Market Timing 20 december 2011 Technische & kwantitatieve analyse GLOBAAL TECHNISCH MARKTBEELD Colofon Deze,,Bulls, Bears & Shares is in opdracht van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. gemaakt door Loef Technische Analyse B.V. en wordt exclusief beschikbaar gesteld aan de relaties van Theodoor Gilissen. Theodoor Gilissen gaat bij haar beleggingsbeleid uit van fundamentele analyse. Aangezien deze publicatie uitgaat van technische analyse, kan het zijn dat de hier verkondigde meningen afwijken van die van Theodoor Gilissen. De publicatie betreft een exclusieve service voor die relaties van Theodoor Gilissen die de eigen beleggingsideeën mede willen baseren op technische analyse. Edward Loef is bestuurder van Loef Technische Analyse B.V. en is onafhankelijk Technisch Analist en cliëntenremissier voor diverse partijen. Edward Loef kan op elk willekeurig moment (in)direct een long of short positie hebben in de in deze publicatie genoemde financiële markten of instrumenten. Voor informatie over deze uitgave kunt u contact opnemen met uw private banker of andere contactpersoon bij Theodoor Gilissen. Diverse markten TRENDS 2e ST 1e ST koers 1e W 2e W W/V% W/V% KT LT 5D 20D AEX INDEX + - 272 292 294.03 309.00 319.00-3.46 2.09 BRENT CRUDE - - 90 98 103.65 106.00 110.00-4.58-3.64 NYMEX CRUDE - + 76 90 93.78 95.00 103.00-5.66-5.10 DAX INDEX - - 5000 5500 5701.78 5800.00 6000.00-4.76-1.70 DJ STOXX 600 INDEX + - 220 233 233.71 243 250-2.83 0.66 DOW JONES INDEX + + 11250 11700 11866.39 12250.00 12725.00-2.61 0.81 EUR/USD - - 1.2500 1.2900 1.3042 1.3200 1.3400-2.56-3.55 BUND FUTURE + + 133 136 138.60 139.00 145.00 2.39 1.54 GOUDPRIJS - - 1400 1550 1601.40 1680.00 1750.00-1.51-6.91 NASDAQ COMPOSITE - - 2300 2500 2555.33 2675.00 2750.00-3.46-1.26 NIKKEI-225 INDEX - - 7000 8200 8375.00 8750.00 9000.00-3.35-0.18 S&P 500 INDEX - - 1160 1190 1219.66 1260.00 1285.00-2.83 0.29 ZILVER - - 2300 2600 2972.00 3000.00 3300.00-7.85-5.64 Samenvatting Dit is de laatste publicatie van de Bulls, Bears & Shares in 2011. In deze publicatie wordt teruggekeken op het jaar van het aandeel. Wat verwachtten we voor 2011? Wat zijn de resultaten? En wat hebben we geleerd om straks met vertrouwen 2012 tegemoet te treden? Enkele citaten begin dit jaar: De stemming in de uitzendbranche wordt inmiddels door het CBS als opperbest aangemerkt Bedrijfsleven is crisis voorbij Ook in nieuwe jaar blijven grondstoffen zeer gewild Handelaren in de City tippen graan en suiker Trichet signaleert doorzetten van wereldwijd economisch herstel Bernanke: herstel wint aan kracht Stap uit defensieve fondsen Financiële fondsen hebben grootste opwaarts potentieel Banken zetten in op opkomende markten.en tot slot Belegger optimistisch over 2011. Enkele resultaten over de afgelopen 50 weken: S&P 500 Utilities +10,5%, DJ Stoxx 600 Health Care +7,8%, S&P 500 Consumer Staples +7,5%. USG Groep -63,3%, Randstad Holding -45,8%, RJ/CRB-index -11%, Suiker -28%, Tarwe -26,5%, DJ Stoxx 600 Banks -35% en de ishares MSCI Emerging Markets Index Fund -21%. Conclusie: de verwachtingen zijn niet uit gekomen. Het leermoment voor 2012 is dat voorspellingen valse hoop wekken. Om met vertrouwen 2012 tegemoet te treden kiest de technische analyse liever voor een focus op technieken om de richting van de beurskoersen te beheersen in plaats van deze te voorspellen. Deze Bulls, Bears & Shares is een publicatie van Theodoor Gilissen Bankiers N.V., in opdracht van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. De Technische Analyse en Fundamentele Analyse zijn verschillende disciplines; (mede) daardoor kan de Technische opinie afwijken of niet consistent zijn met de researchadviezen van de researchafdeling van Theodoor Gilissen Bankiers N.V. De in deze publicatie vermelde gegevens zijn ontleend aan door Theodoor Gilissen betrouwbaar geachte bronnen en publiekelijk bekende informatie. Voor de juistheid en volledigheid van de genoemde feiten, gegevens, meningen, verwachtingen en uitkomsten daarvan kan Theodoor Gilissen Bankiers N.V. niet instaan. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. geeft geen garantie of verklaring omtrent genoemde juistheid en volledigheid, noch uitdrukkelijk noch stilzwijgend. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor schade die het gevolg is van de onjuistheid en/of onvolledigheid van bedoelde informatie. Dit rapport dient niet te worden opgevat als een aanbod om waardepapieren te verkopen, noch als een uitnodiging tot aankoop ervan. De adviezen en aanbevelingen in dit rapport zijn generiek van aard en houden derhalve geen rekening met de specifieke beleggingsdoelstellingen, de persoonlijke financiële situatie en persoonlijke behoeftes van de ontvanger. De ontvanger mag de adviezen en aanbevelingen uit het rapport dan ook niet aanmerken als een persoonlijk advies: de ontvanger moet zijn of haar eigen adviseur raadplegen om te overleggen of het waardepapier dat in dit rapport aan bod komt, voor hem of haar een passende investering is en of de adviezen en aanbevelingen in het rapport overeenstemmen met zijn of haar doelrisicoprofiel. Indien u (mede) belegt met geleend geld, betekent dit dat u het risico loopt dat u uw inleg verliest of zelfs een schuld overhoudt. De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Opinies, feiten en meningen in dit rapport kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. De verspreiding van dit rapport in andere jurisdicties dan in Nederland is mogelijk aan restricties onderhevig en de ontvanger van dit rapport dient zichzelf te informeren over eventuele restricties. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. verbiedt nadrukkelijk het herverspreiden van dit rapport via internet of op een andere manier en aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor de acties van derde partijen op dit gebied. De ontvanger van dit rapport is gebonden aan de restricties zoals vermeld staan in deze disclaimer. Theodoor Gilissen Bankiers N.V., haar directie en haar medewerkers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade die voortvloeit uit of verband houdt met het gebruik (of juist de onmogelijkheid van gebruik), het vertrouwen op of (het nalaten van) acties ondernomen naar aanleiding van de informatie in de aanbieding. Uw persoonsgegevens worden zonder uw uitdrukkelijke toestemming niet aan derden buiten Theodoor Gilissen Bankiers N.V. verstrekt, tenzij dat voortvloeit uit de wet. Theodoor Gilissen Bankiers N.V. wijst cliënt conform de wet op haar recht op inzage, correctie, aanvulling, afscherming of verwijdering van gegevens en tot het doen van verzet tegen het gebruik van persoonsgegevens voor marketing- en charitatieve doeleinden.
We moeten niet meer luisteren naar het gebruikelijke ritueel van het analistenpanel dat door het Amerikaanse beleggingsblad BARRONS jaarlijks wordt geraadpleegd. Afgelopen zaterdag meldde BARRONS: Investment Pros Look for Rebound in 2012 The Stoxx Europe 600 will rise at least 8,6% next year, according to an average of the panelists forecasts. Last year, surveyed before the debt crisis woes extent became apparent, respondents forecast a 15% gain in 2011. The index closed Friday at 233,71 down 2,8% on the week and 15% since jan.1. Het is natuurlijk omstreden om vast te stellen dat voorspellen een zinloze bezigheid is. Daarom heeft de technische analyse een tip: neem kennis van ervaringen van een aantal mensen die veel hebben betekend voor de financiële wereld en voor de technische analyse: Charles Henry Dow, de oprichter van persbureau Dow Jones en uitgever van The Wall Street Journal, beweerde meer dan een eeuw geleden The Averages discount everything (except Acts of God ), because they reflect the combined market activities of thousands of investors, including those possesed of the greatest foresight and the best information on trends and events, the averages in their day-to-day fluctuations which can affect the supply of or the demand for corporate securities. Even unpredictable natural calamaties when they happen are quickly appraised and their possible effects discounted. Paul Samuelson: The best estimate of the true value of a security is the price that is set in the market place every minute of every trading day. Eugene Fama: It is impossible to consistently outperform the market by using any information that the market already knows. Friedrich von Hayek: Price signals are the only means of enabling each economic decision maker to communicate tacit knowledge or dispersed knowledge to each other, in order to solve the economic calculation problem. Burton Malkiel: Onderzoek van analisten blijkt keer op keer irrelevant. Voordat de onderzoekers hun rapporten publiceren is de informatie al in de koers verwerkt Martin Zweig: The market is the final arbiter of any investment decision. Never fight the tape. Peter Lynch: If you spend more than 13 minutes analyzing economic and market forecasts, you ve wasted 10 minutes. De Bulls, Bears & Shares van 20 december 2010 maakte aan de hand van een cartoon duidelijk dat de vraag aan beursgoeroes What s the market doing? zinloos was. 2
Het antwoord op de vraag wat 2011 zou gaan brengen werd daarom als volgt samengevat: Terugblik 2011 en vooruitblik 2012 Het voorspellen van een merely wildly unsupported speculation is niet iets dat exclusief is voorbehouden aan de fundamentele vakbroeders. Het Financieele Dagblad wist afgelopen weekend de technische analyse ook wel in diezelfde hoek positie te plaatsen: Technische analyse is omstreden. Critici vergelijken het zoeken naar en verklaren van koerspatronen met sterrenwichelarij (citaat pagina 52 van het FD d.d. 17 december jl.). Dat zoeken naar en verklaren van koerspatronen klopt wel. Gevraagd naar een concrete beursvisie voor 2011 werd in de Bulls, Bears & Shares een jaar geleden de Europese DJ Stoxx 600 index een potentieel koersrendement van ca. 25% toegedicht. Als basis voor deze achteraf onjuiste - aanname gold het signaleren van een repeterend koerspatroon tussen 2007 en 2010 aan de hand van een vroegere beursperiode tussen 2001 en 2005. Op basis hiervan was historische koerspatronen werd eerder op 24 mei 2007 met succes de laatste stijgingsfase van de bullmarkt 2003-2007 herkend en kon in februari/maart 2009 de bodem van de bearmarkt 2007-2009 worden aangekondigd als basis voor een beursherstel tot in 2010. Er was dus geen dringende reden om af te wijken van de technische vuistregel dat de geschiedenis neigt zich te herhalen. In het kader van volledigheid en consistentie werd er wel een zeer belangrijke nuancering in de vorm van een waarschuwing bij gegeven. Hetgeen hieronder tussen de stippellijnen is vermeld is een kopie afkomstig uit de Bulls, Bears & Shares van 20 december 2010: ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- De getoonde koersgrafiek waarnaar werd verwezen treft u op de volgende pagina aan. Daarna is de koersgrafiek bijgewerkt t/m 16 december 2011. Van The demise of the double dip waarover BARRONS vorig najaar nog repte, blijkt nu het nodige af te dingen. 3
Getoonde koersgrafiek in de Bulls, Bears & Shares 20 december 2010: De stemming was begin 2011 optimistisch genoeg om het naderende einde van golf (C) van golf (2) als alternatieve (bearish) prognose onder het voetlicht te brengen. De stijging verlengde zich in subgolven, maar dat veranderde niets aan de structuur. Hieronder is de golvenstructuur in de Amerikaanse S&P 500 index aangepast en bijgewerkt. S&P 500 index vanaf 2007 bijgewerkt Vooruitblik Op basis van de Elliott Wave golvenstructuur is de recente zwakte onder de top van golf 2 (= 1292,66) waarschijnlijk het begin van een grote dalende derde golf overeenkomstig de koersdaling tussen mei en november 2008. Deze golvenstructuur is voor het koersverloop van de Amerikaanse S&P 500 index in 2012 sterk negatief getint. Een eerste bevestiging van een 2008-scenario treedt overigens pas op na een daling onder het recente dieptepunt vorige maand, dus onder 1158,66. Een stijging boven de decemberpiek (> 1266,52) zou de technische analyse minder doen somberen. Helaas geeft de actuele situatie hiertoe nog geen enkele aanleiding. 4
S&P 500 index (1219,66) met 20-daags MA (1220,81) en 120-daags MA (1224,28) De subjectieve technische analyse (lees: klassieke chartreading) herkent sinds de bodem in augustus een succesvolle test van de bodem begin oktober. Positief daarna is de stijging van de S&P 500 index naar 1292,66 op 27 oktober boven de koerstoppen van september (= bullish overgangsfase). Negatief is de daling die hierna volgde onder de koerstoppen van september (= bearish overgangsfase). Hoopvol is de hogere bodem op 1158,66 eind november. Teleurstellend is de lagere top op 1267,06 begin deze maand. Onduidelijk dus. De objectieve kwantitatieve benadering kleurt de dagelijkse candles eind vorige week rood. De beurskoers sloot onder het korte termijn 20-daags gemiddelde, terwijl dit gemiddelde onder het 120-daags gemiddelde noteert. De trend is op basis van deze technisch/kwantitatieve methode dus dalend. In tactische zin is verkopen op sterkte aan te bevelen, zolang het 20-daags gemiddelde onder het 120-daags gemiddelde noteert. Het dalende 120-daags gemiddelde kan dienst doen als een glijdende stop loss voor baisseposities. Immers, bij een stijging boven het 120-daags gemiddelde kleurt de candle zwart, hetgeen kan duiden op een positieve wending. Trends en trendveranderingen duiden, dat is de taak van de technisch analist. De richting bepalen is iets anders dan voorspellen. In de Bulls, Bears & Shares een jaar geleden werd deze suggestie dan ook gedaan. Hetgeen hieronder tussen de stippellijnen is vermeld dateert van 20 december 2010: ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Op de volgende pagina is het koersverloop van de Europese DJ Stoxx 600 index bijgewerkt. Op 14 maart 2011 sloot deze beursgraadmeter onder het 120-daags gemiddelde, nadat Japan was getroffen door een Act of God. De forse koersdaling in de Nikkei-225 index kwam overeen met de voorspelling voor de Japanse aandelenbeurs: De analogie met zes jaar geleden voorziet in de eerste helft van 2011 in een stevige correctie die de stijgende steunlijn vanaf de bodem in 2009 neerwaarts zal afbreken. De aardbeving (niet voorzien) leidde tot een stevige correctie, maar de (formidabele) rally die was voorspeld hierna bleef uit (c.q. zette niet door). De DJ Stoxx index zakte opnieuw onder het 120-daags gemiddelde en het werkschema van 2005 als blauwdruk voor het koersverloop in 2011 kon de prullenbak in. Na de trendomslag deed het 120-daags gemiddelde dienst als nieuwe glijdende weerstandlijn (nu als stop loss voor baisseposities). 5
Wie zonder nadenken aandelen van de hand deed na een daling van de slotkoers onder het 120-daags gemiddelde realiseerde een koersverlies van -8,27%. Geen resultaat om trots op te zijn, maar relatief wel beter dan het besluit om aandelen aan te houden: de DJ Stoxx 600 index heeft afgelopen vrijdag vanaf begin dit jaar -15% koersverlies op het bord staan. DJ Stoxx 600 index in 2011 Bij de daling van de beurskoers onder het 120-daags gemiddelde is volgens de legenda sprake van een potentiële overgangsfase in de hoofdtrend. De verandering in de richting van de trend leverde op 18 mei dan ook het volgende commentaar op: In de grafiek acteert het 120-daags koersgemiddelde na 18 mei als glijdende weerstand. Op dit moment zien we op basis van klassieke patroonherkenning in de DJ Stoxx 600 index een symmetrische driehoek, waarbinnen vraag en aanbod naar elkaar toewerkt. Vraag: In welke richting zal de DJ Stoxx 600 index uitbreken? Antwoord: Niet nadenken, niet voorspellen, maar focus op de beurskoers als ultieme scheidsrechter in het gevecht tussen de bulls en de bears. Toelichting: Kijk naar de richting van de afgeleide koersgemiddelden. Constateer het feit dat beide gemiddelden in de Europese DJ Stoxx 600 index momenteel richting het zuiden bewegen. U kunt hier niets aan veranderen. U kunt wel deze trend respecteren (lees: hiernaar handelen). Het risico van vermogensverlies wordt hierdoor beperkt en met baisseposities kan zelfs worden geprofiteerd. Tegen de tijd dat de markt voldoende vertrouwen terug krijgt, zullen de koersgemiddelden dit weliswaar met enige vertraging - registreren. Advies; Het beste advies is frequent de actuele stand van zaken beoordelen op dezelfde wijze als u thuis de fruitmand naloopt. Verwijder het fruit dat gaat schimmelen. Voorkom aantasting van het nog vers uitziende fruit door gepaste maatregelen te treffen. Stel vooraf grenzen. Behoud het goede, neem afscheid van het slechte. Het vergt continue onderhoud. 6
Actuele stand van zaken Trendoverzicht Asset-Allocatie STIJGENDE TREND % TOPVORMING % IShares Brclys 20+ Yr Treasury Bnd Fnd 4.81 30 Year US T-Bond Pit CBOT Continuous 2.92 Ishares Ftse Epra Nareit US Prop 2.32 iboxx EU Sov. Germany Index 7-10 Yr. Pr 2.05 IShares Brclys 7-10 Yr Treasury Bnd Fnd 1.63 US 10 YEAR T-NOTE (CBOT) NEAREST 1.00 ishares Barclays TIPS Bond Fd 0.91 Crude Oil Light Sweet Continuous -5.66 BODEMVORMING % DALENDE TREND % NEDER7,5%15JAN23 2.87 DJ STOXX 600 EUR Price -2.83 Ishares Barclays Euro Aggregate Bd EUR 1.25 S&P 500 Index -2.83 Ishares Barclays Euro Corporate Bd EUR 0.55 Vanguard Total Stock Market -3.02 Vanguard REIT 0.37 RJ/CRB Index -3.73 DJ UBS Commodity index -4.05 ishares MSCI ACWI Indx Fund -4.08 PowerShares DB Commodity Indx Trckng -4.10 BrclysiPth DJUBSCommodtyIdxTtlRtrn -4.37 Brent Crude Oil Continuous -4.58 ishares MSCI Emerging Markets Index F -4.70 STOXX Europe 600 REITS -4.89 ishares FTSE/EPRA European Property F -6.04 Gold 100 Troy Oz. COMEX Continuous -6.72 Silver 5000 Oz. COMEX Continuous -7.85 Het trendoverzicht maakt duidelijk in welke fase de diverse beleggingsinstrumenten zich momenteel bevinden. De hieronder afgebeelde grafiek van de ishares m.b.t. langlopend Amerikaans schuldpapier toont een sterk stijgende trend met opwaartse uitbraakkansen. De MACD van de relatieve sterktelijn ten opzichte van de AEX-index geeft net als begin november het signaal om de voorkeur uit te spreken voor de Amerikaanse langlopende staatsleningen. Deze waarden bevinden zich in een stijgende (relatief sterke) trend. ishares Barclays 20+ yr T Bond Fund in 2011 + relatieve sterkte versus AEX-index 7
Aandelenmarkten Trendoverzicht landenindices STIJGENDE TREND % TOPVORMING % SWISS MARKET INDEX -1.04 Bovespa -3.67 MEXICO-IPC -1.61 Dow Jones Industrials 1897-2001 -2.61 BODEMVORMING % DALENDE TREND % MALEISIE-KLCI 0.42 INDONESIE-JCI 0.23 Sydney-All Ordinaries Index -1.06 TOKYO/NIKKEI 225/DOW JONES INDEX -1.12 Hang Seng Index -1.62 ISHARES BRIC 50-1.76 FTSE 100 INDEX -2.57 RUSLAND-RTS -2.59 S&P 500 INDEX -2.83 ATHENE-ASE General -2.94 TORONTO-S&P/TSX Composite -3.32 NASDAQ COMPOSITE INDEX -3.46 Amsterdam AEX Index -3.46 Bel-20-3.60 TURKIJE-National 100-3.81 POLEN-WIG Index -4.23 INDIA-Sensex 30-4.45 CHINA-Shanghai & Shenzhen 300-4.53 DAX INDEX -4.76 MADRID-IBEX 35-5.16 MILAAN-FTSE/MIB -5.89 CAC 40-6.31 Het marktrisico ten aanzien van aandelenbezit blijkt uit het trendoverzicht van de diverse landen-indices op dit moment wel erg groot. Eind vorige week werd duidelijk waar de markt de grootste problemen mee heeft. De problemen moeten volgens de markt worden gezocht in Frankrijk, Italië, Spanje gevolgd door Duitsland. In de Braziliaanse Bovespa is momenteel een topvormingsproces gaande, terwijl Rusland, India en China (de zgn. BRIC -landen) in dalende trends zijn geraakt. Stijgende aandelenindices zijn (zolang de koers boven het 120-daags gemiddelde noteert) nog te vinden in Zwitserland, Mexico en de Verenigde Staten. Denk bij de V.S. in dit kader aan de Dow Jones Industrial Average. Degenen die moeten beleggen in aandelen hebben overigens wel een keuze. Zij overwegen de sectoren die in een stijgende trend bewegen en onderwegen de sectoren die in een dalende trend bewegen. Continue risicomanagement is wenselijk. Op wereldschaal tekent zich o.a. in de ishares MSCI ACWI Index Fund een (H)oofd(S)chouderpatroon af (zie grafiek volgende pagina). Dit trendomkeerpatroon heeft een beruchte reputatie vanwege de hoge betrouwbaarheid. De dagelijkse candles kleuren opnieuw rood ter illustratie van een dalende trend. 8
ishares MSCI All Countries World Index vanaf 2009 Trendoverzicht bedrijfssectoren STIJGENDE TREND % TOPVORMING % DJ STOXX Health Care 1.72 DJ STOXX Retail -2.81 S&P 500 Utilities -0.23 S&P 500 Cons Dicr. -4.08 DJ STOXX Food&Bev. -0.61 S&P 500 Cons Staples -1.12 DJ STOXX Oil & Gas -2.14 DJ STOXX Pers&House -2.80 S&P 500 Industrials -3.22 BODEMVORMING % DALENDE TREND % DJ STOXX Trav&Leisur -1.04 S&P 500 HealthCare -1.57 S&P 500 Telecom Serv -1.69 DJ STOXX Telecom -1.85 DJ STOXX Media -2.22 DJ STOXX 600(P)-Euro -2.83 S&P 500 INDEX -2.83 DJ STOXX Industrial -2.84 DJ STOXX Fin.Serv. -3.23 DJ STOXX Chemical -3.26 S&P 500 Financials -3.30 DJ STOXX Technology -3.66 S&P 500 Materials -3.74 DJ STOXX Utility -3.87 DJ STOXX Basic Resr. -4.25 DJ STOXX Constr&Mat -4.41 S&P 500 Info Tech -4.83 STOXX Europe 600 REITS -4.89 DJ STOXX Bank Index -6.08 DJ STOXX Insurance -6.38 S&P 500 Energy -6.58 DJ STOXX Auto&Parts -7.84 9
Obligaties & rentecontracten Op 21 november jl. werd voor de 3,75% Nederlandse staatslening per 2023 op basis van de golvenstructuur aangegeven dat de winstnemingen slechts correctief van aard en daardoor tijdelijk van duur leken (zie snapshot oranje lijngrafiek). Dat blijkt juist gezien. Eind november daalde de Nederlandse 3,75% staatslening onder het 120-daags gemiddelde, hetgeen aanleiding gaf om even geen posities meer aan te houden. De stijging van de obligatiekoers boven het 20-daags gemiddelde (zie verticale stippellijn) gaf daarna echter een nieuwe impuls aan de opgaande trend. 3,75% NL per 15 jan. 2023 koersverloop in 2011 bijgewerkt t/m 16 december jl. Wat kunnen we hiervan leren? Veel hangt af van de mate van consistentie in het gebruik van een vaste methodiek. Trendvolgende indicatoren zoals gemiddelden kunnen hierbij uitstekend helpen. Op dit moment is de trend in de Nederlandse staatslening stijgend. Andere technieken helpen koersdoelen te bepalen. De (Elliott) structuur van de stijging biedt uitzicht op een doorzettende obligatierally naar de bovenkant van het ingetekende stijgende trendkanaal (koersdoel ca. ~ 118). Nadat golf 5 wordt afgerond mag een grotere correctiefase worden verwacht. 10
Commodities Trendoverzicht commodities STIJGENDE TREND % TOPVORMING % Crude Oil Light Sweet C -5.66 Soybean Meal Pit CBOT Continuous 4.84 BODEMVORMING % DALENDE TREND % Soybean Meal Pit CBOT Continuous 4.84 Cocoa ICE FUT US Continuous 1.60 Soybean Oil Pit CBOT Continuous -0.10 Sugar World No.11 Continuous -1.32 LME Nickel Cash -1.36 Corn Pit CBOT Continuous -1.89 Wheat Pit CBOT Continuous -2.06 DJ UBS Grains -2.22 Rough Rice Pit CBOT Continuous -2.32 LME Aluminium 3M -2.95 DJ UBS Agriculture subindex -2.98 RJ/CRB Index -3.73 DJ UBS Commodity index -4.05 Goldman Sach Commodity Indx Comp C C -4.30 ishares S&P GSCI Commodity-Indexed Trust -4.36 Brent Crude Oil Continuous -4.58 Cotton No. 2 ICE FUT US Continuous -4.58 DJ UBS Industrial metals subindex -5.06 LME Lead Cash -5.38 Coffee C ICE FUT US Continuous -5.51 Copper High Grade COMEX Continuous -5.52 LME Zinc Cash -5.67 Gas Natural NYMEX Continuous -5.76 Platinum NYMEX Continuous -6.19 Gold 100 Troy Oz. COMEX Continuous -6.72 DJ UBS Precious Metals -7.49 Silver 5000 Oz. COMEX Continuous -7.85 Palladium NYMEX Continuous -9.18 De edele metalen verloren in de afgelopen week veel van hun glans en liepen behoorlijke krassen op. De prijzen van palladium, zilver, goud en platina daalden gemiddeld met gemiddeld -7,5%. De goudprijs werd geconfronteerd met een dead cross tussen het 20-daags en 120-daags gemiddelde en kleurt nu ook rood in de grafiek. Een vergelijkbare situatie deed zich voor in mei 2008. Goud bleek nadien tijdens de beurscrisis geen rustige / veilige haven. Van zilver en platina is op basis van de (H)oofd(S)chouderpatronen al helemaal weinig positiefs te verwachten. Deze prijzen noteren al enige tijd in het rood en de koersdoelen liggen tientallen procenten onder de huidige koersniveaus afgaande op de HS-patronen. 11
Edele metalen De edele metalen goud, zilver en platina ogen nu uitzonderlijk kwetsbaar na de correctie van vorige week. Het proces van lagere toppen wijst op per saldo toenemend aanbod. Goudprijs vanaf 2008 Zilver vanaf 2008 Platina vanaf oktober 2008 12
RJ/CRB grondstoffenindex vanaf 2008 De trendbreuk onder de meerjarige stijgende steunlijn in de Reuters/Jefferies Commodity index is een visuele bevestiging van de aanhoudende verkoopdruk in de grondstoffenprijzen. Rond het huidige koersniveau ligt een belangrijke horizontale steunlijn (~ 295). De prijs van Brent Oil is recent verzwakt en lijkt op weg naar een cyclusbodem die nu elk moment kan worden gezet. Een test van de stijgende steunlijn afkomstig uit 2009 rond $ 98 is waarschijnlijk, waarna de gebroken horizontale steun als nieuwe weerstand rond $ 106 zal acteren. Brent Oil vanaf eind 2008 Crude Oil De prijs van Nymex Light Sweet Crude Oil ($ 94,24) zit momenteel opgesloten tussen het dalende 20-daags gemiddelde ($ 98,12) en stijgende 120-daags gemiddelde ($ 91,31). De lange termijn trend in Crude is opwaarts, maar het aanbod neemt subtiel toe. 13
VALUTA Overzicht trendfasen valutaparen STIJGENDE TREND % TOPVORMING % US Dollar- Canadian Dollar 2.08 US Dollar Index ICE FUT US Continuous 1.88 US Dollar - Swiss Franc 1.40 US Dollar - Japanese Yen 0.35 Euro-Swiss Franc -1.21 BODEMVORMING % DALENDE TREND % UK Pound Sterling - US Dollar -0.24 Euro-Australian Dollar -0.29 Euro-Canadian Dollar -0.52 Australian Dollar - US Dollar -0.92 Euro - US Dollar -1.09 Euro-UK Pound Sterling -1.78 Euro-Japanese Yen -2.36 Nadere bestudering van de EUR/USD-chart suggereert dat de neklijn van het Hoofd- Schouderpatroon al is gebroken. Elke stijging richting EUR/USD 1,32 is een selling opportunity voor een daling naar EUR/USD 1,25. Het risico van een daling richting EUR/USD 1,10 in 2012 neemt toe, zodra de stijgende steunlijn rond EUR/USD 1,25 breekt. EUR/USD vanaf 2001 met 20/120-daags gemiddelden. Terwijl het gebruik van trendlijnen een indicatie kan geven van toekomstige steun- en weerstandniveaus, blijft het altijd discutabel in hoeverre deze niveaus daadwerkelijk worden opgezocht en zo ja, of deze lijnen inderdaad hun rol van steun of weerstand vervullen. Blijf daarom aandacht besteden aan de richting van trendvolgende indicatoren zoals de koersgemiddelden. Voorspellen doet het niet, maar het volgt wel de richting van de geldstroom. Rest de persoonlijke keuze om hier tegenin te roeien of mee te varen. 14
De Amerikaanse dollar acteert momenteel als een superieure vluchthaven. In de afgelopen anderhalf jaar heeft zich een omgekeerd (H)oofd(S)chouderpatroon gevormd, waarvan de neklijn vorige week duidelijk opwaarts gebroken. Het koersdoel voor 2012 wordt 88, waarmee feitelijk indirect het scenario voor de verdere ontwikkeling van de eurocrisis wordt geschetst. US Dollar index vanaf 2010 CONCLUSIE Voor veel mensen is het kalenderjaar 2012 een uitdagend jaar. Toch wil ik u een voorspelling zichtbaar op een visitekaartje uit 1872 van George Tritch niet onthouden. Er is niets nieuws onder de zon en alles beweegt in cycli. Er zijn perioden waarin geld wordt verloren en er breken perioden aan When to Make Money. Het kalenderjaar 2012 is op basis van een lange termijn cyclus genomineerd als één van de Years of Hard Times, Low Prices, and a good time to buy Stocks. Bewaar deze kaart en volg het nauwkeurig. Met de complimenten van George Tritch. Bij deze fijne feestdagen toegewenst en graag tot ziens in 2012. 15
ALGEMEEN ADVIES Hanteer indien mogelijk - stop loss limieten om koersrisico s beter te beheersen! Verklarende woorden en begrippen uit de technische analyse Een uitleg van woorden en begrippen die gangbaar zijn in de technische analyse en in de Bulls, Bears & Shares worden gebruikt zijn op deze pagina op een niet limitatieve wijze ter verduidelijking samengevat. Technische Analyse (TA) bestudeert primair met behulp van grafieken de koershistorie van marktprijzen (lees: beurskoersen en hiervan afgeleide handelsvolumes) met het doel om de meest waarschijnlijke toekomstige richting te bepalen. De technische analyse kent twee hoofdstromingen. Enerzijds is er de klassieke visuele analyse van grafieken met het oogmerk om trends en koerspatronen te herkennen. Anderzijds is er de kwantitatieve analyse om met behulp van de beurskoers afgeleide formules ( indicatoren ) koop- en verkoopsignalen te genereren. De Bulls, Bears & Shares combineert de visuele analyse met de kwantitatieve analyse. De technische en kwantitatieve analyses worden vooral gebruikt als hulpmiddel voor de timing van beleggingsbeslissingen. TA = afkorting voor technische analyse KT = korte termijn trend op basis van de positie van beurskoers ten opzichte van het 20- daags koersgemiddelde LT = lange termijn trend op basis van de positie van het 20-daags koersgemiddelde ten opzichte van het 120-daags koersgemiddelde TREND = algemene richting waarheen een koersontwikkeling tendeert herkenbaar aan een proces van twee opeenvolgende toppen en/of bodems TRENDLIJN = lijn langs opeenvolgende toppen of bodems STEUN = indicatie voor een bodem in de koersgrafiek WEERSTAND = indicatie voor een top in de koersgrafiek BULLISH = positieve stemming ten aanzien van de koersontwikkeling BEARISH = negatieve stemming ten aanzien van de koersontwikkeling NEUTRAAL = aanduiding voor richtingloos en/of zijwaarts koersverloop TACTISCH = specifieke actie/benadering bedoeld om een strategie uit te voeren RS = relatieve sterkte ter bepaling van outperformance of underperformance OUTPERFORMANCE = betere prestatie ten opzichte van UNDERPERFORMANCE = slechtere prestatie ten opzichte van LONG = positionering in de markt anticiperend op een koersstijging SHORT = positionering in de markt anticiperend op een koersdaling NONE = geen positionering in verband met overgangfase tussen bulls en bears BUY = koopmoment op basis van een technische en/of kwantitatieve analyse SELL = verkoopmoment op basis van een technische en/of kwantitatieve analyse MA = moving average / voortschrijdend gemiddelde van een reeks van beursdata RSI = relatieve sterkte index (indicator voor het meten van het momentum) RSI waardering onder 30 illustreert een relatief sterke koersdaling RSI waardering boven 70 illustreert een relatief sterke koersstijging MOMENTUM = indicator voor het meten van de snelheid en de sterkte van een koersbeweging STO = afkorting voor stochastics, indicator voor korte termijn kansberekening STO waardering onder 20 illustreert een relatief sterke koersdaling STO waardering boven 80 illustreert een relatief sterke koersstijging DMI = afkorting voor directional movement indicator, geeft informatie over de kracht van vraag en aanbod in de onderliggende trend ADX = afkorting voor average directional movement indicator, geeft de kracht aan van een trendmatige beweging, maar zegt niets over de richting ervan ADX waardering onder 25 wijst potentieel op een zijwaarts gerichte trend ADX waardering boven 25 wijst potentieel op een trendmatige beweging TRADINGRANGE = richtingloze koersbeweging binnen bepaalde bandbreedte UITBRAAK = koersbeweging boven/onder vorige weerstand/steun TRAP = mislukte uitbraak 16
PULLBACK terugkeer van de beurskoers naar een recent uitbraakniveau GAP = koershiaat in de grafiek zichtbaar tussen twee handelsnoteringen in OVERBOUGHT = situatie waarin de beurskoers kwetsbaar is voor een correctie OVERSOLD = sitiuatie waarin de beurskoers rijp is voor een technisch herstel RISING WEDGE = driehoekspatroon met 2 convergerende stijgende lijnen FALLING WEDGE = driehoekspatroon met 2 convergerende dalende lijnen STOP LOSS = prijsniveau ter beperking van onverhoopte verliezen van openstaande beleggingsposities. LEGENDA KLEUREN CANDLES GETOONDE GRAFIEKEN Donkergroen - stijgende trend (= koers > 20 daags gemiddelde & 120 daags gemiddelde) Lichtgroen - koerscorrectie binnen stijgende trend (= koers > 120 daags gemiddelde) Rood - dalende trend (= koers < 20 daags gemiddelde & 120 daags gemiddelde) Oranje - koersherstel binnen dalende trend (= koers < 120 daags gemiddelde) Blauw - sterk opwaarts momentum tijdens een opgaande trend Paars - sterk neerwaarts momentum tijdens een neergaande trend Geel - overdrijvingsfase (extreem hoog risico van een significant trendomslag) Zwart - overgangsfase tussen stijgende en dalende trend (geen positie) Rode lijn Blauwe lijn Paarse lijn - 120 daags simpel gemiddelde - 20 daags simpel gemiddelde - relatieve kracht ten opzichte van een andere belegging Heeft u vragen of opmerkingen, neemt u dan a.u.b. contact met ons op. 17