jaargang 6 NR.3 2002 Het is herfst en het aanplanten van bomen is alweer in volle gang. Bijna iedereen vindt het normaal dat de inboet onder de kostbare aanplant ongeveer tien procent bedraagt. Zelfs boomkwekers vinden dit hoge uitvalpercentage acceptabel. Pas als meer dan tien procent van de bomen uitvalt, of als het gaat om duurdere bomen, vragen opdrachtgevers de kwekers het verlies te compenseren. De uitval hoeft echter lang niet zo hoog te zijn. Voorwaarde is dat we bij het planten de beschikbare kennis gebruiken. Openbaar groen hoort in openbare ruimte De Boomwijzer in een nieuwe jas Stihl kettingolie en brandstof van hoge kwaliteit Aankondiging congres boomverzorgers 2004 Plant bomen met verstand! Uitval onder jonge aanplant eenvoudig terug te dringen Elk jaar worden in Nederland miljoenen bomen aangeplant. Daarvan gaat circa tien procent binnen het jaar dood. De kosten voor het vervangen van deze bomen zijn hoog. Ze vallen drie maal hoger uit dan die van de eerste aanplant, vooral vanwege de hoge arbeidskosten. Pius Floris Boomverzorging geeft waardevolle tips om de sterfte onder jonge aanplant te voorkomen. In de praktijk blijkt dat de meeste sterfte in het eerste jaar het gevolg is van te diep planten en van verdroging. Uitval in het tweede jaar of daarna komt in de regel op het conto van de inrichting van de plantplaats. Te diep planten Hoe zorgvuldig een boom ook wordt uitgegraven, er ontstaat altijd ernstige schade aan de wortels. De meeste van de fijne opnamewortels blijven achter in de grond en schuivende gronddeeltjes beschadigen de kwetsbare punten van de resterende wortels. De beschadigde wortels sterven af en gaan rotten. Ze verbruiken daarbij veel zuurstof uit het plantgat. Zuurstof, die de onbeschadigde wortels juist nodig hebben om de boom in leven te houden en te laten groeien. Als bomen te diep worden geplant, heeft dat een ongunstige invloed. De dode wortels verbruiken de beschikbare zuurstof en produceren veel kooldioxide. Die kooldioxide kan onder de opgebrachte lagen grond niet uitwasemen en blijft rond de wortels hangen. Uitwisseling van gassen rond de wortels is pas goed mogelijk als de bodembiologie zich weer heeft hersteld. Deze zorgt namelijk voor de aansluiting van de verschillende grondlagen. Dat proces duurt enkele jaren. Plantgat en verdroging Aanplant die in een te nat plantgat terechtkomt, verdroogt vaak eerder dan aanplant in een droog plantgat.
2 De diepte van het plantgat moet afhangen van de grondwaterstand. Het is een fabeltje dat bomen diep wortelen als de grond diep is gespit. Houd altijd een onbewerkte laag van minimaal twintig centimeter tussen de bodem van het plantgat en het grondwater. Een plantgat mag nooit in rechtstreeks contact staan met het grondwater. Als een plantgat te diep is, kan er kwelwater opkomen. De boom komt veel te nat te staan. Zuurstofgebrek en bodembederf zijn het ongewenste resultaat. Zorg er bij het uitgraven of uitboren van plantgaten voor dat de randen zo ruw mogelijk blijven. Haal liefst met de spade hele happen uit de rand. Dat geeft een betere aansluiting met de opvulgrond en voorkomt dat wortels langs de gladde randen van het plantgat groeien. Bemesting en lucht Geef jonge aanplant nooit minerale bemesting. De bomen maken daarvan veel bladmassa, die grote hoeveelheden water verdampt. De wortels kunnen in de eerste paar jaar niet genoeg aanvoeren om alle bladeren van zoveel water te voorzien. Het blad verdroogt. De boom hoeft in het eerste stadium niet hard te groeien. Het belangrijkste is dat hij aanslaat. Het is wel aan te bevelen om goede compost of Biovin door te mengen. Goede compost kent een minimumgehalte aan bodembacteriën. Biovin, compost van de resten die overblijven na het persen van druiven, bevat geen onkruid en wordt koud gecomposteerd. Dat levert een hoge kwaliteit op en veel bodembacteriën. Voeg echter ook van goede compost nooit méér toe dan twee procent van de inhoud van het plantgat. Anders gaat de bodem broeien en wordt het plantgat arm aan zuurstof. Houd het plantenmengsel altijd luchtig. Pas op met het bouwen van dijkjes en het laten vollopen van het plantgat met water! Daarvan kan de grond dichtslaan. Vooral lemige gronden hebben de neiging snel te verslempen. Oppervlakkige wortelgroei Soms willen we bomen in de bestrating planten. Deze bomen neigen ertoe hun hoogste wortels zo snel mogelijk te laten groeien in het cunetzand van de bestrating. Deze wortels zijn belangrijk want ze zorgen voor stabiliteit van de boom. Maar al na enkele jaren gaan die wortels de bestrating omhoog drukken en moeten er dure herstelwerkzaamheden plaatsvinden. Die beginnen met het afhakken van de belangrijke stabiliteitswortels. Deep Root wortelgeleiders in het plantgat voorkomen deze problemen. De investering verdient zich binnen enkele jaren terug. Het aanbrengen van Deep Root is vakwerk. Raadpleeg altijd vooraf een specialist. Bodembiologie De feitelijke aansluiting tussen de wortels van de boom en de grond, wordt verzorgd door mycorrhiza. Terecht krijgen deze wortelsymbionten de laatste jaren veel aandacht. Niet iedereen begrijpt even goed welke functie ze hebben en hoe ze groeien. Bomen met kluit of naaktwortelige bomen hebben per definitie weinig of geen mycorrhizae meer over. De schimmels groeien namelijk op de fijnste opnamewortels en die blijven voor negentig procent achter in de grond op de kwekerij. Als we sporen van de mycorrhizae meegeven in het plantgat, kunnen deze de nieuwe wortels snel koloniseren. Daardoor wordt de opname van voedsel snel hersteld. De kosten van een compleet pakketje bodembiologie voor de aanplant bedragen niet meer dan vier euro. Tree Saver Transplant bevat alle ingrediënten die de boom nodig heeft. Het directe resultaat is minder inboet. In het tweede jaar van groei worden de verschillen pas echt duidelijk! Boompalen Elke zaailing maakt zelf in eerste instantie een paaltje in de vorm van een penwortel. Toch zijn de eerste twee jaar na aanplant boompalen nodig om de kluit onbeweeglijk te verankeren in de grond. Dat voorkomt dat de ultradunne wortelaanwas keer op keer opnieuw afscheurt. Opdrukkende wortels zorgen voor veel overlast en hoge kosten.
3 Tips Voor het overzicht zetten we alle tips nog eens op een rijtje. Plant een boom nooit te diep. Maak een ruim plantgat met ruwe wanden. Laat minstens 20 centimeter onbewerkte grond tussen plantgat en grondwater. Meng niet meer dan twee procent goede compost of Biovin door de opvulgrond en gebruik nooit minerale mest bij de aanplant. Plaats Deep Root wortelgeleider om te voorkomen dat wortels de bestrating opdrukken. Meng Tree Saver Transplant door de opvulgrond. Gebruik korte boompalen en zet de boomband zeer strak om de boom. Knip alleen eenjarige scheuten weg. Of een plant goed groeit of niet, hangt af van véél meer factoren dan alleen van bemesting. Mineral nutrition of higher plants is één van de weinige boeken die dat snel duidelijk maken. Het boek werd al in 1986 uitgegeven door Academic Press en beleefde in 1999 zijn vierde druk. Pius Floris Boomverzorging wenst u dit jaar een vruchtbare aanplant! Korte boompalen stimuleren wortelgroei enorm. Een boom kunnen we het beste op een hoogte van 40 centimeter verankeren. Sla daartoe de boompalen 70 tot 80 cm diep in de grond. Zet ze licht schuin naar buiten en trek ze recht door de band zeer strak om de boom te spannen. (zie foto pagina 1). Na twee jaar hebben de palen geen functie meer. Ze kunnen dan worden verwijderd. Jeugdsnoei beperken Geef jonge aanplant nooit jeugdsnoei! Het houtweefsel bevat de suikers die een boom nodig heeft om het eerste blad en de nieuwe wortels te maken. Het verplanten heeft de boom verzwakt en nu heeft hij alle suikers nodig om te overleven. Elke tak draagt bij aan het aanmaken van zo veel mogelijk nieuw voedsel. Knip bij aanplant alleen de eenjarige scheuten weg. Deze bevatten namelijk weinig suikers en vragen veel water. De wortels kunnen dat niet allemaal aanvoeren. Knip driekwart van de eenjarige twijgen weg. Dat maakt de kans dat de boom aanslaat viermaal groter dan die van bomen die meteen jeugdsnoei moeten ondergaan. Horst Marschner schenkt in zijn boek veel aandacht aan het belang van silicium en andere mineralen. Daarmee wordt in onze dagelijkse praktijk geen of te weinig rekening gehouden. Ook behandelt Marschner de opname van mineralen door planten die goed voorzien zijn van mycorrhizae. Die is aanzienlijk beter dan die van planten die niet voldoende mycorrhizae hebben. Met dit boek wordt het dus mogelijk om goed te begrijpen waarom bomen in het stedelijk gebied echt niet genoeg hebben aan een plantgat met voldoende grond of voldoende doorwortelbare ruimte. Hoewel het boek in het Engels is geschreven, is het door zijn heldere presentatie toch goed toegankelijk. Mineral nutrition of higher plants behoort daarom tot de standaarduitrusting van elke boomspecialist. Pius Floris Titel: Mineral nutrition of higher plants Auteur: Horst Marschner Uitgever: Academic press ISBN: 0-12-473543-6 Prijs: circa 75,-
4 De stellingname van Jules Sondeijker: Na de fusie besloot de nieuwe gemeente Sittard-Geleen een ambtenaar te belasten met de zorg voor alle bomen. Een nieuwe functie, waarmee de gemeente duidelijk koos voor een gefundeerd boombeleid. Jules Sondeijker (40) is projectleider/vakspecialist bomen bij de afdeling Groen, Natuur en Landschap. In die functie werkt hij natuurlijk graag samen met Pius Floris Boomverzorging. Zijn werk is niet altijd dankbaar. Soms krijg ik tranen in de ogen als een boom moet wijken voor andere belangen. Maar als er iets moois voor in de plaats komt, kan ik daar ook weer van genieten. De Boomwijzer sprak met deze gedreven werker en laat hem zelf aan het woord. Prijzen en waarde Groen kent in de oude gemeente Sittard van oudsher een vooraanstaande plaats. Sittard herbergt één van de twee Rijksmonumentale parken in Nederland. Het stadspark werd aangelegd tussen 1922 en 1933 en heeft grote architectonische waarde. Monumentale bomen vervullen daarin een belangrijke rol. In de jaren 2000 en 2001 behaalde Sittard prestigieuze hoofdprijzen op het (inter)nationale Entente Florale. De waarde van het openbaar groen is voor iedereen duidelijk. Toch moet ik blijven vechten om het belang van de boom te verdedigen. Maar dat houdt me alert en betrokken. In de nieuwe fusiegemeente zoeken we vooralsnog naar een gemeenschappelijke modus. Met een bomenbeleidsplan probeer ik mijn draagvlak intern en extern te versterken. Door een heldere visie uit te dragen en door taken en belangen duidelijk af te bakenen. Diversiteit van het werk Op één werkdag krijg ik te maken met kapvergunningen, met het plannen van nieuwe bomen, met renovatie- en onderhoudsprojecten, met het bomenfonds en met schade die door bomen veroorzaakt is. Onlangs werd duidelijk dat de nieuwe gemeente in totaal 110 hectare bos in beheer heeft. Daar moeten we een weloverwogen beleid voor formuleren. Je snapt dat ik elke week voldoende uren draai! Als een spin in zijn web houd ik voeling met mijn eigen organisatie en met de partners daarbuiten. Mijn taak is om de belangen van bomen en van het openbaar groen te behartigen. Vanuit die positie zie ik me soms genoodzaakt om grote bouwprojecten stil te leggen. Dat is niet makkelijk, maar uiteindelijk dwingt dat respect af. En het geeft aan dat het groen in onze gemeente een heel belangrijke positie heeft gekregen. Openbaar groen hoort in de openbare ruimte Mentaliteit Een tijdje geleden moest ik na een ongeval de letselschade opnemen aan een boom. De auto stond nog ingedeukt langs de weg. Ik zag meteen dat de boom het niet zou overleven. Toen kwam er een klein ventje naar me toe, ik schat van een jaar of zes. Weet je wat die zei? Dat het toch zonde was van die boom! Kijk, dat is de mentaliteit die ik graag onder de mensen zou willen zien. Het besef dat zo n auto te repareren is of te vervangen door een nieuwe. Maar dat het zestig jaar kost om die boom te vervangen als het al lukt tenminste. Dat besef, dat is nog zeldzaam. Trend: groen in particuliere tuinen Het openbaar groen wordt in nieuwbouwprojecten steeds vaker ondergebracht in particuliere tuinen. Ik geloof wel dat je van een tendens kunt spreken. Het openbaar groen verdwijnt. Dat vind ik zorgelijk, vooral op de lange termijn. Want kijk eens welke problemen dat oplevert! Je zult zien dat de toegang tot de tuinen steeds lastiger wordt. Mensen bouwen schuttingen,
5 Pius Floris leggen perkjes aan, maken speelrekken voor hun kinderen. Je kunt het niemand kwalijk nemen, maar daardoor zijn de bomen wel steeds lastiger te bereiken. Terwijl de gemeente juist vaker onderhoud zou moeten plegen om de veiligheid te kunnen garanderen. Mensen moeten de toegang dulden in hun tuin, mogen geen bestrating aanbrengen onder de boomkroon en zo meer. Maar houdt iedereen zich aan die voorschriften? Ik ben van mening dat de kwaliteit van die bomen niet is gewaarborgd. Je ziet het scenario voor je. Het onderhoud wordt steeds duurder totdat de politiek het welletjes vindt. Dan worden de bomen afgegeven aan de huiseigenaren. Maar hebben die een visie op de bomen in stedelijk gebied? Ik vrees dat ze snel een vergunning zullen aanvragen om te kappen. Inzet vanuit het hart Het gevolg is dat we het openbaar groen kwijt raken. Bomen hebben een belangrijke functie. Ze zijn medebepalend voor de kwaliteit van de lucht die we ademen en van onze leefomgeving. De zorg daarvoor is een collectieve taak, die we ook in collectieve handen moeten houden. Ik doe dit werk met veel inzet en vanuit mijn hart. Want ik weet dat ik niet voor mezelf vecht, maar voor het welzijn en de leefomgeving van mijn kinderen. De zorg die we nu geven aan onze bomen, is bepalend voor de kwaliteit van hun toekomst. Vereerd en trots Kent u de Kring Praktiserende Boomverzorgers (KPB)? Dat is een club van circa 450 bomenmensen: wetenschappers, boomverzorgers, gemeentelijke boombeheerders, studenten, hoveniers en landschapsarchitecten. De KPB belegt zesmaal per jaar, op zaterdagen, een themamiddag. Daarop wordt een specifiek onderwerp toegelicht, besproken en bediscussieerd. De discussies zijn zeer interessant en tegelijk vaak erg vermakelijk. In het voorjaar van 2002 werd ik gekozen tot nieuwe voorzitter van deze Kring. Nu zenden we deze Boomwijzer toe aan u en aan ruim 3500 relaties in het land. Net als u hebben onze relaties allemaal met boomverzorging te maken. Ik vind dat ze ook lid zouden moeten zijn van de KPB, net als uzelf overigens! Ik zie dagelijks dat boombeheerders te weinig contact met elkaar hebben. Ze zijn elke dag opnieuw bezig met het uitvinden van wéér een wiel. Is dat nodig? Iedereen in ons vak heeft het druk genoeg om juist de tijd te nemen om met collega s te praten. Dat levert in de praktijk veel tijdwinst op. Van de KPB-leden zijn er 150 tevens lid van de International Society of Arboriculture (ISA). De ISA heeft 46 afdelingen over de hele wereld en telt meer dan vijftienduizend leden. De ISA geeft boeken uit, maakt een certificeringsprogramma voor boomverzorgers en beheert een mondiaal bomenfonds ter stimulering van onderzoek en veiligheid. In augustus was ik namens Nederland voor de derde keer afgevaardigd naar het jaarlijkse congres van de ISA in Seattle. Geslaagd! Gefeliciteerd! Het hoofdbestuur (Executive Committee) van de ISA had mij en vier Europese collega s gevraagd om ons verkiesbaar te stellen voor de functie van Vice President. Het bestuur was blijkbaar van mening dat ik een vooraanstaande rol speel in de boomverzorging in Europa. Ik vond dat de andere kandidaten het er in de praktijk als Vice President beter van af zouden brengen dan ik. Daar dachten de vijftig stemgerechtigden echter anders over. Ze kozen mij tot eerste Vice President die niet uit Amerika komt. De eerste sinds de oprichting van de ISA in 1924. Klaas Ector en Sven Hannemann van Pius Floris Boomverzorging Bunde bv en Bert van Eck van Pius Floris Boomverzorging Leiderdorp zijn geslaagd en mogen zich nu officieel European Treeworker noemen. Ik ben dan ook vereerd en trots. Met het accepteren van mijn functie heb ik de 15.500 ISA-leden beloofd om de komende drie jaar mijn uiterste best te doen om mijn taken waardig te vervullen.
6 Kauwgomboom of gumtree De Amerikaanse President Abraham Lincoln werd in 1865 tijdens een theatervoorstelling in Washington in zijn loge neergeschoten. Zwaar gewond werd hij naar het huis van vrienden aan de overzijde van de straat gedragen, alwaar hij stierf. Het theater is nog steeds in gebruik, maar is overdag een toeristische trekpleister. Amerikanen zijn doorgaans netjes opgevoed en zeer volgzaam. Niemand zal het in zijn hoofd halen om kauwgom op straat te gooien. Bovendien zijn de bekeuringen voor dit soort vergrijpen niet mis. De Boomwijzer in een nieuwe jas Ringen in plaats van gaten, dikker papier en een website Het is de trouwe lezer van de Boomwijzer vast opgevallen. Ons vorige nummer zag er al iets anders uit. We hebben allereerst ringnietjes gebruikt in plaats van de vertrouwde perforatiegaatjes. Daarnaast kozen we voor dikker papier om de leesbaarheid te vergroten. Natuurlijk blijven we drukken op kringlooppapier. Bureau PAG in Maastricht zorgde voor het eerst voor de productiebegeleiding en druk. De Boomwijzer is gratis en zenden we driemaal per jaar toe aan onze relaties. Op veler verzoek hebben we een speciale opbergmap voor de Boomwijzer laten maken. Als u belt of mailt met de dichtstbijzijnde vestiging, bezorgen we u er een. Natuurlijk is ook de map gratis. Of mist u oude nummers van de Boomwijzer? Ze worden u ook op verzoek toegestuurd. Zo kunt u uw verzameling compleet houden en een aardig naslagwerk opbouwen. Het Maastrichtse reclamebureau PAG werkt ook aan de ontwikkeling van onze nieuwe website: www.piusfloris.nl. Deze website zal een vraagbaak vormen voor alles wat met boombeheer en boombeleid te maken heeft. Ook komen alle oude Boomwijzers op onze site te staan, zodat u de artikelen nog eens rustig na kunt lezen. (ingezonden mededeling) Maar waar laat je dan je kauwgom als er op een bordje bij de ingang van het theater staat dat kauwgom niet mee naar binnen mag? Dan plak je het toch gewoon op een boomstam! Met een gumtree wordt overigens een Eucalyptus bedoeld. TreeSaver Transplant Bomen en heesters gegarandeerd gezonder en sterker! TreeSaver Transplant brengt biologische balans bij de boom. Betere aanslag, óók bij late aanplant Minder droogtegevoelig Minder (strooi-) zoutgevoelig Voor bomen met en zonder kluit Eenvoudig in gebruik 100% Natuurlijk PLANT HEALTH CARE BV Plant Health Care BV Postbus 2030, 5260 CA Vught Tel: (073) 656 26 95 Fax: (073) 656 31 02 E-mail: phcpiusfloris@home.nl
7 Zorg voor mens en milieu in alle details eersten overschakelden op de milieuvriendelijke brandstof voor motorzagen, Stihl Motomix 1:50. Er is niemand die het met het blote oog ziet. Toch is de interne milieuzorg binnen Pius Floris Boomverzorging op het hoogst denkbare niveau, tot in alle details. Reactie op artikel Boomwonden Stihl kettingolie en brandstof van hoge kwaliteit Tot bijna twintig jaar geleden, rond 1984, gebruikten bijna alle boomverzorgers synthetische olie voor het smeren van de zaagkettingen van hun motorzagen. Deze olie verbrandt nauwelijks, maar laat een dunne film achter op de werkplek. Toen een van onze medewerkers eens een boom snoeide boven een vijver, werd pas goed zichtbaar wat dat betekent. Het wateroppervlak kleurde in een mum van tijd paarsblauw en roze. Met het schaamrood nog op onze kaken namen we contact op met de leverancier, Stihl-dealer Walther van de Poel. Van der Poel wist te melden dat er experimenten werden gedaan met plantaardige olie. We bestelden een vaatje omdat we met onze milieuvriendelijke arbeid niet het milieu wilden belasten. Die olie was toen wel vijfmaal zo duur als synthetische olie. Toch gebruikt Pius Floris Boomverzorging vanaf die tijd uitsluitend plantaardige, biologisch afbreekbare kettingolie. Natuurlijk liepen we voorop. We waren zo trots op ons dure besluit dat we ermee adverteerden in Tuin en Landschap. Pas enkele jaren later werd het gebruik van deze plantaardige olie door andere instanties aanbevolen. Stihl ontwikkelde ook een brandstof voor motorzagen die voor de gebruikers aanmerkelijk minder schadelijk is: Stihl Motomix 1:50. Boomverzorgers opereren in de rook van de uitlaat van de motorzaag. Het is onvermijdelijk dat ze de uitlaatgassen inademen. Motomix 1:50 bevat geen schadelijke stoffen zoals lood, zwavel, aromaten en benzol. Er komen 70 procent minder aromatische koolwaterstoffen uit de uitlaat. Bovendien heeft Stihl de dampdruk van deze brandstof verlaagd. Ze vervliegt dus minder snel en veroorzaakt minder irritatie van de slijmvliezen en luchtwegen. Stihl Motomix 1:50 is weliswaar veel duurder dan gewone tweetaktbenzine, maar er zijn voldoende redenen om ook langs deze weg voor mens en omgeving te zorgen. Pius Floris Boomverzorging is uiteraard nog steeds van mening dat ons werk geen onnodige belasting mag zijn voor mens en milieu. Het wekt dan ook geen verbazing dat wij ook als één van de De heer Gerrit Jan De Vaal (Gemeente Soest, Afdeling Groen en Milieu) schreef ons in de zomer, kort na het verschijnen van de Boomwijzer 2, een brief. Wij stellen zijn reactie op prijs en willen deze graag met u delen. Daarom drukken we zijn brief integraal af. Soest, 1-7-2002 Geachte Redactie, Bij dezen wil ik gaarne even reageren op uw artikel in de Boomwijzer nr. 2, het redden van beschadigde bomen. Dit artikel gaat over het afdekken van verse wonden alsof dit iets nieuws is. Ik heb dit al vele malen gedaan en de eerste keer is zeker al 20 jaar geleden. Mijn ervaring is dat ook Sorbus, Crataegus en Aesculus goed op deze behandeling reageren. Als het voor deze behandeling te laat was, gebruik ik een andere methode om de boom zo min mogelijk last te laten ondervinden van de wond en dat is een hele oude methode, namelijk brugenten. Met vriendelijke groet, G.J. de Vaal
8 Groots congres boomverzorgers in 2004 Van 9 tot 12 juni 2004 herbergt Maastricht het grootste congres voor boomverzorgers dat ooit in Europa heeft plaatsgevonden. De KPB / ISA Nederland verzorgt de organisatie. Het is raadzaam om deze data alvast in uw agenda te blokkeren. Voorkomen is beter dan genezen Op het congres wordt praktische en wetenschappelijke kennis uitgewisseld en worden de Europese klimwedstrijden voor boomverzorgers gehouden. De winnaars van deze competitie gaan naar de wereldkampioenschappen in 2004. Op dit moment zijn de details van het programma nog niet ingevuld. De Boomwijzer houdt u uiteraard op de hoogte. Kijk ook op de website www.isa-arbor.com. Boomwortelgeleiding Boomwortelwering www.deeproot.nl Tel: (073) 657 25 71 C O L O F O N De Boomwijzer is een periodieke uitgave van Pius Floris Boomverzorging Nederland BV. Het blad biedt interessante informatie voor iedereen die te maken heeft met boomaanplant en onderhoud. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Redactie-adres Pius Floris Boomverzorging Nederland BV Postbus 2030, 5260 CA Vught Tel: (073) 656 06 33, fax: (073) 656 31 02 Pius Floris Boomverzorging Amsterdam Machineweg 13, Halfweg Postbus 58371, 1040 HJ Amsterdam Tel: (023) 538 06 30, fax: (023) 538 29 44 Pius Floris Boomverzorging Bunde Pasweg 25, Postbus 24, 6240 AA Bunde Tel: (043) 365 25 19, fax: (043) 364 82 00 Pius Floris Boomverzorging Leiderdorp Persant Snoepweg 8, Postbus 189, 2350 AD Leiderdorp Tel + fax: (071) 501 20 93 Ontwerp & Vormgeving: PAG Reclame- en Ontwerpburo, Maastricht Pius Floris Boomverzorging Rotterdam Olivier van Noortstraat 4, 3124 LA Schiedam Tel: (010) 233 05 76 Pius Floris Boomverzorging Veenendaal Castor 64, Postbus 11, 3900 AA Veenendaal Tel: (0318) 55 50 17, fax: (0318) 54 03 40 Pius Floris Boomverzorging Vught Baarzenstraat 17, Postbus 2021, 5260 CA Vught Tel: (073) 656 72 35, fax: (073) 656 94 35 Pius Floris Boomverzorging Zeeland Lindestraat 14, 4436 AJ Oudelande Tel: (0113) 54 83 90, fax: (0113) 54 85 10 ISSN: 1568-976X