52
HOOFDSTUK 4 Samenwerking met de ouders Een ouder aan het woord: Bij het halen probeer ik altijd even met de leidsters te praten, of het goed is gegaan. Ik let er dan op of ze iets bijzonders vertellen, bijvoorbeeld dat hij papier heeft geknipt. Eerst kon hij dat niet en nu heeft hij dat wel goed gedaan; zulke dingen. Dan weet ik dat ze echt aandacht voor hem hebben gehad. Wat ik moeilijk vind in het contact? Als ik te laat ben, dan zit ik te stressen. En als dan die leidsters je zo aankijken 53 Werken in kindercentra is samenwerken met ouders. De ouders zijn verantwoordelijk voor de opvoeding van hun kind en zij hebben en houden altijd de meeste invloed op het kind. De betrokkenheid van ouders komt voort uit de betrokkenheid bij hun eigen kind. Hun contacten met het kindercentrum zijn veelal gericht op dat individuele kind. Dit ene kind en geen ander, niet en nooit inwisselbaar, te allen tijde niet slechts als middel maar als doel op zich (Ann Meskens 2008). Naarmate het kind langer op het kindercentrum is, raken ouders meer betrokken bij het geheel. Ze leren de speelkameraadjes van hun kind kennen en hun ouders. Ze nemen soms deel aan activiteiten voor de hele groep of het hele kindercentrum. Goed contact en regelmatig overleg tussen ouders en kindercentrum vormen de basis van goede kinderopvang en peuterspeelzaalwerk. Hierdoor kunnen ouders en pedagogisch medewerkers de verschillende leefwerelden voor het kind verbinden. Dit hoofdstuk gaat over de samenwerking tussen pedagogisch medewerkers en ouders en de afstemming tussen de gezinsopvoeding en opvoeding in de groep. Ouders vormen geen homogene groep. Ze hebben verschillende verwachtingen en redenen om van het kindercentrum gebruik te maken. In kinderdagverblijven hebben de meeste ouders opvang nodig vanwege hun werk en willen dat pedagogisch medewerkers een deel van de opvoeding overnemen. In peuterspeelzalen brengen veel ouders hun kind voor sociale contacten of voorschoolse educatie. Ouders verschillen in sociale en etnische achtergronden. Ze hanteren thuis verschillende communicatieen opvoedingsstijlen. Soms wordt thuis geen Nederlands gesproken, maar Fries of de moedertaal van het land van herkomst. Pedagogisch medewerkers maken met iedere ouder individueel contact. Tegelijkertijd houden ze ook Verwachtingen, rollen en posities van ouders FOTO: KINDERDAGVERBLIJF DE VLINDER NA EEN FIJNE DAG, HOERA! TERUG IN MAMMA'S ARMEN.
54 FOTO: ANNA VAN KOOIJ (VIA BUREAU MUTANT) BIJ HET BRENGEN MAKEN GROEPSLEIDING EN OUDERS EVEN EEN PRAATJE. DOEN Raad vragen Als een baby veel huilt en moeilijk te troosten is, vraag dan raad aan de ouders. Hoe doen jullie dat thuis? Wat werkt en wat niet? Vertel van je eigen ontdekkingen over wat werkt. Wellicht kun je een voorstel doen: zullen we allebei proberen om het eens op deze manier aan te pakken en dan over een week bespreken of dat werkt? rekening met wat mogelijk en onmogelijk is binnen het kindercentrum. Het combineren van een persoonlijke benadering van de ouders en de verantwoordelijkheid voor de kindergroep is de uitdaging waar pedagogisch medewerkers dagelijks voor staan. De samenwerking tussen de pedagogisch medewerkers en ouders is veelzijdig. We gaan in op samenwerking gericht op: Het eigen kind De groep van het eigen kind Het kindercentrum Bepaalde groepen ouders en diversiteit Ouders en het eigen kind Ouders vertrouwen het allerdierbaarste, hun kind, toe aan het kindercentrum. Soms hebben ze gemengde gevoelens als ze hun kind voor het eerst brengen. Aan de ene kant is het een voorwaarde om te kunnen werken of studeren. Aan de andere kant vragen ouders zich af of het wel goed is dat ze hun kind door anderen laten verzorgen. Begrijpen de pedagogisch medewerkers wel wat dit kind nodig heeft, geven ze hem alle gewenste aandacht en zorg, zal het kind het er wel prettig vinden, word je als ouder niet buitengesloten? Soms wordt de twijfel versterkt door de omgeving, zoals eigen ouders of buren. De pedagogisch medewerkers hebben begrip en aandacht voor deze gevoelens van ouders. Wederzijds begrip en waardering Tijdens de eerste weken dat kind en ouders het kinderdagverblijf of de peuterspeelzaal bezoeken (de wenperiode) wordt de basis gelegd voor wederzijds begrip tussen de ouders, het kind en de pedagogisch medewerkers. Maar ook daarna blijft een dagelijks warm welkom nodig. De ouders die merken dat hun kind gezien en gewaardeerd wordt, laten hun kind met een positief gevoel achter op het kindercentrum. Dit heeft een direct positief effect op het enthousiasme waarmee het kind zijn dag op het kinderdagverblijf of de peuterspeelzaal begint. Omgekeerd is het voor de medewerkers fijn als ze iets weten van de thuissituatie, als ze snappen waarom een kind bijvoorbeeld moe is of hangerig of opgewonden over een feestelijke gebeurtenis. Wederzijds adviseren en informeren In alle contacten tussen pedagogisch medewerkers en ouders is er sprake van tweerichtingsverkeer. Medewerkers weten soms niet wat er met een kind aan de hand is of wat ze het beste kunnen doen. Dan zijn de ouders de aangewezen personen om advies aan te vragen. Hoe is het gedrag van het kind thuis? Hoe gaan de ouders daar mee om? Het komt ook voor dat de ouders de pedagogisch medewerkers om advies vragen. Vaak wordt gezamenlijk naar oplossingen gezocht op basis van de ervaringen van zowel de ouders als van de pedagogisch medewerkers. Kinderen doen belangrijke ervaringen op in het kindercentrum en ze maken interessante ontwikkelingen mee. Jonge kinderen kunnen daar nog moeilijk over vertellen. Pedagogisch medewerkers vergemakkelijken gesprekjes tussen ouders en kinderen over wat ze hebben meegemaakt door foto s, presentaties, uitvoeringen, whiteboards, logboeken of video s. Ouders krijgen hierdoor ook meer zicht op de pedagogische invloed van het kindercentrum, en wat het kinderdagverblijf of de peuterspeelzaal daarmee voor hun kind betekent. Afspraken Tussen ouders en pedagogisch medewerkers worden ook diverse afspraken gemaakt. Hoe laat het kind gebracht en
gehaald kan worden en hoe wordt gehandeld als het kind ziek is. Veel van deze afspraken zijn vastgelegd in het beleid van het kindercentrum en worden uitgewerkt in het contract dat de ouder met de organisatie sluit. Pedagogisch medewerkers, kinderen en ouders hebben dagelijks te maken met de uitwerking van die afspraken waardoor eigenlijk een voortdurende afstemming plaatsvindt over zaken als voeding, zindelijkheid, slaap- en eetritmes en de omgang met het kind. Momenten van contact Kindercentra hebben contact met ouders over hun kind: Dagelijks bij het halen en brengen Tijdens oudergesprekken. Veel kinderdagverblijven voeren een of enkele keren per jaar oudergesprekken over de ontwikkeling en het welbevinden van hun kind. Deze gesprekken worden vaak gevoerd aan de hand van een observatieverslag dat de pedagogisch medewerkers over het kind hebben geschreven. Soms is een extra gesprek nodig met ouders zonder andere kinderen en ouders in de buurt. Bijvoorbeeld als de pedagogisch medewerkers zich zorgen maken over een kind of niet goed raad weten met bepaald gedrag. In een vroeg stadium overleggen voorkomt spanningen. Oudergesprekken worden een stuk ingewikkelder als ze pas gevoerd worden als een probleem heel groot is geworden. Daarnaast zijn er andere vormen van contact over het eigen kind door bijvoorbeeld: Uitwisselen van dagboekjes of portfolio van het kind. De familiemuur. De ouders maken een fotocollage van de familie. Met opa s, oma s, tantes, ooms, andere familieleden. Maar ook met honden, katten, foto s van huizen enzovoort. De ouders kunnen zelf kiezen welke informatie belangrijk is. Naar aanleiding van de familiemuur kunnen ouders, pedagogisch medewerkers en kinderen informatie uitwisselen. waarom die regels er zijn. Regels in de groep kunnen voortkomen uit: Regels en rechten van pedagogisch medewerkers zoals vastgelegd in cao s, bijvoorbeeld voor koffie- en lunchpauzes. Regels die te maken hebben met de organisatie in het kindercentrum. Bijvoorbeeld regels met betrekking tot financiën; regels voor vervanging bij ziekte; regels voor de opvang van kinderen die vroeg komen of laat worden opgehaald. Regels die voortkomen uit het pedagogische beleid van het kindercentrum, bijvoorbeeld elke dag buitenspelen. Kinderen willen erbij horen Het pedagogische beleid van het kindercentrum is er voor het welzijn van alle kinderen in de groep. Kinderen hebben structuur nodig, regelmaat en rituelen. Ze willen er ook graag bijhoren en meedoen met iedereen. Pedagogisch medewerkers en ouders zoeken naar een evenwicht tussen wensen die te maken hebben met de gezinsopvoeding en met de groepsopvoeding. Bijvoorbeeld rond het halen en brengen. Halen en brengen zijn situaties waarin ouders en pedagogisch medewerkers verschillend kunnen denken over de belangen van het kind. Brengen. Een ouder kan laat komen, omdat hij of zij dat beter vindt dan een kind opjagen en haasten tijdens het ontbijt. Maar de pedagogisch medewerker heeft te maken met de belangen van de kinderen in de groep. Als de pedagogisch medewerkers met de kinderen in de kring zitten om negen uur, dan is er slechts minimaal tijd voor het begroeten van de ouder en het kind. Sommige kinderen die laat komen, raken dan helemaal in de war. Ze hebben dan geen tijd om rustig persoonlijk de 55 Ouders en de groep Pedagogisch medewerkers sluiten aan bij de opvoeding van de ouders, maar hebben ook hun eigen pedagogische aanpak. De pedagogisch medewerkers zijn er voor alle kinderen. De uniciteit van elk kind wordt gerespecteerd, maar het is niet mogelijk om ieder kind te behandelen in overeenstemming met de unieke wensen van zijn of haar ouders. De pedagogisch medewerkers leggen aan ouders de regels en gewoontes in de groep uit. Ze leggen ook uit FOTO: ANNA VAN KOOIJ (VIA BUREAU MUTANT) PRATEN OVER THUIS BIJ DE FAMILIEMUUR.
KENNIS 56 Verschillen tussen opvoeden thuis en in een groep Ouders Pedagogisch medewerkers Sterke emotionele band Warme persoonlijke relatie Levenslang Kortdurend Zorg voor enkele kinderen Zorg voor groep kinderen Omgeving waarin ook volwassenen Kindgerichte omgeving leven en werken Geen opleiding Professional Vergelijkt kind met familieleden: Vergelijkt kind met andere kinderen van dezelfde Dat heeft ze van oma Trui leeftijd: Ze is voorlijk voor haar leeftijd pedagogisch medewerker te begroeten en samen met de andere kinderen te wennen aan de nieuwe dag. Ophalen. Bij het ophalen geldt hetzelfde. Als een kind heel vroeg wordt opgehaald, is dat kind in de regel blij. Maar veel andere kinderen zijn vanaf dat moment onrustig: waar blijft mijn mama of papa? Goede communicatie en wederzijds begrip zijn hier van essentieel belang. Ook als het kindercentrum hiervoor duidelijke regels heeft opgesteld. Dergelijke regels moeten vaak opnieuw worden uitgelegd om begrepen te worden. Kindercentra maken verschillende. Wat in het ene kindercentrum een gouden regel is, is in het andere kindercentrum geen enkel punt. Contact in de groep Er zijn verschillende vormen van contact op groepsniveau: Tijdens brengen en halen zien ouders foto s en informatie over de activiteiten van die dag en belangrijke gebeurtenissen. Er zijn soms expositietafels met dingen die kinderen hebben verzameld of gemaakt. Daarnaast zijn er video s, crèchekrantjes en informatiebrieven. Feesten en uitstapjes. Het vieren van feesten en het organiseren van uitstapjes met kinderen en ouders zijn niet alleen leuk en leerzaam voor de kinderen. Samen iets beleven versterkt het gevoel van gezamenlijkheid en betrokkenheid. Ouders, pedagogisch medewerkers en kinderen zien elkaar in andere omstandigheden en doen andere dingen: samen wandelend met een groepje kinderen ontstaan er andere gesprekken dan in de drukte van het brengen en halen in de groep. Ouderbijeenkomsten. De meeste kinderdagverblijven kennen ouderbijeenkomsten in de vorm van ouderavonden, koffieochtenden of werkbijeenkomsten. Hier heeft uitwisseling plaats over verschillende ( pedagogische) onderwerpen waardoor ouders en pedagogisch medewerkers elkaar anders en beter leren kennen en dichter bij elkaar komen te staan. Het kinderdagverblijf kan uitleg geven over het hoe en waarom van de dagelijkse werkwijze of gastsprekers uitnodigen die specifieke informatie komen geven. Ouders als gast in de groep. Jonge kinderen zijn heel erg geïnteresseerd in wat grote mensen doen. Een ouder die bij de politie werkt en op bezoek komt in uniform, is een groot succes. Dat wordt nog weken nadien uitgespeeld tijdens het fantasiespel. Een moeder die in de groep van kralen een mooie ketting gaat maken, heeft dankbaar publiek. Iets doen en kinderen erbij betrekken vinden ze prachtig. Dat kan van alles zijn, van een fietsband plakken tot en met samen een taart bakken of schilderen. De ouders delen dan met de kinderen hun bijzondere kennis of talenten. Een open sfeer tegenover ouders maakt van de groep een ontmoetingsplaats. Ouders en het k indercentrum Meepraten en adviseren Naast de verantwoordelijkheid voor hun eigen kind hebben ouders in de kinderopvang ook wettelijke rechten op beleidsniveau die zijn vastgelegd in de Wet kinderopvang. Voor de betrokkenheid tussen ouders en kinderdagverblijf zijn meepraten en meedenken goede instrumenten. Ouders hebben adviesrecht op een aantal terreinen, waaronder het pedagogisch beleid. Het organiseren van een oudercommissie is een wettelijke verplichting voor organisaties voor kinderopvang. Kindercentra presenteren hun beleidszaken op een manier dat ouders er het belang
KENNIS Overzicht ouderparticipatie Jan Peeters Kindbetrokkenheid Opvang betrokkenheid Beleid betrokkenheid Meeleven Ouders begrijpen Informatie-uitwisseling Informatie over Ouders respecteren Afspraken beleidsmatige aspecten Meedoen Ouders kunnen Ouders kunnen meedoen Ouders kunnen meedenken aanwezig zijn met de activiteiten over beleidszaken Meedenken Ouders formuleren Ouders formuleren Ouders formuleren wensen i.v.m. hun kind wensen t.o.v. opvang wensen over beleid Meebeslissen Ouders kunnen Ouders kunnen Ouders kunnen meebeslissen over zaken meebeslissen over meebeslissen over die hun kind aangaan pedagogische, praktische beleidsmatige aspecten en organisatorische zaken Bron: Cursusmateriaal BOinK voor oudercommissies. 57 van inzien voor hun kinderen of gezin. De specifieke inbreng van ouders is heel belangrijk om tot een goed pedagogisch beleid te komen. Kindercentra die de ouder commissie betrekken bij alle keuzes en veranderingen, ervaren dit vaak als een verrijking van hun werk. Klachtenregeling Ouders bespreken hun vragen en opmerkingen als eerste met de groepsleiding. Pedagogisch medewerkers reageren alert op alle signalen van zorg of onvrede bij ouders. Opmerkingen over de gang van zaken worden niet opgevat als persoonlijke kritiek. Vanuit hun beroepshouding geven pedagogisch medewerkers alle aandacht aan het wegnemen van de zorg. Maar soms komen zij er samen niet uit en wordt de leidinggevende van het kinderdagverblijf of de peuterspeelzaalorganisatie erbij betrokken. In het uiterste geval kan er sprake zijn van een officiële klacht bij de directie of een interne of externe klachtencommissie. Iedere kinderopvangorganisatie heeft een formeel reglement voor de afhandeling van klachten van ouders. Protocol kindermishandeling Als pedagogisch medewerkers zich zorgen maken over een kind, bespreken ze die zorgen met de ouders. Vanuit het kindercentrum worden geen deskundigen van buiten ingeschakeld als de ouders daar niet mee instemmen. Zij blijven immers de verantwoordelijken voor hun kind. Wel proberen de pedagogisch medewerkers en/of de leiding gevende door middel van gesprekken de ouders ervan te overtuigen dat het betrekken van deskundigen in het belang kan zijn van hun kind. Als er een duidelijk vermoeden is van kindermishandeling FOTO: ANNA VAN KOOIJ (VIA BUREAU MUTANT) RESPECTVOL OMGAAN BETEKENT SOMS: IETS UITLEGGEN MET HANDEN EN VOETEN. TIP Marokkaanse cultuur Als je veel Marokkaanse kinderen in de groep hebt, verdiep je dan eens in de Marokkaanse cultuur. Lees erover op internet of haal boeken uit de bibliotheek. Vraag aan de moeders of ze jou en de kinderen een Marokkaans kinderliedje willen leren. Of vraag hoe je op Marokkaanse wijze een verjaardag van de kinderen viert. en de ouders zijn hierop niet aanspreekbaar, dan moet het kindercentrum in het belang van het kind de ouders passeren en deskundige hulp inschakelen. Elk kindercentrum hanteert daarvoor een protocol waarin duidelijk is aangegeven welke stappen door wie gezet moeten worden.
58 Diversiteit De enorme diversiteit van kinderen, ouders én medewerkers is kenmerkend voor een kindercentrum. Diversiteit in godsdienst, persoonlijke leefomstandigheden, cultuur, karakter etc. Dit heeft directe gevolgen voor de manier waarop pedagogisch medewerkers, ouders en kinderen met elkaar omgaan. Kinderen doen bijvoorbeeld andere ervaringen op in een geïsoleerd gezin dan in een grote familie die veel bijeen komt. Ook de taal waarin kinderen worden opgevoed, de culturele en religieuze gebruiken, de woonsituatie en de opleiding van de ouders hebben invloed op het leven van kinderen. Voor alle kinderen en hun ouders is het van groot belang, dat de pedagogisch medewerkers open staan voor hun leefwereld. Zij beschikken over de openheid en de communicatievaardigheden om alle ouders te bereiken. Kinderen gaan zich veilig voelen in het kinderdagverblijf of de peuterspeelzaal als ze merken dat hun ouders ook worden gewaardeerd en serieus genomen. Tweetaligheid Kinderen uit niet-nederlandstalige gezinnen krijgen op het dagverblijf of de speelzaal de kans Nederlands te leren. Op jonge leeftijd pakken de meeste kinderen een tweede taal snel op, als ze in een rijke taalomgeving verkeren. Het is belangrijk om respectvol en positief met de thuistaal van het kind en de ouders om te gaan. De pedagogisch medewerkers laten aan de ouders merken dat hun eigen taal gewaardeerd wordt en dat het leren van een tweede taal voor het kind een verrijking betekent. Profilering van kindercentra Ouders verschillen in de waardering van pedagogische doelen. Ze kunnen vriendschap tussen kinderen heel belangrijk vinden of vooral gericht zijn op de ontwikkeling van de creativiteit. Ze kunnen ook kiezen voor een bepaalde opvoedingsfilosofie of -methode, zoals van Rudolf Steiner, Emmi Pikler of Freinet. Kindercentra kunnen ook verschillen in functie die ze vervullen om de gezinsopvoeding willen steunen en aanvullen. Belangrijk is dat het kindercentrum in zijn pedagogisch beleid duidelijk communiceert waar de organisatie voor staat.
Samengevat Pedagogisch medewerkers denken bij kinderen óók altijd aan de ouders. Goede samenwerking met de ouders is een voorwaarde om goed met de kinderen te kunnen werken. Bovendien zijn en blijven ouders de eerst verantwoordelijke opvoeders van hun kind. Pedagogisch medewerkers zorgen voor: GOED CONTACT MET OUDERS EN SAMENWERKING OVER HET EIGEN KIND:» Wederzijds begrip en waardering» Wederzijds adviseren en informeren» Heldere en realistische afspraken maken» Diverse momenten en vormen van contact met de ouders. 59 INZICHT IN EN BETROKKENHEID BIJ HET OPVOEDEN IN DE GROEP:» Ouders inzicht geven in wat de andere kinderen voor hun kind betekenen» Ouders inzicht geven in het verschil tussen thuis opvoeden en in de groep» Open staan voor bijdragen van ouders aan de sfeer en activiteiten in de groep» Ouders inzicht geven wat er in de groep leeft. BETROKKENHEID VAN OUDERS BIJ HET KINDERCENTRUM:» Meepraten, meedenken en meehelpen» Ouders informeren over klachtenregeling en protocol kindermishandeling» Informeren over de regels, rechten en plichten van ouders» Medezeggenschap van ouders via formele Ouderraad RESPECT VOOR DIVERSITEIT. Pedagogisch medewerkers en het kindercentrum tonen respect voor culturele diversiteit en verschillen in achtergronden van de gezinnen.