IMPLICIETE EN EXPLICIETE ASSOCIATIES MET SEKSUEEL FUNCTIONEREN - 1 - Impliciete en Expliciete Associaties met Seksuele Stimuli: de Samenhang van Automatische Gedachten en Seksueel Functioneren onder Mannen met en Zonder Seksuele Disfuncties Implicit and Explicit Associations in response to Sexual Stimuli: Automatic Thoughts and Sexual Functioning among Men with and without Sexual Dysfunctions Lydia Kok Studentnummer: 851097657 Eerste begeleider: Prof. Dr. J. van Lankveld Tweede begeleider: Dr. S. van Hooren Examinator: Prof. Dr. Lilian Lechner Juli 2014 Faculteit Psychologie Afstudeerrichting Klinische Psychologie Open Universiteit Nederland
IMPLICIETE EN EXPLICIETE ASSOCIATIES MET SEKSUEEL FUNCTIONEREN - 2 - Voorwoord Met veel vreugde schrijf ik dit voorwoord als finishing touch van de masterthesis die voor u ligt. Het afgelopen jaar heb ik onderzoek gedaan naar de samenhang van (on)bewuste gedachten en het seksueel (dis)functioneren. Wegens een ingrijpende ziekteperiode na de geboorte van mijn tweede kindje heeft het schrijven van de thesis behoorlijk wat langer geduurd dan aanvankelijk gepland was, dit maakt dat ik de vreugde van het afstuderen nog intenser beleef. De interesse voor het afstuderen op het onderwerp van mijn thesis kwam voort uit zorgelijke ontwikkelingen rondom seksueel gedrag van cliënten in mijn huidige werksituatie. Ik ben er van overtuigd dat meer aandacht en daarmee ook goed onderzoek met betrekking tot dit onderwerp een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de kwaliteit van leven. De normen en waarden rondom seksuele omgang worden steeds vrijer, maar bij problemen op dit gebied ligt er nog altijd een taboe op. In mijn opinie zou dit beter andersom kunnen zijn. Graag wil ik mijn begeleider Prof. Dr. J. van Lankveld bedanken voor zijn deskundige begeleiding tijdens het schrijven van de thesis. Ik heb zijn wijze van begeleiden als zeer prettig ervaren en het heeft mij tevens doen groeien in het doen van wetenschappelijk onderzoek. Ingrid van Odekerken, een medestudent, wil ik ook zeker vermelden. Zij heeft het onderzoek opgezet en het was heel fijn om met haar samen te werken. Bedankt! Ook mijn ouders wil ik graag bedanken voor hun altijd aanwezige steun in alles wat ik doe. En als laatste gaat mijn dank uit naar mijn lieve man, Marcel. Hij steunde mij in wat ik deed, gaf me daar de ruimte voor, en nam werk uit handen, zodat ik mijn energie aan mijn studie kon besteden. Zonder jullie was ik niet zo ver gekomen als waar ik nu ben. Rest mij u alleen nog veel leesplezier te wensen! Lydia Kok Waalwijk, Juli 2014 Inhoudsopgave
IMPLICIETE EN EXPLICIETE ASSOCIATIES MET SEKSUEEL FUNCTIONEREN - 3 - Samenvatting 5 Abstract. 7 Inleiding 9 Prevalentie. 11 Erectiel disfunctioneren 12 Impliciete en Expliciete associaties.. 13 De Impliciete Associatie Test... 14 Impliciete associaties en het huidige onderzoek 16 Methode 17 Respondenten 17 Procedure.. 20 Meetinstrumenten. 20 Impliciete associatietest 20 Biografische vragenlijst 21 International Index of Erectile Function (IIEF) 21 Female Sexual Distress Scale (FSDS).. 22 Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS). 22 Sexual Opinion Survey (SOS).. 22 Brief Sexual Attitudes Scale (BSAS) 23 Vragenlijst m.b.t. afbeeldingen computertaak.. 23 Analyse. 23 T-toets... 23 Pearson s productmoment correlatie 24 Logistische regressieanalyse. 24
IMPLICIETE EN EXPLICIETE ASSOCIATIES MET SEKSUEEL FUNCTIONEREN - 4 - Algoritme ST-IAT 24 Resultaten. 25 Basisvoorwaarden 25 Impliciete associaties en seksueel (dis)functioneren 27 Expliciete associatie en seksueel (dis)functioneren. 28 Correlatie tussen impliciete en expliciete associaties.. 28 De voorspellende waarde van impliciete en expliciete associaties.. 29 Discussie.. 32 Beperkingen in het onderzoek. 34 Conclusies.. 35 Literatuurlijst... 37 Bijlage 1. Bijlage 2. Bijlage 3. Bijlage 4. Bijlage 5. Bijlage 6. Bijlage 7. Bijlage 8. Bijlage 9. Bijlage 10. Informed consentformulier Informatiebrief respondenten Biografische vragenlijst International Index of Erectile Function Vragenlijst over seksuele onvrede HADS Sexual Opinion Survey Brief Sexual Attitudes Scale Vragenlijst m.b.t. afbeeldingen computertaak Exit-interview Impliciete en Expliciete Associaties met Seksuele Stimuli: de Samenhang van Automatische Gedachten en Seksuele Gezondheid onder Mannen met en Zonder Seksuele Disfuncties Lydia Kok Samenvatting
IMPLICIETE EN EXPLICIETE ASSOCIATIES MET SEKSUEEL FUNCTIONEREN - 5 - Achtergrond. Onderzoek wijst uit dat seksualiteit een belangrijk onderdeel is van de kwaliteit van leven (McCabe & Taleporos, 2003). Diverse internationale studies tonen aan dat seksuele disfuncties veelvuldig voorkomen (Lewis et al., 2004). Er is veel onderzoek gedaan naar de oorzaken van seksuele problemen op bewust niveau, echter lijkt het onderzoek naar impliciete maten waarmee automatische en onbewuste cognities gemeten kunnen worden nog beperkt. Doel. Het doel van dit onderzoek is om de impliciete attitudes ten aanzien van seksualiteit in kaart te brengen. Er is gekeken of zowel impliciete als expliciete attitudes ten aanzien van seksuele stimuli verschillen bij mannen met en zonder seksuele disfunctie. Methode. mannelijke respondenten (n = 60) in de leeftijd van 22 tot 81 jaar (m = 61,9 jaar) werden geselecteerd door de artsen die werkzaam zijn op de urologieafdeling van het Atrium Medisch Centrum in Heerlen. Het onderzoek had een cross-sectioneel design. Meetinstrumenten. Middels twee Single Target Implicit Association tests (A. G. Greenwald, McGhee, & Schwartz, 1998) werden de impliciete associaties gemeten van seksuele stimuli met respectievelijk, valentie en verlangen. De expliciete associaties werden gemeten met de volgende vragenlijsten: Sexual Opinion Survey (Fisher, Byrne, White, & Kelley, 1988); Brief Sexual Attitudes Scale (Hendrick, Hendrick, & Reich, 2006); Vragenlijst voor expliciete beoordeling van componenten van de st-iat. Het seksueel functioneren werd gemeten met de International Index of Erectile Function (Raymond C. Rosen et al., 1997); seksuele distress met de Female Sexual Distress Scale (Derogatis, Rosen, Leiblum, Burnett, & Heiman, 2002); en psychopathologie met de Hospital Anxiety and Depression Scale (Zigmond & Snaith, 1983); Resultaten. Seksueel disfunctioneren vertoonde een correlatie met impliciete associaties van seksuele stimuli met valentie. Impliciete associaties van seksuele stimuli met valentie en verlangen, alsook medicatiegebruik, zijn voorspellers voor het seksueel functioneren. Expliciete seksuele cognities bleken het seksueel functioneren niet te voorspellen.
IMPLICIETE EN EXPLICIETE ASSOCIATIES MET SEKSUEEL FUNCTIONEREN - 6 - Conclusie. Impliciete cognities spelen een rol in het seksueel functioneren van mannen. Het is raadzaam onderzoek te verrichten naar de mogelijkheden tot het ontwikkelen van interventies die de impliciete cognities in de gewenste richting kunnen beïnvloeden. Het is mogelijk dat de onderzoeksgroep niet representatief was en mogelijk was de validiteit van de expliciete metingen zwak. Echter, de resultaten van dit onderzoek bieden interessante uitgangspunten voor nader onderzoek. Keywords: Single target Implicit Association Test (ST-IAT); Sexual dysfunction; implicit cognition
IMPLICIETE EN EXPLICIETE ASSOCIATIES MET SEKSUEEL FUNCTIONEREN - 7 - Implicit and Explicit Associations in response to Sexual Stimuli: Automatic Thoughts and Sexual Functioning among Men with and without Sexual Dysfunctions Lydia Kok Abstract Introduction. Sexuality is an important aspect of the quality of life (McCabe & Taleporos, 2003). Sexual dysfunctions are highly prevalent (Lewis et al., 2004). Research on the causes of sexual dysfunctions has focused primarily on the conscious factors. Research using implicit measures to assess automatic thoughts and associations in response to sexual stimuli is thus far limited. Aim. The present study aimed to assess implicit attitudes towards sexual stimuli. Both implicit and explicit associations were assessed of men with and without sexual dysfunctions in response to sexual stimuli. Method. Male participants (n = 60) aged 22 to 81 (m = 61.93) were selected by the medical staff of the Atrium Hospital Heerlen and invited to participate. The study used a cross-sectional design. Measures. Implicit associations with sexual stimuli were measured using the Single Target Implicit Association Test (A. G. Greenwald et al., 1998). Explicit associations with sexual stimuli were measured using the following questionnaires: the Sexual Opinion Survey (Fisher et al., 1988); Brief Sexual Attitudes Scale (Hendrick et al., 2006); a rating scale for the pictures used in the st-iat. Sexual functioning was measured using the International Index of Erectile Function (Raymond C. Rosen et al., 1997); sexual distress with the Female Sexual Distress Scale (Derogatis et al., 2002), and psychopathology with the Hospital Anxiety and Depression Scale (Zigmond & Snaith, 1983). Results. Sexual functioning in male participants was found to be correlated with implicit associations of sexual stimuli with valence. There was no significant correlation between male sexual dysfunction and explicit associations with sexual stimuli. Implicit associations of sexual stimuli with valence and desire, and medication use, predicted level of male sexual functioning.
IMPLICIETE EN EXPLICIETE ASSOCIATIES MET SEKSUEEL FUNCTIONEREN - 8 - Conclusion. Sexual dysfunction is associated with implicit associations of sexual stimuli. It is advisable to investigate the possibilities to develop interventions that changes inadequate implicit cognitions in sexually dysfunctional men. The study sample may not have been representative of the general population. The reliability and validity of measured construct of the explicit association was unknown. Nevertheless, the results of this study offer interesting insights and indications for further research. Keywords: Single target Implicit Association Test (ST-IAT); Sexual dysfunction; implicit association