Zie eventueel: en- natuur.infonu.nl/dieren/ heidelibellen- roodgekleurd.html a- lanta.nl/weia/libellenstrivulg.

Transcriptie

1 De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 25 augustus 2015 Beste natuurliefhebber/- ster, Onderweg van Bedum naar De Wiershoeck moest er al even worden geschuild onder een boom en de excursie kwam door enkele buitjes traag op gang. Gelukkig werd het daarna droog en in de loop van de middag werd het zelfs aangenaam warm. Maar de aanhoudende zuidwester wind bleef hinderlijk bij het fotograferen. Er waren opvallend veel wantsen en niet alleen de inmiddels overbekende soorten zoals de groene stinkwants en de smalle randwants. Van oorsprong is de aronskelk afkomstig uit Zuid- Afrika en groeit daar op met gras en licht struikgewas begroeide hellingen. Met name komt de plant daar voor op plaatsen waar het regenwater in de afvoer wordt belemmerd. Het zijn periodiek zompige, moerasachtige situaties die echter betrekkelijk kort blijven bestaan. De opvallende bloem van de aronskelk is in feite een schutblad (bractae) met in het midden de langgerekte, staafvormige stuifmeeldrager (spadix). Het schutblad is wit, geel, rood of roze, afhankelijk van de soort. Wanneer de bloemen bevrucht zijn, verschijnen de vruchtbeginsels in de vorm van trossen met felrood gekleurde bessen op relatief korte stelen. De heidelibellen leven niet op de heide, zoals het woord impliceert, maar juist in de buurt van water. Heidelibellen lijken veel op elkaar. Vooral de bruinrode heidelibel, de steenrode heidelibel en de bloedrode heidelibel. De mannetjes zijn rood tot roodbruin van kleur en de vrouwtjes geel tot meer geelbruin. De roodbruine heidelibel kan met het blote oog gemakkelijk verward worden met de steenrode heidelibel. Het meest kenmerkende onderscheid, de hangsnor, is in het veld vaak lastig te zien. Dit is het zwarte streepje tussen de ogen. Deze loopt bij de bruinrode heidelibel niet langs de oogranden naar beneden. In dit geval zijn (volgens de eerste link) de citroengele plekken met rode en zwarte banden, aan de zijkant onder de vleugels een beter determinatiekenmerk: mannetje bruinrode heidelibel. De 2 e link maakt deze conclusie twijfelachtig. Zie eventueel: en- natuur.infonu.nl/dieren/ heidelibellen- roodgekleurd.html a- lanta.nl/weia/libellenstrivulg.html

2 Dit keer kwam ik een mooie, waarschijnlijk vrij verse, doodskop- / doodshoofdzweefvlieg tegen. De naam komt van de gele en soms oranje vlekkentekening op het zeer donkere borststuk dat met enige fantasie doet denken aan een schedel, maar niet bij ieder exemplaar. Verder is het achterlijf geel, met zwarte dwarsstrepen die in het midden iets uitlopen waardoor een onderbroken lengtestreep ontstaat. Aan de ruimte tussen de ogen is te zien dat het een mannetje is. De doodskopzweefvlieg is millimeter groot. De koolwants / koolschildwants is volgens mij geen vaste bezoeker op de tuinen van De Wiershoeck en de Kinderwerktuin. Het is een 5 tot 7,5 millimeter lange wants met een zwart lichaam met daarop een witte, rode of gele tekening. Met een witte tekening lijkt de koolwants enigszins op de dovenetelwants, die ook een zwart lichaam met witte vlekken heeft. De koolwants heeft echter altijd drie kleine vlekken aan de achterzijde van het achterlijf, die in een lijn naast elkaar staan. De wants komt in ons land algemeen voor en overwintert als imago. De koolwants eet van kruisbloemigen en kan schadelijk zijn op kool. De vrouwelijke koolwants eet ook andere insecten.

3 Op 21 juli zag ik de gewone langsprietwapenvlieg ook al op de Kinderwerktuin. Afgelopen dinsdag, dus ruim een maand later, zag ik hem weer en bijna op dezelfde plek. De larven van de rozenbladwesp overwinteren in een cocon in de grond. In het voorjaar verpoppen ze zich. De bladwespen vliegen, afhankelijk van weer en temperatuur, vanaf maart tot in juni. Vooral de larven van een eventuele tweede generatie, die van midden tot eind zomer kan voorkomen, zijn groter in aantal en kunnen veel schade aanrichten. De rozenbladwesp is een mooie, ietwat glanzende verschijning. Het dier is zwart, op het achterlijf na, want dat is gelig oranje. De vrouwtjes hebben zoals alle bladwespen een zaagje in hun achterlijf. Daarmee zagen ze een opening in een jonge loot van de rozenplant. In de opening worden een aantal eieren gelegd. De larven komen vrij snel uit en verplaatsen zich naar de jonge blaadjes. Jonge larven blijven gezellig bij elkaar. De sterk op een rups lijkende larve (bastaardrups) lijkt sterk op heel veel andere bladwesplarven: groen met zwarte veegjes en stippen.

4 Een vrouwtje zat boven op een bloem op te drogen en dit mannetje grote wolbij probeerde zich schijnbaar droog te poetsen. De meeste insecten poetsen zichzelf sowieso regelmatig, dus het kan ook een periodieke poetsbeurt zijn geweest. Het mannetje grote wolbij is sterk behaard (vooral de poten) en het is niet ondenkbaar dat er aan / tussen die haren relatief veel water blijft hangen. Ook deze wants is hier geen vaste bezoeker en tot nu toe zag ik alleen nog maar volwassen exemplaren. Dit is echter nog een nimf, maar waarschijnlijk eentje die nog slechts één keer zal vervellen en dan dus volwassen zal zijn. Sinds kort heeft deze wants gelukkig ook een Nederlandse naam: meidoornkielwants. En die spreek je toch wat makkelijker uit dan de wetenschappelijke naam: Acanthosoma haemorrhoidale. Het imago kan 17 mm lang worden. De wants heeft een groene basiskleur met zwarte putjes en heeft rode tot roodbruine banen van de punten van het halsschild, langs het scutellum op de vleugels, tot onder het vliezige deel van de vleugels. De hoeveelheid rood is variabel. De ogen zijn rood gekleurd en van de antennen is het eerste lid groen en de rest donker. De soort is over het algemeen actief tussen de maanden april en oktober en is dan in struiken langs de bosrand te vinden. De meidoornkielwants lijkt op de iets kleinere jeneverbeskielwants / jeneverbesschildwants en de veel kleinere berkenkielwants / berkenschildwants.

5 roofdieren andere insecten leeg. In enkele vorige verslagen passeerde de nimf van de mierwants al de revue. Maar ook zo n enigszins op een mier lijkende jonge wants wordt eenmaal volwassen. En dan ziet hij er dus zo uit. De wants heet tegenwoordig miersikkelwants, hij is lid van de familie sikkelwantsen. Deze familie telt wereldwijd ongeveer 500 soorten, in Europa komen ongeveer 40 soorten voor. Het gemeenschappelijke lichaamskenmerk van alle sikkelwantsen is hun sikkelvormig gebogen zuigsnuit, ook wel (rostrum) genoemd. Met de zuigsnuit zuigen deze typische De soort kan 8-10,5 mm lang worden. Ze hebben een zwart connexivum (rand van het achterlichaam) met oranje- rode vlekken en roodbruine vleugels met een spanwijdte van 8-10 mm. Er komen zelden volledig gevleugelde exemplaren voor en ook die kunnen niet vliegen. De volwassen miersikkelwants lijkt sterk op soortgelijke roofwantsen en kan bijvoorbeeld verward worden met boomsikkelwants (Himacerus apterus), alleen aan de lengte van de antennes zijn ze te onderscheiden. De soort komt overal in Europa voor. In Nederland is de soort ook algemeen. De paring begint in het voorjaar en uit de gelegde eitjes komt in augustus de nieuwe generatie en ze overwinteren als imago. De dieren jagen op andere insecten, zijn zowel 's nachts als overdag actief en leven op de grond of in lage planten. Dit is volgens mij een nimf van de spitsbuikschildwants, nog een soort die ik hier waarschijnlijk niet eerder zag. De volwassen spitsbuikschildwants heeft een lengte van 11 tot 13 mm. De hoeken van het pronotum (halsschild) steken duidelijk uit. De bovenkant van de wants is grijs- bruin tot donkerbruin. Opvallend is de gele ring om het voorlaatste antennesegment (deze ring ontbreekt nog bij de jonge nimfen). Op het tweede segment van de buik zit een doorn, die naar voren uitsteekt. Dat heeft geleid tot de Duitse naam Spitzbauchwanze en de Nederlandse naam. De wants komt voor in grote delen van Europa, Azië en Siberië, vooral in vochtige moerassen, weiden en bosranden op struiken zoals coniferen en loofbomen. De roofzuchtige wantsen jagen daar op allerlei insecten als rupsen, kevers, keverlarven. De volwassen wants overwintert onder de schors. De paring is in het voorjaar, daarna worden den eitjes in clusters van maximaal twintig op planten afgezet. De jonge nimfen zuigen eerst plantensappen, voordat ze overgaan naar een roofzuchtig dieet.

6 Er komen 16 soorten sabelsprinkhanen in Nederland voor, waarvan een aantal zeer zeldzaam. De veelvuldig voorkomende struiksprinkhaan behoort tot de familie van de sabelsprinkhanen. Die wordt zo genoemd omdat het vrouwtje vaak een sabelachtige verlenging aan het achterlijf heeft. Het mannetje heeft (vaak) een brede bruine streep op de rug en veel bruin aan de poten, maar mist de bekende sabel. De volwassen mannetjes (10-13 mm) hebben korte, maar goed ontwikkelde vleugels waar ze mee zingen. Het geluid is een hoog tikken. Het is hard, maar zo hoog dat het een van de eerste sprinkhanen is die men niet meer hoort. De sabel, de kleine naar boven gekrulde legbuis, wordt door het vrouwtje gebruikt om eitjes af te zetten en komt ook wel bij andere insectengroepen voor, zoals bij diverse wespen. De sabelsprinkhanen hebben lange, maar zeer dunne antennes. Het vrouwtje is millimeter groot, ze heeft uiterst kleine vleugels. Zowel het mannetje als het vrouwtje kan niet vliegen. De sabelsprinkhaan komt in de maanden juni tot oktober in grote delen van Europa voor.

7 Het lange lijf van een rups bestaat uit 13 segmenten. Het borststuk bestaat uit drie segmenten. Aan elk segment zit een paar borstpoten. Deze poten worden soms echte poten genoemd, omdat dit de poten zijn die later de zes poten van de vlinder vormen. Het achterlijf bestaat uit tien segmenten. Bij de meeste soorten zitten aan de eerste twee achterlijfsegmenten geen poten, daarna volgen vier segmenten met buikpoten (soms neppoten genoemd), vervolgens zijn er weer een aantal segmenten zonder poten en aan het eind van het achterlijf, aan het laatste achterlijfsegment, heeft de rups een paar naschuivers. Rupsen uit de familie van de spanners hebben slechts één paar buikpoten en deze zitten aan het zesde achterlijfsegment. Rupsen van deze vlinderfamilie werden vroeger ook wel landmeters genoemd vanwege de kenmerkende voortbeweging van de rupsen. Het is een grote familie met ruim soorten, waarvan er bijna duizend in Europa voorkomen en 300 in Nederland. De rupsen hebben een duidelijk herkenbare manier van voortbewegen: eerst wordt het achterlichaam tot aan de borst opgetrokken, zodat de rups de vorm van de Griekse letter omega heeft. Daarna wordt het voorlichaam vooruit geschoven, zodat de rups weer recht ligt. Hieraan ontleent de familie haar Nederlandstalige naam. De rups op de foto is het groeistadium van de peper- en- zoutvlinder. Naast de normale zwart met witte vorm (peper- en- zout) komen ook bijna geheel zwarte exemplaren voor en er is ook nog een tussenvorm. De rups is te zien in de periode juli- begin oktober. De soort overwintert als pop in de grond. Deze zonnebloem staat nog mooi te bloeien, maar bij veel bloemen is het mooiste er intussen al weer af. Groetjes, Luit