inhoud wat is de aanleiding?................ blad 3 wat willen we bereiken?............... blad 5 wat doen we voor het milieu?............ blad 9 wat gaat het kosten?................ blad 11 blad 2
wat is de aanleiding? Er is bijna géén andere publieke dienst denkbaar die zo vanzelfsprekend is (maar soms ook zo bediscussieerd wordt) als de openbare verlichting. Enerzijds heeft zij een niet weg te denken invloed op het openbare leven s nachts. Dorpen en steden die na het invallen van de duisternis ook werkelijk in duisternis gehuld zijn, zijn immers ondenkbaar. Niemand wil s nachts worden geconfronteerd met middeleeuwse toestanden. Aan de andere kant worden de betrokkenen bij de openbare verlichting meer en meer aangesproken op haar schaduwzijde. Verlichting vergt elektrische energie die én steeds kostbaarder wordt én waarvan de productie verantwoordelijk is voor de uitstoot van broeikasgassen zoals CO 2. Verder zullen ook de toegepaste materialen op een gegeven moment hun (schadelijke?) bijdrage gaan leveren aan de afvalstroom. De openbare verlichting binnen de gemeente Maasdriel is bijzonder gevarieerd samengesteld. Vele straatlantaarns en lantaarnpalen zijn aan vervanging toe of hadden eigenlijk al vervangen moeten zijn. Verder verbruikt de straatverlichting wat meer energie dan strikt noodzakelijk is. Deze stand van zaken is aanleiding geweest voor het opstellen van deze beleidsnota. In de nota staat onder andere welke verwachtingen onze gemeente heeft van haar openbare verlichting en aan welke concrete eisen moet worden voldaan. Bij het bepalen van het uiteindelijk gewenste beeld is bewust aansluiting gezocht bij de visie Maasdriel 2020+. De hierin geschetste verdeling in woon-, werk-, agrarische- en groene en blauwe gemeente is bepalend geweest voor de keuze van vooral de straatlantaarns. De inwoners van de gemeente Maasdriel profiteren van de aanwezigheid van goede verlichting maar dragen er ook de kosten van. Daarom is er ook plaats ingeruimd voor de hiervoor noodzakelijke investeringen en voor de wijze waarop de exploitatie op een zo optimaal mogelijke manier kan worden uitgevoerd. Efficiëntie (wat betreft kosten, energieverbruik en werkzaamheden), het beeldbepalende karakter én de zorg voor het blad 3
milieu staan hierbij voorop. Het beleid is echter vooral gebaseerd op de meerwaarde die de openbare verlichting heeft voor de inwoners van de gemeente. leeswijzer Ondanks haar vele maatschappelijke raakvlakken is de openbare verlichting in haar kern toch een technisch onderwerp. Dit houdt in dat de betrokkenen onvermijdelijk te maken krijgen met een grote hoeveelheid gedetailleerde informatie. Om deze reden is ervoor gekozen om de beleidsnota op te zetten in de vorm van deze beleidsnotitie en een aantal uitgebreide bijlagen. Deze beleidsnotitie richt zich vooral op onze visie en het beleid, op de duurzaamheid en op de wijze waarop de verlichtingsinstallaties moeten worden beheerd. De notitie bevat eveneens een overzicht van de noodzakelijke beslissingen en de hieruit voortvloeiende consequenties en gevolgen. Achtergrondinformatie, onderbouwingen en dergelijke zijn te vinden in de bijlagen. De beleidsnota openbare verlichting 2009 2020 is ter goedkeuring aangeboden aan de gemeenteraad. Om in de pas te blijven met de actualiteit zal de nota in 2014 worden geactualiseerd en in 2020 worden herzien. De in de nota aangegeven bedragen zullen eventueel eerder worden aangepast als dit door ontwikkelingen in de materiaal- en arbeidskosten noodzakelijk is. de openbare verlichting in cijfers Lantaarnpalen en hun lantaarns hebben een gemiddelde levensduur van resp. 40 en 20 jaar. Hiervan uitgaande heeft de Maasdrielse openbare verlichting de onderstaande leeftijdsverdeling. Verder kan een groot gedeelte van de mogelijkheden tot energiebesparing worden gerealiseerd door het vervangen van lantaarns met verouderde (= niet energie zuinige) lampen. In het onderstaande overzicht zijn deze lampen (in afgeronde getallen) apart in beeld gebracht. lantaarn ouder dan 40 jaar 1.600 stuks palen tussen de 30 en 40 jaar oud 500 stuks straat ouder dan 20 jaar 400 stuks lantaarns tussen de 10 en 20 jaar oud 3000 stuks lampen lichtkleuren wit licht : 85% geel licht : 5% oranje licht : 10% energie 645.000 kwh per jaar blad 4
wat willen we bereiken? Het bestuur van de gemeente Maasdriel is verantwoordelijk voor de veiligheid van haar inwoners. Aan deze verantwoordelijkheid wordt onder andere invulling gegeven met behulp van de openbare verlichting. Een onderlinge goede zichtbaarheid en accentuering van kenmerken in de omgeving draagt immers op een positieve wijze bij aan het zich veilig voelen op straat. Binnen de bebouwde kom zijn het namelijk vooral de kwetsbare verkeersdeelnemers (zoals voetgangers en fietsers) die van de voordelen van de openbare verlichting moeten kunnen profiteren. De verlichting is en wordt daarom zodanig vormgegeven dat hún veiligheid zo goed mogelijk kan worden geborgd. Aangezien het gevoel voor veiligheid een sterke relatie heeft met het kunnen onderscheiden van kleuren wordt binnen de bebouwde kom alleen verlicht met wit licht. Als een discontinuïteit, zoals bijvoorbeeld een kruispunt, een extra accent nodig heeft kan dit eveneens gebeuren door lichtmasten afwijkend te plaatsen of de verlichtingskwaliteit iets te verhogen. De gemeente wil haar inwoners eveneens een plezierige woonomgeving bieden. Dit heeft een directe relatie met de inrichting van de openbare ruimte. De openbare verlichting maakt deel uit van deze inrichting. Dit betekent dat er binnen de bebouwde kommen eveneens aandacht zal worden besteedt aan de uitvoeringsvorm van de lichtmasten en verlichtingsarmaturen. De gemeente Maasdriel is trots op haar natuur, haar landschap en op de aanwezige cultuurhistorische waarden. Het conserveren, ontwikkelen en toegankelijk houden hiervan is voor de gemeente dan ook van levensbelang. De openbare verlichting buiten de bebouwde kom zal daarom sober en doelmatig worden uitgevoerd. Hier is de verlichting immers vooral bedoeld voor het geleiden en laten doorstromen van het verkeer. Dit verkeer is echter zelf ook voorzien van verlichting. Buiten de bebouwde kom zal er daarom in beginsel niet verlicht worden, tenzij het verkeer uit het oogpunt van veiligheid écht niet zonder kan. niet verlichten, tenzij is dan ook het credo dat buiten de bebouwde kommen voor de openbare verlichting zal gelden. En áls er dan verlicht moet worden is de vraag met welke soort lampen dit moet gaan gebeuren. Het streven is om buiten de bebouwde kom te gaan verlichten met behulp van SON-T hogedruk blad 5
natriumlampen. Dit heeft als direct gevolg dat de, oranje licht producerende, SOX lagedruk natriumlampen uit het straatbeeld zullen gaan verdwijnen. De gemeente Maasdriel heeft, naast het welzijn van haar inwoners, ook een verantwoordelijkheid met betrekking tot de wijze waarop de openbare verlichting het milieu beïnvloed. Deze invloed doet zich vooral gelden in de vorm van het, als gevolg van het energiegebruik, ontstaan van broeikasgassen zoals kooldioxide (CO 2 ). De openbare verlichting draagt hier onherroepelijk aan bij. Het is dan ook onvermijdelijk dat de zonen schaduwzijden van de openbare verlichting op een gegeven moment met elkaar in conflict komen. Een goed voorbeeld hiervan is enerzijds het streven naar energiebesparing (hetgeen kan leiden tot minder verlichting) en anderzijds de behoefte aan veiligheid (waarvoor een voldoende hoog verlichtingsniveau weer wél van belang is). De gemeente Maasdriel heeft het milieubelang hoog in t vaandel staan. Maar de veiligheid en het comfort van haar inwoners is uiteindelijk toch belangrijker. Dit houdt in dat het streven naar energiebesparing niet zodanig op de voorgrond mag treden dat de openbare verlichting niet meer in staat is haar primaire functie te vervullen; het realiseren van een veilige omgeving voor alle verkeersdeelnemers waar en wanneer zij deze nodig hebben. De gemeente is echter wél van plan om alle technologische mogelijkheden te benutten om het verlichten op een zo energiemogelijke wijze plaats te laten vinden. moderniseren Het nieuwe verlichtingsbeleid wordt vooral gekenmerkt door het schoon schip maken wat betreft de verouderde verlichtingsinstallatie. In de komende twaalf jaar zal hard worden gewerkt om de huidige lantaarnpalen en straatlantaarns die daarvoor in aanmerking komen te vervangen door moderne exemplaren. Verder zal daar waar nodig de verlichting op het kwaliteitsniveau gebracht worden dat we er eigenlijk van mogen verwachten. De lantaarnpalen die heden ten dage worden geplaatst zijn in ieder geval voorzien van een beschermende zinklaag. Deze laag zorgt, in combinatie met de bescherming van het onderste gedeelte van de palen, ervoor dat het roesten van de palen voor een bepaalde tijd wordt uitgesteld. Verder zullen alle mogelijkheden worden aangewend om de levensduur van de lantaarnpalen te verlengen. De in het kader van de visie Maasdriel 2020+ nagestreefde beeldkwaliteit komt tot uiting door niet meer te kiezen voor individuele typen van bepaalde fabrikanten maar door bepaalde silhouetten toe te kennen aan bepaalde delen van de openbare ruimte. wonen werken en agrarisch wonen en werken groen en blauw Het bij voorkeur te gebruiken areaal straatlantaarns is op basis van dit beeld gekozen. blad 6
Een straatlantaarn is (behalve dat hij moet zorgen voor een goede verdeling van het licht) eigenlijk niets meer of minder dan een behuizing voor de lamp en de overige elektrische componenten. Een lantaarn gaat zo n 20 jaar mee. Uiteraard gaat hij dan niet direct kapot, maar zijn mindere prestaties zijn meestal duidelijk merkbaar. Straatlantaarns die zijn verouderd produceren over het algemeen te weinig licht en verbruiken hiervoor tóch vrij veel elektrische energie. De nieuwe straatlantaarns zijn daarom zoveel mogelijk voorzien van elektronische componenten. Deze zorgen namelijk voor een extra besparing van energie. Een oud armatuur met één TL-lamp van 20 Watt (foto links) verbruikt per jaar zo n 120 kwh aan energie. Een nieuw armatuur met één PLL-lamp van 24 Watt én een elektronisch voorschakelapparaat (foto rechts) verbruikt (terwijl hij meer licht produceert) in dezelfde tijd zo n 20 kwh minder. Het resultaat van het toepassen van straatlantaarns met elektronische componenten zijn dus én een hogere lichtopbrengst én energiebesparing. Verder zal door de veroudering van het afdichtingsmateriaal het binnenste van de lantaarn sneller vervuilen. Hierdoor wordt de lichtproductie aanzienlijk minder. De nieuwste generaties straatlantaarns hebben tenslotte nóg een groot voordeel. Een uitgekiende sturing van het licht zorgt voor een betere lichtopbrengst op straat. onderhoud De lampen van de openbare verlichting zijn de laatste jaren sterk verbeterd. Met name het lagere energiegebruik zorgt voor een behoorlijke besparing. Maar ook de langere levensduur levert de nodige voordelen op. De lampen hoeven immers minder vaak vervangen te worden en dát scheelt weer in de onderhoudskosten. Een TL-lamp heeft een levensduur van ongeveer 8.000 uur. Dit betekent dat hij in straatverlichting ongeveer 2 jaar mee gaat. Een (elektronische) PLLlamp gaat daarentegen zo n 20.000 uur mee. Dit betekent dat hij pas na zo n 5 jaar vervangen hoeft te worden. het aantal lampen dat in 20 jaar vervangen moet worden De voordelen van een nieuw armatuur met één PLL-lamp ten opzichte van een oud armatuur met een TL-lamp laten zich wat betreft het vervangen van de lampen dan ook raden. blad 7
Binnen de gemeente Maasdriel worden de lampen gecontroleerd en waar nodig vervangen met behulp van twee onderhoudsmethoden. Ongeveer ¼ van de installatie (binnen de kernen Heerewaarden, Hurwenen en Rossum) worden lampen vervangen op basis van het onderhoudssysteem groepsremplace. Zij worden in dit geval niet vervangen op het moment dat zij kapot zijn gegaan maar op een vast vooraf bepaald tijdstip. Het overige deel wordt onderhouden door het periodiek controleren van de installatie. Dit betekent dat de straatverlichting een aantal maal per jaar overdag wordt ingeschakeld en dat de op dat moment kapotte lampen worden vervangen. Dit betekent echter dat de lampen dus pas worden vervangen op het moment dat zij kapot gegaan zijn. Hoewel dit in eerste instantie logisch klinkt is het nadeel van deze methode dat het vooral moeilijk is om het aantal voortijdig uitgevallen lampen binnen redelijke grenzen te houden. Want het tussen de controlebeurten door vervangen van lampen is in verhouding duur. Een bijkomend nadeel is bovendien dat een lamp die bijna van ouderdom is uitgevallen weinig licht meer produceert. De gemeente wil daarom een onderhoudsmethode groepsremplace binnen de gehele gemeente gaan toepassen. Naar verwachting zullen de onderhoudskosten hierdoor met de helft worden verminderd. kentallen Hoe meer veranderingen worden doorgevoerd, des te groter wordt de behoefte om het (verwachte) effect van deze maatregelen ook in de tijd te kunnen volgen. Om deze reden worden er vanaf 2009 een aantal kentallen gebruikt. Met behulp hiervan wordt een beeld geschetst wordt van de wijze waarop de openbare verlichting van de gemeente Maasdriel functioneert. De keuze voor de kentallen komt voort uit het streven van de gemeente om de openbare ruimte binnen haar beheergebied op een doelmatige wijze te verlichten. De kentallen onderstrepen dit streven. energie prestatie beeld kwaliteit energie verbruik De energieprestatie weegt de gerealiseerde verlichtingskwaliteit en de hoeveelheid hiervoor verbruikte elektrische energie tegen elkaar af. Er wordt gekeken of de verlichtingskwaliteit voldoet en of hiervoor niet teveel energie wordt verbruikt. Dit kental geeft aan in welke staat de lantaarnpalen en de straatlantaarns zich bevinden. Deze score wordt bepaald door hen te inspecteren op een aantal onderdelen. Dit kengetal laat zien hoe het energiegebruik en daardoor de uitstoot van CO 2 zich ontwikkelen én in welke mate de maatregelen voor energiebesparing effect hebben. blad 8
wat doen we voor het milieu? Ook de openbare verlichting ontkomt niet (meer) aan de gevolgen van de steeds urgenter wordende milieuproblematiek die, als er geen doortastende maatregelen worden getroffen, ons allen op een bepaald onaangename manier zal gaan beïnvloeden. In het begin van de 21 e eeuw is het immers duidelijk geworden dat wij, wat betreft de aantasting van ons (leef)milieu, in een beslissende fase beginnen te komen. Alle middelen moeten dan ook worden ingezet om onze planeet ook voor de komende generaties leefbaar te houden. Wij krijgen als gemeente dan ook in toenemende mate te maken met de gevolgen van het landelijk en Europees milieubeleid. De bezorgdheid voor het milieu uit zich over het algemeen in het inperken van de hoeveelheid gebruikte elektrische energie. Gezien de actuele maatschappelijke ontwikkelingen en de publieke opinie is het doel hiervan vooral het terugdringen van de uitstoot van het broeikasgas kooldioxide (CO 2 ). Bij het besparen op het energieverbruik door de overheid is vooral de openbare verlichting één van de favoriete onderwerpen. De straatverlichting is immers één van de meest duidelijk zichtbare vormen van de wijze waarop wij als gemeente met elektrische energie omgaan. De noodzaak tot energiebesparing is overigens géén vrijblijvend iets. Behalve onze verantwoordelijkheid als overheidsinstantie hebben we rekening te houden met de besparingsdoelstellingen die door de Taskforce verlichting van het Ministerie van VROM aan de branche zijn voorgeschreven. Wat betreft het besparen van energie staan ons in principe vier methoden ter beschikking. Een klein deel van de verlichtingsinstallatie bevat verouderde lampen. Deze voldoen zowel wat betreft hun rendement als hun levensduur niet meer aan de eisen die heden ten dage aan lampen worden gesteld. Verder worden de straatlantaarns met wél moderne lampen (op termijn) vervangen door exemplaren die zijn voorzien van elektronische (energiezuinige) voorschakelapparatuur. De derde besparingsmethode is het vervangen van de, oranje licht producerende, lagedruk natrium lampen. En tenslotte kan ook het dimmen van de, geel licht producerende, hogedruk natriumlampen het nodig aan besparing opleveren. Samengevat is het mogelijk om binnen het normale wijze van vervangen het energieverbruik op termijn met zo n 40.000 kwh (ruim 6 %) terug te blad 9
brengen. Hiervan kan in de periode 2009 2020 ongeveer 27.000 kwh (bijna 70%) worden gerealiseerd. Doen we dit niet dan zijn jaarlijks meer dan 1.000 bomen nodig om de bijbehorende hoeveelheid CO 2 uit de lucht te halen. Heden ten dage wordt veelvuldig gesproken over de, volgends sommigen ongekende, energie besparingsmogelijkheden van de LED-verlichting. Verder moeten ons echter realiseren dat deze technologie, wat betreft de straatverlichting, nog in de kinderschoenen staat. Het is dus niet verstandig om deze lantaarns nu al massaal aan te gaan schaffen. Hiervoor is nog niet voldoende bekend over de betrouwbaarheid en de prestaties. Wel zullen er een aantal van deze lantaarns aangeschaft worden om ervaring mee op te doen. Op deze wijze kan bekeken worden of en in welke mate de LEDverlichting een bijdrage kunnen leveren aan het realiseren van onze ambitie op het gebied van energiebesparing. materiaalkeuze Uiteraard is de negatieve invloed van de openbare verlichting op ons (leef)milieu groter dan alleen de uitstoot van broeikasgassen. Om te beginnen kan straatverlichting, behalve voor een goed verlichte straat, ook de oorzaak zijn van lichthinder. Door een combinatie van het, in de buurt van woningen, doordacht plaatsen van lantaarnpalen én het afschermen van het hinderlijke licht zal deze schaduwzijde van de openbare verlichting zoveel mogelijk worden tegengegaan. Tenslotte belast de openbare verlichting het milieu ook door de toegepaste materialen. Deze moeten immers ooit eens als afval worden verwerkt. Er wordt daarom nadrukkelijk gekeken in welke mate de lantaarnpalen en lantaarns zijn samengesteld. Dit betekent dat: er zo milieuvriendelijk mogelijk geproduceerde componenten toegepast worden. De gemeente hanteert hiervoor een aantal duurzaamheidscriteria. materialen optimaal gebruikt worden en zoveel mogelijk gerecycled te gebruikte lantaarns een zo goed mogelijk rendement hebben wat betreft energieverbruik én lichtsturing alle technologische middelen die ons ter beschikking staan zo mogelijk zullen worden gebruikt kapotte lampen (welke sinds 1 september 1991 worden beschouwd als chemisch afval) moeten worden verwerkt door erkende verwerkingsbedrijven en gekwalificeerde inzamelaars Verder hebben wij ons ten doel gesteld om, behalve de besparing van elektrische energie, ook op een aantal andere gebieden de negatieve invloed van de openbare verlichting op het milieu zal worden teruggebracht. Zo moet in 2010 5%, en in 2020 10% van de verbruikte energie op een duurzame wijze zijn geproduceerd. Verder zullen de schadelijke invloeden van de ten behoeve van de openbare verlichting gebruikte materialen in 2012 met 50% teruggebracht moeten zijn. blad 10
wat gaat het kosten? De gemeente Maasdriel heeft zich ten doel gesteld om in de periode 2009 2020 concreet het volgende te gaan realiseren : het vervangen van verouderde lantaarnpalen en straatlantaarns, het onderzoeken van verdere energiebesparende maatregelen, de volledige introductie van het onderhoudssysteem groepsremplace, het uitvoeren van proeven met LED-verlichting Een goede straatverlichting krijgen we uiteraard niet voor niets. Het budget voor het onderhouden, vervangen en laten functioneren van de openbare verlichting bedraagt gemiddeld zo n 323.000. Dit is een (gemiddeld) bedrag dat er niet om liegt en die hoogstwaarschijnlijk niet zomaar beschikbaar zijn. Toch is het noodzakelijk om dit bedrag te investeren in de kwaliteit van onze straatverlichting. Met niets doen nemen we namelijk bepaalde risico s. De gemeente is immers volledig verantwoordelijk voor de kwaliteit van de lichtmasten en aansprakelijk voor eventueel veroorzaakte schade of letsel. Met deze beleidsnota streven wij dan ook naar een openbare verlichting die én de veiligheid van onze inwoners bevorderd én een lust is voor het oog. blad 11