Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtemonitor bijlage 25 augustus 2015 Nummer 2015-13 Bijlage: Nadere informatie voor waterprofessionals Maandverwachting weer in stroomgebieden Maas en Rijn Neerslagverwachting (25-08-2015 tot en met 02-09-2015) Rondom een actief lagedrukgebied ten westen van de Britse Eilanden draaien meerdere fronten over het noordelijk deel de stroomgebieden van Rijn en Maas. Als gevolg hiervan trekt aanstaande donderdagmiddag tot en met vrijdagnacht een neerslaggebied over Nederland, België en Noord Duitsland. Hierbij worden neerslagwaardes verwacht van 5-10 en ook regelmatig 10-20 mm per 6 uur. Het lage drukgebied beweegt de komende dagen slechts langzaam naar het noordoosten en volgende week maandag en dinsdag beweegt een volgend neerslaggebied over vrijwel de gehele stroomgebieden naar het noordoosten. De verwachte hoeveelheden zijn hierbij 5-10 en zeer lokaal 10-20 mm. Onder invloed van opbouwende hogedruk boven de Britse Eilanden wordt en blijft het de tweede helft van de komende week nagenoeg droog in het gebied. Temperatuurverwachting (25-08-2015 tot en met 02-09-2015) De temperaturen liggen begin deze periode waarschijnlijk toch een paar graden boven de normale waarde voor deze periode. Dat betekent dat in Duitsland waarden van ruim 25 graden worden ververwacht en dat in Zwitserland waarden van soms richting 30 graden te verwachten zijn. Tegen het einde van de periode daalt de temperatuur weer naar gemiddelden waarden voor deze tijd van het jaar. Verdere vooruitzichten (03-09-2015 tot en met 21-09-2015) De verwachting is dat voor zowel temperatuur als voor neerslag er niet veel afwijkingen van de normale waarden wordt verwacht. Er is dus geen signaal voor een te nat, een te droog, een te warm of een te koud weerbeeld. Droogtemonitor: bijlage voor waterprofessionals Pagina 1 van 12
Figuur 1. De gepresenteerde kleurenverdeling is een indicatie voor temperatuur-/neerslagafwijkingen tussen de real-time prognoses van het ECMWF numerieke weermodel t.o.v. de numerieke modelklimatologie. De voorgaande figuren geven de resultaten weer van het ECMWF-model waarmee de maandverwachtingen worden berekend. In de bovenste vier figuren wordt per week de verwachte temperatuurafwijking ten opzichte van de gemiddelde (of normale) situatie weergegeven. In de onderste vier figuren wordt per week de verwachte afwijking in de neerslag weergegeven. De kleur wit betekent dat er geen significante afwijkingen van de normale situatie zijn. De verwachte afwijkingen in graden Celsius respectievelijk millimeters worden weergegeven in de schaalverdeling boven de kaarten. Neerslagtekort Van 1 april tot en met 30 september wordt in Nederland het gemiddelde neerslagtekort berekend over dertien meetstations (figuur 2A). In deze grafiek toont de zwarte lijn het verloop van het neerslagtekort (mm) in de tijd. Op dit moment is het landelijk gemiddelde neerslagtekort in Nederland 148 millimeter. De verwachting is dat het neerslagtekort in de komende periode rond deze waarde blijft schommelen. Figuur 2B geeft een schatting van het potentieel neerslagoverschot in Nederland. Het doorlopend potentieel neerslagoverschot wordt verkregen door het verschil te berekenen tussen de hoeveelheid gevallen neerslag en de berekende referentiegewasverdamping. Dit verschil wordt dagelijks gesommeerd in het tijdvak van 1 april tot en met 30 september. Een negatief getal geeft een tekort aan, een positief getal een overschot. In figuur 2B is duidelijk nog steeds de tweedeling in Nederland te zien: het zuiden en westen van Nederland heeft te maken met een (aanzienlijk) neerslagtekort, terwijl in het noordoosten van Nederland sprake is van een gering tekort tot een neerslagoverschot. Droogtemonitor: bijlage voor waterprofessionals Pagina 2 van 12
Figuur 2A. Landelijk gemiddeld neerslagtekort. Figuur 2B. Doorlopend potentieel neerslagoverschot. Afvoeren Rijn en Maas Rijn Het afvoerverloop van de Rijn wordt sterk beïnvloed door het smelten van sneeuw en gletsjers in de Alpen. Dit smeltwater stroomt via natuurlijke meren en stuwmeren af richting Duitsland. Deze meren houden het water tijdelijk vast en hebben zo een dempende werking op de afvoer. Het grootste en belangrijkste meer is de Bodensee. Een goed beeld van de hoeveelheid water die de Alpen via de meren verlaat wordt verkregen aan de hand van de afvoer bij Basel. Benedenstrooms van Basel bevinden zich slechts middelgebergten en kleine stuwmeren. In tijden van droogte wordt de bijdrage van dit deel van het stroomgebied vooral bepaald door toestroming vanuit grondwater. Het aandeel van het Alpine deel van het stroomgebied aan de totale afvoer van de Rijn bedraagt in de maand augustus ca. 70%. In een droge zomer kan tot wel 95% van de afvoer uit de Alpen afkomstig zijn. Laagwater wordt in de zomer vooral beïnvloed door de hoeveelheid basisafvoer vanuit de Alpen. De watervoorraad in de Alpen wordt tot eind juni gekarakteriseerd door de hoeveelheid sneeuw in het stroomgebied, de invloed van de waterstand in de Bodensee op de hoofdstroom en de invloed van de overige Alpenmeren op de Zwitserse zijrivieren. Vanaf juli is de invloed van sneeuwsmelt verwaarloosbaar. Bij een lage stand van de meren treedt er een grotere demping van de afvoer uit de Alpen op, waardoor smelt- en regenwater pas veel later tot afstroming komt. Sneeuw Vanaf 1 juni wordt er voor de Zwitserse Alpen geen nieuwe sneeuwberichtgevingen meer opgesteld, aangezien er alleen op de hoogste toppen nog sneeuw ligt. Deze (zomerse) sneeuwsituatie levert vrijwel geen bijdrage aan de afvoeren. Zwitserse Meren Het peil van meerdere van de Zwitserse stuwmeren ligt onder het langjarig gemiddelde. Een maat hiervoor is de z.g. Füllungsgrad die normaal rond deze tijd 80% bedraagt en op dit moment 77% is (d.d. 17-08-2015). Maatgevend voor de Rijnafvoer is de afvoer vanuit de Bodensee. De huidige stand van de Bodensee is lager ten opzichte van het langjarig gemiddelde voor de maand augustus. Op basis van de weersverwachting zal het peil van de Bodensee in de komende week licht dalen. Droogtemonitor: bijlage voor waterprofessionals Pagina 3 van 12
Figuur 3. Waterstandsverloop Bodensee, station Romanshorn met langjarig gemiddelde, maximale en minimale waarden [Bron: Bundesamt für Umwelt, Bern] Actuele afvoersituatie In een normaal jaar bedraagt het aandeel vanuit de Alpen aan de totale afvoer van de Rijn in augustus ca. 70%, op dit moment is dit aandeel 63%. Het aandeel vanuit de Alpen is lager dan gemiddeld voor deze maand. De afvoer van de Rijn bij de uitstroming uit de Bodensee bedraagt 259 m3/s, een lage waarde voor augustus. Afvoerverwachting (25 augustus 1 september) In het stroomgebied van de Rijn is het in de maanden juni en juli droog geweest. Halverwege de maand augustus is er een omslag gekomen, en is er in het stroomgebied weer neerslag van betekenis gevallen. De afvoer heeft hierdoor sinds eind juni een dalende trend gekend en bereikte rond 11 augustus minimum waarden van 1040 m3/s. In de afgelopen week heeft de afvoer zich hersteld en geschommeld tussen de 1250 +/- 100 m3/s en is op dit moment 1240 m3/s. De afgelopen week is in een groot deel van het Rijnstroomgebied enige neerslag gevallen, circa 10 mm, waarbij de meeste neerslag in het noordelijk deel is gevallen. De afgelopen twee dagen is hier eenzelfde hoeveelheid neerslag bijgekomen. De komende week wordt alleen voor het noordelijke deel van het stroomgebied (vooral het Nederlandse deel) nog neerslag verwacht. Dit zal de afvoer in Lobith weinig beïnvloeden. De afvoer te Lobith zal door de gevallen neerslag de komende dagen blijven schommelen tussen de 1150 en 1350 m3/s. Afvoerverwachting (1 september 8 september) Voor de langere termijn wordt een voor deze tijd van het jaar normale hoeveelheid neerslag verwacht. De afvoer blijft naar verwachting laag voor de tijd van het jaar en kan mogelijk de LCW drempel van 1000 m3/s (geldig vanaf september) gaan onderschrijden. Droogtemonitor: bijlage voor waterprofessionals Pagina 4 van 12
Figuur 4. Afvoerverloop Lobith/Rijn Conclusie: Op dit moment is de afvoerniveau van de Rijn gestegen tot boven het LCW criterium van 1100 m3/s. De afvoer zal de komende dagen na een kleine stijging weer gaan dalen tot richting dit criterium voor de maand augustus. Alles overziend geeft het Rijngebied een droger dan gemiddeld beeld. De kans op droogteproblemen is deze zomer meer dan gemiddeld. Maas De Maas is een snel reagerende regenrivier. Invloed van sneeuw op de afvoer van de rivier is er alleen in de winter. Anders dan bij de Rijn neemt de afvoer in het voorjaar niet toe door het smelten van sneeuw en gletsjers in het brongebied. Het stroomgebied van de Maas kent geen grote watervoorraden in de vorm van gletsjers en stuwmeren. Omdat het water in een groot deel van het stroomgebied snel wordt afgevoerd, kan de basisafvoer relatief klein worden in een periode zonder neerslag. Actuele afvoersituatie Het jaar 2015 is begonnen met verhoogde afvoeren door de vele neerslag die gevallen is in het begin van het jaar. Ook aan het eind van de maand februari was de afvoer nog verhoogd, maar vanaf maart is de afvoer gestaag gaan zakken tot een afvoer te St. Pieter van gemiddeld 60 m3/s gedurende de laatste dagen. De afvoer bij Luik is vandaag 115 m3/s. Voor de komende dagen wordt er enige neerslag verwacht. Op basis van de weersverwachting voor de aankomende week wordt een geringe daling van de gemiddelde afvoer bij St. Pieter tot ca. 50 m3/s verwacht. De afvoer fluctueert door stuweffecten. Droogtemonitor: bijlage voor waterprofessionals Pagina 5 van 12
Figuur 5. Afvoerverloop Luik/Maas Conclusie Het afvoerniveau van de Maas is laag voor de tijd van het jaar. Op basis van de huidige afvoersituatie en de verwachtte neerslag zal de afvoer bij St. Pieter licht gaan dalen, echter wel boven het LCW criterium blijven. De kans op langdurige onderschrijding van het LCW criterium van 25 m3/s is klein. Grondwater Al gevolg van de ongelijkmatig verdeelde neerslag van de afgelopen periode, varieert de grondwatervoorraad sterk over Nederland. In delen van Nederland is de grondwaterstand momenteel hoger dan gemiddeld, terwijl de grondwaterstand in andere delen van het land nog onder het meerjarige gemiddelde uitkomt. Uit de in de provincies Gelderland beschikbare actueel waargenomen freatische grondwaterstanden is af te leiden dat de freatische grondwaterstand in het westen van deze provincie momenteel onder het meerjarig gemiddelde ligt (figuur 6), terwijl deze in het oosten ruim boven het meerjarig gemiddelde ligt (figuur 7 en 8). In de hoog gelegen delen van de Veluwe ligt de freatische grondwaterstand ook onder het meerjarige gemiddelde (figuur 9). De diepliggende grondwaterstanden in dit gebied reageren traag op neerslag; een lange periode met significante hoeveelheden neerslag en weinig verdamping is nodig om de grondwaterstand hier te doen stijgen. Gemiddeld genomen daalt de freatische grondwaterstand gedurende de zomerperiode, als gevolg van beperkte neerslag en relatief hoge temperaturen. De komende periode zijn de temperaturen rond of iets onder normaal, met de eerste dagen vooral in het westen en noordwesten kans op wat neerslag. Voor het grondwater betekent dit waarschijnlijk een daling van de freatische grondwaterstand. Op locaties waar neerslag valt, in het westen en noordwesten van het land kan de grondwaterstand wat stijgen. Droogtemonitor: bijlage voor waterprofessionals Pagina 6 van 12
Figuur 6: Karakteristieke tijdreeks van een meetpunt in het zuidelijk deel van Gelderland in 2015; blauw: 25 e - 75 e percentiel, grijs: 10 e -25 e en 75 e -90 e percentiel (Wamel, B39G0305; bron: www.grondwaterstand.nl) Figuur 7: Karakteristieke tijdreeks van een meetpunt in het centrale deel van Oost Gelderland in 2015; blauw: 25 e -75 e percentiel, grijs: 10 e -25 e en 75 e -90 e percentiel (Zelhem, B41A0192; bron: www.grondwaterstand.nl) Figuur 8: Karakteristieke tijdreeks van een meetpunt in het zuidelijk deel van de IJsselvallei in Gelderland in 2015; blauw: 25 e -75 e percentiel, grijs: 10 e -25 e en 75 e -90 e percentiel (Brummen, B33G0372/33GL9-001; bron: www.grondwaterstand.nl) Droogtemonitor: bijlage voor waterprofessionals Pagina 7 van 12
Figuur 9: Karakteristieke tijdreeks van een meetpunt in Gelderland in 2015; blauw: 25 e -75 e 10 e -25 e en 75 e -90 e percentiel (Otterlo, B33C0163-001; bron: www.grondwaterstand.nl) percentiel, grijs: Waterkwaliteit De watertemperaturen van de Rijn bij Lobith en in de Maas bij Eijsden zijn deze week afgenomen en waren vanmorgen respectievelijk 22 en 20 graden Celsius (figuur 10a en 10b). Figuur 10a. Watertemperatuur Lobith/Rijn(in graden Celsius) Droogtemonitor: bijlage voor waterprofessionals Pagina 8 van 12
Figuur 10b. Watertemperatuur Eijsden/Maas(in graden Celsius) Op diverse locaties doen zich problemen met de waterkwaliteit voor (o.a. blauwalg, botulisme, vissterfte en bacteriën). Geadviseerd wordt om de actuele zwemwaterkwaliteit te raadplegen op www.zwemwater.nl of teletekstpagina 725. Chloridegehalte Figuur 11 geeft de chloridegehalten op een aantal locaties in het zuidwesten van Nederland. Ondanks de relatief lage afvoer van Rijn en Maas is er geen sprake van een significante verhoging van het chloridegehalte. De chloridegehalten bij Krimpen aan de IJssel waren vorige week, zoals vermeld in de update van 18 augustus, in lichte mate verhoogd ten opzichte van de achtergrondwaarde van de Rijn. Inmiddels zijn de waarden hier weer normaal. Figuur 11. Verloop van het chloridegehalte (mg Cl - /l) bij enkele locaties in het benedenrivierengebied. Droogtemonitor: bijlage voor waterprofessionals Pagina 9 van 12
Regionaal waterbeeld RDO Noord De waterschappen nemen geen of nauwelijks water in ten gevolge van de vele neerslag in de afgelopen periode. Er wordt veel water afgevoerd naar de meren in het IJsselmeergebied. Ook is er in sommige gebieden wateroverlast geweest. Het neerslagtekort is flink afgenomen in de regio, ook het grote neerslagtekort in Noord-Holland is afgenomen. Drenthe heeft zelfs een neerslagoverschot. In de afgelopen week is via de spuisluizen in de Afsluitdijk veel overtollig regenwater uit de regio afgevoerd. Het huidige afvoerdebiet via de spuisluizen is ongeveer 350 m3/sec. De aanvoer via de IJssel is 230 m3/sec, tenminste voldoende voor de komende weken. Voor het IJsselmeer en Markermeer wordt gestuurd op de reguliere streefpeilen. De huidige meerpeilen zijn: IJsselmeer NAP-0,21 m, Markermeer NAP-0,19 m en de Veluwerandmeren NAP- 0,04 m. Met de waterkwaliteit zijn geen problemen, niet anders dan normaal. RDO Gelderland en RDO Twentekanalen De situatie in Oost-Nederland levert momenteel geen problemen. De situatie lijkt erg op de situatie van een week geleden. Door de neerslag (en minder hoge temperaturen) is de situatie met betrekking tot waterkwaliteit stabiel en geleidelijk aan het verbeteren. De voorsluis Eefde is wederom in gebruik genomen in verband met lage waterstanden op de IJssel (waterstand beneden NAP+2.88m). De voorsluis zorgt ervoor dat de scheepvaart tussen de IJssel en de Twentekanalen mogelijk blijft. De wateraanvoer richting Twenthekanalen is weekgemiddeld circa 4 m3/s. Er is geen sprake van doorvoer naar Aadorp. De afvoer bij Lobith is rond de 1240 m3/s, voldoende voor de aanvoer naar de regio. De verwachting is dat de Rijnafvoer de komende dagen zal toenemen. De waterschappen melden nog wel waterkwaliteitsproblemen maar de trend is een lichte verbetering t.o.v. de afgelopen week. RDO West-Midden De problemen door droogte zijn sterk verminderd door de hogere Rijnafvoer i.c.m. de grote neerslaghoeveelheden. Er zijn geen verziltingsproblemen meer te melden, de zoutgehaltes op de Hollandsche IJssel zijn gedaald tot ruim onder de grenswaarde van inname. De Haringvlietsluizen staan weer beperkt open (50 m3/sec). De watervraag in het gebied is door de neerslag beperkt, er kan ruim aan de watervraag worden voldaan. Inspecties van droogtegevoelige dijken worden afgebouwd of stopgezet. De stremming bij Alphen aan de Rijn verdient nog aandacht, hier moet strikt peilbeheer worden toegepast t.b.v. bergingswerkzaamheden. Het neerslagtekort is sterk gedaald en blijft de komende dagen dalen. RDO West-Midden schaalt daarom af naar niveau 0, normaal beheer. De verwachting is dat door voldoende Rijnafvoer en ruime hoeveelheid neerslag de komende dagen droogteproblemen zeer beperkt zullen blijven. Waterkwaliteitsproblemen blijven min of meer stabiel, met blauwalgproblematiek en zwemwaterverboden op gebruikelijke locaties. RDO Zuid-West Dankzij het hervatten van het inlaten van water uit het Hollandsch Diep via de Volkerakspuisluizen is het chloridegehalte van het Volkerak-Zoommeer weer onder de norm van 450 mg/l. Waterschap Scheldestromen meldt dat door de neerslag van de afgelopen dagen de polderpeilen niet (verder) onderuit gaan en de verzilting is gestabiliseerd. De vissterfte houdt hier echter aan. De inlaat op Tholen en Sint Philipsland is nog steeds minimaal wegens blauwalg in het Volkerak-Zoommeer. Waterschap Brabantse Delta heeft alle inlaten langs het Schelde Rijnkanaal nog dicht staan i.v.m. aanwezigheid van blauwalg. Dit heeft nog geen gevolgen voor de waterstanden in de aangrenzende polders. Het waterschap houdt het beïnvloedingsgebied van de wegens blauwalgen gesloten inlaat op de Roosendaalse Vliet bij gemaal de Ever op peil met een 2-tal noodpompen. Het waterschap heeft in het gebied nabij Nieuw Vossenmeer een noodpomp in werking gezet om waterkwaliteit te waarborgen (verzilting). Er worden de komende week geen knelpunten verwacht, mede dankzij de overvloedige neerslag van de laatste dagen. RDO Zuid-Oost Er is voldoende water beschikbaar in het hoofdwatersysteem om aan alle belangen tegemoet te komen. Vanwege de dalende waterstand zijn de balken bij de stuwen Belfeld en Roermond inmiddels weer teruggeplaatst zodat het waterpeil g ehandhaafd kan worden. Er is sprake van verstandig schutten. Eventuele wachttijden blijven beperkt. Het wisselvallige weer van de afgelopen dagen heeft er voor gezorgd dat het neerslagtekort in de regio niet verder is toegenomen, het tekort blijft wel nog steeds hoog. Beekafvoeren zijn nog altijd laag, wat deels Droogtemonitor: bijlage voor waterprofessionals Pagina 10 van 12
normaal is voor de tijd van het jaar. Op plaatsen neemt de grondwaterstand weer licht toe maar ook deze blijven nog steeds erg laag. Locaties met blauwalg zijn opnieuw iets toegenomen. Eerder genomen maatregelen blijven ondanks de neerslag voorlopig gehandhaafd. Figuur12. Nederland is ingedeeld in zes regionale droogte regio s. RDO staat daarbij voor regionaal droogteoverleg. Droogtemonitor: bijlage voor waterprofessionals Pagina 11 van 12
Droogtemonitor: bijlage voor waterprofessionals Pagina 12 van 12