30 VELDEN
door verschillen te versterken ontstaan velden met een aantrekkelijke variatie aan karakters Verschillen versterken De begraafplaats Orthen onderscheidt zich van de andere begraafplaatsen in s-hertogenbosch niet alleen door haar omvang en haar prachtige bomenbestand, maar vooral ook door haar grote diversiteit aan sferen. Op de begraafplaats liggen een groot aantal grafvelden waarvan velen een heel eigen karakter hebben, zoals bijvoorbeeld de romantische met klimop overgroeide delen van de protestantse begraafplaats, de velden met urnenzuilen en de velden met strenge, strakke hagen. Die diversiteit aan verschillende sferen en karakters is een onderscheidende krachtige eigenschap van deze begraafplaats. De begraafplaats wordt nu onderverdeeld in 27 velden, maar dit is vooral een administratieve indeling. Bij nadere beschouwing zijn er veel meer velden te onderscheiden. Hoofdopzet van dit structuurplan is om de verschillen tussen de velden te versterken. Door de sferen en karakters van de verschillende velden meer uitgesproken vorm te geven, en door het toevoegen van nieuwe karakters, functies en sferen, wordt de diversiteit en daarmee de kracht van de begraafplaats versterkt. Grotere diversiteit zorgt ook voor een grotere keuzevrijheid voor mensen waar en hoe ze dierbaren willen begraven. Ze kunnen de sfeer kiezen die bij hen past. Begraafplaats Orthen is beroemd om haar groene uitstraling. Hoofdthema voor alle velden is dan ook een groene inrichting. De thema s groen, bomen en hagen zorgen voor de eenheid in diversiteit. 31
krachtige karakters Op deze twee pagina s staan sterke beelden van begraafplaats Orthen, aangevuld met krachtige referentiebeelden van elders. De kracht zit m voornamelijk in eenvoud, enkelvoudige keuzes en het consequent doorzetten daarvan. Door voor verschillende velden verschillende keuzes te maken, ontstaat een grote diversiteit en voor iedereen wat wils. 32
33
Transformatie Vele velden hebben een eigen karakter en ruimtelijke kwaliteit, maar er zijn eveneens vele velden die ruimtelijke kwaliteit missen. Het gebrek aan kwaliteit doe zich met name voor bij twee typen velden: de velden waarbij rij-aan-rij begraven wordt zonder rugdekkende beplanting. En de velden waarvan vele grafzerken inmiddels opgeruimd zijn en die wachten totdat er (collectief) geruimd kan gaan worden. Beiden typen velden kunnen in de loop der jaren getransformeerd worden tot velden met meer eigenheid en ruimtelijke kwaliteit. Bij de transformatie van de velden speelt het ruimen een belangrijke rol. Collectief ruimen zal in de toekomst steeds minder mogelijk zijn. Dit brengt een aantal praktische en financiële problemen met zich mee die uiteraard opgelost moeten worden. Maar er zijn ook positieve kanten: Het individuele ruimen betekent namelijk een kans om de ruimtelijke kwaliteit te verhogen en de diversiteit te vergroten. Een ander positief aspect is dat er veel meer keuzevrijheid komt voor mensen waar en hoe ze dierbaren willen begraven. Het bieden van meer keuzemogelijkheden sluit aan op de tendens om iedere begrafenis een persoonlijke toets te geven. In principe zou begraven op elk veld mogelijk moeten worden. graven rug aan rug en zij aan zij schema met graven rug-aan-rug en zij-aan-zij ruimte tussen de graven gebruikt als opslag hagen tussen de ruggen geeft neutrale achtergrond 34 Op deze twee pagina s een voorbeeld voor transformatie van de volle velden waar de graven zij-aan-zij en rug-aan-rug liggen. haag van grassen
Elk graf is een eigen persoonlijk laatste tuin, en elk graf op zich heeft een eigen kwaliteit. Maar al die persoonlijke tuintjes, hutjemutje tegen elkaar, levert een onrustig beeld op. Veel is al op te lossen door hagen te planten tussen de ruggen van de graven. Hierdoor krijgt elke rij graven een rustige achtergrond waardoor de ruis veel minder wordt. Als na 20 jaar de meeste grafrechten verlopen zijn komen er vele plekken vrij. Per veld kan een specifieke kleine boom gekozen worden die op lege plekken geplant kunnen worden. Ook kunnen nieuwe graven tussen de bestaande graven verhuurd worden. Daarbij kan een kleine afstand tussen de graven letterlijk voor meer ruimte zorgen. Het totaal aan mogelijke graven neemt hierdoor wel iets af, maar de kwaliteit wordt veel beter. na 20 jaar zijn vele grafrechten verlopen kleine bomen planten op open plekken nieuwe graven in de open plekken 35 veld met magnolia s
Veldspecifieke beplanting Door per veld verschillende grote struiken of kleine bomen te planten wordt de eigenheid van elk veld groter. Zo krijg je een kersenveld, een magnoliaveld, een krentenveld of een albiziaveld. Er kan gevarieerd worden met de dichtheid: zo ontstaan zonnige velden zonder of met weinig bomen en velden met veel bomen of bosvelden (begraven in het berkenbos). Op deze pagina s een aantal mogelijke kleine bomen. Acer palmatum Albizia 36 Koelreuteria paniculata Magnolia
Amelanchier Cornus controversa Cornus kousa 37 Magnolia Prunus Prunus
Transformatie twee Het andere type veld met weinig ruimtelijke kwaliteit is het veld waarvan de meeste grafzerken opgeruimd zijn, maar waar nog teveel graven liggen om het veld collectief te kunnen ruimen en opnieuw in te richten: de velden die alleen maar liggen te wachten. Deze velden worden veelal gedomineerd door een allegaartje aan doorgeschoten beplanting. Alles staat lukraak door elkaar, zonder ruimelijk iets bij te dragen aan de begraafplaats. De ruimtelijke kwaliteit van deze velden kan verbeterd worden door selectief te kappen in de beplanting. Ook hier met variatie in het achterhoofd: In het ene veld worden alle coniferen verwijderd, terwijl op een ander veld deze juist overblijven. Op weer andere zullen slechts enkele fraaie bomen overblijven. Hierdoor ontstaat ruimte en rust. 38 Sommige velden kunnen ingezaaid worden met gras, andere beplant met lage bodembedekkers. Ook op deze velden kunnen kleine mooi bloeiende boompjes of boompjes met fraaie herfstkleuren de eigenheid versterken.
Deze velden kunnen geactiveerd worden door ze weer als grafveld in gebruik te nemen: tussen de nog in gebruik zijnde graven kunnen nieuwe graven verhuurd worden. Tussen de graven kunnen ook haagblokken worden geplant, of fraaie beplanting tussen de zerken. Het blijft altijd mogelijk om hier nieuwe graven tussen te leggen. 39
40 BOMEN
Boomrijke begraafplaats De begraafplaats bezit een uitzonderlijk mooi bomenbestand. Zowel prachtige lanen als majestueuze solitaire bomen bepalen voor een groot deel de groene sfeer van begraafplaats Orthen. 41
Inventarisatie In 1995 is het bomenbestand geïnventariseerd. Deze bomen zijn weergegeven op de kaart, waarbij elke kleur een andere boomsoort voorstelt. De bomen zijn o.a. geplant in lanen; er zijn bomen die bij een bepaald veld horen; en er staan bomen in vrije groepen en solitair (het strooigoed ). Deze inventarisatie is niet compleet: in de bosschages staan ook vele inmiddels grote bomen en op de velden zijn allerlei bij de graven geplante siergoed uitgegroeid tot volwassen bomen. De vraag is of de bomenstructuur zodanig aangepast moet worden dat paden consequent van een enkele boomsoort moeten worden voorzien. Slechts zelden kent een pad een enkele boomsoort, en in het oude deel zijn vaak van de oude bomenrijen nog maar enkele exemplaren over. Omdat de visie vooral gericht is op de versterking van de velden, hoeft niet rigide omgegaan te worden met het versterken van bomenlanen. Er kunnen best jonge exemplaren tussen de oude exemplaren geplant worden, en bomen hoeven niet gerooid omdat verderop aan het pad andere bomen staan. Het is wel de moeite waard om de bomenrijen die er zijn te handhaven, en in de toekomst wanneer bomen uitsterven deze te vervangen door de hoofdsoort van die laan. 42 Naast dit behoud van lanen en solitairen is de inzet vooral om de velden ook wat de bomen betreft te versterken.
lanen velden strooigoed begraafplaats in het veld met populieren huidige toestand italiaanse populieren Op de begraafplaats staan nog enkele italiaanse populieren. In vroeger jaren zijn deze aangeplant om de begraafplaats die nog vrij in de velden lag, ruimtelijk te verankeren in het landschap. Het landschap is inmiddels veranderd; de begraafplaats is een park geworden en de populieren hebben hun taak volbracht. In de huidige situatie zijn de bestaande populieren groot, grof en al ooit gehalveerd. Ze passen niet meer mooi in het park en het voorstel is dan ook om ze te rooien. 43