De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 22 juli 2014 Beste natuurliefhebber/- ster, Het was opnieuw een warme dag, maar door de vrij sterke wind was het toch aangenaam op de tuinen. Tegelijkertijd bemoeilijkte de wind het fotograferen. Onderweg, tussen Bedum en De Wiershoeck, passeerde ik een aangenaam geurende akker met bloeiende rode klaver. Ook nu weer waren veel insecten, vooral vlinders, erg druk en daardoor vaak niet te fotograferen. Maar gelukkig zijn er uitzonderingen. Op de hedera onder de buitenlamp aan de zuidmuur van de boerderij zat een zwartbandspanner (links). Het is een nachtvlinder met een spanwijdte tussen de 18 en 25 millimeter. De vlinder vliegt in twee generaties van half april tot en met september. Het is een in ons land algemeen voorkomende vlinder. Overdag rust de zwartbandspanner in struiken (dit exemplaar had dus een alternatieve rustplek gekozen), tegen de schemering wordt de vlinder actief. Op de lamp zat een andere nachtvlinder. Ik vermoed dat het ook een spanner is, maar ik heb hem niet op naam kunnen brengen. Grasmotten zijn er in vele soorten maar het zijn altijd kleine vlinders (microvlinders). Veel grasmotten lijken op elkaar, ze fladderen allemaal op als je door het gras loopt en gaan vervolgens snel weer zitten. Overdag wachten ze roerloos op de avond, hun vleugels gevouwen. Ze worden 's avonds actief en komen op licht af. Ze leggen hun eitjes op gras, de rupsjes boren zich in de stengels. Toch zijn er verschillen. De ene soort houdt van kleine grasjes, de andere van grote, tot maïs en andere granen aan toe. De ene heeft een vlek op de vleugels, de andere een streep, de volgende een kleurtje en de blauwooggrasmot (foto) heeft blauwe ogen.
De bladeren van de jonge kastanjes op De Wiershoeck vertonen veel bruine vlekken. Ik dacht dat het veroorzaakt werd door de gevreesde kastanjeziekte, maar de kastanjemineermot is de boosdoener. Deze ca. 5 mm grote microvlinder legt haar eitjes op het blad van kastanjes. Rupsen eten zich een weg in het blad. Ze vreten zich door het bladweefsel en vormen daarbij gangen. Als het om een flinke aantasting gaat, kunnen deze mijngangen elkaar overlappen, waardoor een groot deel van het blad volledig bruin verkleurt. Bij zware aantasting kunnen kastanjebomen al in augustus bruin of kaal zijn. Verzwakking van de boom betekent ook een invalspoort voor allerlei ziektes, zoals schimmels. De kastanjemineermot heeft zes larvenstadia. Na verpopping maakt de rups een cocon van spinseldraden in de bladmijn. De larven zijn ongeveer 1,5 mm lang en hebben opvallende, diep ingesneden segmenten. Ze zijn geelgroen van kleur. Kastanjeziekte is een zogenaamde 'bloedingsziekte'. Bij bomen met deze ziekte ontstaan er op de stam donkere, vochtige plekken, met een stroperige vloeistof ('bloed'). De plekken worden steeds groter. Uiteindelijk scheurt de bast waardoor sommige bomen snel afsterven. De ziekte wordt veroorzaakt door een bacterie. De rups (juni- september) van de schilddrager rust op de bovenzijde van een blad met zijn lichaam in de vorm van een vraagteken of van een U. De soort overwintert als pop (soms twee keer) in een losse cocon achter de schors, in een schorsspleet of in dood hout. De rups wordt tot 35 mm lang. Het lichaam is spaarzaam bedekt met lange, fijne, lichtgrijze haren; kleur mat grijsachtig wit met donkerder grijze tekening; over de rug een rij zwarte vlekken met daarin roodachtige of oranje stippen; op de rug van segment tien een grote okerachtig witte vlek; poten bleek okerkleurig; kop groot, witachtig met donkergrijze tekening of donkergrijs / zwart met lichtere tekening. De schilddrager is een nachtvlinder uit de familie uilen. De waardplanten zijn wilg en populier. De vlinder komt in Nederland vrij algemeen voor en vliegt, van midden april tot midden september, in twee generaties. De vlinders bezoeken bloemen; overdag worden ze soms rustend aangetroffen op een boomstam of een paaltje. De schilddrager geeft de voorkeur aan vochtige plaatsen als leefgebied.
Dat een groene stinkwants niet altijd groen is, weten we zo langzamerhand wel. En dat de jonge wantsen (nimfen) vaak totaal niet op de volwassen soortgenoten lijken, is ook niet meer geheel onbekend. Een mooi overzicht vind je op: http://www.britishbugs.org.uk/heteroptera/pentatomidae/palomena_prasina.html Klik vooral ook even op het plaatje illustratend stages chart en scroll naar de tekeningen van de Common Green Shieldbug. Mijn jonge groene stinkwants kom je niet tegen, maar er zijn ongetwijfeld nog meer variaties dan er in dit overzicht staan. Na een vervelling moet een insect nog op kleur komen, het uiterlijk is dus sterk afhankelijk van het moment waarop je hem/haar ziet. Waarschijnlijk is dit ook een nimf van de 4e instar (instar = periode tussen twee vervellingen), de ontwikkeling van de vleugels is vaag zichtbaar. Dit zijn dansende bijvliegen. Maar welke bijvlieg zou het zijn? In ons land komen 14 soorten bijvliegen voor, de blinde bij is er één van. De bijvliegen werden vroeger allemaal blinde bij genoemd, niet omdat ze niet kunnen zien, maar omdat ze niet kunnen steken. Ze behoren tot de familie zweefvliegen. Zweefvliegen (en andere vliegen) hebben geen angel (en slechts één paar vleugels, in tegenstelling tot bijvoorbeeld alle bij- achtigen). Bijvliegen lijken sterk op elkaar, de vrouwtjes zelfs nog meer dan de mannetjes. Waarschijnlijk zijn deze dansende bijvliegen puntbijvliegen. Bij de puntbijvlieg hangt het mannetje vaak boven het vrouwtje. Soms hangen ze met een hele groep boven een vrouwtje zoals op de foto. Het mannetje vergist zich ook wel eens en hangt dan even boven een verkeerde soort. Deze soort heeft een lengte van 10 tot 12 mm en kan worden gezien van april tot oktober. (Ook bij de kleine bijvlieg komt deze paringdans voor.)
Veel vlinders waren erg actief en niet te fotograferen. Dit paartje van het icarusblauwtje zat echter heel rustig in het groen. Het icarusblauwtje is een klein vlindertje, dat in heel Europa voorkomt en ook in Nederland algemeen is. De bovenkant van de vleugels is bij het mannetje helder blauw en bij het vrouwtje bruin of bruin/blauw. De franje is niet geblokt maar zuiver wit. De vlekken op de onderkant van de voor- en de achtervleugel zijn even groot. Op de onderkant van de voorvleugel bevinden zich twee wortelvlekken (op de foto niet zichtbaar), waarmee deze soort van alle verwante soorten is te onderscheiden. Vaak is de onderkant van de vleugels bij de vleugelwortel blauw bestoven. Het vrouwtje (links) is meestal iets kleiner. Nadat ik een paar foto s had gemaakt vlogen de parende vlinders naar een uitgebloeide papaver en ze lieten zich daar uitgebreid fotograferen. Het icarusblauwtje is vooral te vinden in droge graslanden met een vrij korte vegetatie. De vlinder vliegt in twee generaties per jaar: de eerste vliegt van begin mei tot begin juli en de tweede van begin juli tot midden september. In warme jaren kan er een derde generatie vliegen van begin september tot begin oktober. De vlinders voeden zich met nectar van vooral vlinderbloemigen en vliegen meestal laag boven de vegetatie. Ze brengen de nacht door in groepjes, waarbij ze met de kop naar beneden in de vegetatie hangen. De wijfjes zetten de eitjes afzonderlijk af op de bovenzijde en aan de basis van jonge bladeren op de waardplant (vooral klaver). Na het uitkomen zoekt de jonge rups de onderkant van het blad op en eet daar het tussenweefsel van het blad zonder de buitenlagen te beschadigen (mineren). In latere stadia voedt de rups zich overdag ook met de rest van het blad. Het icarusblauwtje overwintert als rups.
Ongeveer een maand geleden hoorde ik dat er op een schermbloemige op de Kinderwerktuin een rood- zwart gestreepte wants was gezien. Dat moet een pyjamawants geweest zijn. Tot afgelopen dinsdag keek ik steeds tevergeefs op de schermbloemigen, maar dit keer had ik geluk. Ik zag twee loslopende pyjamawantsen en een parend stelletje. Deze wants is ongeveer 10 mm groot en is op de bovenkant rood- zwart gestreept, de onderzijde van het lichaam is zwart gestipt. Net als de meeste wantsen heeft deze soort aan de onderkant van het lichaam 2 openingen die in contact staan met stinkklieren. Bij belaging geeft deze wants een bijtende, giftige en stinkende vloeistof af. De opvallende kleuren van deze wants houden bovendien een visuele waarschuwing in voor eventuele belagers. De geelachtige eitjes worden in het voorjaar in pakketjes afgezet aan de onderzijde van de bladeren van de waardplant. De eitjes komen na ongeveer een week uit. De larven zijn van juni tot september te zien. De nimfen zijn bruin (of grijsgroen) gekleurd. De jonge wantsen doorlopen 5 vervellingsstadia. Jonge exemplaren zijn nog niet gestreept. In juli zijn de eerste volwassen dieren te zien. De overwintering duurt van oktober tot in mei. Deze soort van de familie boomwantsen wordt, vanwege de typische rood- zwart tekening van de dekschilden, ook wel gevangeniswants genoemd. In de afgelopen weken zag ik vooral gele mannetjes van de steenrode heidelibel. Maar ze beginnen op kleur te komen. Jonge mannetjes zijn geel, maar worden na enige tijd roder en bruiner en ze krijgen gekleurde banden op de zijkant van het borststuk. De ouder wordende mannetjes worden steeds donkerder van kleur en de banden verdwijnen, de zijkant van het borststuk wordt bijna egaal bruin. De libel wordt 35-40 mm groot en heeft zwarte poten met gele strepen. Ook aan de subtiele, maar toch duidelijk zichtbare knotsvormige verbreding aan het einde van het achterlijf is te zien dat het een mannetje is.
De berkenwants is tussen 6 en 9 millimeter lang en het lichaam is enigszins driehoekig. De kleuren van dit dier zijn soms prachtig rood met groen, maar ook meer bruine tot grijze exemplaren komen voor. Zoals de naam al doet vermoeden leeft deze wants uitsluitend op berken en zuigt plantensappen op. De wants komt daarom in Nederland overal voor waar berken staan en is zeer algemeen. Ook de jonge dieren (nimfen) leven van plantensappen en lijken vlak na de geboorte nog niet op de ouderdieren omdat ze afwijkende kleuren hebben en nog geen vleugels. Net uit het ei zijn ze nog zwart met een geel lijf, later kleuren ze groen met een gele lijnentekening. Opmerkelijk is dat de moederwants haar eieren en de pas uitgekomen jongen een tijd bewaakt. Vlak nadat de nimfen een eigen weg gaan zit haar taak erop en sterft ze korte tijd later. Ook zoeken de vrouwtjes elkaar op en bewaken elkaars jongen waardoor grote hoeveelheden nimfen kunnen worden aangetroffen. Het komt wel meer voor dat insecten de eitjes en/of de jongen beschermen, maar dat diverse ouderdieren elkaars jongen bewaken gaat net iets verder. Bij deze soort heeft de aanwezigheid van roofdieren als mieren daar waarschijnlijk mee te maken; zonder bescherming van de moeder worden de nimfen binnen korte tijd allemaal opgegeten. Groetjes, Luit