Karakteristieken van de Nederlandse Raskattenfokkerij: Rassen, Populatiegrootte en Nestomvang # P.O. Gerrits 1*, Tj. Huisman en B.W. Knol 2 Stichting Overleg Platform van de Nederlandse Cat Fancy 1, Universiteit Utrecht, Vakgroep Geneeskunde van Gezelschapsdieren 2 Samenvatting De Nederlandse Cat Fancy registreert momenteel 34 verschillende kattenrassen. In de periode 1992-1996 werden er door de verschillende stamboeken voor 25.985 nesten stamboekdocumenten afgegeven. Over deze periode nam het aantal nesten toe van 4989 naar 5313. De Perzisch Langhaar en Exotic Shorthair vormden met 55% van het totaal de grootste groep. Het aantal nesten Perzisch Langhaar en Exotic Shorthair daalde over deze periode met 9%. Van de numeriek grote kattenrassen namen de nesten Brits Korthaar, Heilige Birmaan, Maine Coon en Noorse Boskat in aantal toe en van de kleine kattenrassen de Ragdolls, Bengalen en Sphynxen. Het aantal nesten Abessijnen, Siamezen en Oosters Kortharen bleef relatief constant. De gemiddelde nestomvang van de totale raskattenpopulatie bedroeg 3,3 kittens per nest. Per kattenras variëerde de gemiddelde nestomvang van 2,7 (Perzisch Langhaar en Exotic Shorthair) tot 4,3 kittens (Burmees en Maine Coon). De totale Nederlandse raskattenpopulatie werd bepaald op circa 240.000 dieren. Het aantal raskatten vormt derhalve ongeveer 10% van de totale kattenpopulatie in Nederland. Trefwoorden: kat, raskattenpopulatie, nestomvang, raskattenvereniging Summary Characteristics of cat pedigree breeding in the Netherlands: breeds, cat population and litter size A survey of the Dutch Cat Fancy was carried out to determine reproductive patterns of pedigree cats. The data of the present study were obtained by questioning the pedigree registers of the cat clubs participating in the foundation Overleg Platform van de Nederlandse Cat Fancy. The Dutch Cat Fancy registers 34 different cat breeds. From 1992 up to 1996 a total of 25.985 litters were registered. Over this period the number of litters increased from 4989 to 5313. Litters from Longhair and Exotic Shorthair cats comprised the biggest group and accounted for 55% of the total number of litters. However, over this period, the number of Longhair and Exotic Shorthair litters decreased by 9%. Litters from British Shorthair, Birman, Maine Coon and Norwegian Forrest Cat increased in number as did litters from small breeds such as Ragdoll, Bengal and Sphynx. Litters from Abyssinian, Siamese, Oriental Shorthair cats remained relatively the same. The average litter size of the total cat population, based on pedigree certificates, was calculated at 3,3 kittens per litter. For different breeds litter size varied from 2,7 (Longhair and Exotic Shorthair) to 4,3 (Burmese and Maine Coon). Taking into account an average age of 14 years, the total Dutch pedigree cat population was estimated at 240.000 viz. about 10% of the total cat population. Key words: cat, pedigree cat, cat breed, litter size, Cat Fancy Inleiding De Nederlandse Cat Fancy kent 14 verschillende raskattenverenigingen, die een eigen all breed stamboek voeren (2). Naast deze verenigingen kent Nederland geen andere stamboekhoudende kattenverenigingen. Als gevolg hiervan was het nagenoeg onmogelijk om gegevens te verzamelen over de totale populatieomvang van de verschillende rassen en de hieraan gerelateerde omvang van de nesten. Publicaties op het gebied van voort-plantingsgegevens van katten zijn beperkt en kunnen worden onderverdeeld in studies van kattenpopulaties gehouden onder laboratoriumomstandigheden (10, 12) en van gegevens verkregen van particuliere raskattenfokkers (4, 5, 7, 8). De gemiddelde nestomvang van raskatten varieert
van 3,6 tot 4,2 kittens per nest (5, 7, 8). Voor raskatten in Engeland rapporteren Jemmett en Evans (4) een gemiddelde nestomvang van 4-5 en Robinson vermeldt dat de gemiddelde nestomvang van de gedomesticeerde kat 3,9 kittens per nest bedraagt, berekend over 19.813 kittens in 5073 nesten (9). In het kader van de omzetting van het Honden- en Kattenbesluit (HKB) naar de nieuwe Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren (GWWD) moet Artikel 55 Fokken uit de raamwet nader worden ingevuld. De georganiseerde Nederlandse raskattenfokkerij en liefhebberij (Cat Fancy) wordt geacht op deze ontwikkelingen te reageren en haar aandeel te leveren. Aanvankelijk hebben de raskattenverenigingen hieraan gehoor gegeven door te participeren in de Stichting voor Gezelschapsdieren. Momenteel geeft de Stichting Overleg Platform van de Nederlandse Cat Fancy (OP) steun aan vrijwel alle kattenverenigingen. Het OP is opgericht in 1997 op instigatie van de directeur van de Directie Landbouw van het Ministerie van Landbouw, Natuur-beheer en Visserij (LNV) en vormt het forum dat namens de raskattenverenigingen advies geeft aan overheids- en andere instanties (2). Daarnaast rekent het OP het ontwikkelen en uitdragen van beleid op het gebied van gezondheid en welzijn van katten tot zijn taak. Bij de oprichting stuitte het OP direct op een aantal cruciale problemen. Er waren geen concrete cijfers voorhanden omtrent raskatten en de raskattenfokkerij in Nederland. Zo was niet bekend hoeveel verschillende rassen er in Nederland gefokt werden en ook het aantal gefokte nesten was onbekend. Het OP onderkende de problematiek die zou ontstaan, indien advies moest worden gegeven of beleid zou moeten worden gemaakt zonder dat de Nederlandse Cat Fancy getalsmatig in kaart was gebracht en zij heeft gereageerd door in eigen beheer een aantal onderzoeken uit te voeren. Eén daarvan was getiteld, Waarover praten wij? een studie naar het aantal nesten en de gemiddelde omvang van nesten van raskatten in Nederland over de periode 1992-1996 (13). De resultaten uit het betreffende onderzoek worden in dit artikel gepresenteerd. Methoden Rassenregistratie en aantal nesten Direct na de oprichting van het OP in 1997 werd gestart met een inventarisatie van de aantallen in Nederland geregistreerde raskatten en de hierbij behorende nesten. Deze inventarisatie werd uitgevoerd door middel van een enquête getiteld, Waarover praten wij? (13). In deze enquête werd aan de OPkattenverenigingen gevraagd op te geven voor welke verschillende kattenrassen en voor hoeveel nesten van deze rassen er afstammingsdocumenten waren afgegeven. Dit alles over een periode van vijf jaar (1992-1996) en uitgesplitst per jaar. Alle OP-verenigingen respondeerden. De rassen Perzisch Langhaar en Exotic Shorthair zijn ondergebracht in één groep, evenals Siamees en Oosters Korthaar. De reden hiervoor is dat zowel de Perzisch Langhaar en Exotic Shorthair als ook de Siamees en Oosters Korthaar onderling veelvuldig worden gekruist en dat kittens van beide rassen in één nest kunnen voorkomen. De Perzisch Langhaar en Exotic Shorthair worden bij de Fédération Internationale Féline (Felikat en Mundikat zijn hiervan lid) zelfs beschouwd als zogenaamde twin breeds, rassen waarbij onderling kruisen standaard is. De informatie over deze rassengroepen (kattenrassen die onderling veelvuldig gekruist worden) kon dus niet in afzonderlijke getallen worden weergegeven. De Balinees, de halflanghaarvariant van de Siamees evenals de Mandarin en Javanees, halflanghaarvarianten van de Oosters Korthaar, zijn om dezelfde redenen samengevoegd. Nestomvang De nestomvang van de kattenrassen werd bepaald middels een steekproef. Hiervoor werden de bestanden van Felikat en Mundikat geselecteerd. De gegevens van beide verenigingen vormden 27% van het totaal aantal gefokte nesten over de periode 1992-1996. Felikat publiceert haar gegevens omtrent de nestomvang van verschillende rassen jaarlijks in het Felikat Magazine. Populatiegrootte De populatiegrootte werd berekend door de gemiddelde nestomvang te vermenigvuldigen met het gemiddeld aantal nesten per jaar en de gemiddelde levensverwachting (14 jaar) van een raskat (14). Resultaten Rassenregistratie en aantal nesten In Tabel 1 wordt een overzicht gegeven van de verschillende geregistreerde kattenrassen en van het aantal nesten dat daarbij werd gefokt over een periode van 5 jaar. De Nederlandse stamboeken registreerden op het moment van peiling 34 verschillende kattenrassen. In de periode 1992-1996 werden er voor 25.985
nesten stamboek-documenten afgegeven. Het grootste aantal nesten werd gefokt bij de Perzisch Langhaar en de Exotic Shorthair (55% van het totaal). Uit de cijfers in Tabel 1 zijn tendensen in de raskatten-fokkerij af te leiden. In deze periode viel een lichte toename van het aantal nesten te constateren. Het aantal nesten Perzisch Langhaar en Exotic Shorthair, echter, daalde met 9%. Het aantal nesten van de numeriek grote kattenrassen zoals Brits Korthaar, Heilige Birmaan, Maine Coon en Noorse Boskat nam in aantal toe en compenseerde hiermee grotendeels de afname van de nesten Perzisch Langhaar en Exotic Shorthair. Van de numeriek kleine rassen nam vooral het aantal nesten Ragdolls, Bengalen en Sphynxen toe. De nesten Abessijnen, Siamezen en Oosters Kortharen bleven relatief constant in aantal. Nestomvang De gemiddelde nestomvang berekend over de totale raskattenpopulatie bedraagt 3,3 kittens per nest (Tabel 2). Uit de gepresenteerde cijfers blijkt dat de nestgrootte per kattenras variëert van 2,7 tot 4,3. De gemiddelde nestomvang van de Perzisch Langhaar en Exotic Shorthair, de grootste rassengroep, is het laagst, die van de Burmees en Maine Coon het hoogst. De gemiddelde nestomvang bij Perzisch Langhaar/Exotic Shorthair bleek beduidend lager dan bij andere numeriek grote rasgroepen zoals Siamees en Oosters Korthaar, Brits Korthaar, Maine Coon en Noorse Boskat. Verschillen in nestomvang tussen de Perzisch Langhaar/Exotic Shorthair en de Heilige Birmaan respectievelijk de Abessijn bleken minder duidelijk. Gegevens van Felikat, die de cijfers van Siamezen en Oosters Kortharen wel apart aanleverde (720 nesten, 27% van het totaal), wezen uit dat ongeveer 72% van de nesten uit deze rassengroep afkomstig is van Siamezen en 28% van Oosters Kortharen. De gemiddelde nestomvang van Siamezen en Oosters Kortharen bleek onderling gelijk. Populatiegrootte Uit Tabel 1 en 2 werd de omvang van de totale raskatten-populatie berekend. De Nederlandse raskattenpopulatie bestaat uit ongeveer 240.000 raskatten (3,3 x 5200 x 14). Discussie Het OP werd al snel na de oprichting geconfronteerd met het feit dat relevante cijfers omtrent raskatten en de raskattenfokkerij ontbraken en dat verwezenlijking van de doelstellingen daardoor onmogelijk was. De besturen van de kattenverenigingen verenigd binnen het OP hebben zich eendrachtig ingezet om deze gegevens bijeen te brengen. Het is dan ook voor de eerste keer dat de Nederlandse raskattenfokkerij op deze manier getalsmatig in kaart kon worden gebracht en als zodanig zijn de gepresenteerde gegevens uniek te noemen. Rassenregistratie en aantal nesten De Nederlandse Cat Fancy registreert momenteel 34 verschillende kattenrassen en ongeveer 5200 nesten per jaar. Dieren geregistreerd bij de verschillende stamboeken worden vaak onderling gekruist. Dit heeft tot gevolg dat een ras uit één populatie dieren bestaat. De totale kattenpopulatie in Nederland wordt geschat op 2.3 miljoen katten (1). Op grond van de gepresenteerde gegevens kan worden gesteld dat 10% hiervan, ongeveer 240.000 dieren, raskatten zijn. Deze schatting kan negatief worden beïnvloed door variatie van de gemiddelde leeftijd als gevolg van erfelijke aandoeningen bij raskatten. Dit aspect verdient nader onderzoek. Over de periode 1992-1996 bleek de rassengroep Perzisch Langhaar en Exotic Shorthair verreweg de meeste nesten te leveren, maar deze laat momenteel een gestage teruggang zien. In het bijzonder bij de grote verenigingen zoals de N.K.F.V en Felikat was deze teruggang te bemerken, respectievelijk 39% en 17%. Dit zou verband kunnen houden met een dalende vraag naar kittens van deze rassen, waarop fokkers anticiperen door minder nesten te gaan fokken. De verminderde vraag zou kunnen worden verklaard door de relatief hoge prijs van langhaarkittens en door de veel onderhoud vergende vacht. Een derde factor zou de gezondheidsproblematiek bij deze rassen kunnen zijn. Liefhebbers gaan blijkbaar over naar korthaarrassen en naar natuurlijke rassen zoals bijvoorbeeld Maine Coon en Noorse Boskat. De populariteit van de Brits Korthaar, Heilige Birmaan, Maine Coon, Noorse Boskat, Ragdoll, Bengaal en Sphynx, gemeten naar toename van het aantal nesten, steeg. Deze tendensen zetten zich ook 1997 duidelijk voort (niet gepubliceerde OP-gegevens). The Governing Council of the Cat Fancy (GCCF), de raad van beheer van de Cat Fancy in Groot Brittannië, publiceert op haar internet site een Analysis of Breeds
registered by the GCCF (3). In vergelijking met Groot Brittanië registreren de Nederlandse verenigingen ongeveer de helft van het aantal kittens (ca 17.250 afstammingsdocumenten). Uit de gegevens van de GCCF valt niet op te maken of alle geboren kittens in de analyse zijn betrokken, of alleen die kittens waarvoor een stamboom is afgegeven. Verder is opvallend dat tendensen zoals die gesignaleerd zijn in dit onderzoek zich op vergelijkbare wijze voordoen in Groot Brittannië. Nestomvang De gemiddelde nestomvang die werd berekend over de totale Nederlandse raskattenpopulaties valt met 3,3 kittens per nest beduidend lager uit dan de getallen in de eerder genoemde studies varierend van 3,6 tot 5 (5, 7, 8, 12). Dit verschil kan worden toegeschreven aan de onderzoeksmethodiek van de enquête. In de studies van Povey en Johnstone (5, 7) werden fokkers in plaats van stamboeken in het onderzoek betrokken. Registratie van de doodgeboren kittens en kittensterfte was daarbij een onderdeel van het onderzoek en werd verdisconteerd in de berekening van de gemiddelde nestomvang. Het aantal fokkers en het aantal nesten in deze studies was beperkt, respectievelijk: 29 fokkers/370 nesten en 18 fokkers/751 nesten. De nu gepubliceerde gegevens zijn gebaseerd op het aantal afgegeven stamboekdocumenten. Stamboek-documenten worden op aanvraag aan de fokker geleverd en bij overhandiging van het kitten aan de nieuwe eigenaar meegegeven. Doodgeboren kittens en kittensterfte werden niet meegerekend. Getallen van stamboeken hieromtrent worden niet betrouwbaar geacht. Doodgeboren en gestorven kittens worden vaak niet door fokkers bij de stamboeken aangemeld, zodat ze niet of onvolledig door de verenigingen kunnen worden geregistreerd. Uit studies blijkt dat kittensterfte kan variëren van 11 tot 29,1 % onder laboratoriumomstandigheden (6, 11) en gemiddeld 27,3% is voor raskatten bij particulieren (7). Toepassing van een correctie van 20% op de getallen uit deze studie, voor wat betreft doodgeboren kittens en kittensterfte, laat een gemiddelde nestomvang van 4,0 kittens per nest voor de Nederlandse Cat Fancy zien. Daarmee wordt de nestomvang binnen de Nederlandse Cat Fancy vergelijkbaar met die in de eerder genoemde studies. Opvallend is de lage gemiddelde nestomvang (2.7) van de Perzisch Langhaar en de Exotic Shorthair, de grootste rassengroep in Nederland. Johnstone geeft aan dat deze lage gemiddelde nestomvang het resultaat zou kunnen zijn van een hoge graad van inteelt (5). Povey beschrijft in zijn onderzoek een hoge kittensterfte bij Perzen. Slechts 67,7% van de kittens is na 8 weken nog in leven, 13,9% van de kittens wordt dood geboren of sterft reeds in de eerste week na de geboorte (7). Prescott schrijft de hoge kittensterfte bij de geboorte toe aan de brede platte schedel van de Pers, welke een predispositie voor dystocia zou zijn (8). Nader onderzoek is nodig om de relatief lage nestomvang van de Perzisch Langhaar en Exotic Shorthair te kunnen verklaren. Onderzoek dat uitstekend zou passen in het streven om gegevens te verzamelen waarop invulling van de Gezondheid- en Welzijnswet voor dieren kan worden gebaseerd. Conclusies De totale raskattenpopulatie in Nederland wordt geschat op ongeveer 240.000 katten en wordt gevormd door 34 verschillende rassen. Het gemiddeld aantal nesten is bij raskatten de afgelopen 5 jaar toegenomen. Dit aantal loopt echter in de grootste rassengroep, Perzisch Langhaar/ Exotic Shorthair, terug. Deze teruggang wordt gecom-penseerd doordat het aantal nesten Brits Korthaar, Heilige Birmaan, Maine Coon en Noorse Boskat is toegenomen. De gemiddelde nestgrootte (3,3) is lager vergeleken met andere cijfers. Dit verschil kan worden veroorzaakt door het al of niet meetellen van doodgeboren- en gestorven kittens. Dankwoord Dit artikel is een onderdeel van de OP-notitie, Organisatie van de Nederlandse Cat Fancy welke werd geschreven ter ondersteuning van de doelstelling en sturing van het te voeren beleid van de Stichting Overleg Platform van de Nederlandse Cat Fancy. Aan de totstandkoming van dit onderzoek hebben meegewerkt de kattenverenigingen verenigd binnen de Stichting Overleg Platform van de Nederlandse Cat Fancy. Zonder hun medewerking was het niet mogelijk geweest dit artikel in de huidige vorm te laten verschijnen. Harry Alstede, Marry Gerrits, Annemarie Moolenaar en Yolanda Lankhaar-Heuzen worden bedankt voor aanvullingen en kritisch commentaar op het manuscript Het onderzoek naar karakteristieken van de raskatten-fokkerij in Nederland werd mede mogelijk gemaakt door een subsidie (DEMOMC/97/061) van het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij.
Literatuur 1.Dierenbescherming. Wat gaan we doen aan het kattenoverschot? Brochure 1997. 2. Gerrits PO. Organisatie van de Nederlandse Cat Fancy. Tijdschr Diergeneeskd 1998; 123 (21): 633-636. 3. Governing Council of the Cat Fancy (GCCF). Analysis of Breeds registered by the GCCF. Internet http://ourworld.compuserve.com/homepages/gccf-cats/breed.htm 4. Jemmett JE, and Evans JM. A survey of sexual behav iour and reproduction of female cats. J Small Anim Pract 1977; 18: 31-37. 5. Johnstone I. Reproductive patterns of pedigree cats. Aust Vet J 1987; 64 (7): 197-200. 6. Lamotte JH, and Short DJ. The breeding and management of cats under laboratory conditions. J Inst Anim Techns 1996; 17: 85-96. 7. Povey RC. Reproduction in the pedigree female cat. A survey of breeders. Can Vet J 1978; 19 (8): 207-13 8. Prescott CW. Reproduction patterns in the domestic cat. Aust Vet J 1970; 49: 99-112. 9. Robinson R. Genetics for cat breeders.third edition, Pergamon Press, 1991. 10. Robinson R, and Cox HW. Reproductive performance in a cat colony over a ten year period. Lab Anim 1970; 4: 99-112. 11. Root MV Johnston I, and Olson P. Estrous length, pregnancy rate, gestation and parturition length, litter size, and juvenile mortality in the domestic cat. J Am Anim Hosp Assoc 1995; 31: 429-33. 12. Scott PP, and Lloyd-Jacob MA. Some interesting features in the reproductive cycle of the cat. Proc Soc Study of Fertil 1995; 7: 123-9. 13. Stichting Overleg Platform van de Nederlandse Cat Fany Waarover praten wij? Onderzoek naar het aantal nesten en de gemiddelde omvang van nesten van raskatten over de periode 1992-1996. 1997. 14. Wright M, and Walters S. The Book of the Cat. Pan Books, London, 1980. aantal totaal nesten RAS periode 1992 1993 1994 1995 1996 1992-1996 Perzisch Langhaar & Exotic Shorthair 2981 2869 2941 2762 2686 14238 Siamees & Oosters Korthaar 517 541 594 558 501 2710 Brits Korthaar 449 492 475 542 622 2580 Heilige Birmaan 298 342 345 343 380 1708 Maine Coon 119 183 215 262 290 1069 Abessijn 153 150 155 153 153 764
Noorse Boskat 102 128 144 177 179 730 Russisch Blauw 69 84 74 100 89 416 Burmees 51 77 71 96 82 377 Balinees, Mandarin & Javanees 56 58 61 52 45 272 Devon Rex 46 47 41 48 54 236 Van & Turks Angora 46 33 54 44 49 226 Somali 49 37 36 38 49 209 Cornish Rex 33 43 21 37 33 166 Ragdoll 3 16 16 31 40 106 Manx 10 3 5 5 5 28 Bengaal 2 3 4 16 25 Sphynx 1 2 9 9 21 Tonkanees 3 2 9 5 19 Scottish Fold 5 5 1 4 3 18 Siberische Boskat 1 4 2 8 15 Egyptian Mau 1 3 4 5 13 Bombay 1 3 3 7 Japanese Bobtail 1 4 1 6 Chartreux 1 1 1 2 1 6 Tibetaan 6 6 Highland Fold 1 2 2 5 Ocicat 1 2 2 5 Sokoke 1 2 3 totaal 4989 5119 5274 5290 5313 25985 % van het totaal aantal nesten aantal nesten van het gemiddelde RAS in de steekproef ras in Nederland aantal kittens nestomvang (±1SD) Perzisch Langhaar & Exotic Shorthair 1852 13% 5058 2,7 ± 0,2 Siamees & Oosters Korthaar 1081 40% 3691 3,4 ± 0,2 Brits Korthaar 919 36% 3294 3,6 ± 0,2 Heilige Birmaan 943 55% 2883 3,1 ± 0,3 Maine Coon 632 58% 2686 4,3 ± 0.3 Abessijn* 200 26% 604 3,0 ± 0,2 Somali* 121 58% 398 3,3 ± 0,3 Noorse Boskat 382 52% 1447 3,8 ± 0,2 Russisch Blauw 96 23% 349 3,6 ± 0,5 Burmees 186 49% 795 4,3 ± 0,5 Devon Rex 147 62% 409 2,8 ± 0,3 Van & Turks Angora 48 21% 162 3,4 ± 0,8 Cornish Rex 84 37% 281 3,3 ± 0,6
Manx 28 100% 81 2,9 ± 0,7 totaal 6719 22138 Tabel 2. Schatting van de gemiddelde nestomvang van raskatten in Nederland over de periode 1992-1996. De steekproef is genomen uit 2 van de Nederlandse stamboeken, die van Felikat en Mundikat. Kolom 2 is de fractie van het totaal aantal nesten van het ras, dat beschreven wordt door de steekproef. * Data afkomstig van het stamboek van Felikat.