Iedereen heeft wel een voorkeur voor bepaalde kleuren. Maar met alleen je favoriete kleuren is het toch knap lastig om een evenwichtig kleurenplan voor je tuin te maken. Passen de gekozen kleuren wel bij elkaar of vloeken deze juist met elkaar? Welke stemming roept een bepaalde kleur op en past de stemming wel bij mijn ontwerpuitgangspunten voor mijn romantische tuin? Daarom is kennis van kleur- en gevoel hebben voor de juiste kleurencombinaties in relatie tot materiaalkeuze en plaatsing van de elementen van essentieel belang voor een goed tuinontwerp. Kleurencirkel In de tuin is de cirkel van Itten het meest gebruikt. Johannes Itten ontwikkelde dit kleurenwiel in de jaren dertig van de vorige eeuw. Het is samengesteld uit 12 pure kleuren. In het midden van de cirkel vinden we eerst de 3 primaire kleuren: geel, rood en blauw (RGB kleuren) Daarnaast komen de 3 secundaire kleuren, die ontstaan door 2 primaire kleuren te mengen. Geel en rood = oranje Geel en blauw = groen Rood en blauw = paars In de buitenste ring vinden we naast de primaire en secundaire kleuren ook de tertiaire kleuren. Die ontstaan door een primaire kleur te mengen met een secundaire kleur. Geel en oranje = geeloranje Door de kleuren uit de kleurencirkel simpelweg met elkaar te mengen kunnen we dus alle kleuren maken die we maar wensen. Maar wit en zwart komen niet voor in deze cirkel? Volgens deze theorie zijn wit en zwart geen kleuren. 1 / 8
Wit is namelijk alle kleuren bij elkaar en zwart is juist het ontbreken van alle kleuren. De nuances van kleuren welke liggen tussen wit en zwart noemen we achromaten. Het zijn de neutrale kleuren. Kleuren die worden vermengd met wit worden lichter. Dit noemen we pasteltinten. Kleuren die worden vermengd met zwart worden donkerder. Dit noemen we vertroebelde kleuren. Dus ook binnen de pure gemengde kleuren zijn nuances nog mogelijk. Eigenschappen van kleur Kleuren worden altijd in samenhang met elkaar gebruikt en geven niet alleen het leven kleur maar zijn ook van invloed op onze psyche en de menselijke fysiologie. De medische wetenschap kan dit blijkbaar door metingen bevestigen. Het gebruik van kleur roept dus een bepaalde stemming op. Met het maken van een kleurenschema voor je tuin kan je hiermee rekening houden. warm zonnig bevordert een opgewekt gevoel trekt snel de aandacht warm vrolijk opwinding warm komt op je af nadrukkelijk aanwezig opwindend en bloeddruk verhogend koud verfrissend rustgevend meestal de overheersende kleur in de tuin 2 / 8
koud afstandelijk ruimtelijke werking bloeddruk verlagend rustgevend koud afstandelijk zacht Warme en koude kleuren Wanneer is een kleur nu warm en wanneer koud? De kleuren rood, oranje en geel noemen we warme kleuren. De kleuren blauw, groen en paars noemen we de koude kleuren. Door kleuren met elkaar te mengen, of in bepaalde verhoudingen toe te passen in een compositie kan het geheel dus wat kouder of juist wat warmer worden. Ondanks dat je het niet verwacht zijn koude kleuren heel geschikt voor een romantische tuin. Wil je wat meer sensatie in je tuin maak dan juist gebruik van de warme kleuren. Contrasten Een contrast ontstaat al doordat 2- of meer kleuren naast elkaar aanwezig zijn. Als we 2 kleuren uit de cirkel kiezen die heel ver val elkaar afliggen dan spreken we van een groot kleurencontrast. Het tegenovergestelde is dus ook waar. In een tuin zijn vaak meerder contrasten aanwezig. En al deze contrasten zouden dus, als het goed is, moeten voldoen aan je ontwerpuitgangspunten. En daar zit nu juist vaak de moeilijkheid. Want zijn de gekozen kleuren wel met elkaar in harmonie. Volgens de theorie van van Itten zijn kleuren in harmonie wanneer je de kleuren met elkaar mengt het resultaat de kleur grijs is. Bij disharmonie is het resultaat van het mengen van alle kleuren dus geen grijs. Maar aangezien iedere persoon een andere voorkeur heeft op het gebied van kleuren is het beter om niet te spreken van harmonie of disharmonie maar over kleurverhoudingen en kleurcontrasten. Kleurverhoudingen Bij kleurverhoudingen is een rekenkundig verband te geven wat men over het algemeen als 3 / 8
prettig en sfeervol wordt ervaren. De meeste mensen komen dan uit op de volgende verhouding: Geel: 8 % Oranje: 11 % Rood: 17 % Groen: 17 % Blauw: 22 % Paars: 25 % Totaal: 100% Dit lijkt lastig toe te passen maar deze verhoudingen past men van nature meestal al automatisch toe. Kleurcontrasten Er zijn diverse contrasten die we kunnen onderscheiden. Hieronder volgt een opsomming van enkele contrasten en hoe je ze kunt toepassen. Nadrukkelijk vermeld ik erbij dat er nog talloze andere contrasten zijn. Sterk en zwak contrast: Het sterkste contrast is zwart tegen wit. Maar ook als de primaire kleuren (rood, blauw en geel) bij of naast elkaar worden gebruikt ontstaat er een heel groot contrast. - In een wat grotere tuin omdat het nogal veel aandacht trekt - Om de aandacht te trekken van een wat minder opvallende hoek - Als verrassingseffect Hou de kleuren van de omgeving waar je deze kleuren toepast neutraal Het contrast bij secundaire en tertiaire kleuren wordt uiteraard steeds zwakker Licht en donker contrast: Alle combinaties tussen lichte en donkere meerkleurige kleurenschema zoals bijvoorbeeld geel en blauw / zwart en wit. 4 / 8
- Wanneer je het meest sterke expressiemiddel wilt benadrukken Weetje: - Tussen deze kleuren liggen alle grijswaarden en alle bonte kleuren Alle combinaties tussen lichte en donkere eenkleurige kleurenschema zoals bijvoorbeeld lichtviolet en donkerviolet. Deze combinatie wordt ook wel monochrome harmonie of ton sur ton genoemd. - In de kleur violet zal er een romantische border kunnen ontstaan - Pas op dat de beplanting niet te saai wordt. Afwisseling van verschillende tinten binnenen tinten net wat buiten de kleur maken het geheel wat spannender. Ook het gebruik van bladplanten geven de beplanting wat meer body Warm en koud contrast: Alle combinaties tussen warme en koude kleuren. Toepassing warme kleuren: - Kunnen verder weg staan omdat deze naar je toe lijken te komen 5 / 8
Toepassing koude kleuren: - Moeten dichter bij staan omdat deze juist van je af lijken te gaan - Natuurlijk kun je een blauw voorwerp gerust op de achtergrond zetten en een rood voorwerp op de voorgrond. Alleen besef wel dat wanneer je grote hoeveelheden van de kleur gebruikt het effect wat je misschien wilde bereiken verloren zal gaan Complementair contrast: Alle combinaties van een primaire kleur met de mengkleur van de secundaire kleur. Oftewel kleuren die in de cirkel precies tegenover elkaar liggen zoals bijvoorbeeld blauw en oranje / rood en groen / geel en paars. - Blikvanger - Evenwichtig gebruikt geven deze kleuren gemengd de kleur grijs (zijn dus in harmonie) - Complementaire kleuren krijgen in theorie altijd ruzie met elkaar Kwaliteitscontrast: Combinaties van zuivere kleuren uit de cirkel waarbij 1 kleur wat meer met zwart of wit is vermengd en dus vertroebeld / pasteltint is. In het voorbeeld rood met rood en zwart gemengd. De kleur is dan wat bruiner geworden. 6 / 8
- Om wat minder schreeuwende compositie te maken - Gebruik indien gewenst wel enkele blikvangers omdat wanneer je gebruik maakt van alleen vertroebelde of pasteltinten het geheel wat spanningsloos kan worden Enkele praktische voorbeelden De gegeven voorbeelden zijn puur schematisch om duidelijk te maken wat het effect is van bepaalde kleurencombinaties. Een element kan in principe van alles zijn zoals een plant, bloem, verharding, schutting etc. Als je bijvoorbeeld een rood element tussen- of voor een blauw element zet dan springt het rood er uit. Het warme rood steekt mooi af tegen het blauw. Maar pas op dat je niet je hele tuin in deze kleur verhouding gaat uitwerken. Mits je natuurlijk van een koele uitstraling houdt. Zet je het rode element nu tussen- of voor zijn complementaire groene vrienden dan zou volgens de theorie deze 2 kleuren ruzie met elkaar moeten krijgen. En natuurlijk is dat ook gedeeltelijk waar. Kleur je tuin maar eens in deze kleuren. Geen gezicht, het vloekt met elkaar. Maar zo sporadisch gebruikt met een goede motivatie. Doen zou ik zeggen. Plaatsen we nu het rode element tussen- of voor zijn gele soortgenoten dan merk je dat rood nog steeds tegen het gele afsteekt. Volgens de theorie is rood en geel oranje. Door nu de gele elementen om- en om oranje te maken wordt het rode al wat meer teruggedrongen. Het wordt zachter, minder fel. Maken we nu alle elementen rondom het rode element oranje dan merk je dat het rode element veel minder op je afkomt dan in het eerste voorbeeld. Contrasten staan niet op zichzelf. Ze kunnen namelijk in allerlei combinaties met elkaar 7 / 8
voorkomen. Een kwaliteitscontrast gaat bijvoorbeeld prima samen met een warm-koud contrast en een licht-donker contrast. Zie hiervoor het schematische voorbeeld. Het lichtblauwe zijn bijvoorbeeld lage blauw bloeiende eenjarige planten Het rode en roze zijn bijvoorbeeld tulpen die boven de blauwe eenjarige bloemen uitsteken. Kwaliteitscontrast: - een heldere en zuivere kleur zoals bijvoorbeeld rood contrasteert met de wat meer vertroebelde kleur zoals lichtblauw. Warm-koud contrast: - de warme tinten van rood komen naar voren ten opzichte van het koude lichtblauw en roze Licht-donker contrast: - het roze tegen het rode Door het toepassen van kleurverhoudingen en kleurcontrasten in relatie tot materiaalkeuze en plaatsing van de elementen in een ruimte krijg je zeker een opvallend en doordacht resultaat. Makkelijk is het zeker niet maar zoals gesteld is de mens van nature al zo voorgeprogrammeerd dat we gevoelsmatig al de juiste keuzes maken en ook nog eens in de juiste verhouding. Maar misschien is het doen nog belangrijker dan het helemaal uitkristalliseren waarom we iets doen. Dat geld zeker voor de tuin. En voldoet je kleurenpallet niet aan je verwachtingen dan heb je altijd nog de kans om het volgende tuinseizoen net weer even anders te doen. 8 / 8