1 Galaten 4: 21-31, 5: 1-6, Genesis 21: 8-12, geen kinderen van een dienstmeisje, maar van een vrije vrouw, onderscheiding der geesten, 19 juni 2016, eerste zondag van de zomer, Oostkerk Gemeente, Wij zijn geen kinderen van een dienstmeisje, maar van een vrije vrouw. (Galaten 4: 31) I. In de brief van de Galaten gaat het om de ervaring van vrijheid. Maar wat moet vrijheid vaak bevochten worden! In de Tweede Wereldoorlog de bevrijding van het nazisme. De emancipatie van de zwarte mensen in Amerika in de zestiger en zeventiger jaren van de vorige eeuw. De strijd tegen de apartheidspolitiek van Zuid-Afrika. Wat een krachtsinspanning is er voor dat alles voor nodig geweest! Ook in het persoonlijk vlak moet vrijheid vaak bevochten worden. Stel dat je afkomstig bent uit een andere kerkelijke achtergrond en je bent een eigen weg gegaan. Dan ging vast niet zonder slag of stoot. Misschien was het zelfs een worsteling! Wat kunnen wij ook afhankelijk zijn van wat anderen vinden. Je wilt het liefst aan hun verwachtingspatroon beantwoorden. Maar op een gegeven moment vraag je af: Doe ik daar eigenlijk goed aan? Moet ik niet meer mijn eigen weg gaan? Om zo n soort strijd gaat het in de brief van Paulus aan de Galaten. Het is de meest emotionele en felle brief van Paulus. Het gaat om vrijheid, maar er is een gevecht voor nodig! Paulus zet steeds twee alternatieven tegenover elkaar en hij zegt tegen zijn medechristenen: Zeg maar waar je voor kiest! Onderscheiding der geesten kun je dat noemen. Denk aan Psalm 1. Daarin gaat het ook over twee wegen. Die ene weg leidt naar het leven. En de andere weg die verliest zich, die komt nergens uit. Zo schetst Paulus in Galaten 4 twee wegen waar je over kunt gaan. De ene weg is de weg van de weg van vrijheid en voert ook naar vrijheid. De alternatieve weg leidt tot gebondenheid slavernij zegt Paulus. Als je daar nu eenmaal op zit, mag je je wel afvragen waar je terecht komt.
2 II. De vorige keren hebben we stilgestaan bij de aanleiding tot de Galatenbrief. Deze keer kort. U weet, die Galaten, waren Galliërs, Kelten noemden ze zichzelf. Ze woonden in Midden Turkije, maar van afkomst waren ze dus Europeanen. En dan is er een probleem. Moeten die Galliërs met dat het geloof in de God van Israël en van Christus aannemen ook de hele Joodse leefwijze overnemen? Moeten de mannen besneden worden? Moeten ze de Joodse spijswetten gaan houden? Of hebben de gelovigen uit de heidenen hun eigen plek? Paulus, de apostel voor de volkeren kiest vol overtuiging voor het laatste. Maar het ligt moeilijk. Want een groep christenen uit de Joden wil zich niet te ver verwijderen van het hun Joodse volksgenoten. Hun visie is: De christenen uit de volkeren moeten de hele Joodse leefwijze overnemen! Eigenlijk moeten ze zich aansluiten bij het Jodendom. En de Galaten zelf waren vanuit hun heidense achtergrond wel gevoelig voor rituelen. Voor hen ging er een soort magie van uit! U begrijpt, de apostel zal alles wat binnen zijn mogelijkheden ligt, moeten inzetten om de Galaten te overtuigen. Zijn manier van redeneren is voor ons niet eenvoudig te volgen. Paulus is een rabbijns geleerde; hij denkt heel associatief, voor ons niet eenvoudig te verstaan. Ik probeer u vanmorgen te laten zien wat wij met zijn benadering kunnen. Vrijheid spreekt maar niet vanzelf. Die moet je verwerven. En daarbij helpt het onderscheiden van de geesten, waar Paulus in Galaten 4 mee bezig is. III. In Galaten 4 brengt de apostel de Tora in. Ge moet het me eens zeggen, gij die onder een wet wilt staan: hoort ge de Wet niet! (4: 21) Zoals rabbijnen wel vaker deden, brengt ook Paulus aartsvader Abraham in. In hoofdstuk 3 had hij al over hem gesproken en nu in hoofdstuk 4 komt er een nieuw element bij. Twee zonen had Abraham: Ismaël, de zoon van Hagar, het slavinnetje, en Isaak, de zoon van Sara, zijn vrouw. U weet, toen Abraham dreigde kinderloos te blijven, ondanks Gods belofte van een zoon, had hij een eigen oplossing gecreëerd en een kind verwekt bij de slavin Hagar, die dan als zoon van Abraham zou gelden. Maar het was zijn eigen oplossing. Al te menselijk. Met de woorden van Paulus: het kind van Hagar is voortgebracht naar het vlees. Isaak was het kind van de belofte.
3 En dan zegt Paulus. Die twee moeders met hun kinderen staan eigenlijk voor twee geesteshoudingen, twee manieren van leven: twee verbonden, noemt Paulus het. Waarbij het ene staat voor leven in gebondenheid aan bepaalde codes; de tweede voor leven uit het vertrouwen op God. Deze dingen moeten zinnenbeeldig worden verstaan, want de twee vrouwen zijn twee verbonden. (4: 24) Hagar staat voor degenen die de gelovigen uit de volkeren de Joodse leefwijze op willen leggen. Paulus is hier messcherp. Hij zegt: Hagar is de stammoeder van de Arabieren. O ja, en berg Sinaï, waar Mozes de ontving, ligt in de Arabische woestijn. Sinäi, de Wet, dat hoort bij Hagar. En hij vervolgt: Dat beantwoordt aan het huidige Jeruzalem, want dat leidt een dienstknechtenbestaan met zijn nadruk op rituelen, codes en leefregels. Bij dat huidige Jeruzalem moet je dan denken aan de moederkerk, met Petrus en Jacobus, die Paulus uiteindelijk niet steunen. U voelt hoe scherp Paulus is. Hagar, Sinaï en Jeruzalem van zijn dagen: het is allemaal hetzelfde! Tegenover de slavin Hagar komt Sara te staan, de wettige echtgenote van Abraham, of zoals Paulus het zegt: de vrije vrouw. Tegenover Ismaël, de al te menselijke oplossing van Abraham, komt nu Isaak te staan, kind van de belofte. Hij staat voor leven uit het geloof. En tegenover het Jeruzalem van zijn dagen komt het Jeruzalem dat van boven is. Die onze moeder is, zegt de apostel. Hij maakt dus het onderscheid tussen het Jeruzalem in zijn onvolkomen gestalte van dat moment, met zijn nadruk op de rituelen, en het Jeruzalem van God uit. Dat is wat van God uit komt, wat je niet kunt vatten in een leefwijze. Ik laat dat onderscheid nog een keer horen in de woorden van de apostel: Hagar is de berg Sinai in Arabië, en die beantwoordt aan het Jeruzalem van nu; want dat leidt met haar kinderen een dienstknechtelijk bestaan. Maar het Jeruzalem boven is een vrije vrouw, en die is onze moeder. (4: 25, 26) V. U kunt zich voorstellen dat deze uitleg van de Tora hem niet door iedereen in dank wordt afgenomen. De christenen uit de Joden zullen perplex geweest zijn. Hoe durft Paulus de Sinaï op een lijn te stellen met de slavin Hagar. Hij doet alsof de Wet een vorm van knechtschap is!
4 Het lijkt ook al te niet vriendelijk naar het huidige Jodendom toe. Vooral die uitspraak over het dienstknechtelijk bestaan van Jeruzalem niet. En dan hebben we ook nog eens eeuwen van antisemitisme achter de rug! We zijn wat voorzichtig geworden met kritische woorden over het Joodse volk. Er is in de kerk op het moment de tendens dat we veel van het Jodendom kunnen leren om onze eigen bijbel te verstaan. Terecht! Kun je het huidige Jodendom in de schoenen schuiven dat ze in een vorm van knechtschap leven? Gelovige Joden beschouwen de Tora juist als een genadegave.. Ik denk dat we er wijs aan doen dit stuk van Paulus in zijn eigen tijd laten staan. Toen spande het er om tussen twee groepen mensen, waarbij Paulus positie kiest. Die tegenstelling vrijheid en onvrijheid speelt binnen de christelijke kerk net zo goed! Ik denk maar aan iemand als Luther. Die schreef een pamflet over de Babylonische ballingschap van de kerk. De kerk is in ballingschap, zei hij. Waarbij hij dacht aan de misstanden in de katholieke kerk van zijn dagen. Die prachtige Sint Pieterskerk in Rome gebouwd door de handel in aflaten. Het geld, de aflaten voor je eigen ziel verduisterde toch wel het zicht op de genade. Het is niet voor niets dat hij twee keer in zijn leven zich gezet heeft aan een commentaar over de Galatenbrief! Die discussie over vrijheid en dienstbaarheid gaat overal op. In behoudende kringen. Maar in progressieve kringen net zo goed. Alleen de onderwerpen verschillen. Maar daar zijn ook heilige huisjes. En van iets lichts kunnen we iets zwaars maken. En wat ooit bevrijdend bedoeld was, kan later onderdrukkend gaan werken. En het geldt net zo goed voor het huidige Israël. Ik denk maar aan de befaamde dirigent en pianist Daniël Barenboim, een Argentijnse Jood. Hij leidt in Israël een orkest bestaande uit Joodse en Palestijnse jongelui in een poging om de tegenstelling te boven te komen. Bij de uitreiken van een onderscheiding door de Israëlische minister van cultuur zei hij in niet mis te verstaan wat hij er van vond. Ik was voor de TV getuige van dezelfde heftigheid die ik bij Paulus voel. En hoe je er ook over denkt: het ging uiteindelijk over dezelfde tegenstelling. Waar zit de vrijheid? En waar komen je terecht in een vorm van slavernij? VI. Wij zijn geen kinderen van een dienstmeisje, maar van een vrije vrouw. (4: 31) Nu kan ik me voorstellen dat iemand zegt: Ik begrijp dat die onderscheiding der geesten altijd nodig is. En ook dat onderscheid tussen vrijheid en dienstbaarheid. En ook dat het daar altijd weer om spant. Maar is dat niet erg algemeen menselijk?.
5 Zo zou ik het niet benaderen...want wie is Degene die ons onderscheidt?. Dat is de Here God.. Hij is de grote Verschilmaker..Hij ziet waar we dienstbaar zijn of vrij.. Wij oefenen er ons alleen maar in dat onderscheid. Zo was het ook voor Paulus. Eerst was hij de grote fanaticus. Tot Christus hem verscheen bij de poort van Damascus. En dan ziet Paulus voor het eerst zichzelf. Ben ik werkelijk zo? En ervaart hij wat genade is. En heel zijn leven heeft hij zich daarin geoefend: Waar leef ik nu werkelijk vanuit de genade en waar niet. Wij moeten dat ook oefenen. Wat kun je gebonden zijn aan je eigen wensen en verlangens. Het moet zo gaan als je denkt dat je moet gaan. Of denk aan de eisen die de maatschappij aan je stelt. Er wordt ons ook een bepaald model opgelegd. Daar kunt u zich hopelijk wel wat bij voorstellen? Waar ben je er zelf gevoelig voor.? De kunst is om dat alles niet zomaar over te nemen. En dan maak je keuzes. En dan vertrouw ik er op dat de Here God ook met mijn leven iets voorheeft. VII. Wij zijn geen kinderen van een dienstmeisje, maar van een vrije vrouw. In de eerste eeuwen van het christendom is een prachtig beeld bedacht om duidelijk te maken hoe op je hoede kunt zijn voor dwingelandij en hoe het geloof in God je daarbij kan helpen. Het gaat over een geldwisselaar. Zo n geldwisselaar in vroeger tijden moest goed opletten bij het wisselen van munten, anders was hij in de kortste keren failliet. Een van de dingen waar hij op lette, was de afbeelding op de munt. Een munt kan van weliswaar van echt goud zijn, maar als de beeltenis die er op de munt staat vervalst is, klopt er iets niet. Zo is in geestelijke zaken steeds de vraag: Welke afbeelding staat er op de munt? Is het de beeltenis van de Koning of misschien juist die van de tiran? God is onze ware koning. Hij is uit op onze vrijheid. Maar iets kan ook afkomstig zijn van de boze en die wil ons altijd tiranniseren. Iemand kan nog zulke aannemelijke dingen lijken te zeggen, maar de mentaliteit kan die van de dwingelandij zijn. Daarom is het altijd goed om je af te vragen bij wat je zelf inbrengt, of bij wat je van anderen hoort: Staat er het beeld van de tyran op? Hopelijk toch dat van de Koning! AMEN
6 Welkom, Mededelingen *Stil gebed, Bemoediging en Groet *Lied 87 Tien Woorden, Liefdesgebod Lied 834 Gebed om de heilige Geest Moment voor de jeugdkerk Schriftlezing Genesis 21: 8-12 Lied 967: 3 Galaten 4: 21-31 Lied 967: 4 Galaten 5: 1-6 Lied 967: 5 Preek Orgelspel Lied 670: 1, 2, 3, 4, 6 Dankgebed en voorbeden Inzameling van de gaven *Lied 150 *Zegen