Zorg voor meer differentiatie Vitaliteit Verblijfsrecreatie Zeeland Managementsamenvatting 11 september 2015
Aanleiding Waarom dit onderzoek? Speerpuntsector. De provincie Zeeland heeft in haar Economische Agenda 2013-2015 de vrijetijdssector als één van de speerpuntsectoren benoemd. Deze stuwende sector zorgt in Zeeland voor veel werkgelegenheid. Het beleid van de provincie is erop gericht dat de concurrentiepositie van Zeeland als toeristische bestemming wordt versterkt en dat het bestedingsniveau en de werkgelegenheid van het toerisme groeit. Sociaaleconomisch sterke sector vitaal houden. Om de verblijfsrecreatiesector als onderdeel van de vrijetijdssector te faciliteren en stimuleren in het verder toekomstgericht worden is inzicht nodig in de vitaliteit van de sector in Zeeland. Daarom heeft de Provincie het initiatief genomen om onderzoek te laten uitvoeren naar het economisch functioneren van de verblijfsrecreatiesector in Zeeland. Om vervolgens oplossingen te ontwikkelen om de sector op lange termijn vitaal te houden vanuit een gezamenlijke opgave van provincie, gemeenten en belanghebbenden. Slimme groei. Het is goed dat de provincie dit initiatief neemt. Slimme groei van de sector is van belang. Het is geen automatisme dat de toeristische sector in 2025 vitaal is. Uit het vitaliteitsonderzoek van ZKA blijkt namelijk dat de sector in een nieuw tijdperk is aanbeland. Vitale bedrijven ontwikkelen in rap tempo. Niet vitale bedrijven vallen hard terug. De verschillen in Zeeland tussen beide categorieën bedrijven worden steeds groter. Concreet: in Zeeland wordt 47% van de recreatiebedrijven professioneel gerund; er is perspectief en kwaliteit. Daarnaast is een grote categorie bedrijven die beheersmatig wordt gerund: traditioneel en weinig professioneel. Tevens is er een grote categorie (tenminste 30%) die feitelijk geen recreatieve toekomst heeft maar nog wel blijft bestaan. Deze categorie ondermijnt de economische vitaliteit van de verblijfsrecreatie. Doordat de provincie nu dit initiatief neemt kan een fundament onder de verblijfsrecreatiesector gelegd worden. 2
Essentie van het advies Zorg voor meer differentiatie in het aanbod en ontwikkel samen met bedrijven een transformatie- en exit-strategie De weg van differentiatie. Het gaat goed met verblijfsrecreatie in Zeeland. Het overgrote deel van de Zeeuwse verblijfsrecreatiesector is vitaal. Het paradoxale van deze conclusie is dat er een gevaar bestaat dat er teveel van het hetzelfde aan het ontstaan is. Teveel van hetzelfde leidt tot een gebrek aan onderscheidend aanbod. Meer onderscheidend aanbod zou de rode draad van uw beleid moeten zijn: 1. Stimuleer differentiatie aan de kust door het opstellen van een kustvisie en door nieuwe toetreders te verleiden om met risicodragend kapitaal te investeren infamiliebedrijven. 2. Stimuleer innovatie in de regio binnenwater door ontwikkeling van waterbelevingsconcepten. 3. Focus via versterking van ondernemersvaardigheden op optimalisatie in het binnenland. De weg van transformatie en exit. Tegelijk is er niet vitaal aanbod (tenminste 18% van de Zeeuwse capaciteit / 47% van de bedrijven) en gaan 600 campingplaatsen en bijna 1.400 bungalows het contact met de markt verliezen tot 2020. Deze categorie bedrijven verkeert in een neergaande spiraal. Zonder actief beleid gaat dit gepaard met negatieve maatschappelijke effecten als verpaupering en imagoschade. Op basis van deze realiteit zou de overheid (Provincie/gemeente) hierin gebiedsgericht kunnen begeleiden. Van belang is dat gemeenten en ondernemers individueel met elkaar in gesprek komen over de toekomstige ambities. 3
Regio-indeling Het onderzoek is waar mogelijk gedifferentieerd op basis van de regio-indeling: kust, binnenwater (deltawater) en binnenland De regio-indeling Voor een goed beeld van de verblijfsrecreatiesector van Zeeland is onderscheid gemaakt naar de regio s: kust, binnenwater (deltawater) en binnenland. Dit betreft een indeling die vraaggericht is; gasten kiezen (al dan niet bewust) voor verblijfslocaties aan zee of meer in het binnenland. Daarnaast blijkt uit het onderzoek dat de verblijfsrecreatiesector per regio verschillend functioneert en dat er andere problematieken en opgaven zijn. Kust De regio kust bevat bedrijven tot 1 kilometer vanaf de duinovergangen. Binnenwater Deze regio bevat bedrijven tot 500 meter van de verschillende deltawateren in de provincie. Binnenland Het binnenland omvat de rest van de verblijfsrecreatie bedrijven in de provincie. 4
Feiten 15% van de Zeeuwse bestedingen komen voort uit de vrijetijdseconomie. De sector zorgt voor 8% van de werkgelegenheid. 1,72 miljard bestedingen 15.025 banen 15% van de bestedingen komen voort uit de vrijetijdseconomie (totaal BBP Zeeland 11,5 miljard). 8% van de directe werkgelegenheid vloeit voort uit de vrijetijdseconomie in Zeeland. Het totaal aantal banen in Zeeland bedraagt 195.000. Bron: Van der Reest (2015) en Kenniscentrum Kusttoerisme (2014) 5
Feiten Zeeland neemt de 2 e plaats in op het gebied van campingen bungalowcapaciteit in Nederland 12,6 % van het kampeer- en bungalowaanbod van Nederland ligt in Zeeland Zeeland beschikt over 12,6% van de slaapplaatsen op kampeer- en bungalowbedrijven in Nederland, hiermee neemt ze de 2 e plaats in ten opzichte van alle provincies. 20% Capaciteit verblijfsrecreatie per provincie 15,9% 15% 10% 8,0% 9,7% 9,6% 9,6% 12,6% 11,3% 10,6% 5,7% 5% 2,1% 2,9% 2,0% 0% Bron: CBS, slaapplaatsen op huisjesterreinen en kampeerterreinen 2014 6
Feiten Verdeling Zeeuwse verblijfsrecreatie over de regio s Het verblijfsrecreatieve aanbod in Zeeland Bijna de helft van het totaal aan kampeerplaatsen bevindt zich in het binnenland. Met name de campings en minicampings bevinden zich in het binnenland. Slechts een kwart van de reguliere campings bevindt zich aan de kust. Dit geldt ook voor de gemengde bedrijven waarvan ruim 50% in het binnenland is gevestigd, en bijna 30% aan de kust. Van de jachthavens bevindt zich maar liefst 70% in de binnenwaterregio. Opvallend is dat ruim drie kwart van de losse vakantiewoningen aan de kust gelegen is. We zien dat voornamelijk bungalowparken geconcentreerd zijn in de kustregio en het binnenland, in mindere mate aan het binnenwater. Aanbodverdeling over de regio s 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Camping Camping < 40 plaatsen Gemengd bedrijf Jachthaven Vakantiewoning los Vakantiewoningen op park BINNENLANDREGIO BINNENWATERREGIO 500 METER KUSTREGIO Bron: CBS, Kenniscentrum Kusttoerisme 2014 7
Feiten Zeeuwse campings kennen de afgelopen 10 jaar structureel een dalende bezetting. Bezetting bungalowparken is structureel stabiel Bezetting kampeerterreinen Bezetting bungalowparken 30 50 25 45 20 40 15 35 10 30 5 25 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 20 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Bezetting Nederland Bezetting Zeeland Bezetting Nederland Bezetting Zeeland #Conclusies Kampeerterreinen in Zeeland presteren na tien jaar nog steeds boven Nederlands gemiddelde, 16% versus 12% in 2014; De bezetting in Zeeland neemt de laatste jaren sterker toe dan het Nederlandse gemiddelde. Structureel is de Zeeuwse kampeerbezetting in 10 jaar tijd gedaald van 19% naar 16%. #Conclusies Zeeuwse bungalowparken presteerden jarenlang onder het Nederlands gemiddelde maar groeien hier nu bovenuit; De Zeeuwse bedbezetting is in tien jaar tijd na een dieptepunt in 2008 (30%) stabiel gebleven op 36%. Bron: CVO en CBS met bewerking van ZKA, 2014 8
Conclusies Hoe strategischer het ondernemerschap, hoe hoger de productiviteit Bedrijfs(economische) conclusies De productiviteit van Zeeuwse verblijfsrecreatie is voor de meerderheid beter dan gemiddeld in NL; Productiviteit is afgelopen jaren ook verbeterd; Locaties aan de Zeeuwse kust presteren goed, beter dan met name het binnenland; Circa 60% van de bedrijven maakt winst. Strategische en grotere bedrijven doen het beter; Gemengde bedrijven doen het zeer goed; Strategisch ondernemerschap verbetert de productiviteit sterk; Perspectief van mini-campings en ondernemers in het binnenland is niet gunstig. Met name toeristische plaatsen op campings genereren te weinig bezetting Ruimtelijke conclusies Verblijfsrecreatiebedrijven in het binnenland liggen betrekkelijk extensief ten opzichte van elkaar en zijn vaak beperkt natuurlijk ingepast in hun omgeving door middel van opgaand groen, hagen, boomsingels, ed. Hoe dichter naar de kust, hoe intensiever de ligging ten opzichte van elkaar. Verblijfsrecreatiebedrijven aan de kust liggen veelal intensief ten opzichte van elkaar of ten opzichte van de dorpen en steden. En veelal liggen ze op unieke locaties nabij duinovergangen en natuurgebieden. Verblijfrecreatiebedrijven aan het binnenwater bestaan uit een mix-vorm van camping met jachthaven, jachthaven met horeca, ed. De bedrijven kenmerken zich verder door een hoog aandeel jaarplaatsen/vaste ligplaatsen. Omdat de campings en bungalowparken vaak direct onderaan de dijk liggen en jachthavens direct aan open water ogen ze minder fraai landschappelijk ingepast omdat ze altijd in het zicht liggen. 9
Conclusies In 2020 is er voor ruim 600 kampeerplaatsen en 1.400 recreatiebungalows geen toeristisch recreatieve markt meer We hebben een belangrijke toets losgelaten op de kampeer- en bungalowsector waarbij we de bezettingen, toekomstige vraagontwikkeling en planvoorraden hebben verwerkt. Het resultaat van deze toets is: In 2020 is er voor zeker 1.400 recreatiebungalows in Zeeland geen toeristisch recreatieve markt meer: in 2020 zal tenminste 23% van het bungalowaanbod het contact met de toeristisch recreatieve markt verloren zijn. Dit aanbod is niet meer marktconform gezien de toekomstige vraagontwikkeling en de productkwaliteit; In 2020 is er voor zeker 600 kampeerplaatsen in Zeeland geen toeristisch recreatieve markt meer: in 2020 zal tenminste 3% van het kampeerplaatsaanbod het contact met de recreatieve markt verloren zijn. Dit aanbod is niet meer marktconform gezien de toekomstige krimpende markt en achterblijvende productkwaliteit; 77% Verliest contact Houdt contact 97% Zie voor een toelichting slide 23 en 24 in de rapportage Vitaliteit Verblijfsrecreatie Zeeland. 23% Aantal bungalows 3% Aantal campingplaatsen 10
Conclusies Kust moet waken voor te eenzijdige groei, binnenwater heeft innovatie nodig en binnenland heeft een beperkt profiel Kust heeft een sterk toeristisch profiel maar moet waken voor eenzijdige groei. Tweede woninggrondkavels en woningprijzen (ook van oude woningen) aan de kust houden hun waarde en zullen hun weg vinden ofwel in nieuwe tweede woningen ofwel in andere recreatieve functies. De kuststrook heeft zoveel dynamiek dat verpauperde accommodaties kunnen worden vervangen mits daar beleid op wordt gevoerd. De grond blijft gewild. De hoeveelheid vakantiebungalows en de geplande toename is enorm. Het gevaar dreigt dat de parken teveel op elkaar lijken en door enkele operators worden geëxploiteerd waardoor kleinere segmenten in de markt worden genegeerd. Dit kan leiden tot eenzijdigheid van het aanbod waardoor de groei in zijn eigen staart bijt omdat de vraag hierdoor afneemt. Differentiatie en intensieve competitie ontbreken. Ca. 1.400 bungalows aan de kust verliezen het contact met hun markt tot 2020. Binnenwater heeft innovatie nodig vanwege een te beperkt toeristisch profiel. Synergie tussen verblijfsrecreatie, waterfun (waterrecreatie: kleine bootjes, kano s, windsurfen, adventure) wordt nog onvoldoende benut. De spanning op de grens van water & land wordt nog onvoldoende gevonden. Door die spanning beleefbaar te maken (ook voor hen die geen boot hebben) kunnen nieuwe Europese/internationale markten aangesproken worden; een week op het water genieten. Ca. 240 kampeerplaatsen in de regio binnenwater verliezen het contact met hun markt tot 2020. Binnenland heeft een beperkt toeristisch profiel. Traditie, veelal kleinschaligheid en rust zijn belangrijke waarden. In het binnenland zijn veel verblijfsrecreatiebedrijven die doen wat ze altijd deden. Deze bedrijven functioneren nog wel een hele tijd door. Evenwel krimpt hun markt langzaam (bijv. de jaarplaats markt) en neemt de druk op het ondernemerschap toe. Vaardigheden gericht op Kostenbeheersing, samenwerking en bezettingsoptimalisatie worden belangrijker. Ca. 400 kampeerplaatsen in de regio binnenland verliezen het contact met hun markt tot 2020. 11
Diagnose Alle onderzochte bedrijven (161) zijn gepositioneerd in het vitaliteitsmodel verblijfsrecreatie: dit biedt nieuw inzicht Wat hebben we gedaan? Het vitaliteitsonderzoek heeft een gevulde bedrijvenbank opgeleverd met daarin data van 161 representatieve verblijfsrecreatiebedrijven in Zeeland. Deze data is verwerkt in het vitaliteitsmodel verblijfsrecreatie waarmee scherpe diagnoses, nieuwe inzichten en verklaringen gesteld kunnen worden voor de vitaliteit van verblijfsrecreatiebedrijven in Zeeland, de drie regio s en bedrijfstypen. Vitaliteitsmodel met twee assen: kwaliteit en perspectief Kwaliteit van ondernemerschap en de onderneming. In welke mate is de ondernemer in staat in te spelen op de marktdynamiek? Hoe beoordeelt de gast de bedrijfskwaliteit? Hoe is de bedrijfseconomische situatie? Welke (ruimtelijke) uitstraling heeft het bedrijf? Heeft het bedrijf doelgroep focus? Perspectief van de ondernemer en de onderneming. Heeft de ondernemer een heldere toekomstverwachting? Is bedrijfsopvolging kansrijk? Kan de ondernemer voldoen aan financieringsnormen? Met welke cruciale (ruimtelijke) bedreigingen en/of kansen wordt de onderneming geconfronteerd? Heeft de ondernemer aansluiting bij de recreatieve vraag? 12
Diagnose Vitaliteit van Zeeuwse verblijfsrecreatiebedrijven: tenminste 47% van de bedrijven is niet vitaal Veel perspectief 5,00 9% 44% 4,00 3,00 2,00 Geen kwaliteit 1,00 0,00-5 -4-3 -2-1 0 1 2 3 4 5-1,00 Hoge kwaliteit -2,00-3,00-4,00 30% 17% -5,00 Geen perspectief 13
Diagnose Binnenlandbedrijven: 56% heeft onvoldoende perspectief Veel perspectief 5,00 Overnamekandidaten 11% 4,00 3,00 Gemengde bedrijven 32% 2,00 Geen kwaliteit 1,00 0,00-5 -4-3 -2-1 0 1 2 3 4 5-1,00 Hoge kwaliteit -2,00 Verouderd, zonder ambitie -3,00 35% 21% -4,00-5,00 Geen perspectief Beheerders 14
Diagnose Binnenwaterbedrijven: 40% heeft onvoldoende perspectief Veel perspectief 5,00 6% Komt nauwelijks voor 4,00 3,00 2,00 Professionals 53% Geen kwaliteit 1,00 0,00-5 -4-3 -2-1 0 1 2 3 4 5-1,00 Hoge kwaliteit -2,00 34% Klein, verouderd en eenzijdig -3,00-4,00 Komt nauwelijks voor 6% -5,00 Geen perspectief 15
Diagnose Kustbedrijven: 70% heeft voldoende kwaliteit en perspectief Veel perspectief 5,00 6% Te weinig cashflow 4,00 3,00 Iconen 70% 2,00 Geen kwaliteit 1,00 0,00-5 -4-3 -2-1 0 1 2 3 4 5-1,00 Hoge kwaliteit -2,00 9% -3,00 15% Stilstand en aanbodgericht -4,00 Traditioneel beheren -5,00 Geen perspectief 16
Diagnose Vitaliteit uitgedrukt in aantal plaatsen (capaciteit) Veel perspectief Geen kwaliteit 8% Allerlei typen 11% Plaatsen op vooral middelgrote en kleine bedrijven 74% Allerlei typen, maar grote bedrijven met meeste capaciteit 7% Plaatsen op vooral middelgrote en kleine bedrijven Hoge kwaliteit Geen perspectief 17
Verklaringen Combinatie van verklaringen dat 47% van de verblijfsrecreatieondernemingen en 18% van de capaciteit niet vitaal is Matige kwaliteit van ondernemerschap; niet gericht op het creëren van onderscheidend vermogen en succesvolle marketing; Eenzijdige inkomstenbronnen en aanbodmix; veel eenzijdige bedrijven zonder gezonde mix van inkomstenbronnen (zoals dag- en waterrecreatie, horeca, bewuste verhuurmix en/of een agrarisch bedrijf); Beperkte schaalgrootte; er zijn veel ondernemers met kleine campings <175 eenheden en bungalowparken <60 eenheden die financieel afhankelijk zijn van hun bedrijf; Beperkte toeristische omgevingskwaliteiten in met name het binnenland drukken op de productiviteit van veel bedrijven; Hoge leeftijd ondernemerschap; door gemiddeld hoge leeftijd nemen toekomstgerichte investering af; Dralende campingmarkt; doordat campinggronden vaak generatieslang in familiehanden zijn en er beperkt geïnvesteerd is, zijn de kapitaalslasten van veel campings relatief laag. Hoewel het bedrijfseconomisch rendement nihil is gaan de bedrijven nauwelijks failliet. Dit in tegenstelling tot bedrijven in niet-grondgebonden sectoren; Falende bungalowmarkt; met veel vleugellamme VVE-parken; Ontwikkelresultaat in plaats van exploitatieresultaat; de verblijfsrecreatiesector blijkt een andere sector dan we denken. We zien dat het recreatieproduct, dat met zijn lange termijn bedrijfsmatige exploitatie centraal zou moeten staan, wordt gedomineerd door kortere termijn vastgoedinvesteringen van (particuliere) beleggers. 18
zeeuwse kust 19
binnenwater 20
binnenland 21
Strategische richting Zonder actief beleid glijdt tot 47% van de bedrijven en 18% van de capaciteit in Zeeland af Als niet wordt ingegrepen dan belandt tot 2020 47% van de verblijfsrecreatiebedrijven in het rode kwadrant. Deze bedrijven vertegenwoordigen ca. 18% van de Zeeuwse capaciteit. Ze gaan nauwelijks failliet vanwege de verschillende eigendomsconstructies: Jachthavens: verenigingen, gemeenten en private ondernemers; Bungalows: private ondernemers en verenigingen van eigenaren (VVE s); Campings: private ondernemers die bedrijf vaak al generatieslang in bezit hebben. Effecten: verpaupering, oneigenlijk gebruik, afnemende bedrijfsinvesteringen, afnemende werkgelegenheid, afnemende bestedingen en vergane glorie; Dit deel van de verblijfsrecreatiesector bevindt zich in productlevenscyclustermen in de decline (neergang) fase. De sector bevindt zich dan ook in een cruciale transitie waarbij bedrijven enorm snel groeien en andere zich door de falende markt te langzaam uit de recreatieve markt terugtrekken; Daarom is een behandelplan nodig dat klimmers stimuleert en dalers begeleidt Stimuleren en begeleiden kan op collectief en individueel niveau, op regioniveau en op provincieniveau. Twee strategische doelen voor de Provincie Zeeland en haar partners: Klimmers stimuleren Dalers begeleiden 22
Strategische richting De provinciale strategie Land in Zee vertaald naar verblijfsrecreatie Provincie Zeeland: vanuit eigen kracht verblijfsrecreatie verder ontwikkelen Wat betreft verblijfsrecreatie is het van belang dat Zeeland zich richt op datgene waar ze goed in is. Dit kan door de verblijfsrecreatiestrategie aan te sluiten bij de reeds ingezette strategie Land in Zee. Daarbij is het van belang om voldoende gezonde concurrentie en verscheidenheid binnen Zeeland te organiseren. Op basis van de diagnose wordt in de rapportage per regio een verblijfsrecreatiestrategie uitgewerkt. Bedrijven die niet bijdragen aan differentiatie zullen een transformatie- (of exit) strategie moeten voeren, om de regio op herkenbaar topniveau te houden. Kust: differentiatiestrategie De bedoeling hierbij is om de kustbedrijven in Zeeland onderling aanmerkelijk verschillend maar allemaal hoog in kwaliteit te laten zijn. Er moet gewerkt worden aan een unieke perceptie door de consument van het vakantieproduct kust door topkwaliteit te bieden. Door ieder bedrijf kan dit op en eigen wijze ingevuld worden. Iedereen kan een eigen differentiatiestrategie voeren zodat verschillende marktsegmenten bediend worden. Kortom: werken aan unieke bedrijven met hoge marges zodat de voorsprong op concurrerende bestemmingen wordt vergroot. 23
Strategische richting Ontwikkel belevingsconcepten aan het binnenwater en houd kosten laag in binnenland Binnenwater: innovatiestrategie Door gezamenlijk één specifieke kans te selecteren en hier gebiedsgericht een streefdoel van te maken wordt het onderscheidend vermogen vergroot. Dit kan door als noordwest Europese hotspot van waterfun en waterrecreatie optimaal te vernieuwen in nieuwe vormen van waterbeleving en recreatie. Bedrijven die niet bijdragen aan deze innovatiestrategie zullen een transformatie- (of exit) strategie moeten voeren om de regio herkenbaar te houden. Binnenland: optimalisatiestrategie Hierbij gaat het meestal om eenvoudige diensten (minicampings, jaarplaats campings en VVE-tweede woningparken) die tegen zo laag mogelijke exploitatiekosten moeten worden aangeboden om zo hoog mogelijk rendement te behalen zodat noodzakelijke herinvesteringen gepleegd kunnen worden. Dit betekent werken aan doelmatige schaalgrootte van de bedrijven bijvoorbeeld door management-sharing, kostendeling, gezamenlijke inkoop, gedisciplineerde kostenbeheersing, streeksamenwerking en concentratie op bezettingsnormen. 24
Aanbevelingen en vervolgproces Kies voor de weg van differentiatie en werk tegelijk aan vermindering van perspectiefloos aanbod door transformatie/exit Automatische groei door eenheidsworst. Het gaat goed met verblijfsrecreatie in Zeeland; productiviteitsnormen liggen veelal boven het landelijk gemiddelde. Maar door andere inzet van de productiefactoren kan de omzet en werkgelegenheid aanzienlijk toenemen. De grootste bedreiging is dat de bekende concepten en formules snel worden uitgebreid en gekopieerd (vgl. de ontwikkeling van hotels en winkelketens in steden). Toeristen blijven komen en er zijn handige bedrijven die hiervan profiteren; een snelle verdienmogelijkheid voor enkele ketens. Dit is de makkelijkste weg met de minste weerstand. Het effect voor Zeeland is dat er eenheidsworst ontstaat: één geblokkeriseerde formule. Dit is een automatische ontwikkeling waar je als overheid weinig voor hoeft te doen. De weg van differentiatie. De wijze waarop verblijfsrecreatie in Zeeland blijft groeien kan worden beïnvloed door de Provincie in samenspel met gemeenten en ondernemers. Er is meer uit te halen dan eenheidsworst. Er zijn, ook ruimtelijk betere alternatieven. Door een gedifferentieerd pakket van accommodaties overeind te houden worden meer marktsegmenten bediend en ontstaat er een grotere ondernemers-drive met meer variatie in het product. Hiermee wordt de weg ingeslagen van differentiatie. We hebben enige suggesties: focus op waterbeleving rond het binnenwater. Ga daartoe met conceptontwikkelaars op mesoniveau (binnenwater) en clusterniveau (lokaal) werken aan de ontwikkeling van vergezichten met meer gezonde concurrentie. Interesseer nieuw privaat vermogen voor succesvolle (kust)bedrijven, experimenteer met hybride verblijfsvormen, stel een Expertteam in en toets nieuwe ontwikkelingen op vraaggerichte criteria in plaats van op aantallen. Hanteert de ladder van stedelijke verduurzaming. De weg van transformatie en zelfs exit. Tegelijk is er niet vitaal aanbod (17% van de Zeeuwse capaciteit / 47% van de bedrijven) en gaan 600 campingplaatsen en bijna 1.400 bungalows het contact met de markt verliezen. Zonder actief beleid gaat dit gepaard met negatieve maatschappelijke effecten als afnemende werkgelegenheid, vergane glorie, verpaupering en imagoschade. Op basis van deze realiteit zou de overheid (Provincie/gemeente) hierin gebiedsgericht kunnen begeleiden. Niet-vitale verblijfsrecreatie op matige en slechte locaties zonder perspectief zou nieuwe functies met andere bestemmingen moeten krijgen. Door het vrijwillige en maatwerkkarakter van deze transformaties is het van belang dat dit gebiedsgericht wordt ingestoken. De eerste stap is om per gebied met alle ondernemers van bungalowparken, campings en jachthavens individueel in gesprek te gaan over hoe zijzelf de toekomst zien. Deze aanbevelingen staan in de rapportage uitgewerkt. 25
Aanbevelingen en vervolgproces Het vervolg: wat gaan we doen in de regio? Een hervormingsbeweging op gang brengen Leg de keuze over de toekomst van ieder bedrijf in eerste instantie bij ieder individueel bedrijf neer. Ga hiertoe met ondernemers in gesprek en maak zakelijke afspraken. Als de keuze is gemaakt is de uitvoering niet meer vrijblijvend. Ga deze beweging in gang zetten. Opdracht voor regio en gemeenten: ga het komende jaar het gesprek aan met al je ondernemers. 26
Aanbevelingen en vervolgproces Een groep met fris-kijkende ondernemers, ambtenaren, architecten en conceptontwikkelaars zet de lijnen uit Gezamenlijke opdracht De resultaten en aanbevelingen van dit vitaliteitsonderzoek laten zien dat er een gezamenlijke opgave ligt voor overheden en marktpartijen in Zeeland om de verblijfsrecreatie toekomstbestendig te maken. Daarom dienen de resultaten als input voor de herziening van het provinciale Omgevingsplan en voor de nieuwe Economische Agenda van de provincie Zeeland. Resultaten delen en gesprek aangaan De Provincie heeft het initiatief genomen om de resultaten van dit onderzoek te delen met Zeeuwse ondernemers en overheden (16 april 2015). Gemeenten en ondernemers herkennen zich in het geschetste beeld en de onderzoeksresultaten. Tegelijk geven ze aan dat het beeld in werkelijkheid slechter is dan in het vitaliteitsonderzoek wordt geschetst omdat er een categorie non-respons is die niet vitaal is en die in dit onderzoek niet in beeld is gebracht. ZKA beaamt dit. Eveneens geldt dat de capaciteit van Roompot in Zeeland niet is meegenomen in de vitaliteitsconclusies. Formeer een Recreatie Expertteam Zeeland Een in te stellen Recreatie Expertteam Zeeland geeft op verzoek van ondernemers advies aan recreatiebedrijven die in een lastige (financiële) situatie zitten, hun bedrijf willen beëindigen/overdragen of toekomstvisie missen. Naast het oplossen van problemen op individueel bedrijfsniveau wordt hiermee tevens een impuls aan het toeristisch-recreatieve aanbod van Zeeland gegeven. Het multidisciplinaire Expertteam kan onder meer bestaan uit experts op het gebied van accountancy, financiën, bedrijfskunde, marketing, organisatie en landschap. Afspraken met elkaar maken Tenslotte is het van belang dat de sector en overheden afspraken met elkaar maken over: het in regionaal verband gedetailleerd(er) in beeld brengen van de bestaande en gewenste situatie en perspectieven (visie) voor verblijfsrecreatie; het regionaal afstemmen van beleid en regels voor verblijfsaccommodaties en waar nodig het harmoniseren ervan; de wijze waarop gemeenten met individuele ondernemers in gesprek gaan over de toekomst. Dit betekent een hechte en structurele samenwerking tussen sector en overheden om samen te werken aan een vitale Zeeuwse vakantieprovincie. 27
Motivatie Waarom is het belangrijk dat de provincie het initiatief neemt? Het past bij de provinciale rol De vrijetijdseconomie met daarbinnen de verblijfsrecreatiesector is een sociaaleconomische speerpuntsector in Zeeland met veel werkgelegenheid en bestedingen; Op ruimtelijk vlak ziet de Provincie voor zichzelf de rol weggelegd om de balans tussen de landschappelijke kwaliteit en de sociaaleconomische ontwikkeling van verblijfsaccommodaties slim te bewaken/herstellen; Het subsidiëren of opkopen van individuele bedrijven die het contact met de markt verloren hebben, past niet binnen de rol van de Provincie; De Provincie speelt een rol bij het op gang brengen van een hervormingsproces door kaders te stellen, te initiëren, faciliteren, waar nodig inspireren en coördineren. Het is essentieel om als katalysator te fungeren. De sector, gemeenten en regio s kunnen dit niet alleen en hebben de Provincie nodig. 28
ZKA Consultants Biesbosweg 16c 5145 PZ WAALWIJK 088-2100250 www.zka.nl @ZKA_Leisure Merlijn Pietersma, project 14.066 Oplevering definitieve rapportage 30 juni 2015 in samenwerking met 29