda en colofon. november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK www.at-aandrijftechniek.nl 3
Sioux en CCM bundelen krachten Wat zoekt ú op een beurs? Ik kan het ook niet helpen, maar het najaar is in onze sector nu eenmaal het beurs- en congresseizoen. Als deze AandrijfTechniek bij u in de bus valt, zijn de Precisiebeurs en Het Hydrauliek Symposium net achter de rug en zijn WOTS, Energie en Offshore Energy al weer iets meer voltooid verleden tijd. Beurzen, symposia en themadagen kosten mij veel tijd, maar die heb ik er graag voor over. In deze tijd van Industrie 4.0, Web 2.0, sociale media et cetera gebeurt het redactiewerk veel te veel achter het bureau. Net zoals te veel ontwerpers en constructeurs alleen maar achter hun CAD-station zitten. Een vakbeurs of symposium is een ideale gelegenheid om de techniek van dichtbij te bekijken, bij te praten met relaties en de ogen de kost te geven. Vaak kom ik op een beurs of seminar een bedrijf, product of toepassing tegen die ik nog niet kende. Misschien omdat ik veel te veel binnen zit Maar het rommelt een beetje. Ik heb aardig wat tevreden exposanten??? van WOTS en Offshore Energy gesproken, maar hoorde toch ook de nodige kritiek. De (eerste) WOTS was misschien niet perfect en verdient qua formule wellicht bijschaving, maar niemand zit te wachten op een tweede Industrial Automation & Drives (weet u het nog, in 2012?). Maar wat mij het meest opviel, is dat sommige exposanten het beursprogramma in Utrecht veel te breed vonden: verpakkingsmachines, procesapparatuur, laboratoriummaterialen, printplaten, aandrijvingen Daar zit een kern van waarheid in, maar vijf hallen alleen maar aandrijftechniek is niet meer van deze tijd. In dit hele verhaal mis ik eigenlijk de inbreng van u als bezoeker. Waarom gaat u (of niet) naar een beurs? Wat verwacht u daar? Alleen componenten, of ook applicaties en lezingen? Heeft of maakt u er tijd voor? Uw mening mag u sturen naar Sioux en CCM bundelen hun complementaire krachten en vormen hiermee het grootste onafhankelijke technische systeemhuis van de Benelux. Waar CCM een krachtige speler is op het gebied van mechatronische systemen, is Sioux dat in het domein van embedded systemen. Samen worden ze een technologiepartner met meer dan vierhonderd multidisciplinaire ingenieurs. CCM wordt opgenomen in de Sioux Group. Gezamenlijk kunnen beide bedrijven het gehele palet van technologie consultancy tot en met complete productontwikkeling, productie en life cycle management aanbieden aan klanten. Door de krachtenbundeling ontstaat een complete aanbieder voor ontwikkeling van complete hightech producten en -systemen waarbij software een steeds belangrijker onderdeel vormt. Door het samengaan kunnen Sioux en CCM hun positie in de hightechindustrie strategisch versterken en hierdoor ook interessanter werk aan hun medewerkers bieden. Met de bundeling wordt de integrale afstemming van mechanica, optica, fysica, dynamica, elektronica, wiskunde en software tijdens het productcreatieproces geoptimaliseerd. Kerncompetenties hierbij zijn onder meer precisietechnologie, (motion) control engineering, vacuümtechnologie en hybride aandrijvingen. Maar ook machinebesturing, beeldverwerking, gebruikersinteractie, remote services en mobile apps behoren tot de specialiteiten van de nieuwe combinatie. De nieuwe combinatie richt zich op een breed scala van industrieën: life science & gezondheid, halfgeleider, agro & food, automotive, beeldverwerking, consumentenelektronica, telecommunicatie, machinebouw, verkeer, transport en infrastructuur. Sioux heeft ook de spin-off bedrijven van CCM overgenomen. LumiByte maakt de MuScan, een apparaat om snel en automatisch bacteriën zoals salmonella, legionella en MRSA te kunnen detecteren. MediSpirit maakt de Whistler, een longfunctietester om bijvoorbeeld comfortabel en nauwkeurig astma te kunnen detecteren bij zowel baby s, kinderen als volwassenen. Inl.: Sioux Group BV, tel.: (040) 267 71 00, www.sioux.eu Sioux en CCM gaan samen verder als ontwikkelings- en productiepartner voor tal van industrietakken (foto: Sioux) Ad Spijkers redactie.aandrijftechniek@eisma.nl 4 www.at-aandrijftechniek.nl november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK
Nieuws Supply Partners in 2015 weer naar Hannover Tijdens de Hannover Messe 2015 (13 tot en met 17 april 2015 ) zal de Nederlandse toeleverende industrie zich presenteren in een paviljoen dat zelfs 50 procent groter is dan in 2014. Na de succesvolle deelname aan de Hannover Messe 2014 (Nederland was partnerland) is gebleken dat steeds meer ondernemers hun aanwezigheid op buitenlandse markten willen uitbreiden. De belangstelling voor beursdeelname hier groeit, merken initiatiefnemers Brainport Industries, Koninklijke Metaalunie, Mikrocentrum en Nevat. Inl.: Mikrocentrum, tel.: (040) 296 99 11, www.mikrocentrum.nl Nederland is in 2015 nog prominenter aanwezig op de Hannover Messe (foto: Benny Gudde) Innovatiepuls voor Vlaanderen In Vlaanderen is een strategisch onderzoekscentrum van start gegaan waarin Vlaamse onderzoekscentra en universiteiten hun krachten bundelen. Ze gaan samen met technologiebedrijven uit de maakindustrie werken aan niet bedrijfsgebonden onderzoek en innovatie. Een zestigtal bedrijven heeft toegezegd deel te nemen aan één of meerdere onderzoeksprogramma s. In eerste instantie mikken de Belgen op toepassingen voor de voertuigen, machines en fabrieken. Flanders Make heeft vestigingen in Lommel, Diepenbeek en Leuven en bij de vijf Vlaamse universiteiten. Inl.: Flanders Make, tel.: (+32) 11 79 05 90, www.flandersmake.be Bendoo Box leert jeugd programmeren Omdat programmeren en computertechniek in de toekomst steeds belangrijker worden, heeft Reshift Digital een doe-het-zelfdoos voor jongeren op de markt gebracht. Met de Bendoo Box kunnen ze spelenderwijs aan de slag met het bouwen van computers, robots, websites, apps en andere digitale experimenten. De Bendoo Box is een soort Meccano of Knex versie 2.0. In de doos zit de nieuwste B+ versie van de Raspberry Pi, leermateriaal, kabels, een draadloos toetsenbord met touchpad, USB-aansluiting en andere benodigdheden. Inl.: Reshift Digital, tel.: (023) 543 00 00, www.reshift.nl Met de Bendoo Box kunnen kinderen spelenderwijs aan de slag met digitale techniek (foto: Reshift Digital) Kort nieuws 4De afdeling Railbouwkunde van TU Delft start deze maand met een deeltijdstudie in Rail Engineering. De studie is gericht op professionals in de branche die zich in kennis willen versterken en biedt ook aan zij-instromers de mogelijkheid zich te kwalificeren voor technische vacatures in de railsector (foto: NS). 4Vanderlande Industries heeft het Duitse Smatec overgenomen. Daarmee breidt de onderneming uit Veghel haar productportfolio uit en ontstaat een kenniscentrum voor het ontwikkelen van nieuwe producten in de belangrijkste groeimarkten. Smatec is gespecialiseerd in het ontwikkelen van technologie en concepten voor magazijnautomatisering. 4 In oktober vierde Helvoet Rubber & Plastic Technologies zijn 75- jarig bestaan. Het assortiment van de oorspronkelijke Nieuw Hellevoetsche Rubberfabriek bestond uit zolen en hakken voor schoenen en rubber tennisballen. Tegenwoordig behoren ook LSR, 2K spuitgieten, thermoharder precisiespuitgieten en hoogvolume assemblage tot de competenties. 4VSE Industrial Automation is al bijna veertig jaar actief als aandrijfspecialist en levert besturingen voor machines en productielijnen. Het bedrijf is wereldwijd als eerste Siemens Solution Partner gecertificeerd als motion control specialist. Ook is het bedrijf Motion Performance Partner geworden van Lenze. 4 STM Sensor Technologie München is overgenomen door de Balluff groep. Beide bedrijven zijn al geruime tijd technologische ontwikkelingspartners op het gebied van fotoelektrische sensoren. Door de integratie van STM zal de positie van Balluff versterkt worden op het gebied van miniaturisatie van sensoren in de industriële automatisering. 4 RS Components heeft via de online-community www.designspark.com een themakanaal opgezet voor het Internet of Things (IoT). Hier zijn hulpmiddelen en tools voor softwaredesign beschikbaar voor rapid prototyping en productontwikkeling. De IoT-pagina is te vinden via de knop Design Centres en bevat de nieuwste blogs en een reeks artikelen van partners, leden van de DesignSpark-community en experts in de branche. november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK www.at-aandrijftechniek.nl 5
Sensornetwerk helpt bij bewaking van windturbines onderzoekers van het Fraunhofer-Institut für betriebsfestigkeit und Systemzuverlässigkeit (LbF) in Darmstadt hebben een windturbine en haar trillingsgedrag onder de loep genomen. Ze ontwikkelden een sensornetwerk, waarvan de gegevens kunnen dienen als ingang voor de bewaking van de constructie. Door intelligentie onder te brengen in een sensornode kan het dataverkeer over een bussysteem lopen (foto s: Fraunhofer LBF) Door gebruik te maken van sensornodes kan de bekabeling worden beperkt en is ook montage achteraf mogelijk Er wordt steeds meer windenergie opgewekt, waardoor zowel het aantal als de grootte van windturbines snel toeneemt. Deze systemen werken autonoom, zijn onderhevig aan trillingen en worden sterk belast door omgevingsinvloeden. Daarom moeten turbinebouwers bij het ontwerp terdege rekening houden met het trillingsgedrag van deze systemen. Bovendien is het cruciaal om de condities van windturbines permanent in het oog te houden. Waar installaties niet continu kunnen worden bewaakt middels inspecties is een gedegen conditiebewaking vereist. Dit geldt vooral voor offshore-windturbines. Voor de aandrijflijn van de installatie zijn intussen op commerciële schaal systemen beschikbaar, maar de bewaking van de rotorbladen en de constructie zijn nog steeds onderwerp van onderzoek en ontwikkeling. Experimentele analyses van zulke grote constructies vergen veel ervaring en de juiste apparatuur. Daarom behoren ze bij de fabrikanten van windturbines en rotorbladen niet tot de kernactiviteiten. Fraunhofer-LBF is gespecialiseerd in de ontwikkeling van methoden en hulpmiddelen voor conditiebewaking. Samen met Swift Gesellschaft für Messwerterfassungssysteme mbh in het nabijgelegen Reinheim ontwikkelden de onderzoekers een netwerk van intelligente sensornodes, die autonoom de modale parameters (eigenfrequenties, dempingsverhoudingen, eigenfrequentievormen en dergelijke) van de toren van een windturbine bepalen. De benadering van de bewaking van de constructie van de onderzoekers bestaat uit een data-acquisitienetwerk en een analysemethode. De achterliggende gedachte is een uitbreiding van het databestand op basis waarvan uitspraken over de conditie van de toren zijn te doen. Enerzijds kunnen de onderzoekers in dit project de tijdspanne van de database verbreden doordat ze gebruikmaken van langdurige autonome bewaking, in plaats van dat ze steekproefsgewijs data verzamelen. Anderzijds kunnen ze ook de reikwijdte van de testresultaten uitbreiden door meerdere modale parameters te combineren, in plaats van een afzonderlijke testresultaat te gebruiken. Sensoren op de toren Het doel van de onderzoekers was, met behulp van een sensornetwerk herhaaldelijk en autonoom modale parameters te bepalen. Deze moeten later worden gebruikt als ingangsvariabelen voor methoden om de constructie te bewaken. Om het ontwikkelde systeem ook voor montage achteraf interessant te maken, moest een gedecentraliseerde opbouw de hoeveelheid bedrading aanzienlijk verminderen. Als proefkonijn gebruikten de onderzoekers Lange Anna, een windturbine met een nominale capaciteit van 2 MW in het nabijgelegen Odenwald. De trillingen van de toren gaven de onderzoekers inzicht in de eigenfrequenties maar vooral in de eigentrillingsvormen. Daartoe installeerden ze een netwerk met vijf intelligente sensornodes die dankzij voorbewerking van de meetgegevens via een busstructuur - en daardoor met weinig bedrading - kunnen communiceren. De voorbewerking gebeurde met de Random Decrement methode. Aansluitend combineerden de onderzoekers de verzamelde data met parameters uit de omgeving en de procesparameters uit de besturing van de installatie. Vervolgens schatten ze met tijdensintervallen van tien minuten intervallen van de genoemde modale parameters met methoden uit de operationele modelanalyse. Deze gegevens kunnen later met verschillende methoden worden geëvalueerd op afwijkingen, bijvoorbeeld schades aan de toren. Momenteel zijn langetermijntesten gepland tot eind dit jaar. In de toekomst moet opnieuw een evaluatie van de meetresultaten in samenhang met de bedrijfs- en omgevingsparameters en de belasting op bijvoorbeeld de voet van de toren worden uitgevoerd. Ook moet de geschiktheid van andere analysemethoden worden onderzocht en daarmee moeten ook studies naar de bepaling van de modale demping worden gedaan. Inl.: Fraunhofer-LBF, tel.: (+49) 6151 70 50, www.lbf.fraunhofer.de 6 www.at-aandrijftechniek.nl november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK
Technisch nieuws Batterijtje van 1 MW Bij het Fraunhofer-Institut für Fabrikbetrieb und -automatisierung (IFF) in Magdeburg staat een van de grootste mobiele opslagsystemen van Duitsland. Bij de officiële presentatie koppelden de onderzoekers hun eigen onderzoekgebouw volledig los van het elektriciteitsnet. In het ideale geval komt elektrische energie uit regeneratieve bronnen. Maar als windturbines en zonnecellen onvoldoende energie leveren, moeten conventionele elektriciteitscentrales bijspringen. Krachtige energieopslagsystemen kunnen een oplossing zijn: ze slaan overtollige energie uit regeneratieve bronnen op en geven deze bij spanningsschommelingen terug aan het net. De batterijopslag met een vermogen van 1 MW is afkomstig van het Zuid-Koreaanse SK Innovation, dat partner is van het instituut op het gebied van batterijonderzoek. De batterij (circa 5000 lithium-ion batterijcellen in een container) heeft een capaciteit van 0,5 MW uur en kan het onderzoeksinstituut vijf uur lang van energie voorzien. Behalve als autonome energiebron kan de batterij ook functioneren om kleine spanningsschommelingen in het regionale net op te vangen of om piekbelastingen te compenseren en zodoende het beheer van de belasting te optimaliseren. De energieopslagsystemen bij het Fraunhofer-IFF in Magdeburg (foto: Fraunhofer IFF/Viktoria Kühne) Momenteel werken de onderzoekers aan de beste manieren voor de integratie en aan de vraag, hoe de megabatterijen economisch en technisch het meest efficiënt kunnen worden gebruikt. Het doel is, om de vermogenscapaciteit en besturingstechniek van toekomstige netwerken zodanig in te richten, dat ze flexibel kunnen reageren op knelpunten en uitval en 24 uur per dag dezelfde hoge netkwaliteit bieden. Inl.: Fraunhofer-IFF, tel.: (+49) 391 409 00, www.iff.fraunhofer.de Krachtige piëzohydraulische actuator Onderzoekers van Siemens hebben een kleine, maar krachtige piëzohydraulische actuator ontwikkeld. Deze is ongeveer 90 mm lang, maar kan een kracht uitoefenen van meer dan 150 N (15 kgf). De actuatoren kunnen dienen voor het bewegen van ventielen of kleppen. Het ontwerp combineert piëzomechanica met hydrauliek. Een elektrische spanning zorgt voor een kleine uitzetting van een piëzokristal en een intern hydraulisch systeem van 6 mm 3 zet deze kleine beweging om in een slag van 20 mm. Alle hydraulische olie zit in het systeem dat alleen een elektrische spanning nodig heeft maar geen toevoer van vloeistof. Het ingekapselde hydraulische systeem bestaat uit drie aan elkaar gekoppelde metalen balgen, die in axiale richting kunnen uitzetten en met terugslagventielen met elkaar zijn verbonden. Wordt het piëzokristal aangestuurd, dan zet de middelste kamer uit, levert daar druk en opent daarmee het ventiel in de volgende kamer, waar een aandrijfstang aan de voorzijde zit. De instromende olie zorgt voor geringe uitzetting van de balg, waardoor de aandrijfstang naar buiten beweegt. De ontwikkelaars sturen het piëzokristal aan met een hoogfrequente zaagtandspanning, waardoor de snelle kleine uitzettingen worden opgeteld tot de gelijkvormige beweging van de aandrijf- Siemens ontwikkelde een compacte maar krachtige piëzohydraulische actuator (foto: Siemens) stang. Als men de omgekeerde spanningsvorm aansluit, draait de pomprichting om en daardoor ook de beweging. Bovendien houdt de actuator een eenmaal ingestelde slag stabiel vast. De ontwikkelaars zien toepassingsmogelijkheden in de robotica, de bediening van vleugelflaps van vliegtuigen, de medische- en cleanroom-techniek. Inl.: Siemens Nederland NV, tel.: (070) 333 33 33, www.siemens.nl november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK www.at-aandrijftechniek.nl 7
Technisch nieuws Aandrijving voor zware pers In opdracht van een Belgische machinefabriek heeft Hydrauvision Systems de aandrijving en besturing van een zware hydraulische pers ontwikkeld. De pers wordt gebruikt om natte vezelcementplaten te ontwateren en is bedoeld voor een fabrikant van onder meer dak- en gevelplaten. De hydraulische pers bestaat uit een juk met zes cilinders. Zodra de perslading in de pers staat, zorgen vier ijlgangcilinders ervoor dat het onderblok met de gehele lading, inclusief de onderliggende perscilinders, tegen het bovenblok van de pers wordt getrokken. Tijdens deze ijlgang worden de zes perscilinders uitgetrokken, waardoor een onderdruk kan ontstaan. Dit stelde speciale eisen aan de afdichting. De pers is voorzien van een synchronisatiesysteem met vier sensoren met een nauwkeurigheid van 5 µm, die de positie van het onderblok meten. De besturing van de pers wordt uitgevoerd in een PLC-systeem, dat de signalen van de positiesensoren honderd keer per seconde uitleest en verwerkt. Zowel de vier ijlgangcilinders als de zes perscilinders hebben een eigen servoklep die onafhankelijk van elkaar door de PLC worden aangestuurd, waarmee nauwkeurig de positie van de cilinders wordt geregeld. Hierdoor wordt het onderblok van de pers tijdens de ijlgang en de persslag vlak gehouden met een maximale afwijking van 1 mm tussen de hoeken van het onderblok. Na stil- De perscilinders hebben een maximale werkdruk van 350 bar, wat overeenkomt met een totale perskracht tot 14.000 ton. stand van het onderblok wordt de afwijking weggeregeld tot een waarde kleiner dan 0,2 mm. Inl.: Hydrauvision Systems, tel.: (0117) 40 72 00, www.hydrauvision.com Smeerolie scheepsmotor kan veel langer mee Om de standtijd van de smeerolie te verlengen, heeft een aantal binnenvaartschepen twee jaar lang de smeerolie van de motoren en tandwielkasten voorzien van een additive van Archoil. Onafhankelijke olieanalyses laten zien dat de standaard smeerolie na 1600 uur nog altijd ruim aan de nodige waarden voldoet. Archoil AR9100 is onder meer toegepast op de duwboot Zebulon (foto: NanoXL Nanogroep) De smeerolie van het type Archoil AR9100 is twee jaar lang op verschillende typen scheepsmotoren gebruikt. Na de voorgeschreven 500 draaiuren zijn olie en filters afgetapt en ververst en is Archoil AR9100 toegevoegd aan de olie. De afgetapte olie is geanalyseerd. Na 500 uur is de ververste olie opnieuw geanalyseerd zodat een eerste vergelijk ontstaat tussen onbehandelde en behandelde smeerolie. Op basis van de resultaten van de smeeroliemonsters en op basis van de motor of transmissiebelasting werd een eerstvolgend moment voor monstername bepaald. Vervolgens is na elke 250 of 500 uur de olie bemonsterd om de smeeroliekwaliteit te kunnen blijven bepalen. Het gebruikte additief is een nano cubic boron nitride (cbn) toepassing, waarbij een wrijving verlagende stof via de olie naar het metaal wordt gebracht. Nano cbn bindt zich chemisch met het metaaloppervlak, in tegenstelling tot conventionele smeermiddelen die een mechanisch houdende film vormen. De gebonden nanolaag voorkomt metaal-op-metaalcontact en vermindert de wrijvingscoëfficiënt van metaaloppervlakken tot onder 0,037, waardoor wrijving en slijtage minimaal zijn. De toevoeging kan worden gebruikt in alle typen motoren, tandwielkasten, reductoren en hydraulische systemen. Inl.: NanoXL Nanogroep, tel.: (0517) 76 72 99, www.nanoxl.eu 8 www.at-aandrijftechniek.nl november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK
HOLLAND-HYDRAULICS.NL Every hour Hydraulic power a Distance ahead Photoelectrics by Pepperl+Fuchs HYDRAULISCHE SYSTEMEN AGGREGATENBOUW ACTUATORS TURNKEY PROJECTEN SERVICE EN ONDERHOUD IMPORTEURSCHAPPEN EN COMPONENTEN ZWENKAANDRIJVING RVS-CILINDERS STROOMDELERS Holland Hydraulics biedt een complete dienstverlening met engineering, toonaangevende componenten, een eigen productiewerkplaats, installatie, onderhoud en 24/7 service. WORLD-WIDE INDUSTRIAL HYDRAULICS INDUSTRIËLE CILINDERS DRUKVERSTERKERS VDM28 Hoogwaardige technologie in een compact design Nauwkeurige afstandssensor voor een breed scala aan toepassingen PRT-meetmethode voor betrouwbare meetresultaten Hoge graad van immuniteit en bestendigheid tegen omgevingsinvloeden Geen wederzijdse interferentie Meer informatie over optische sensoren met meetfuncties op: www.pepperl-fuchs.nl/a-distance-ahead BINNENHAVENSTRAAT 14, 7553 GJ HENGELO +31 (0)74-291 78 48 INFO@HOLLAND-HYDRAULICS.NL
Meer sensatie en minder energie dankzij supercaps [tekst] Ad Spijkers [foto s] Emerson Industrial Automation BV, Sliedrecht Kermisattracties zijn een beetje hybride: zowel stationair als mobiel. In tegenstelling tot stationaire en mobiele machines moeten ze de eindgebruiker (de kermisbezoeker) een zeker gevoel van sensatie geven. Tegelijkertijd gelden voor de exploitanten algemene criteria als veiligheid, betrouwbaarheid, beschikbaarheid en energieverbruik. Attractiebouwer KMG heeft frequentieregelaars gecombineerd met supercondensatoren (supercaps) om zowel sensatie als energiebesparing te realiseren. Met supercondensatoren kan de exploitant bij de start of tijdens de rit van de XLR8 kortstondig een extra hoge stroom naar de motoren sturen, zodat de bezoekers de sensatie van een extra (flinke!) versnelling ondergaan (foto: Godrie Spijkers hullygully.nl) KMG staat voor Kermis- en Machinebouw Gaasendam. De in Neede (Achterhoek) gevestigde onderneming ontwikkelt en bouwt attracties voor kermissen en kleine pretparken, in hoofdzaak voor de eerste categorie. KMG is eigendom van de familie Kroon, die al enkele generaties met kermisattracties door binnen- en buitenland trekt. Directeur/ eigenaar Albert Kroon weet dus precies wat het opbouwen, exploiteren en afbreken van kermisattracties inhoudt. Zijn vader bouwde in het stille winterseizoen als hobby sommige attracties zelf, als hij tijd had ook voor andere exploitanten. Bijna een kwart eeuw geleden werd een bedrijfspand in Neede betrokken en sindsdien exploiteert de familie niet alleen attracties, maar bouwt ze ook. In die bijna kwart eeuw zijn de kermiswereld en de attracties wel behoorlijk veranderd. Trends in de branche Kroon: Vroeger was een kermis echt seizoenswerk, van april, mei tot september. Buiten het seizoen werd er groot onderhoud gepleegd aan de installaties. Tegenwoordig zijn er winterkermissen, begint het kermisseizoen al in maart en gaat dat door tot eind oktober. Er is dus minder tijd voor groot onderhoud. Maar het publiek wil dat attracties groter, sneller en spectaculairder worden. Tegelijkertijd zijn de veiligheidseisen strenger geworden. De laatste jaren willen exploitanten ook het energieverbruik terugdringen, want de tarieven van gemeenten (voor de aansluiting) en de elektriciteitsmaatschappijen (voor het verbruik) gaan ook alsmaar omhoog. Kermiswereld is behoorlijk veranderd De elektrische aansluiting kan in de papieren lopen. Tot 125 A totaal elektrisch vermogen wordt in de kermiswereld gewerkt met CE-stekkers, daarboven met kabelogen wat per definitie betekent dat er een erkende installateur aan te pas moet komen. Bovenop de aansluitkosten (die per gemeente sterk kunnen verschillen) en eventuele installateurskosten komt dan nog de rekening van het energiebedrijf. Behalve een attractie heeft de exploitant personeel, transportmiddelen en dus brandstof nodig. Hoe minder hij van deze middelen nodig heeft, des te rendabeler de attractie. Kroon: Met deze factoren in het achterhoofd heeft KMG zich gespecialiseerd in zo transportabel mogelijke attracties. Een attractie moet met zo min mogelijk personeel in zo kort mogelijke tijd en liefst met boordmiddelen (een kraan op de trailer zelf) zijn op en af te bouwen. Dat realiseren wij door de aanhanger of trailer en de kraan te integreren in de attractie zelf. Al onze attracties kunnen zichzelf zonder hulpmiddelen van buitenaf (huurkraan) opbouwen en afbre- 10 www.at-aandrijftechniek.nl november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK
TECHNIEK Elektrisch den steeds geavanceerder. KMG probeert dat te ondervangen door storingsmeldingen in de bediening van de attracties in te bouwen. Bij bepaalde storingen kunnen wij op afstand (via de telefoon) assisteren bij het oplossen van storingen. Vaak gaat het om falende sensoren en verkeerde aansluitingen, maar sommige storingen (ondermeer kabelbreuk) zijn op afstand niet te onderkennen. Wij hebben wel eens remote diagnose overwogen en er zijn collega-fabrikanten die het hebben toegepast, maar in de praktijk blijkt dat soort technieken problematisch. ken. Dat maakt de attractie complexer en duurder in aanschaf, maar het scheelt de exploitant personeel en tijd en dat maakt onze attracties vaak economischer. Hoe zit het met de veiligheidswetgeving voor attracties? Kroon: KMG is wereldwijd actief. Globaal heb je met twee typen wetgeving te maken: de Europese (EN) en de Amerikaanse (ASTM). In grote lijnen zijn ze vergelijkbaar, maar deels spreken ze elkaar tegen. Wij werken vooral volgens de Europese richtlijnen en dan met name NEN 13814. Deze geldt specifiek voor attracties voor kermissen en kleine pretparken en verwijst onder meer naar de Machinerichtlijn en de Laagspanningsrichtlijn. Bij kermisattracties speelt een aantal facetten die we in de algemene machinebouw niet tegenkomen. Kroon: Volume en gewicht zijn spelbreker. Je bent qua ruimte beperkt tot 2,5 m bij 4 m bij maximaal 17,5 m en qua massa op maximaal 20 ton. Je probeert het aantal wagens zo beperkt mogelijk te houden, liefst op twee wagens, maar soms is meer noodzakelijk. Een exploitant moet dan óf meer trekkers en personeel hebben, óf vaker op en neer rijden. Kun je een attractie op één trailer of vrachtwagencombinatie kwijt, dan is de constructie complexer en duurder maar zijn de operationele kosten lager. Bouw en onderhoud Eenvoudige attracties worden veelal gebouwd in landen met lagere loonkosten. Van sommige attracties worden wereldwijd door alle attractiebouwers samen zo n duizend stuks gemaakt, van sommige wereldwijd maar één. Tot de eerste categorie behoort KMG s X Factory, een lange gondel waarop tot twintig personen naast elkaar plaats kunnen nemen. Deze gondel zit aan twee armen bevestigd die rond gaan draaien. Tot de tweede categorie behoort de Accelerate ofwel XLR8. Zo laag mogelijk geïnstalleerd vermogen KMG zit vooral in het spectaculaire segment dat vooral de jeugd van veertien tot 35 jaar aantrekt. De meeste attracties worden in enkelstuks of kleine series gemaakt. Van zijn meest verkochte attractie heeft KMG in tien jaar zo n vijftig exemplaren gebouwd. Alle attracties worden op bestelling gebouwd. Vanaf de order via de engineering, inkoop van materialen, bouw, beproeving en afmontage tot uitlevering zit ongeveer een jaar. Kermisattracties worden ettelijke keren per jaar opgebouwd, gebruikt, afgebroken en getransporteerd. Niet elke exploitant is even zuinig op zijn (dure) attractie en niet iedere exploitant gaat bij op- en afbouwen volgens fabrieksvoorschrift te werk. De attracties zullen dus wel onderhoudsgevoelig zijn, schat uw redactie. Kroon: Dat valt wel mee, ik zou eerder spreken van storingsgevoelig. Dat geldt dan voor zowel het mechanische als het elektrische deel. Omdat de attracties steeds complexer worden, kunnen ze ook steeds minder zelf oplossen. Met name de aansturing, elektronica en sensoren wor- P[W], U c [V*10) Schematische weergave van de opbouw van de elektrische aandrijving 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0-5.000-100.000-150.000-200.000 De vermogensbalans van de XLR8 van KMG Energieverbruik Ook bij kermisattracties wordt het energieverbruik steeds belangrijker. Met de opkomst van ledlampen is het aandeel van het licht in het stroomverbruik alleen maar afgenomen. Maar hoeveel lampen en geluidsboxen er op sommige attracties ook aanwezig zijn, de meeste energie gaat naar de aandrijvingen. Die zijn bepalend voor het piekvermogen (en dus aansluitvermogen) bij het starten van de attractie. Daar valt dus het meest te besparen. De motoren die KMG in zijn attracties inbouwt, variëren in vermogen van 1 kw tot 55 kw. Het geïnstalleerd vermogen is uiteraard afhankelijk van de attractie, maar ligt doorgaans tussen 38 kw en 150 kw. KMG was een van de eerste attractiebouwers die frequentieregelaars toepaste. 0 0,33 0,67 1,00 1,33 1,67 2,00 2,33 2,67 3,00 3,33 3,67 4,00 4,33 4,67 5,00 5,33 5,67 6,00 Tijd [s] Vermogensbalans P condensator [W] P boordnet [W] P motor [W] U c [V*10} 4 november 2014 AT AANDRIJFTECHNIEK www.at-aandrijftechniek.nl 11