PZ ARRO IEPER PREVENTIEDIENST VEILIG ONLINE: TIPS VOOR DE SCHOLEN Tips voor ouders Hoe kan je met je kinderen praten over veilig internetten Vandaag is het meer dan ooit belangrijk geworden dat ouders, grootouders en iedereen die rond kinderen staat met hen praten over hoe het internet op een goede en veilige manier te gebruiken. Maar hoe begin je nu aan zo n gesprek? Hieronder vind je een aantal tips om één en ander op gang te trekken Tips om het gesprek te openen: 1. Vraag eens aan je kind naar wat hij of zij graag doet online, wat z n favoriete sites zijn. 2. Vraag aan kinderen welke tips en goede raad zij aan jou zouden geven om op een veilige en verantwoorde manier te internetten. Wat vinden zij dat je wel of niet mag delen online? 3. Vraag aan je kind of zij of hij weet hoe ze online hulp kunnen vinden, waar het op zoek kan gaan naar tips om het veilig te houden, of het weet hoe de privacy-settings in te stellen en hoe je op een sociale netwerksite mensen of dingen die je storen, kan blokkeren. 4. Bekijk je kind als een soort expert en doe beroep op zijn of haar diensten! Vraag hem of haar om je te helpen of om je te tonen hoe bepaalde activiteiten online uit te voeren (zelfs al weet je stiekem zelf ook wel hoe het moet). 5. Welke rol speelt de computer in jullie gezin? Kan hij jullie op de één of andere manier samenbrengen? Denk eens na of je gezamenlijke activiteiten op de computer kan verzinnen. Wordt de computer bij jullie op een goede verantwoorde manier gebruikt? Misschien kan er wel één en ander beter. En misschien kan je het internet wel gebruiken op andere terreinen van de opvoeding (bijvoorbeeld seksuele voorlichting). Vraag aan je kind om te reageren op heel concrete vragen of stellingen als deze. Van daaruit kan u de inhoud verder verdiepen en met hen bekijken of ze het op een goede manier aanpakken. 1
Eén van je vrienden heeft online iemand leren kennen en wil er graag in het echt mee afspreken. Wat vind jij daarvan? Welke raad zou je hem of haar geven en waarom?» Opa heeft een mailtje gekregen met heel speciale reclame voor iets dat hij echt wil kopen. Hij zoekt nog wat hulp rond hoe je dat dan online moet betalen. Welke raad zou je hem geven? Enkele ideetjes voor dingen om samen te doen: Wie van jullie is de beste chatter? Doe samen de test en bespreek de resultaten. http://childfocus.be/clicksafe/chat/index.html Doe de test om te weten te komen welk type internet-ouder jij bent. Doe de test eerst een keertje alleen en een tweede keer samen met je kind. Schat hij / zij jouw reacties of houding ook zo in? http://www.webetic.be/clicksafe_quizz/index.php?lang=nl Met jonge kinderen, lees de verhaaltjes en bekijk de filmpjes en gebruik deze als basis voor een gesprek. http://www.childfocus.be/nl/preventie/veilig-internetten/kinderen Ook in het Veilig Internet Gezinspakket vind je leuke oefeningen om samen met je kinderen te doen en een contractje waar je jullie gezamenlijke afspraken op kan noteren. http://www.childfocus.be/sites/default/files/instructie_fiche_1.pdf Enkele nuttige tips voor leerkrachten INTERNET OP SCHOOL Hoe maak je van je leerlingen kritische internetgebruikers? Hoe kan je hun creativiteit stimuleren in de klas en binnen het jeugdwerk? JONGEREN EN SOCIALE NETWERKSITES CYBERPESTEN : Hoe voorkom je cyberpesten? Hoe sensibiliseer je jongeren voor cyberpesten? Hoe reageer je op cyberpesten? ONLINE NIEUWE MENSEN ONTMOETEN: Hoe sensibiliseer je jongeren voor ontmoetingen online versus offline? KOSTBARE TIPS WACHTWOORDEN MOBIELE APPLICATIES: Hoe kan ik op een veilige manier kindvriendelijke applicaties te installeren? ONLINE PRIVACY Hoe moeten we jongeren sensibiliseren om hun privégegevens te beschermen? Waakzaam blijven ONLINE SEKSUALITEIT 2
Hoe kan ik communiceren over online seksualiteit? Wat vertel ik rond online seksualiteit? Leer je leerlingen om grenzen aan te geven, te herkennen en te respecteren Maak duidelijke afspraken met je leerlingen over internetgebruik Foto s, selfies, sexting Online daten en grooming Meer info op www.clicksafe.be INTERNET OP SCHOOL Hoe maak je van je leerlingen kritische internetgebruikers? Herhaal veelvuldig dat gesprekken via Skype, foto s en beelden via webcam kunnen geregistreerd en opgeslagen worden door derden. En dat het dus niet vanzelfsprekend is om deze zomaar voorgoed van het internet te verwijderen. Sta stil bij het feit dat die online persoon misschien wel helemaal iemand anders is dan hij/zij hem voordoet. Het internet is ook een medium waar op zoek wordt gegaan naar seksuele spanningen (flirten, daten, ). Help de leerlingen hun kritische zin aan te scherpen en bespreek het leggen van grenzen. Een verdachte chatter is bijvoorbeeld iemand die je wachtwoord probeert te achterhalen of de online vriendschap heel erg geheim wil houden. Bespreek in de klas dat pornografische beelden (foto s en video s) geen weerspiegeling zijn van de realiteit en vaak berusten op pure lust. Emoties en waarden komen hier zelden of niet aan bod. Media verspreiden vaak beelden waar mannen en vrouwen een welbepaalde rol wordt toebedeeld, denk maar aan de onderdanige vrouw, een weergave die heel veraf staat van de realiteit. Leer je leerlingen grenzen stellen, herkennen en respecteren o Wanneer ze iets niet willen, zijn ze in geen geval verplicht om het te doen. Zelfs wanneer anderen dit cool of sexy vinden of negatief zouden reageren wanneer hij/zij weigert. o Neen zeggen + zich afmelden. o Aanmoedigen om bij problemen iemand in vertrouwen te nemen. o Maak hen bewust van het feit dat niets anoniem is op het net. Als iemand iets weigert, respecteer dan zijn of haar keuze. o Maak hen duidelijk dat het verspreiden van foto s zonder de toestemming van de afgebeelde persoon in kwestie, verboden is. En zeker in het geval van pikant beeldmateriaal, dit is strafbaar. Maak duidelijke afspraken met leerlingen over internetgebruik : o Informeer hen over de mogelijke risico s wanneer ze een online vriend willen ontmoeten. Wanneer men een afspraakje maakt, zijn de tips die je kan meegeven: afspreken op een publieke plaats, een vriend(in) meenemen en zeker niet alleen gaan. 3
o Leer hen om ongewenste pagina s onmiddellijk te sluiten. o Indien ze getuige of slachtoffer zijn van ongewenst gedrag/online beelden enz., moeten de leerlingen de reflex ontwikkelen om met iemand over dit voorval te praten. o Overtuig hen om geen video s en foto s van zichzelf te plaatsen die té uitdagend en seksueel getint zijn. o Maak duidelijk dat ze nooit hun telefoonnummer of adres aan een onbekende mogen geven. Hoe kan je hun creativiteit stimuleren in de klas en binnen het jeugdwerk? Denk op basis van hun projecten individueel of in groep na over de mogelijke risico s op internet en sta daarnaast ook voldoende stil bij alle mogelijkheden die het medium biedt Toon interesse en betrokkenheid om samen de positieve kant van nieuwe media ontdekken Ontdek en leer zelf bij! Heb je zelf een leuke website ontdekt? Deel die positieve ervaringen met andere ouders, leerkrachten en kinderen JONGEREN EN SOCIALE NETWERKSITES CYBERPESTEN Hoe voorkom je cyberpesten? Wacht niet tot er een probleem opduikt om iets te ondernemen. Stel je eerder constructief op door dit onderwerp vooraf te bespreken en je leerlingen zo te sensibiliseren voor respect voor zichzelf en anderen, en voor de mogelijke gevolgen van pesten en cyberpesten. Preventie van cyberpesten op school moet integraal deel uitmaken van het beleid inzake pesten en geweld. Meer info over het antipestbeleid op school via Child Focus Hoe sensibiliseer je jongeren voor cyberpesten? Stimuleer jongeren in de klas of in groepjes om zich online hoffelijk te gedragen. Bespreek met hen wat ze op het internet doen en waarom ze dat doen. Laat ze nadenken over de mogelijke gevolgen van hun gedrag. Hoe zouden ze in verschillende situaties reageren? Help ze ook de gevolgen van pesterijen voor de slachtoffers in te zien. Leg ze uit welk gedrag juridisch strafbaar is. Haatmails of -sms'jes sturen, zich voor iemand anders uitgeven, een foto van iemand sturen zonder zijn toestemming, computers hacken, racistische dingen zeggen, 4
wachtwoorden verspreiden enz. Al die daden zijn bij wet verboden en kunnen dus gevolgen hebben voor de dader of zijn ouders. Hoe reageer je op cyberpesten? Ga, als er zich iets voordoet, niet meteen op zoek naar de schuldige, maar focus je op het welzijn van de jongere. Zoek samen naar een manier om een einde te maken aan het pesten. Een kind dat gepest wordt, kent de dader vaak, ook al verschuilt die zich achter een anoniem profiel. Als het pesten in de klas gebeurt, moet je de pester en zijn ouders aanspreken zodat er maatregelen kunnen worden getroffen. Moedig de jongere aan om gebruik te maken van technische middelen om de pester te blokkeren en hem/haar te melden op het gebruikte netwerk. Vraag dat de inhoud wordt verwijderd. ONLINE NIEUWE MENSEN ONTMOETEN Hoe sensibiliseer je jongeren voor ontmoetingen online versus offline? Versterk de kritische geest van jongeren. Moedig ze aan om niet te veel persoonlijke informatie te onthullen wanneer ze met een onbekende praten. Je weet immers nooit wie er achter een profiel schuilgaat! Adviseer ze om met een volwassen vertrouwenspersoon te gaan praten als er iets verdachts gebeurt. Ze kunnen het profiel ook melden aan de sociale netwerksite in kwestie. Indien ze offline iemand willen ontmoeten is het heel belangrijk is dat ze de volgende drie regels naleven: o Neem iemand mee naar de afspraak; o De afspraak moet overdag en op een openbare plek plaatsvinden; o Praat er vooraf over met een volwassen vertrouwenspersoon. Zorg dat die persoon weet waar je bent. KOSTBARE TIPS WACHTWOORDEN Hoe kies je een sterk wachtwoord? Een sterk wachtwoord bestaat tegenwoordig uit minstens 12 karakters bestaande uit cijfers, letters (zowel hoofdletters als kleine letters) en een teken (+, -, / ). Gebruik ezelsbruggetjes zodat je kinderen het gemakkelijk kunnen onthouden: neem een wachtzin. 5
Bijvoorbeeld: Ik kwam vandaag om 9 uur aan op school! Dan wordt het wachtwoord: Ikkwamvandaagom9uuraanopschool! Een moeilijk te raden wachtwoord versterkt de veiligheid en de toegang tot de informatie in dit profiel. Hoe stimuleer je ze om hun wachtwoord geheim te houden? Leg je leerlingen uit dat een goed wachtwoord net zoals een tandenborstel is. Je geeft die aan niemand, zelfs niet aan je beste vriend. Het is als de sleutel van je huis: alleen voor jou! MOBIELE APPLICATIES Hoe kan ik op een veilige manier kindvriendelijke applicaties te installeren? Maak duidelijke afspraken omtrent het downloaden van apps. Hou een oogje in het zeil welke apps je kind downloadt en gebruikt Vaak kan je het downloaden en installeren van applicaties beveiligen. Op die manier kan enkel jij als ouder deze handelingen uitvoeren Spreek een budget af en download betalende applicaties zelf Last but not least: het is belangrijk dat kinderen leren omgaan met deze nieuwere vorm van media. Geef hen ruimte om te experimenteren en te ontdekken. ONLINE PRIVACY Hoe moeten we jongeren sensibiliseren om hun privégegevens te beschermen? De bescherming van de privacy begint met een analyse van de toegankelijkheid van het profiel: Wie kan wat zien? Via de privacyinstellingen kan je de zichtbaarheid van een profiel beperken. Leg aan jongeren uit op welke manier ze dit precies kunnen doen. Denk ook eens samen na over de betekenis van online vriendschap.leg het verband met het offline leven: er zijn mensen met wie we closer zijn dan anderen (hartsvriendinnen, kennissen, collega s, ) dus online is dit ook het geval. Dit zal hen helpen om een onderscheid te maken in hun online vrienden en op die manier ook hun zichtbaarheid van hun profiel aan te passen. Leg uit wat het recht op afbeelding precies betekent en leg de klemtoon op het respecteren ervan. Iedereen heeft het recht om te zeggen of zij/hij al dan niet akkoord is met het verspreiden van een online afbeelding waar hij/zij op afgebeeld is. Dit kan een invloed hebben op de e-reputatie. Waakzaam blijven Nodig ze uit om hun naam en die van hun vrienden in een zoekmachine te typen. Op die manier zullen ze zien welke informatie openbaar is en welke niet. 6
Vraag hen, op basis van deze oefening, om na te denken over de volgende vraag: Wil ik dat al deze gegevens voor iedereen toegankelijk zijn? Wat kunnen mijn vrienden zien? Wil ik dat leerkrachten alles te zien krijgen of een potentiële werkgever? Gebruik de volgende oefening met uw leerlingen: hen vragen om classificeren sommige gegevens «Wat zijn strikt vertrouwelijke gegevens en welke niet?», «Wat is voor mij intieme informatie?» Bij de voortzetting van het privacy-debat, kan je de invalshoek respecteren van de privacy van anderen belichten. Leer ze om online persoonlijke gegevens of foto's van andere mensen niet te communiceren zonder hun toestemming. De kernboodschap: Denk na alvorens je iets online publiceert of deelt! Is het te mooi om waar te zijn? Dan is het misschien ook niet waar! Je kunt op het internet een schat aan nuttige en leerrijke informatie terugvinden. Maar je kunt ook valse informatie tegenkomen... Spoor kinderen en jongeren aan om na te denken over het waarheidsgehalte van wat ze zien of lezen. Is een e-mail die zegt dat jij een wedstrijd hebt gewonnen wel te vertrouwen? Om je leerlingen bewust te maken van wat persoonlijke gegevens zijn, kun je vergelijkingen maken met het echte leven: Zou jij rondlopen met een bord waarop je adres en telefoonnummer staan, in een druk winkelcentrum? Nee, toch? Geef die informatie dan ook niet aan eender wie en zet ze niet eender waar op het internet. Drie gouden regels: 1 ) Alles wat online gepubliceerd wordt, kan publiek worden 2 ) Alle ondoordachte online publicaties kunnen door iedereen gezien worden 3 ) Je online handelingen worden vereeuwigd op het internet ONLINE SEKSUALITEIT Hoe kan ik communiceren over online seksualiteit? Je hoeft geen serieuze setting te creëren om met je kind(eren) te praten. Gebruik een bepaalde gebeurtenis, een tv-programma, een artikel in de krant enz. als vertrekpunt. Hanteer een interactieve aanpak. Eenrichtingsverkeer is af te raden. Stimuleer de groepsdynamiek en inbreng van elke jongere. Je kan werken met bestaande educatieve tools zoals het lespakket Seks en internet connected Neem elke vraag of opmerking van de jongere serieus. Respecteer het als men op bepaalde zaken niet dieper wil ingaan. Praat niet enkel over dingen die kunnen misgaan en mogelijke risico s, maar ook over interessante fora, websites, blogs enz. 7
Zorg dus dat je als leerkracht, directie of jeugdwerker ook op de hoogte bent van kwalitatieve websites waar jongeren info kunnen vinden over seksualiteit. Laat je niet ontmoedigen als je tieners afwezig lijken, het is niet voor iedereen even comfortabel om hier open over te communiceren. Creëer een vertrouwensband, zo zorg je ervoor jongeren spontaan naar jou komt voor info en jou zien als vertrouwenspersoon. Wat vertel ik rond online seksualiteit? Maak van kinderen kritische internetgebruikers ook over dit thema o Maak hen ervan bewust dat er veel onwaarheden op het web staan. Ook over seks. o Informeer zelf welke websites kwaliteit bieden rond seksualiteit. o Leg hen uit dat expliciete pornografische beelden fantasiebeelden zijn, en dat alles daarin draait om lust en genot. Leg uit dat seks ook een uiting van liefde kan zijn, tussen twee gelijkwaardige partners. o Maak hen duidelijk dat de media vaak een eenzijdig beeld ophangen van mannen en vrouwen. Dat de vrouw er vaak wordt afgeschilderd als ondergeschikt aan de man, terwijl dit in werkelijkheid niet zo is. o Leer hen dat bepaalde zaken (bv. porno) voor sommige mensen aanstootgevend zijn of verkeerd geïnterpreteerd kunnen worden. Je mag dit dus niet zomaar doorsturen. o Maak hen duidelijk dat seksuele grenzen verschillen. Er zijn bijvoorbeeld grote verschillen tussen jongens en meisjes in de beleving van seksueel getinte ervaringen op internet. Leer je leerlingen om grenzen aan te geven, te herkennen en te respecteren Maak hen duidelijk dat als ze iets niet willen, ze dat ook niet hoeven te doen. Ook niet als anderen dat 'hot' of 'cool' zouden vinden, of negatief zouden reageren op een weigering. Leer hen 'nee' te zeggen en weg te klikken als iemand hen 'benadert' op een manier die ze niet prettig vinden. Moedig hen aan om gebeurtenissen die hen slecht doen voelen te delen met iemand die ze vertrouwen. Maak hen duidelijk dat seksuele grenzen verschillen. Er zijn bijvoorbeeld grote verschillen tussen jongens en meisjes in de beleving van seksueel getinte ervaringen op internet. Leer hen dat bepaalde zaken (bv. porno) voor sommige mensen aanstootgevend zijn of verkeerd geïnterpreteerd kunnen worden. Je mag dit dus niet zomaar doorsturen. Maak hen ervan bewust dat ook op internet niets anoniem is. Als iemand iets niet wil, moet je dat respecteren, het gebruik van dwang of chantage is uit den boze. 8
Vertel dat je geen beelden van iemand mag doorgeven zonder toestemming van de persoon in kwestie. Zeker geen naaktfoto's: het is niet alleen kwetsend, maar ook strafbaar Maak duidelijke afspraken met je leerlingen over internetgebruik Waarschuw hen voor de risico's van een persoonlijke ontmoeting. Als ze afspreken nemen ze best een vriend mee en doen ze dit best op een openbare plaats waar er veel mensen zijn. Leer hen om ongewenste pagina's weg te klikken. Zeg hen dat ze er met iemand over moeten praten als ze iets gezien of meegemaakt hebben waar ze zich ongemakkelijk bij voelen. Spreek af dat ze geen foto's en filmpjes op het internet plaatsen, waar ze later spijt van zouden kunnen krijgen, of die als een seksuele uitnodiging geïnterpreteerd kunnen worden. Leg hen uit waarom ze nooit telefoonnummers en adressen aan onbekenden mogen doorgeven. Foto s, selfies, sexting Stel de jongeren in kwestie gerust, wees niet veroordelend. Zo zal je ook de ouders op de hoogte moeten brengen. Doe dit niet in het wilde weg, maar werk stap voor stap in samenspraak met het slachtoffer. Licht de directie/trainer/verantwoordelijke dan zeker in. Probeer een zicht te krijgen op de situatie (wanneer, naar wie en welke beelden zijn er precies verstuurd?) Praat met degene die de foto's verspreid heeft zonder hierin veroordelend te zijn. Eis dat de beelden verwijderd worden en betrek de ouders in de opvolging ervan. Heb ook oog voor zijn/haar emotioneel welzijn en zoek indien nodig naar hulp. De beelden worden het snelst verwijderd door de persoon die ze verspreid heeft. Lukt dit niet dan kan je dit melden op de website in kwestie. Daarnaast kan ook Child Focus je helpen Online daten en grooming Bespreek het fenomeen grooming met jongeren. Leg uit wat het is en wijs hen op het manipulatieve karakter van de dader en zijn of haar activiteiten Waarschuw hen voor de risico's van een persoonlijke ontmoeting. Als ze dan toch willen afspreken nemen ze best iemand mee en doen ze dit best op een openbare plaats waar er veel mensen zijn. 9
Leer hen 'nee' te zeggen en weg te klikken als iemand hen 'benadert' op een manier die ze niet prettig vinden. Vertel dat ze met iemand moeten praten (met jou bijvoorbeeld) als ze iets gezien of meegemaakt hebben waar ze zich ongemakkelijk bij voelen. Spreek af dat ze geen foto's en filmpjes op het internet plaatsen, waar ze later spijt van zouden kunnen krijgen, of die als een seksuele uitnodiging geïnterpreteerd kunnen worden. Raad hen ook seksuele suggestieve nicknames of e-mailadressen af. Leg hen uit waarom ze nooit telefoonnummers en adressen aan onbekenden mogen doorgeven Bron: Child Focus 10