Fatale woningbranden in Nederland Het Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra heeft onderzoek gedaan naar fatale woningbranden in Nederland [Kobes, 2006]. Gedurende 2003 zijn via ANP-berichten branden met dodelijke slachtoffers geïnventariseerd. Naar aanleiding van het bericht is naar het betreffende brandweerkorps een vragenlijst gestuurd. Deze vragen hadden onder andere betrekking op vermoedelijke brandoorzaak, object van ontstaan, ruimte van ontstaan en factoren die van invloed zijn geweest op de brandontwikkeling. Uiteindelijk zijn door het Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra van 40 dodelijke slachtoffers (bij 35 branden) gegevens over onder andere de brandoorzaak en het brandverloop verzameld. 1. Brandoorzaken en branduitbreiding In de tabellen 1 tot en met 4 zijn resultaten over brandoorzaken en branduitbreiding weergegeven. Tabel 1 Brandoorzaken fatale woningbranden Oorzaken (N=35) Brandstichting/zelfmoord 28,5 In slaap vallen tijdens roken 26,0 Onbekend 14,0 Kaarsen 11,5 Koken 8,5 Schoorsteen 5,5 Kleding tegen kachel 3,0 Leesloep ontsteekt stoel 3,0 Tabel 2 Fatale woningbranden, object van ontstaan Object van ontstaan (N=35) Onbekend 31,5 Bed(dengoed) 17,0 Stoel/bank 17,0 Huisraad/inventaris 11,5 Kleding 8,5 Pan op vuur (frituur/vet) 5,5 Vloerbedekking 3,0 Gaskachel 3,0 Papier 3,0 Tabel 3 Fatale woningbranden, ruimte van ontstaan Ruimte van ontstaan (N=35) Slaapkamer 34,0 Woonkamer 31,5 Keuken 14,5 Anders/onbekend 14,5 Zolder 5,5 Fatale woningbranden in Nederland Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra NIBRA 2006 1
Tabel 4 Fatale woningbranden, factor van versnelling Factor van versnelling (N=35) Onbekend 26,0 Matras 17,0 Huisraad/inventaris 17,0 Stoel/bank 14,0 Vluchtige vloeistof/gas 14,0 Synthetische vloerbedekking 3,0 Water in brandende pan met vet 3,0 Papier 3,0 Kleding 3,0 Bij slechts één op de zeven branden (5 in aantal) is de brandoorzaak niet bekend. Verder is bij één op de drie branden (11 in aantal) is niet bekend in welk object de brand is ontstaan. Uit tabel 3 blijkt dat de meeste fatale woningbranden ontstaan in de slaapkamer (34%) of de woonkamer (31,5%). Om meer informatie te kunnen geven over de relatie tussen de in de tabellen 1 tot en met 4 afzonderlijk genoemde brandkenmerken, is de dataset nader geanalyseerd. Het onderlinge verband tussen brandoorzaak, ruimte van ontstaan, object van ontstaan of factor van versnelling hierna in tekst weergegeven. Daarnaast zijn een aantal andere factoren van het brandverloop beschouwd, zoals de situatie van de brand bij aankomst van de brandweer. Meer informatie over de 35 onderzochte fatale woningbranden is opgenomen in de bijlage. Bij de in totaal elf branden met onbekend object van ontstaan was in vijf gevallen ook niet bekend wat de brandoorzaak is geweest. In vier gevallen was sprake van brandstichting en in de overige twee gevallen van roken, respectievelijk gebruik van kaarsen. Bij drie van de totaal vijf branden met onbekende oorzaak zijn matrassen (en bankstellen) als de brandversnellende factor genoemd. Bij de vierde brand vormde de opslag van brandbare vloeistoffen de brandversnellende factor en bij de vijfde brand met onbekende oorzaak was ook de factor van brandversnelling niet bekend. Naast brandstichting is in slaap vallen tijdens het roken en het branden van kaarsen de belangrijkste oorzaak van branden met dodelijke afloop. Tweederde van deze branden zijn in de slaapkamer ontstaan. Deze branden zijn ontstaan in bed(dengoed) en in banken/stoelen. Op moment dat de brandweer ter plaatse kwam was er bij branden die zijn ontstaan in bedden, banken en stoelen sprake van hevige rookontwikkeling. Fatale woningbranden in Nederland Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra NIBRA 2006 2
2. Leeftijd en omstandigheid van slachtoffers In de hiernavolgende figuren is het percentage slachtoffers per leeftijdgroep weergegeven. slachtoffers (cumulatief) per leeftijdsgroep 120 100 80 60 40 20 0 0-5 6-10 11-15 16-20 21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61-65 66-70 71-75 76-80 81-85 86-90 onbekend Figuur 1 slachtoffers (cumulatief) In figuur 2 zijn drie leeftijdsgroepen onderscheiden, te weten kinderen, met een leeftijd van 0 tot 21 jaar; volwassenen, met een leeftijd van 21 tot 56 jaar; en senioren, met een leeftijd van 56 jaar en ouder. 15 % van de slachtoffers zijn kinderen, waarbij 10 % (van het totaal aantal slachtoffers) jonger is dan 5 jaar. 35 % van de slachtoffers zijn volwassenen. De meeste slachtoffers, te weten 37,5 % van het totaal aantal slachtoffers, vallen in de categorie senioren, waarbij het zwaartepunt ligt in de leeftijdsgroep van 65 jaar en ouder (25 % van het totaal aantal slachtoffers). 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% onbekend 86-90 81-85 66-70 61-65 56-60 51-55 46-50 41-45 31-35 In de studie is ook onderzocht in welke omstandigheid de slachtoffers verkeerden tijdens de brand. In tabel 5 zijn de omstandigheden van de slachtoffers weergegeven. 16-20 10% 0-5 0% slachtoffers per leeftijdsgroep Figuur 2 Procentuele verdeling Fatale woningbranden in Nederland Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra NIBRA 2006 3
Tabel 5 Omstandigheden slachtoffers fatale woningbranden Omstandigheid (N=40) Slapend 37,5 Onder invloed (drank, drugs) 10 Slapend en 17,5 Wakend 5 Sociale spanningen (w.o. zelfmoord) 17,5 Dement 5 Minder valide 5 Niet bekend 2,5 In totaal is 55% van de slachtoffers tijdens de slaap omgekomen, waarvan bijna de helft tevens was van drank of drugs. Verder was in totaal 27,5% van de slachtoffers, waarvan ruim zes op de tien slachtoffers tevens slapende was. De personen die wakker waren tijdens het ontstaan van de brand waren 70 en 49 jaar oud. Beide slachtoffers zijn het gevolg van een brand die is ontstaan door koken, waarbij de kleding van het eerstgenoemde slachtoffer vlam heeft gevat en het andere slachtoffer heeft geprobeerd een pan brandend vet met water te blussen. De meeste slachtoffers zijn aangetroffen in de ruimte waar de brand is ontstaan. Literatuur Kobes, M. Onderzoek naar woningbranden: een overzicht. In: Jaarboek Onderzoek 2005. Nibra, Arnhem (2006) 121-150. Fatale woningbranden in Nederland Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra NIBRA 2006 4
Tabel 1 Datum Case-nr. melding Tijdstip melding Dag Aantal doden Leeftijd slachtoffer Omstandigheden bewoners Sociale factoren 1 1-2-2003 07:30 uur zaterdag 1 ongeveer 50 jaar 1 slapend en 1 drank en sociale spanningen 2 5-3-2003 08:36 uur woensdag 1 63 1 slapend geen/onbekend 3 7-1-2003 08:49 uur dinsdag 1 48 1 wakend sociale spanningen 4 10-1-2003 18:15 uur vrijdag 1 onbekend 1 minder valide en 1 drank en sociale spanningen mogelijk onder invloed 5 7-1-2003 12:37 uur dinsdag 1 70 Anders, namelijk geen/onbekend dementie 6 14-2-2003 02:07 uur vrijdag 1 54 1 drank en sociale spanningen 7 10-3-2003 06:44 uur maandag 1 83 2 slapend, 1 minder demente vrouw en gehandicapte man valide, 1 verminderd toerekenings 8 17-2-2003 05:44 uur maandag 1 82 1 vatbaar verminderd toerekeningsvatbaar dementie en nog zelfstandig wonend 9 6-1-2003 09:52 uur maandag 1 40-50 jaar 1 verminderd sociale spanningen toerekeningsvatbaar 10 15-3-2003 04:59 uur zaterdag 1 68 1 slapend geen/onbekend 11 1-2-2003 07:37 uur zaterdag 1 43 1 slapend en 1 drank en sociale spanningen 12 22-2-2003 12:55 uur zaterdag 1 70 1 wakend (en geen/onbekend bejaard) 13 3-1-2003 16:30 uur vrijdag 1 70 1 wakend en 1 verminderd toerekeningsvatbaar geen/onbekend 14 24-4-2003 05:22 uur donderdag 1 43 1 slapend sociale spanningen 15 6-4-2003 05:56 uur zondag 1 33 4 slapend en 1 16 6-4-2003 10:38 uur zondag 1 90 anders, namelijk al overleden drank geen/onbekend 17 5-5-2003 19:00 uur maandag 1 onbekend onbekend geen/onbekend 18 16-1-2003 16:01 uur donderdag 1 48 verminderd sociale spanningen toerekeningsvatbaar 19 11-1-2003 05:15 uur zaterdag 1 34 4 slapend en? drank 20 5-8-2003 21:38 uur dinsdag 1 57 onbekend zelfmoord 21 15-5-2003 18:30 uur donderdag 1 87 1 minder valide, geen/onbekend bejaard 22 4-5-2003 22:32 uur zondag 1 33 1 slapend en 1 drank, drugs --> sociale spanningen 23 27-4-2003 17:41 uur zondag 1 58 1 slapend drank 24 13-7-2003 23:49 uur zondag 3 2 x 2 jaar en 1x 3 jaar 3 slapend geen/onbekend 25 18-9-2003 10:38 uur donderdag 1 49 1 wakend geen/onbekend 26 15-9-2003 18:21 uur maandag 1 84 1 minder valide slachtoffer wilde niet langer leven 27 13-10-2003 05:05 uur maandag 1 onbekend 3 slapend onbekend 28 18-10-2003 23:56 uur vrijdag 1 68 1 drank 29 21-10-2003 00:06 uur dinsdag 1 82 1 slapend geen/onbekend 30 22-9-2003 03:11 uur maandag 1 48 1 slapend en onder drank invloed 31 26-10-2003 04:54 uur zondag 2 onbekend 2 slapend geen/onbekend 32 27-11-2003 06:51 uur donderdag 1 67 1 drank 33 2-9-2003 09:45 uur dinsdag 1 46 niemand thuis drank, drugs en sociale spanningen 34 20-8-2003 06:02 uur woensdag 2 19 en 20 jaar 2 slapend geen/onbekend 35 12-11-2003 00:37 uur woensdag 2 1 en 35 jaar 4 slapend geen/onbekend Fatale woningbranden in Nederland Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra NIBRA 2006 5
Tabel 2 Case-nr. Oorzaak brand Toelichting brandoorzaak Object van ontstaan Factor versnelling Ruimte van ontstaan Dode gevonden in 1 roken roken bed/linnengoed matrassen slaapkamer slaapkamer 2 kaarsen, waxinelichtje waxinelichtje op rand van bed bed huishoudelijk materiaal slaapkamer slaapkamer 3 brandstichting zelfmoord huisraad benzine woonkamer woonkamer 4 schoorsteen geen huisraad normale huisraad zolder woonkamer 5 leesloupe leesloupe laten liggen stoel nvt woonkamer woonkamer 6 roken roken in bed bed matrassen en bed slaapkamer slaapkamer 7 kleding tegen kleding tegen gasgestookte totale inboedel woonkamer woonkamer kachel gaskachel gevelkachel 8 onbekend dementie onbekend bankstellen en matrassen woonkamer keuken 9 brandstichting zelf ontsteken gaswolk gas benzine en gas woonkamer en keuken woonkamer 10 brandstichting brandstichting papier oud papier anders, hal keuken 11 onbekend/roken mogelijk roken onbekend opslag brandbare slaapkamer badkamer vloeistof 12 koken vermoedelijk kleding kleding, mogelijk materiaal keuken anders nachtjapon kleding 13 brandstichting zichzelf in brand gestoken lichaam/kleding nee slaapkamer slaapkamer 14 onbekend/kaarsen mogelijk kaarsjes in de blokhut veel hout blokhut, nabij ingang anders, slaapgedeelte 15 onbekend geen onbekend matrassen en stapels slaapkamer slaapkamer kleding 16 roken geen bankstel/sigaar bankstel woonkamer woonkamer 17 brandstichting brandstichting onbekend onbekend slaapkamer slaapkamer 18 brandstichting brandstichting onbekend vluchtige vloeistof woonkamer woonkamer 19 roken roken en in slaap vloerbedekking synthetische woonkamer woonkamer gevallen vloerbedekking 20 brandstichting gaskraan open en gas gasexplosie anders, anders, gang 21 roken aangestoken roken bank nee kamer woonkamer veroorzaker woonkamer 22 roken roken in bed en in bankstel/ sigaret --> bankstel woonkamer woonkamer slaapgevallen slaapbank 23 roken roken op slaapkamer bed matras slaapkamer slaapkamer 24 kaarsen, smeulende laten branden van kaarsen bed matrassen slaapkamer slaapkamer 25 koken blussen brandende (keuken)pan vet water in brandende keuken keuken pan met water pan vet 26 brandstichting brandstichting stoel stoel woonkamer woonkamer 27 onbekend geen onbekend diverse huisraad onbekend slaapkamer 28 koken geen frituurpan op vuur onbekend keuken woonkamer 29 onbekend geen onbekend matrassen slaapkamer slaapkamer 30 roken onzorgvuldig sigaret op textiel leger plunjezak + slaapkamer slaapkamer toebehoren 31 onbekend geen onbekend onbekend onbekend slaapkamer/badkamer 32 roken roken, drankgebruik beddengoed nee slaapkamer slaapkamer en slapen 33 brandstichting vechtpartij, keuken in inventaris keuken keuken brandstichting woonhuis 34 kaarsen brandende kaarsen bankstel meubilair, bekleding woonkamer anders, woonkamer en 35 schoorsteen geen huisraad huisraad op zolder slaapkamer en/of zolder slaapkamer op zolder Fatale woningbranden in Nederland Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra NIBRA 2006 6
Tabel 3 Case-nr. Rookmelder Bluspogingen Reddingspoging Brand ontdekt door Brand gemeld door Melding 1 nee nee nee buren buren onbekend 2 nee nee ja buren buren woningbrand 3 onbekend nee ja buren buren woningbrand met mogelijke slachtoffers 4 nee nee ja bewoner bewoner onduidelijke melding door bewoners 5 nee ja, met water ja buren buren onbekend 6 nee nee ja omwonende omstanders waarnemen rook in woning 7 nee nee ja echtgenote buren kleine binnenbrand 8 nee nee ja buren buren middelbrand, uitslaand 9 onbekend nee ja omstanders op straat buren en omstanders 10 nee nee ja nachtportier disco anders, nachtportier explosie woningbrand met mogelijke personen 11 nee nee ja passant voorbijgangers schuurbrand later woningbrand 12 nee anders, uittrekken ja slachtoffer bewoner keukenbrand brandende kleding 13 nee nee nee echtgenote bewoner brand in woning 14 nee ja, met kleine blusmiddelen? buren buren blokhut in brand 15 ja, gealarmeerd nee ja omwonende buren brand in woning 16 nee nee nee buren buren rook in woning 17 nee nee nee kennis politie op verzoek van politie cdt ter plaatse 18 nee nee ja buren buren woningbrand 19 nee nee ja bewoner naast gelegen woning buren 20 ja, gealarmeerd ja, met water ja onbekend bewoner en voorbijgangers onbekend brand na explosie 21 ja, gealarmeerd ja, met nee automatische anders, brand met slachtoffer slanghaspel detectie/personeel personeel 22 nee nee ja buren buren rook uit slaapkamerraam 23 nee nee ja omwonende bewoner brandgerucht 24 nee ja, met water ja hoofdhuurder/"vader" voorbijgangers onbekend 25 nee ja, met water nee buren buren rook uit woning 26 nvt ja, met water ja onbekend automatisch oms (slanghaspel) 27 nee nee nee bewoner politie woningbrand met slachtoffer(s) 28 nee nee ja voorbijgangers voorbijgangers binnenbrand, vermoedelijk slo 29 nee nee ja buren, voorbijgangers buren en brand in woning/uitslaand voorbijgangers 30 nee nee ja onbekend buren woonhuisbrand 31 onbekend nee ja onbekend politie onbekend 32 nee anders, enkel ja buurtbewoners buren onbekend intrappen voordeur 33 nee nee ja onbekend buren vechtpartij met brand 34 nee nee ja onbekend buren binnenbrand 3e verdieping 35 nee nee ja buren bewoner onbekend Fatale woningbranden in Nederland Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra NIBRA 2006 7
Tabel 4 Aanwezigheid pers. Case-nr. bekend bij melding Situatie bij aankomst van brandweer Overleden Type bewoning Bouwjaar 1 ja hevige rookontw. ter plaatse Rijtjeswoning na 1992 2 nee hevige rookontw. ter plaatse Portiekflat 1975-1992 3 ja uitslaand ter plaatse Vrijstaand na 1992 4 ja uitslaand ter plaatse boerderij voor 1945 5 ja uit in ziekenhuis galerijflat 1975-1992 6 ja hevige rookontw. ter plaatse Vrijstaand voor 1945 7 ja uitslaand ter plaatse Rijtjeswoning voor 1945 8 ja uitslaand ter plaatse boerderij voor 1945 9 nee geen brand meer ter plaatse galerijflat na 1992 10 vermoedelijke aanw.h. brand in vlammenstadium en hevige rookontw. in ziekenhuis Rijtjeswoning voor 1945 11 nee uitslaand ter plaatse Vrijstaand 1945-1975 12 ja kleine keukenbrand in ziekenhuis Rijtjeswoning 1945-1975 13 nee hevige rookontw. ter plaatse Rijtjeswoning 1975-1992 14 ja uitslaand ter plaatse Grote blokhut + sauna na 1992 15 nee uitslaand ter plaatse Rijtjeswoning na 1992 16 vermoedelijke aanw.h. hevige rookontw. en ter plaatse Vrijstaand na 1992 zwarte gesprongen 17 nvt ramen brand uit ter plaatse Rijtjeswoning 1975-1992 18 ja hevige rookontw. ter plaatse Rijtjeswoning 1975-1992 19 onbekend uitslaand ter plaatse Schuur omgebouwd tot woning 20 ja uitslaand in ziekenhuis Rijtjeswoning/ kamerverhuur 1945-1975 1945-1975 21 ja hevige rookontw. ter plaatse anders, verzorgingstehuis 1975-1992 22 nee hevige rookontw. ter plaatse Rijtjeswoning 1975-1992 23 vermoedelijke aanw.h. van buitenaf niets ter plaatse galerijflat 1975-1992 waarneembaar alleen geur verbranding 24 ja hevige rookontw. en ter plaatse Portiekflat 1945-1975 ontploffing haarlak/deo spuitbussen 25 nee rookontwikkeling ter plaatse Rijtjeswoning voor 1945 26 ja hevige rookontw. in ziekenhuis Senioren/55+/aanleunwoning na 1992 27 ja uitslaand ter plaatse Rijtjeswoning voor 1945 28 ja hevige rookontw. ter plaatse Portiekflat 1975-1992 29 nee uitslaand ter plaatse Portiekflat 1945-1975 30 ja hevige rookontw. ter plaatse Rijtjeswoning 1945-1975 31 nee uitslaand ter plaatse Herenhuis voor 1945 32 ja uitslaand ter plaatse Portiekflat 1945-1975 33 ja hevige rookontw. ter plaatse Rijtjeswoning voor 1945 34 nee hevige rookontw. ter plaatse Portiekflat 1975-1992 35 ja uitslaand ter plaatse Vrijstaand onbekend Fatale woningbranden in Nederland Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra NIBRA 2006 8
Tabel 5 Brand op Case-nr. bouwlaag Vloer Beglazing Elektriciteit Verwarming Schade buren 1 1e beton geisoleerd in orde cv ja, waterschade 2 1e beton geisoleerd in orde cv ja, rook en waterschade 3 begane grond hout geisoleerd in orde cv nee 4 kap hout geisoleerd in orde cv nee 5 6e beton geisoleerd in orde cv nee 6 1e hout geisoleerd in orde gaskachels nee 7 begane grond hout enkele verouderd gaskachels ja, rook en waterschade 8 begane grond hout geisoleerd in orde gaskachels nee 9 3e beton geisoleerd in orde cv nee 10 begane grond hout enkele in orde elektrisch nee 11 begane grond hout geisoleerd in orde cv nee 12 begane grond beton enkele in orde cv nee 13 1e hout enkele in orde cv nee 14 begane grond hout enkele in orde in orde nee 15 2e beton geisoleerd in orde cv nee 16 begane grond beton geisoleerd in orde cv nee 17 1e beton geisoleerd onbekend onbekend nee 18 begane grond beton geisoleerd in orde cv nee 19 begane grond beton geisoleerd verouderd gaskachels ja, 2 auto's en verhuurde woning 20 1e beton enkele in orde onbekend ja, rook en waterschade 21 1e beton enkele in orde cv ja, rookschade 22 begane grond beton geisoleerd in orde cv nee 23 1e beton geisoleerd in orde cv nee 24 2e beton geisoleerd in orde cv nee 25 begane grond beton geisoleerd en in orde cv nee enkele 26 3e beton geisoleerd in orde onbekend ja, waterschade 27 begane grond onbekend geisoleerd en in orde cv ja, lichte rook- en waterschade enkele 28 1e beton geisoleerd in orde cv ja, rookschade 29 begane grond onbekend onbekend onbekend onbekend ja, waterschade 30 1e hout geisoleerd in orde cv nee 31 3e hout enkele onbekend onbekend ja, bluswater 2 hoog 32 4e beton enkele in orde cv ja, rookschade 33 begane grond beton geisoleerd in orde cv nee 34 2e beton geisoleerd in orde cv ja, rookschade 35 zolder hout enkele verouderd onbekend nee Fatale woningbranden in Nederland Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra NIBRA 2006 9