Afbeeldingen bij De diptiek met de portretten van Federico da Montefeltro en Battista Sforza (Montefeltro-diptiek) van Piero della Francesca: Prestigestuk of persoonlijk aandenken? 2012. Masterscriptie kunstgeschiedenis, Rijksuniversiteit Groningen. M.M. Zijlstra-Mondt
1 Afb. 1. Piero della Francesca, De Montefeltro diptiek, voor en achterzijde, ca. 1466 (portret van Federico da Montefeltro) en ca. 1472 (portret van Battista Sforza en de triomfwagens), olieverf en tempera op paneel, 47 x 33 cm (elk paneel), Florence, Galleria degli Uffizi. Afb.2a en b. De Montefeltro diptiek in zijn huidige opstelling in sala 8 van de Galleria degli Uffizi.
2 Afb. 3. Een bladzijde uit een inventarislijst van 1890 van de Galleria degli Uffizi waarin de Montefeltro diptiek wordt genoemd.
3 Afb. 4a t/m c. Het titelblad en de twee zwart wit foto s behorende bij het restauratieverslag van de Montefeltro diptiek van Lo Vullo en Sokolow uit 1947. Behalve de begin- en einddatum van de restauratie (september 1947 respectievelijk december 1947) en twee foto s van de triomfwagens van voor de restauratie bevat het document lege bladen.
4 Afb. 5. De medaille van Clemente van Urbino uit 1468, brons. Afb. 6. Francesco Laurana, Buste van Battista Sforza, 1474, marmer, Florence, Museo Nazionale del Bargello. Afb. 7. Piero della Francesca, De Flagellatie, ca. 1470, olieverf en tempera op paneel, 58,4 x 81, 5 cm., Urbino, Galleria Nazionale delle Marche.
5 Afb. 8. Piero della Francesca, Brera-altaarstuk of Pala Montefeltro,1469-74, olieverf op paneel, 248 x 170 cm., Milaan, Pinacoteca di Brera.
6 3a 1 2 3b 4 5 1- Costanza da Montefeltro (de eerste Costanza). 2- Bianca Maria Visconti. 3- a Sveva da Montefeltro (als stiefmoeder van Battista). b - Sveva da Monfefeltro (in haar hoedanighied als kloosterlinge Seraphina Sforza). 4- Battista Sforza. 5- Costanza da Verano (moeder van Battista Sforza).
7 1 2 3 4 5 6 8 7 1- Victoria. 2- Federico da Montefeltro. 3- Giovanna da Montefeltro. 4- Felice-Feltria (dochter uit het eerste huwelijk van Federico). 5- Costanza da Montefeltro (de tweede Costanza). 6- Aura da Montefeltro. 7- Girolama en Agnese (Agnesina) da Montefeltro (hun beeltenis is verborgen achter die van de andere zusters). 8- Guidobaldo da Montefeltro. Afb. 9a en b. De triomfwagens op de Montefeltro diptiek met de nummers en namen van de (overleden) familieleden van de hertog en zijn echtgenote Battista volgens de reconstructie van Molari.
8 Afb. 10a en b. Het paleis van Urbino op een recente foto. Op de tekening van de opengewerkte plattegrond is aangegeven waar de privé vertrekken van de hertog zich bevonden.
9 Afb. 11a. Reconstructie van de Montefeltro diptiek met doorlopend landschap en aangepaste hoogte van de horizon volgens Hessler. Afb. 11b. Reconstructie van de Montefeltro diptiek met doorlopend landschap in achtvormige lus volgens Laskowski.
10 Afb. 12a tot en met d. Het landschap van Monte Fronzoso, in vergelijking met het heuvellandschap achter het portret van Federico op de Montefeltro diptiek. De witte stippellijnen tonen de grenzen tussen weilanden en bossen (reconstructie door Nesci et al.). Opgemerkt dient te worden dat op de door Nesci en Borchia getoonde afbeeldingen enige vertekening is opgetreden in horizontale richting: Het silhouet van de hertog is smaller afgebeeld dan op de diptiek. Deze vertekening is ook zichtbaar op het portret van Battista en op de afbeeldingen van de triomfwagens (afb. 10a en b en afb. 11 a en b).
11 Afb. 13a en b. Het landschap met het klif van Maiolo en de toppen van Valmarecchia, in vergelijking met het heuvellandschap achter het portret van Battista. (reconstructie door Nesci et al.). Afb. 14a en b. Het landschap van de vlakte van San Silvestro aan de voet van de berg van Adrubale, in vergelijking met het heuvellandschap achter de triomfwagens (reconstructie door Nesci et al. ).
12
13 Afb. 15. Pedro Berruguete, ook wel toegeschreven aan Pietro di Spagna, Federigo da Montefeltro en zijn zoon Guidobaldo, 1476-7, olieverf op paneel, 138,5 x 82,5 cm., Urbino, Galleria Nazionale delle Marche.
14 Afb. 16 a t/ m c. De reconstructie van Giorgioppi om de oorspronkelijke afstand tussen de panelen van de Montefeltro diptiek te berekenen.
15 Afb. 17 a en b. Een superponatie van de reconstructies van Giorgioppi, en Nesci en Borchia (inzet) toont aan dat de afmetingen van de tussenruimte tussen de panelen van de Montefeltro diptiek, zoals deze is berekend door de auteurs, verschillen.
16 1 2 3 4 5 6 Afb.18. Detailafbeeldingen van kunstwerken waarop Federico da Montefeltro en profil is afgebeeld. 1. Piero della Francesca, De Montefeltro diptiek, detail: portret van Federico da Montefeltro, ca. 1466, Florence, Galleria degli Uffizi. 2. Piero della Francesca, Brera-altaarstuk of Pala Montefeltro, 1469-74, Milaan, Pinacoteca di Brera. 3. Justus van Gent, De Communie van de apostelen, 1472-1474, Urbino, de Galleria Nazionale. 4. Justus van Ghent, Federico da Montefeltro, zijn zoon Guidobaldo en anderen, luisterend naar een redevoering, ca. 1480, Londen, Royal Collection. 5. Pedro Berruguete, ook wel toegeschreven aan Pietro di Spagna, Federigo da Montefeltro en zijn zoon Guidobaldo, 1476-7, Urbino. Galleria Nazionale delle Marche.
17 6. Giovanni Cristoforo Romano, Federico da Montefeltro, hertog van Urbino, condottiere, mecenas en wetenschapper, Florence, Museo Nazionale del Bargello.
18 De afbeeldingen en bijbehorende tracings zijn in chronologische volgorde weergegeven. Uit de tracings blijkt dat de kunstenaars de gelaatscontouren van de hertog op verschillende manieren weergeven. De verschillen zijn niet te verklaren door de gevolgen van veroudering. 1. Disto kaakrelatie met dekbeet (Profiel met terugliggende onderkaak en forse kinpunt). De neus-liphoek (de hoek tussen de onderkant van de neus en de bovenlip) is ongeveer 90 graden. Diepe kinplooi. 2. Neutro kaakrelatie met juist gepositioneerde kin (Recht profiel: de onderkaak ligt recht onder de bovenkaak) met neus-liphoek kleiner dan 90 graden. Diepe kinplooi. 3. Disto kaakrelatie met terugliggende kin (Profiel met terugliggende onderkaak). De neus-liphoek is groter dan 90 graden. Diepe kinplooi. Dit profiel hoort bij een persoon met een edentate (tandeloze) kaak. 4. Disto kaakrelatie met terugliggende kin (Profiel met terugliggende onderkaak). De neus-liphoek is ongeveer 90 graden. De kinplooi is verstreken (ondiep). 5. Disto kaakrelatie met terugliggende kin (Profiel met terugliggende onderkaak). De neus-liphoek is ongeveer 90 graden. Diepe kinplooi. 6. Disto kaakrelatie met terugliggende kin (Profiel met terugliggende onderkaak). De neus-liphoek is kleiner dan 90 graden. De kinplooi is verstreken. De contouren van de gemutileerde neus verschillen. De verschillen in de contouren van het onderste deel van de kin en de hals kunnen worden verklaard door veranderingen in lichaamsgewicht. Opmerkelijk is dat dezelfde kunstenaar - Justus van Ghent - het profiel van de hertog op verschillende wijze uitbeeldt, en wel zodanig dat op het eerder vervaardigde kunstwerk (nr.3) de hertog staat afgebeeld met een ouder (tandeloos) profiel dan op het later vervaardigde werk (nr. 4). Opvallend is dat ook de locaties van de huidaandoening op de wang van de hertog variëren. Dit is mogelijk een gevolg van de wisselende expressie van de kwaal.
19 Afb. 19. Kunstwerken met afbeeldingen van Battista Sforza en profil. Piero della Francesca, De Montefeltro diptiek, voorzijde, ca. 1466, portret van Battista Sforza, Florence, Galleria degli Uffizi. Domenico Roselli?, Portret van Battista Sforza, Pesaro, Musei Civici. Francesco Laurana, Buste van Battista Sforza, ca. 1474, Florence, Museo Nazionale del Bargello. Op deze afbeeldingen is te zien dat de contouren van het gelaat grotendeels overeenkomen.