1 De Bijbel open 2013 4 (26-01) We bespreken vandaag een vraag over de tweede brief van Paulus aan Timotheüs. In hoofdstuk 3 beschrijft Paulus hoe mensen leven in de laatste dagen. Een van de dingen is dat er dan mensen zijn die zich heel godsdienstig voordoen, maar ze menen het niet. Het is een schijn godsdienst. Wie goed kijkt ziet bij hen allerlei zonden, zoals hoogmoed, geldzucht en noem maar op. Timotheüs komt met zulke mensen in aanraking en Paulus waarschuwt hem er voor. Deze mensen lijken op twee personen uit het verleden, namelijk een zekere Jannes en Jambres. Dat brengt ons bij de vraag wie deze mensen zijn geweest en wat er voor kwalijks er in hun optreden was en hoe Timotheüs daarmee moet omgaan. Paulus schrijft in dit bijbelgedeelte dus aan Timotheüs, die hij zijn geestelijke zoon noemt. Hij zelf zit in de gevangenis in Rome en heeft het moeilijk. Paulus is ook maar een mens, die worstelt met de tegenslagen die hij meemaakt. Hij weet dat zijn levenseinde nadert en voelt zich eenzaam en verlaten van mensen en vrienden. Hij vraagt aan Timotheüs om als het kan zo gauw mogelijk naar hem toe te komen. Daar heeft hij steun aan. Timotheüs zelf is, zoals bekend, de jonge leider van de christelijke gemeente in Efeze. Ook hij heeft het moeilijk, maar dat zijn weer heel andere moeilijkheden dan van zijn geestelijke vader Paulus. Zijn gemeenteleden zijn in de war geraakt door vreemde mensen die de gemeente zijn binnengedrongen en die hen aftrekken van het evangelie van de Here Jezus. Het gaat hier vermoedelijk om een stroming die we de gnostiek noemen. Een richting die een soort diepe geestelijke kennis propageert, en het gewone aardse leven van geen belang vindt. Sommigen leven heel ascetisch, maar anderen juist heel losbandig. Het maakt immers niet uit hoe je het gewone dagelijkse leidt. Het enige echte leven is het hogere geestelijke leven, wat je van binnen beleeft. Ja, daar kunnen ze heel wat indrukwekkende dingen over vertellen. Maar Paulus zegt: Timotheüs, laat je er niet door van de wijs brengen, want het lijkt wel veel, maar het stelt niets voor. Het lijkt waar, maar het is schijn. Kijk uit met die mensen, want ze hebben een verborgen agenda. Let er maar eens op hoe ze te werk gaan. Ze infiltreren de huizen van bepaalde vrouwen, Paulus noemt hen vrouwtjes. Daar bedoelt hij een bepaald type vrouwen mee, die
2 ontvankelijk zijn voor laat ik maar zeggen geestelijk macho gedrag. Ze bewonderen die mensen met hun diepzinnige en indrukwekkende verhalen over kennis en bijzondere bevindingen. En dat is precies hun bedoeling. Want aan het eind blijkt waar het hen om te doen is: geld. Het doet me denken aan vroeger, dat er wel eens bepaalde mensen aan de deur kwamen met oude schrijvers. De meesten waren integer en van goede bedoelingen. Maar er zaten er ook anderen tussen. Die zeiden: moedertje, dit zijn zulke kostelijke boekjes, die zijn echt onmisbaar voor je bekering. Als je ze niet koopt, zal het nog tegen je getuigen. En bepaalde mensen kochten ze en de veel te hoge prijs stak zo n verkoper in zijn zak. Met dit soort mensen had Timotheüs dus te maken. Paulus waarschuwt hem er voor. Goed, in dit verband vallen dan die namen van Jannes en Jambres. Die dwaalgeesten in Efeze lijken op hen. Maar wie zijn Jannes en Jambres? In de bijbel komen hun namen verder niet voor, maar uit Joodse bronnen weten we dat het gaat om de tovenaars of de magiërs in het oude Egypte. Dat brengt ons naar het moment in Exodus 7, dat Mozes en Aaron naar de farao in Egypte gaan om hem te zeggen dat hij het volk Israel moet laten gaan. Dan werpt Aaron zijn staf op de grond en die staf verandert in een slang. Dat is om de farao te laten zien dat Mozes echt door God gezonden is. Maar dan roept de farao zijn godsdienstige adviseurs, en dat zijn deze Jannes en Jambres. Die doen Aaron na. Ze gooien hun staf ook op de grond en die verandert ook in een slang. Dat doen ze in de naam van hun afgoden. Je zou het een vorm van antiek occultisme kunnen noemen. De werken van de duisternis, in opdracht van de vorst van de duisternis. Waar het dan om gaat is dat Jannes en Jambres Mozes en Aaron nadoen. Hun gedrag is imitatie gedrag, ook in de betekenis dat het heel veel lijkt, maar het stelt niets voor. Dat blijkt al meteen als de slang van Aaron hun slang verslindt. En later bij de plaag van de zweren komen ze helemaal openbaar, want dan vergaan ze zelf door de zweren. In de joodse traditie wordt meer over hen geschreven. Zo is er een verhaal dat zij met Israel meegereisd zijn uit Egypte en dat zij het brein achter de zonde met het gouden kalf geweest zijn. Maar wat is nu het eigene van hun zonde? Ze doen Mozes en Aaron na. Dat wil zeggen ze claimen de waarheid en stellen daarmee het optreden van Mozes en Aaron voor als bedrog. Niet wat de God van Israel zegt en
3 wil, maar wat hun goden zeggen en willen is waar. Zo wordt hun hoogmoed zichtbaar. Naïeve mensen zijn er diep van onder de indruk en zeggen: zo, dat is wel heel bijzonder zeg, wat die Jannes en Jambres doen. Maar kijk uit, het is schijn. Want ze doen net alsof hun gedrag het optreden van de farao rechtvaardigt, nl. dat hij Israel terecht verdrukt als slaven. En dat ze het goede zoeken voor hun volk van Egypte. Maar wacht maar eens af. Op een gegeven moment, bij de zesde plaag blijkt dat ze helemaal niet het goede voor hun volk zoeken want het eindigt er mee dat hun volk in de grootste ellende terecht komt. Hun optreden heeft een schijn van waarheid. Ondertussen maken ze God tot een leugenaar en storten ze hun medemensen in het ongeluk. Terug naar Efeze. Paulus zegt tegen Timotheüs: die mensen in jouw gemeente die zo n indruk maken, lijken als twee druppels water op Jannes en Jambres. Ze hebben dezelfde praktijken in een eigentijds jasje. Ze stellen zich op tegen Timotheüs en ze zeggen: kom naar ons, wij hebben de waarheid. Timotheüs, dat broekje daar, ach, dat stelt niets voor. Die heeft het maar over Jezus en dat je Hem aanneemt als je Redder. Acht wat stelt dat eigenlijk voor. Neen, dan wij, wij kunnen je wel iets anders laten zien. Paulus zegt: kijk uit, want ze hebben een schijn van waarheid. Het lijkt waar, maar het is imitatie. Het gaat hun helemaal niet om het welzijn van hun medemens. Dat beweren ze wel, maar dat is helemaal niet zo. Het is hen alleen maar om hun eigen ik en eigen eer begonnen en naïeve mensen, die niet zo evenwichtig zijn weten ze te vinden, ze betoveren hen en laten ze met een lege portemonnaie achter. Wanneer ik dit zo lees en hoor, dan denk ik, wat is dit allemaal actueel. Paulus heeft het hier over de laatste dagen (vers 1). Dat is de tijd sinds Pinksteren. De tijd waarin ook Timotheüs leefde en ook wij. Een tijd waarin een bepaalde ontwikkeling zit. Ook een ontwikkeling in het kwaad, ook het kwaad van dit bijbelgedeelte. Ook vandaag zijn er de Jannes en Jambres. In een hedendaags jasje, maar het principe is onveranderd. Hier raken we aan het hele gebied van het occultisme, wat vandaag zoveel opgeld doet. Waar God uit de samenleving verdwijnt, wordt de leegte opgevuld met demonische machten. En velen zijn er van in de greep. Vooral mensen die psychisch niet zo sterk zijn worden er door betoverd, net als in Egypte, net als in de gemeente van Timotheüs. Ik moet denken aan het optreden destijds van Jomanda, die beweerde in
4 verbinding te staan met hogere, ik denk diepere, machten die haar in staat stelden om mensen te helpen. Velen hingen haar aan. Maar ze stonden uiteindelijk in de kou. Het leek een alternatief voor het geloof in de Here Jezus, maar het was imitatie, schijn. Ze konden het weten, maar het ging tegen beter weten in. Paulus heeft hier zelf ook heel wat mee te stellen gehad. We lezen er herhaaldelijk over in het boek Handelingen. Maar hier moet ik nog iets zeggen. Dat imitatiegedrag kan ook op een vrome manier plaats vinden. Er zijn telkens weer bepaalde geesten die de gemeente binnendringen, die opzien baren. Het gaat altijd op dezelfde manier. Ze zeggen: wat er hier gepredikt en geloofd wordt, is veel te gewoon. Het gaat alleen maar over Jezus, dat je in Hem gelooft en dat je behouden wordt. Maar dat is veel te mager. Er is zoveel meer. Dan wij: zal ik je eens vertellen wat ik allemaal heb beleefd. De Heilige Geest heeft me hele bijzondere dingen doen zien. Dan hoor je nog eens wat anders. En zo zetten ze zich zelf op een voetstuk en anderen zijn er diep van onder de indruk. Er is niets nieuws onder de zon. Ondertussen staat niet de Here Jezus en zijn zondaarsliefde meer in het middelpunt, maar de mens en zijn zogenaamde diepe kennis en ervaringen. Jannes en Jambres in een eigentijds jasje. Kijk uit Timotheüs, want het gaat hen niet om de ander, maar om zichzelf. Ja, kijk uit Timotheüs, zegt Paulus. Maar hoe moet Timotheüs dat doen? Hij moet die mensen geen ruimte geven, ook geen een vinger, want dan nemen ze de hele hand. En hij moet ze ook zo weinig mogelijk aandacht schenken, want een afgod is niets. Wat Timotheüs moet doen is het evangelie van de Here prediken en anders niet. Hij moet niets anders doen dan de naam van Jezus centraal stellen. Want waar de naam van Jezus centraal staat, daar komt de on-waarheid aan het licht. Daar kunnen de namaak apostelen niet tegen op. Daar spreken ze wel denigrerend over, maar in wezen zijn ze er bang voor. En wacht het maar eens af, hoe het met hen afloopt. Vroeg of laat komen hun eigen bedoelingen aan het licht, net zoals dat bij Jannes en Jambres het geval was. Ik denk dat dit gedeelte van vanmorgen ons veel te zeggen heeft. Wat zijn wij vaak vatbaar voor het bijzondere, het indrukwekkende. Wat vestigen we ons betrouwen vaak op geestelijke prinsen, terwijl Psalm 146 ons leert dat we dat niet moeten doen. Wat moeten we doen?
Paulus geeft ons een helder advies in 3: 14: Timotheüs blijf u echter bij wat u geleerd hebt en waarvan u verzekerd bent, omdat u weet van wie het geleerd heb. Men andere woorden: blijf bij Jezus, bij Hem alleen. Hij is alles. 5