Operatie aan de endeldarm

Operatie aan de endeldarm Uw behandelend arts heeft met u een operatie aan de endeldarm afgesproken. Binnenkort wordt u opgenomen in het Havenziekenhuis. In deze folder leest u wat er op de afdeling gebeurt en hoe u zelf een bijdrage kan leveren aan een voorspoedig herstel. Deze folder geeft u ook informatie over de operatie aan de endeldarm, waarbij mogelijk sprake is van een kwaadaardige tumor. Doel operatie De chirurg heeft bij u mogelijk een 'rectumcarcinoom' vastgesteld. Dat wil zeggen dat er sprake is van een kwaadaardige tumor in uw endeldarm. De endeldarm is het laatste deel van uw dikke darm. Dit gedeelte dient als reservoir voor de darminhoud. Deze darminhoud verlaat als ontlasting uw lichaam. Door deze operatie neemt de chirurg de tumor met de bijbehorende lymfeklieren uit uw buik. Vaak wordt de tumor voor de operatie bestraald. Dit heet radiotherapie. Soms gebeurt dit in combinatie met medicijnen, zogenaamde chemotherapie. Havenziekenhuis en Instituut voor Tropische Ziekten B.V. is een dochteronderneming van

Voorbereiding op de operatie Voor een goed verloop van uw operatie en herstel, is het belangrijk dat u de volgende maatregelen in acht neemt. Wellicht is niet alle informatie op uw situatie van toepassing. Voeding Bij alle patiënten die een afspraak krijgen voor een darmoperatie, wordt in het eerste gesprek de voedingstoestand geïnventariseerd. Het is belangrijk dat u in een zo goed mogelijke voedingstoestand naar de operatie gaat. Bij een slechte voedingstoestand of onbedoeld gewichtsverlies wordt de diëtist in consult gevraagd. Zij zal contact met u opnemen om de voeding door te nemen en adviezen en/of aanvullende voeding te starten voor de operatie. Medicijnen Als u bloedverdunners gebruikt (aspirines, plavix, sintrom/acenocoumarol, marcoumar, fenprocoumon), dan moet u dit melden aan de arts. Eventueel moet u met de medicatie stoppen. Dit overlegt de arts met u. Pre-operatieve poli Voordat u geopereerd wordt, krijgt u een afspraak op de Pre-operatieve Poli. Hier heeft u een gesprek met de verpleegkundig specialist. Wond-incontinentie-stomaconsulente (WIS-verpleegkundige) Voor uw operatie heeft u nog een gesprek met de WIS-verpleegkundige voor extra informatie en uitleg. Als de mogelijkheid bestaat dat er een (tijdelijk) stoma wordt aangelegd, krijgt u tijdens dit gesprek de informatie hierover. Verderop in deze folder staat hier meer informatie over. De opnamedag Als de mogelijkheid bestaat dat er een stoma wordt aangelegd, zal de WISverpleegkundige samen met u de voorkeursplaats van een (eventueel ) stoma bepalen. www.havenziekenhuis.nl - 2 van 14 - Operatie aan de endeldarm

Soms wordt er door uw chirurg bepaald dat uw darmen voor de operatie leeggemaakt moeten worden. Dit kan op verschillende manieren gebeuren: - Uw darm kan leeggemaakt worden door een klysma. Hierbij wordt via de anus een slangetje in uw darm gebracht met vloeistof. - U drinkt twee liter laxerende vloeistof (moviprep), zodat uw dikke darm volledig wordt gereinigd. Wanneer uw voorbereiding bestaat uit het drinken van moviprep, zult u een infuus aangesloten krijgen om het vocht dat u verliest (diarree) aan te vullen. Welke methode voor u van toepassing is wordt door de chirurg bepaald. Tenzij u van uw arts of verpleegkundige andere voorschriften heeft gekregen, gelden op de dag van uw operatie de volgende dieetvoorschriften: - Tot zes uur voor uw operatie mag u normaal eten en drinken. - Tot twee uur voor de operatie mag u nog helder drinken, zoals thee, water, zwarte koffie (eventueel met suiker, géén melkpoeder), aanmaaklimonade en appelsap. LET OP: u mag geen melkproducten drinken! - Geadviseerd wordt tot 2 uur voor de operatie een koolhydraatrijke heldere drank te drinken zoals een glas roosvicee (aanmaaklimonade) of appelsap. Dit heeft een positief effect op het herstel na de operatie. LET OP: heeft u diabetes dan is koolhydraatrijk drinken niet geschikt voor u. Operatie Bij de operatie wordt de tumor met voldoende marge samen met de bijbehorende lymfeklieren verwijderd. Wanneer dit mogelijk is, hecht de chirurg de twee uiteinden van de dikke darm weer aan elkaar. Dit is alleen mogelijk als de tumor niet te dicht bij uw anus zit. Er moet namelijk genoeg gezonde endeldarm overblijven om de verbinding te kunnen maken. Als de tumor te dicht bij uw anus zit, dan wordt uw endeldarm inclusief uw anus verwijderd. Dit wordt een 'rectumamputatie' genoemd. Bij een rectumamputatie is het onvermijdelijk dat een blijvend stoma wordt aangelegd. Het stoma zit meestal linksonder in de buik. Doordat ook uw anus wordt verwijderd, heeft u na de operatie een wond in uw bilnaad. Deze wond kan in de eerste periode na uw operatie pijnlijke ongemakken opleveren bij het zitten. Het kan enige tijd duren voordat deze wond is genezen. www.havenziekenhuis.nl - 3 van 14 - Operatie aan de endeldarm

Tijdens de operatie verwijdert de chirurg ook het omliggende vetweefsel met daarin de lymfeklieren. Hierdoor wordt de kans op terugkeer van de tumor zo klein mogelijk gemaakt. Achter dit vetweefsel liggen de zenuwen die zorgen voor een aantal seksuele functies en urineblaasfuncties. Uiteraard probeert de chirurg deze zenuwen zoveel mogelijk te sparen, maar soms is het niet te vermijden dat de zenuwen naar uw blaas en geslachtsorganen beschadigd raken. Hierdoor kunnen plasproblemen optreden en bij mannen impotentie. Deze stoornissen kunnen van tijdelijke of van blijvende aard zijn. Bespreek deze gevolgen met uw arts, zodat hij u adviezen kan geven en eventueel kan doorverwijzen naar andere specialisten. Kijkoperatie Bij een kijkoperatie worden, via kleine sneetjes (0,5 1 cm) in uw buikwand, instrumenten en een camera naar binnen gebracht. Het camerabeeld is in de operatiekamer op verschillende schermen te zien en sterk vergroot. Hierdoor is het operatiegebied van dichtbij te bekijken. Tevens wordt uw buik opgeblazen met lucht om werkruimte te creëren. Deze methode is echter niet voor iedere patiënt geschikt. Redenen waarom soms een kijkoperatie niet kan plaatsvinden, zijn onder andere: - ernstig overgewicht; - eerdere operaties in uw buik, waarbij ernstige en uitgebreide verklevingen zijn gevormd; - eventuele aandoeningen van hart en longen. De voordelen van kijkoperaties kunnen groot zijn. - minder bloedverlies tijdens de operatie; - minder pijn na de operatie; - sneller herstel dus sneller naar huis. In het Havenziekenhuis is uitgebreide ervaring met deze manier van opereren. Traditionele (open) operatie Als een kijkoperatie niet mogelijk blijkt te zijn, wordt u op de traditionele manier geopereerd. Deze manier van opereren is nog steeds een goede operatie, waarbij de kanker even goed verwijderd kan worden. Stoma www.havenziekenhuis.nl - 4 van 14 - Operatie aan de endeldarm

Uit veiligheidsoogpunt wordt soms een tijdelijk stoma aangelegd. Een stoma is een kunstmatige uitgang in de huid van uw buik waardoor de ontlasting wordt afgevoerd. Omdat deze uitgang geen kringspier heeft, heeft u geen controle over uw ontlasting. Uw ontlasting komt terecht in een opvangzakje dat rond uw stoma is aangebracht. Een stoma kan tijdelijk of permanent zijn. Uw chirurg zal dit voor de operatie met u bespreken. De aanleg van een tijdelijk stoma stroomopwaarts van een darmaansluiting geeft uw nieuw gemaakte dikke darm aansluiting (anastomose) de tijd om te genezen, zonder dat er ontlasting langs komt. Het tijdelijk stoma wordt soms op de dunne darm geplaatst en soms halverwege de dikke darm. Er wordt een klein stukje van de darm naar buiten geleid, geopend en vastgehecht aan uw buik. De plaats van het tijdelijk stoma kan rechtsonder of linksonder op uw buik zijn. De verpleegkundige zal dit met u bespreken. Mogelijke complicaties Geen enkele operatie is zonder risico s. Zo is er ook bij een operatie aan de dikke darm de kans op complicaties aanwezig, zoals naadlekkage, trombose, longontsteking, infectie of nabloeding. Als er complicaties optreden, duurt uw verblijf in het ziekenhuis langer en is soms een tweede operatie noodzakelijk. Meer informatie over de belangrijkste complicaties na een dikke darmoperatie vindt u hieronder. Naadlekkage Als de twee uiteinden van uw dikke darm aan elkaar worden gehecht, kan een lekkage van de naad optreden. De inhoud van de darm lekt hierbij weg in de buik en leidt tot een ernstige buikvliesontsteking waardoor u zeer ziek kan worden. Er volgt dan een spoedoperatie waarbij meestal een stoma wordt aangelegd en u na de operatie nog langere tijd ernstig ziek kan zijn. De symptomen van naadlekkage kunnen zijn: - een bolle buik; - misselijkheid en braken; - koorts; - buikpijn; - ernstig ziek zijn. Wondinfectie www.havenziekenhuis.nl - 5 van 14 - Operatie aan de endeldarm

Een wondinfectie is een ontsteking van de huid op de plaats van de hechtingen. De symptomen zijn roodheid van de huid of lekken van wondvocht. Bij een wondinfectie worden soms de hechtingen verwijderd, zodat het onderhuids ontstoken wondvocht (pus) ontlast en uitgespoeld kan worden. Meestal zijn antibiotica hierbij niet nodig. Na de operatie Om uw herstel na de operatie te bespoedigen, kan het zijn dat u in aanmerking komt voor deelname aan het 'sneller-beter herstel programma', ook wel bekend als het ERAS protocol (Enhanced Recovery After Surgery). Het doel van dit herstelprogramma is om u zo snel mogelijk weer op uw niveau en conditie van voor de operatie te brengen. U draagt hierbij zelf in belangrijke mate bij aan uw herstel. Dit doet u door, zo mogelijk, zo snel mogelijk weer normaal te eten en drinken en uit bed te komen en te lopen. Direct na de operatie bent u door een aantal slangen verbonden met apparaten, zoals; - één of twee infusen voor vochttoediening; - dun slangetje in uw rug voor pijnbestrijding; - eventueel drain in uw buik voor afvoer van wondvocht; - blaaskatheter voor afloop van urine; - soms een slang (sonde) door uw neus, die via de slokdarm in de maag ligt en ervoor zorgt dat overtollig maagsap wordt afgezogen; - zuurstof slangetje. Afhankelijk van uw herstel worden deze slangen weer verwijderd. Wanneer u weer helemaal van de operatie hersteld zal zijn, is moeilijk aan te geven. Dit hangt af van de grootte van uw operatie, de wijze van opereren en hoe snel u herstelt. Eten en drinken Indien u geen maagsonde heeft na de operatie, bij terugkomst op de verpleegafdeling, krijgt u een glas water. Misselijkheid is de enige reden om niet te drinken. Daarom krijgt u aan het einde van de operatie uit voorzorg een middel tegen misselijkheid. Indien u nog misselijk bent, verzoeken we u om dit aan te geven. Voeding wordt na de operatie op advies van de arts uitgebreid. In de ideale situatie ziet de voeding na de operatie er als volgt uit: www.havenziekenhuis.nl - 6 van 14 - Operatie aan de endeldarm

Dag van de operatie: - Minimaal ½ liter drinken; - s Avonds krijgt u een vloeibare maaltijd aangeboden. Dag 1 na de operatie: - Vloeibare voeding met als aanvulling 2 keer per dag aanvullende drinkvoeding (Nutridrink compact proteïn). De drinkvoeding is eiwitrijk en zorgt voor een zo goed mogelijk herstel na de operatie. - s Avonds krijgt u een broodmaaltijd aangeboden. De dagen daarna: - Normale voeding (wensdieet); - 2 maal daags aanvullende drinkvoeding (Nutridrink compact proteïn); - In deze dagen komt de diëtist bij u langs om in samenspraak met u te bekijken hoe lang en in welke hoeveelheid u met de drinkvoeding door moet gaan. Daarnaast moet u 3 keer daags kauwgom kauwen en krijgt u tabletten om de darmwerking te bevorderen. Beweging Bewegen is van zeer groot belang na een operatie aan de darmen. Het voorkomt allerlei vervelende complicaties die uw herstel kunnen vertragen. Bewegen kan: - trombose voorkomen; - verlies van spierkracht tegen gaan; - uw ademhaling verdiepen en daardoor luchtweginfecties voorkomen en de wond sneller laten genezen. Na de operatie start u zo snel mogelijk met bewegen (mobilisatie). De avond van uw operatie wordt er al een begin gemaakt met bewegen doordat u op de rand van het bed mag komen zitten. De verpleegkundige kan hierbij helpen. De dag na de operatie is het de bedoeling dat u 3 keer op een dag uit bed komt. Wij adviseren dat te doen op momenten van de zelfzorg en van de maaltijden. Zo komt u meteen weer in een persoonlijk ritme terecht. De dagen die volgen is het de bedoeling dat u deze 3 momenten uitbreidt tot minimaal ongeveer 3 keer 2 uur op een dag. www.havenziekenhuis.nl - 7 van 14 - Operatie aan de endeldarm

Snel herstel Het streven van het ERAS-protocol is zo spoedig mogelijk herstel. Dit houdt onder andere in dat u na uw operatie zo spoedig mogelijk: - weer normaal eet; - met ondersteuning van verpleging uit bed komt; - pijnbestrijding op maat' toegediend krijgt. Hiervoor is een vast schema gemaakt: afhankelijk van uw situatie en lichamelijke toestand, wordt per dag bepaald of dit haalbaar is. De verpleegkundigen vertellen u daar meer over. Als alles goed gaat, kunt u binnen zeven tot tien dagen na de operatie het ziekenhuis verlaten. Bij een kijkoperatie is het herstel vaak sneller. Tijdens uw verblijf in het ziekenhuis kunt u een dagboekje invullen, zodat u weet wat u gegeten en gedronken heeft en hoeveel momenten u gemobiliseerd heeft. Het dient als richtlijn waardoor een spoedig herstel wordt bevorderd. Achter in de folder vindt u een voorbeeld dagboekje. Intensive Care Soms gaat u na de operatie naar de Intensive Care (IC). Dit is dan vaak voor één nacht, tenzij de IC-arts in overleg met uw chirurg, anders beslist. Op deze afdeling kunnen uw lichaamsfuncties beter worden bewaakt dan op de verpleegafdeling. Als opname op de Intensive Care niet nodig is, gaat u na de operatie gewoon weer naar uw eigen kamer. Ontslag U mag vanaf de derde dag na de operatie naar huis, wanneer: - uw darm normaal functioneert; - u voldoende normale voeding verdraagt; - de pijn onder controle is; - u weer voldoende mobiel bent. De definitieve beslissing of u naar huis mag, neemt uw chirurg in overleg met u. In principe is thuis, als u voor de operatie zelfstandig functioneerde, geen extra zorg nodig. Denkt u al voor de opname na of u thuis hulp nodig heeft na de operatie en wie u weer op komt halen wanneer u naar huis kan? Dit kunt u tijdens het opnamegesprek al doorgeven aan de verpleegkundige. Het herstel na een darmoperatie verloopt in het begin snel, maar het kan www.havenziekenhuis.nl - 8 van 14 - Operatie aan de endeldarm

drie tot zes maanden duren totdat u zich volledig hersteld voelt. U mag alles doen. Let wel goed op signalen van het lichaam. Bij pijn of buitensporige vermoeidheid, heeft u teveel gedaan. Uitslag Bij uw ontslag krijgt u een afspraak mee voor controle op de polikliniek Chirurgie. Tijdens deze afspraak hoort u de uitslag van het weefselonderzoek en uw eventuele nabehandeling. Aangezien het weefselonderzoek ongeveer tien werkdagen duurt, wordt deze afspraak meestal één tot twee weken na de operatie gepland. Het is verstandig om iemand mee te nemen naar dit gesprek. Psychosociale ondersteuning Ziek-zijn is voor ieder mens een ingrijpend gebeuren. De fase van onderzoeken, zowel klinisch als poliklinisch, kan belastend voor u zijn. Het wachten op uitslagen is veelal een periode van onzekerheid en spanning. De confrontatie met de diagnose, in de poliklinische of klinische fase, kan tot emotionele reacties leiden. Behandeling in het ziekenhuis kan ingrijpend zijn in uw leven, maar ook in dat van uw naasten. Over en weer kan er zorg zijn om elkaar en over de gevolgen van het ziek-zijn voor het dagelijks leven. Een ieder staat voor de opgave om op eigen wijze een weg te vinden in deze nieuwe situatie. Het medisch maatschappelijk werk kan u en uw naasten hierbij behulpzaam zijn. U kunt het medisch maatschappelijk werk inschakelen via uw behandelend arts of de verpleegkundige. Ook kunt u zelf bellen naar het algemene nummer van het Havenziekenhuis (010-404 33 00) en vragen naar het medisch maatschappelijk werk om een afspraak te maken. Hierna volgt een intakegesprek waarin uw hulpvraag besproken wordt. www.havenziekenhuis.nl - 9 van 14 - Operatie aan de endeldarm

Leefregels Het is normaal dat de operatiewond nog enige tijd gevoelig is en dat de buik enigszins is opgezet. Ook kan uw ontlasting nog onregelmatig zijn. U kunt zich thuis het beste aan de volgende richtlijnen houden: - Dieet: u kunt thuis normaal eten. Het is verstandig om veel te drinken (1,5 2 liter per dag). - Medicijnen: zo nodig gebruikt u pijnstillers. - Douchen: vanaf de tweede dag na de operatie mag u normaal douchen. Tot de controleafspraak mag u niet in bad of zwemmen. - Beweging: zorg voor voldoende lichaamsbeweging. Dagelijks wandelen is goed voor uw herstel. Traplopen is toegestaan. De eerste weken mag u geen zware voorwerpen tillen - Autorijden: zodra u zich daartoe in staat voelt, mag u weer autorijden. - Werken: wanneer u kunt werken, hangt af van het soort werk dat u verricht. Meestal kunt u na enkele weken weer aan het werk. Overleg dit met de chirurg en bedrijfsarts. Neem contact op met het ziekenhuis wanneer u merkt dat u een pijnlijke gespannen buik heeft, veel moet braken of wanneer u koorts heeft. Vragen Als zich thuis complicaties voordoen, neemt u dan bij voorkeur contact op met uw behandelend specialist, te bereiken via de polikliniek Chirurgie. Het telefoonnummer is 010-404 33 80. Bij acute problemen kunt u contact opnemen met de Spoedeisende Hulp, bereikbaar op telefoonnummer 010-404 33 00. www.havenziekenhuis.nl - 10 van 14 - Operatie aan de endeldarm

Voorbeeld dagboekje Dag:... www.havenziekenhuis.nl - 11 van 14 - Operatie aan de endeldarm

Dag:... www.havenziekenhuis.nl - 12 van 14 - Operatie aan de endeldarm

Dag:... www.havenziekenhuis.nl - 13 van 14 - Operatie aan de endeldarm

Wat is uw mening? Het Havenziekenhuis wil haar patiënten goede zorg mét persoonlijke aandacht bieden. Als u tevreden bent over onze zorg, dan horen we het graag. Maar ook ideeën voor verbetering van onze zorg en service zijn van harte welkom. U kunt uw suggesties doorgeven via onze website www.havenziekenhuis.nl bij 'patiënten' of uw mening delen via www.zorgkaartnederland.nl Vragen Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen, dan kunt u deze stellen aan uw medisch specialist via ons algemene telefoonnnummer 010-404 33 00. Afspraak afzeggen of wijzigen Bent u onverwacht verhinderd? Laat u dit dan zo spoedig mogelijk aan ons weten. Een andere patiënt kan dan wellicht eerder worden geholpen. Meer informatie Voor meer informatie kunt u kijken op www.havenziekenhuis.nl Deze folder is met de grootste zorg samengesteld. Het betreft algemene informatie waaraan geen rechten kunnen worden ontleend. Havenziekenhuis 121323 CHIR/16/01/folder endeldarm operatie POSTADRES Postbus 70031 3000 LN Rotterdam www.havenziekenhuis.nl Telefoon & fax 010-404 33 00 010-412 15 17 HOOFDLOCATIE buitenpolikliniek krimpen Haringvliet 2 Patrijzenstraat 59 Rotterdam Krimpen aan den IJssel - 14 van 14 - Operatie aan de endeldarm