Ooststellingwerf Jaarrapportage JGZ 0 19 jaar 2008
2
Inhoudsopgave samen zorgen voor de jeugd in de gemeente Ooststellingwerf Hoofdstuk Pagina - Inhoudsopgave 3 - Vooraf 4 1. 2008: Op weg naar één jeugdgezondheidszorg in Friesland 5 2. Medewerkers jeugdgezondheidszorg in de gemeente Ooststellingwerf 6 3. Groepsmonitor: cijfermatige informatie over de gezondheidstoestand van de jeugd- en risicogroepen 7 1 Monitor gezondheid jeugdgezondheidszorg 4-12 jaar 7 2 Monitor gezondheid jeugdgezondheidszorg 12-19 jaar 13 4. Informatie en advies JGZ-medewerkers 18 5. Kengetallen cliëntcontacten 2008 19 6. Cliëntgerichte activiteiten 20 7. Deelname aan zorgnetwerken en gemeentelijke netwerken 22 8. Gezondheidsbevordering, projecten en campagnes 24 9. Beleidsadvisering 25 10. Infectieziektebestrijding en rijksvaccinatieprogramma 25 3
Vooraf Voor u ligt de jaarrapportage 2008 van de jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar in Fryslân. De rapportage informeert u over de zorg aan de jeugd, die de afdelingen JGZ van Thuiszorg De Friese Wouden en GGD Fryslân in 2008 in de gemeente Ooststellingwerf hebben uitgevoerd. De rapportage geeft u inzicht in de uitgevoerde activiteiten, de samenwerking met ketenpartners en de inzet voor risicogroepen. Daarnaast krijgt u inzicht in de gezondheidstoestand van de jeugd en van specifieke risicogroepen in uw gemeente op basis van onderzoek door onze organisaties. Voor de gemeenten in het werkgebied van Thuiszorg De Friese Wouden wordt voor de gezondheidstoestand van de 2-jarigen verwezen naar de rapportage risicoregistratie 2007 van december 2008. Ook medewerkers van de afdeling Algemene Gezondheidszorg en de afdeling Beleid & Onderzoek van GGD Fryslân hebben zich ingezet voor de jeugd in de gemeenten. Het gaat dan bijvoorbeeld om infectieziektebestrijding of gezondheidsbevordering. In 2008 stonden jeugdgezondheidszorg, jeugd en gezin opnieuw volop in de (politieke) schijnwerpers. De eerste Friese Centra voor Jeugd en Gezin zijn gestart; andere gemeenten zijn druk bezig met de voorbereidingen hiervoor. De Verwijsindex Risicojongeren is in ontwikkeling, samenwerkingsafspraken rondom zorgcoördinatie zijn gemaakt. De voorbereidingen voor de invoering van een Elektronisch Kind Dossier zijn in volle gang; in het najaar is hiervoor een Europese aanbestedingsprocedure uitgezet. En natuurlijk is veel tijd en aandacht besteed aan het tot stand brengen van één organisatie voor jeugdgezondheidszorg 0-19 per 1 januari 2009, ondergebracht bij de HVD Fryslân. Wij wensen u veel plezier bij het lezen van deze rapportage. Voor opmerkingen of vragen kunt u terecht bij ondergetekende. Theo Hartman, hoofd jeugdgezondheidszorg GGD Fryslân Telefoon: 058-2 334 334 E-mail: t.hartman@ggdfryslan.nl April 2009 4
1. 2008: op weg naar één jeugdgezondheidszorg in Fryslân Begin 2008 namen alle 31 Friese gemeenten het besluit om de jeugdgezondheidszorg van 0-19 jaar te integreren. Concreet hield dit in dat er op 1 januari 2009 één organisatie voor integrale jeugdgezondheidszorg (ijgz) moest zijn, ondergebracht bij de Hulpverleningsdienst Fryslân. Om dit te realiseren is op 1 april het project ijgz gestart. Binnen dit project moest enerzijds een plan opgesteld worden voor de inrichting van de nieuwe organisatie ijgz, anderzijds moest de JGZ 0-4 jaar ontvlochten worden uit de thuiszorg en ondergebracht worden bij de HVD. Nadat een missie en visie voor deze nieuwe organisatie waren geformuleerd, zijn zes taakgroepen aan de slag gegaan met de volgende onderwerpen: portfolio diensten en producten, organisatie, personeel, huisvesting, financiën en implementatie. In het vervolgtraject zijn medewerkers, ondernemingsraad en vakorganisaties, gemeenten en partnerorganisaties in de zorg voor jeugd geïnformeerd en betrokken bij onderdelen. Op 17 december nam het dagelijks bestuur van de HVD het definitieve besluit tot de vorming van één ijgz organisatie. Met ingang van 1 januari 2009 zijn alle medewerkers van de afdelingen JGZ van de thuiszorgorganisaties in dienst gekomen bij de HVD. Motto in visiedocument Staan voor een gezonde jeugd en een gezond leven 5
2. Medewerkers jeugdgezondheidszorg in de gemeente Ooststellingwerf Het team jeugdgezondheidszorg 0-4 jaar van Thuiszorg De Friese Wouden bestaat uit: Martine Aal, verpleegkundige José van Dalen, verpleegkundige Wendy Dijkstra, verpleegkundige Pieter Paul Dirksen, arts Femke Janssen, arts Hieke Numan, arts Chris v.d. Velde, arts Liesbeth ten Vergert, arts Sandra Huizenga, pedagoog Het team jeugdgezondheidszorg 4-19 jaar van GGD Fryslân bestaat uit: Sybrich Boersma. verpleegkundige Renske Boer, arts Johanna Dijkstra, arts Inge Hiemstra, assistente JGZ Nelleke Lietmeijer, assistente JGZ Locatie consultatiebureaus In de gemeente Ooststellingwerf zijn de consultatiebureaus op de volgende plaatsen gevestigd: Appelscha Donkerbroek Haulerwijk Oldeberkoop Oosterwolde 6
3. Groepsmonitor: cijfermatige informatie over de gezondheidstoestand van de jeugd en risicogroepen 1 Monitor gezondheid jeugdgezondheidszorg 4-12 jaar Inleiding De gegevens in deze monitor zijn afkomstig van gezondheidsonderzoeken uit de periode januari tot en met december 2008. Het betreft hier kinderen van 4 tot 12 jaar uit Ooststellingwerf uit groep 2 en groep 7. In groep 2 is bij 314 kinderen een gezondheidsonderzoek afgenomen, 153 jongens en 161 meisjes. Bij groep 7 gaat het om 230 kinderen, 113 jongens en 117 meisjes. Gegevens uit de gezondheidsonderzoeken worden weergegeven voor de gemeente Ooststellingwerf. Naast deze gegevens staan ook de betreffende cijfers voor de overige gemeenten in Friesland. Hiermee kan dus een vergelijking gemaakt worden tussen de eigen gemeente en de overige gemeenten. Niet alle onderwerpen zijn zowel bij groep 2 als bij groep 7 gevraagd en worden dan ook niet voor beide weergegeven. Op basis van het lage opleidingsniveau van de moeder behoort 22% van deze kinderen tot de categorie lage sociaaleconomische status. Bij 1 is sprake van bijzonder ouderschap. Bijzonder ouderschap wil zeggen dat het kind niet opgroeit in een gezin met beide eigen ouders. Van de kinderen van 4-12 jaar heeft een andere dan de Nederlandse etniciteit. Over het algemeen vinden de meeste ouders (93%) dat hun kind een goede lichamelijke gezondheid heeft. Gezondheidsaspecten gemeente Ooststellingwerf In onderstaande figuur staan meerdere aspecten van ongezondheid voor groep 2 van het basisonderwijs in een oogopslag weergegeven. Groep 2: aspecten van ongezondheid Gemeente Ooststellingwerf Overige gemeenten Friesland 2 1 1 Chronische aandoening Beperking functioneren door lich. gez.heid Psychosociale ongezondheid Ongunstige opgroeiomstandigheden Motoriek ontwikkelings achterstand Spraaktaal ontwikkelings achterstand Algemeen ontwikkelings achterstand Figuur 1.1 aspecten van ongezondheid bij kinderen uit groep 2 van het basisonderwijs 7
Vergeleken met de overige gemeenten hebben relatief minder kinderen uit groep 2 in Ooststellingwerf psychosociale problemen en een algemene en/of motorische ontwikkelingsachterstand. Wat de overige aspecten van ongezondheid in groep 2 betreft zijn er geen duidelijke verschillen met de overige gemeenten. In groep 7 komen psychosociale ongezondheid (11%) en ongunstige opgroeiomstandigheden (4%) ongeveer net zo vaak voor als in de overige gemeenten. Leefstijlfactoren in de gemeente Ooststellingwerf Overgewicht Overgewicht is een groeiend gezondheidsprobleem. Dat geldt ook voor de jeugd in Friesland. In onderstaande figuur staan de overgewichtcijfers weergegeven voor de groepen 2 en 7 van het basisonderwijs. Overgewicht 4-12 jarigen Gemeente Ooststellingwerf Overige gemeenten Friesland 2 1 1 Figuur 1.2 Overgewicht groep 2 Overgewicht groep 7 percentage overgewicht bij kinderen uit groep 2 en groep 7 van het basisonderwijs Het overgewicht van de 4-12 jarigen in Ooststellingwerf wijkt in groep 2 gunstig af en in groep 7 niet af van de rest van de regio. Daarnaast is in figuur 1.3 de trend van overgewicht bij kinderen uit groep 7 weergegeven. Het gaat hierbij om de periode 2003-2008. 2 Trend overgewicht 2003-2004 2004-2005 2005-2006 2006-2007 2008 2 1 1 Figuur 1.3 trend van overgewicht bij kinderen uit groep 7 van het basisonderwijs 8
De integrale jeugdgezondheidszorg zet zich in voor preventie van overgewicht. Jeugdigen met overgewicht en hun ouders krijgen gerichte adviezen over voeding, beweging en inactief spel (bijvoorbeeld televisiekijken of computergebruik). Vervolgens wordt in overleg bepaald of het wenselijk is andere hulp- of zorgverlening in te schakelen (bijvoorbeeld een diëtist of kinderarts). Van de acht kinderen uit groep 2 waar de arts overgewicht heeft vastgesteld hebben twee een advies gekregen, één een verwijzing en drie kinderen hebben een extra gesprek met de jgz gehad. In groep 7 hebben 25 van de 32 kinderen waar overgewicht is geconstateerd een advies gekregen. Zeven hebben een extra gesprek gehad en drie een verwijzing. Lid sportvereniging In Ooststellingwerf blijkt 84% van de kinderen uit groep 7 lid te zijn van een sportvereniging. Dat is vergelijkbaar met de overige gemeenten (79%). Gezondheidsaspecten van specifieke risicogroepen in Friesland Naast de gezondheidsaspecten van de gemeente is gekeken naar de gezondheidsrisico s van specifieke risicogroepen in de provincie Friesland. Het gaat hierbij om kinderen uit gezinnen waarbij sprake is van een lage sociaal-economische status, bijzonder ouderschap en/of een niet-nederlandse etniciteit. Kinderen uit een (of meer) van deze risicogroepen worden, wat betreft gezondheidrisico s, vergeleken met kinderen die niet tot een van die groepen behoren. Met behulp van het vóórkomen van deze gezondheidsrisico s bij verschillende groepen is het mogelijk de impact hiervan vast te stellen. Dit biedt ook doel(groep)gerichte mogelijkheden van interventie. Een lage sociaal-economische status van het kind wordt bepaald door een lage opleiding van de moeder. Van bijzonder ouderschap is sprake wanneer niet beide ouders van het kind deel uitmaken van het gezin. Ongezondheid blijkt vaker voor te komen bij kinderen uit een of meerdere van de risicogroepen. Met name psychosociale ongezondheid, ongunstige opgroeiomstandigheden, spraak-/taal- en algemene ontwikkelingsachterstand worden veel vaker bij een (of meerdere) van de risicogroepen gesignaleerd. De verschillen staan in de onderstaande figuren weergegeven. 9
Groep 2: sociaal economische status en aspecten van ongezondheid SES laag SES hoog 2 1 1 Chronische aandoening Beperking functioneren door lich. gez.heid Psychosociale ongezondheid Ongunstige opgroeiomstandigheden Motoriek ontwikkelings achterstand Spraaktaal ontwikkelings achterstand Algemeen ontwikkelings achterstand Figuur 1.4 sociaal economische status en aspecten van ongezondheid bij kinderen uit groep 2 van het basisonderwijs in Friesland Groep 2: ouderschap en aspecten van ongezondheid Bijzonder ouderschap Beide eigen ouders 3 2 2 1 1 Chronische aandoening Beperking functioneren door lich. gez.heid Psychosociale ongezondheid Ongunstige opgroeiomstandigheden Motoriek ontwikkelings achterstand Spraaktaal ontwikkelings achterstand Algemeen ontwikkelings achterstand Figuur 1.5 ouderschap en aspecten van ongezondheid bij kinderen uit groep 2 van het basisonderwijs in Friesland 10
Groep 2: etniciteit en aspecten van ongezondheid Niet-Nederlands Nederlands 2 2 1 1 Chronische aandoening Beperking functioneren door lich. gez.heid Psychosociale ongezondheid Ongunstige opgroeiomstandigheden Motoriek ontwikkelings achterstand Spraaktaal ontwikkelings achterstand Algemeen ontwikkelings achterstand Figuur 1.6 etniciteit en aspecten van ongezondheid bij kinderen uit groep 2 van het basisonderwijs in Friesland Bij de kinderen uit groep 7 is in dit geval alleen gekeken naar de psychosociale ongezondheid en de ongunstige opgroeiomstandigheden. Ook hiervoor geldt dat alle risicogroepen ongunstiger scoren. Daarnaast blijken kinderen uit groep 7 die tot een (of meerdere) risicogroep(en) behoren minder vaak lid te zijn van een sportvereniging. Overgewicht in Friesland bij verschillende risicogroepen In de risicogroepen is bij 12 tot 16% van de kinderen uit groep 2 sprake van overgewicht, terwijl bij de niet-risicogroepen dit percentage minder dan tien bedraagt (figuur 1.7). In groep 7 is bij 17 tot 2 van de kinderen uit een risicogroep sprake van overgewicht. Bij de nietrisicogroepen is dit ongeveer 13%. Groep 2: overgewicht naar risicogroep 2 1 1 SES laag SES hoog Bijzonder ouderschap Beide eigen ouders Niet- Nederlands Nederlands Figuur 1.7 overgewicht per risicogroep bij kinderen uit groep 2 van het basisonderwijs in Friesland 11
Groep 7: overgewicht naar risicogroep 2 2 1 1 SES laag SES hoog Bijzonder ouderschap Beide eigen ouders Niet- Nederlands Nederlands Figuur 1.8 overgewicht per risicogroep bij kinderen uit groep 7 van het basisonderwijs in Friesland Samenvatting en conclusies De gezondheidssituatie van de kinderen uit groep 2 in Ooststellingwerf wijkt op een paar aspecten gunstig af van de rest van de regio. Psychosociale problemen, algemene en/of motorische ontwikkelingsachterstanden en overgewicht komen relatief minder voor. Wat de overige aspecten van ongezondheid in groep 2 betreft zijn er geen duidelijke verschillen met de overige gemeenten. De gezondheids- en leefstijlaspecten van groep 7 verschillen niet met de rest van de regio. Kinderen uit gezinnen in Friesland waarbij sprake is van een lage sociaal economische status, bijzonder ouderschap en/of een niet-nederlandse etniciteit lopen grotere gezondheidsrisico s. Vooral psychosociale ongezondheid, ongunstige opgroeiomstandigheden, spraak-/taal- en algemene ontwikkelingsachterstand komen vaker voor. Ook overgewicht is bij de risicogroepen een groter probleem. De risicogroepen verdienen daarom extra aandacht. 12
2 Monitor gezondheid jeugdgezondheidszorg 12-19 jaar Inleiding De gegevens uit het grootste deel van deze rapportage zijn afkomstig van de gezondheidsonderzoeken die in 2008 zijn gehouden onder jongeren uit de onderbouw (klas 1 en 2) van het voortgezet onderwijs. Het gaat om 145 jongens en 159 meisjes. Net als bij de andere leeftijdsgroepen worden ook hier de cijfers weergegeven voor zowel de gemeente Ooststellingwerf als de overige gemeenten. Daarmee kan dus een vergelijking gemaakt worden tussen de eigen gemeente en de rest van de provincie. Op basis van het opleidingsniveau dat de leerling volgt, behoort 42% van deze jongeren tot het VMBO. Van de jongeren van 12-19 jaar heeft 7% een niet-nederlandse etniciteit, bij 19% is sprake van bijzonder ouderschap. Naast informatie over jongeren uit klas 1 en 2 zijn gegevens verzameld bij jongeren uit klas 3 Vmbo over onder andere het gebruik van alcohol en andere middelen. Het gaat om 31 jongens en 46 meisjes. Over het algemeen vindt het merendeel (91%) van de jongeren dat zijn/haar gezondheid goed is. Gezondheidsaspecten gemeente Ooststellingwerf In onderstaande figuur staat weergegeven bij welk deel van de jongeren sprake is van psychosociale ongezondheid en welk deel van hen te maken heeft met ongunstige opgroeiomstandigheden. Dit is weergegeven voor zowel de gemeente Ooststellingwerf als de overige gemeenten. In Ooststellingwerf heeft een relatief kleiner deel van de jongeren met ongunstige opgroeiomstandigheden te maken dan in overige gemeenten. VO: aspecten van ongezondheid Gemeente Ooststellingwerf Overige gemeenten Friesland 1 1 Psychosociale ongezondheid Ongunstige opgroei-omstandigheden Figuur 2.1 aspecten van ongezondheid bij jongeren uit klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs 13
Leefstijlfactoren in de gemeente Ooststellingwerf Overgewicht Dat overgewicht een groeiend gezondheidsprobleem is geldt ook voor de jeugd in Friesland. In onderstaande figuur staat het percentage overgewicht weergegeven voor de klassen 1 en 2 uit het voortgezet onderwijs. Overgewicht VO Gemeente Ooststellingwerf Overige gemeenten Friesland 2 2 1 1 Overgewicht Figuur 2.2 percentage overgewicht bij jongeren uit klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Het percentage overgewicht bij de jongeren uit klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs in Ooststellingwerf blijkt niet te verschillen van de overige gemeenten. Van de 24 jongeren waarbij door de verpleegkundige overgewicht is geconstateerd hebben 16 een advies gekregen. Eén jongere kreeg een verwijzing en twee jongeren een extra gesprek. Lid sportvereniging In Ooststellingwerf is 71% van de jongeren uit de onderbouw lid van een sportvereniging. Dat wijkt niet af van de overige gemeenten (7). Genotmiddelen In klas 3 van het Vmbo krijgen jongeren een gezondheidsonderzoek waarin onder andere vragen worden gesteld over alcoholgebruik en middelengebruik. Ook in voorgaande jaren is hier naar gevraagd. De resultaten staan weergegeven in onderstaande figuren. Van de jongeren uit klas 3 Vmbo in Ooststellingwerf drinkt 1 wel eens meer dan 20 glazen alcohol per week, gebruikt wel eens hasj of wiet. Daarmee wijken ze niet af van de overige gemeenten. 14
Genotmiddelengebruik Gemeente Ooststellingwerf Overige gemeenten Friesland 2 1 1 Drinkt wel eens meer dan 20 glazen alcohol per week Gebruikt wel eens hasj of wiet Figuur 2.3 genotmiddelengebruik klas 3 Vmbo Trend genotmiddelengebruik gemeente 2005-2006 2007 2008 3 2 2 1 1 Drinkt wel eens meer dan 20 glazen alcohol per week Gebruikt wel eens hasj of wiet Figuur 2.4 trend genotmiddelengebruik klas 3 Vmbo Gezondheidsaspecten van specifieke risicogroepen in Friesland Net als in de voorgaande paragrafen is ook voor klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs gekeken naar de gezondheidsrisico s van specifieke risicogroepen in de provincie Friesland. Ook hier gaat het weer om jongeren waarbij sprake is van bijzonder ouderschap en/of een niet-nederlandse etniciteit. Daarnaast is schooltype als achtergrondvariabele meegnomen. Het gaat hierbij om het opleidingsniveau van de leerling zelf, in plaats van dat van de moeder. In onderstaande figuren worden voor de verschillende risicogroepen de psychosociale ongezondheid en de ongunstige opgroeiomstandigheden weergegeven. 15
VO: psychosociale ongezondheid naar risicogroep 2 1 1 Vmbo Havo/Vwo Bijzonder ouderschap Beide eigen ouders Niet- Nederlands Nederlands Figuur 2.5 psychosociale ongezondheid naar risicogroep bij jongeren uit klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs VO: ongunstige opgroei-omstandigheden naar risicofactor 2 1 1 Vmbo Havo/Vwo Bijzonder ouderschap Beide eigen ouders Niet- Nederlands Nederlands Figuur 2.6 ongunstige opgroeiomstandigheden naar risicogroep bij jongeren uit klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Psychosociale ongezondheid blijkt vaker bij jongeren uit een (of meerdere van de) risicogroep(en) voor te komen. De percentages variëren van 11 tot 17%, terwijl dit varieert van 5 tot 8% wanneer de jongeren tot niet-risicogroepen behoren. Ook ongunstige opgroeiomstandigheden komen vaker voor bij jongeren uit een (of meerdere van de) risicogroep(en). Dit varieert van 6 tot 14% bij de risicogroepen, en van 3 tot bij de niet-risicogroepen. Verder blijken jongeren uit klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs die tot een (of meerdere) risicogroep(en) behoren minder vaak lid te zijn van een sportvereniging. Overgewicht in Friesland bij verschillende risicogroepen Wanneer we kijken naar overgewicht bij jongeren uit klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs in relatie tot risicogroepen valt het volgende op. Overgewicht komt vaker voor in de risicogroepen. In de risicogroepen varieert het overgewicht van 17 tot 19%, terwijl dit bij jongeren uit de niet-risicogroepen tussen de 10 en 13% ligt. 16
VO: overgewicht naar risicogroep 2 1 1 Vmbo Havo/Vwo Bijzonder ouderschap Beide eigen ouders Niet- Nederlands Nederlands Figuur 2.7 overgewicht per risicogroep bij jongeren uit klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Samenvatting en conclusies De jongeren uit de onderbouw van het voortgezet onderwijs in Ooststellingwerf blijken op bijna alle gezondheidsaspecten niet te verschillen van de overige gemeenten. Ook op de leefstijlaspecten overgewicht, lid zijn van een sportvereniging en genotmiddelengebruik verschillen deze jongeren niet van jongeren uit de rest van de regio. De gemeente Ooststellingwerf heeft wél minder jongeren met ongunstige opgroeiomstandigheden vergeleken met de rest van de regio. Jongeren in Friesland waarbij sprake is van bijzonder ouderschap, een niet-nederlandse etniciteit en/of die op het Vmbo zitten lopen grotere risico s wat betreft psychosociale ongezondheid, ongunstige opgroeiomstandigheden en overgewicht. Deze risicogroepen verdienen daarom extra aandacht. 17
4. Informatie en advies JGZ-medewerkers Inleiding In dit hoofdstuk worden de observaties en signalen van de JGZ-medewerkers in de gemeente Ooststellingwerf beschreven. Het betreft hier observaties vanuit hun contacten met ouders en jongeren en met de zorgnetwerken. Deze observaties worden voor een deel ondersteund door de gegevens uit hoofdstuk 3. Voor een ander deel zijn het meer subjectieve indrukken. Aandachtspunten JGZ-teams Lichamelijke gezondheid Er is een toenemend aantal vragen over de lichamelijke gezondheid, vooral over infecties van het keel-neus-oor-gebied en van de longen bij jonge kinderen. Overgewicht onder jeugdigen op het voortgezet onderwijs is zorgelijk, mede vanwege de gezondheidseffecten op langere termijn. Psychosociale gezondheid Psychosociale problematiek lijkt toe te nemen, deels geconcentreerd in bepaalde wijken. We zien veel jeugdtrauma s en daaruit voortvloeiende intergenerationele problematiek. Ook zijn er veel vragen rond echtscheiding en samengestelde gezinnen. Sociale vaardigheidstraining en weerbaarheidtraining worden vaak niet gerealiseerd door de aan ouders gevraagde eigen bijdrage in de kosten of de reistijd. Opvoeding/opgroeien Ouders hebben in de contacten met de JGZ veel vragen over opvoeding. Het gaat vaak om druk gedrag en kinderen die in aanleg problemen hebben met contact en sociale afstemming (autistisch spectrum). Ook vanuit de groep hoogopgeleide, oudere ouders zijn er vragen op basis van de hoge verwachtingen, die zij van hun kinderen hebben, en door de knelpunten als gevolg van de combinatie van carrière en de zorg voor de kinderen. De behoefte aan laagdrempelige opvoedingsondersteuning is groot. Leefstijl en riskante gewoonten Alcohol- en druggebruik blijft een probleem en lijkt toe te nemen. Er wordt veel televisie gekeken, ook op jonge leeftijd, en op het voortgezet onderwijs is het aantal uren per dag dat de leerlingen aan MSN en games besteden vaak schrikbarend. Advies JGZ-teams voor uw gemeente Met goed functionerende, laagdrempelige voorzieningen kunnen veel vragen en problemen in een vroeg stadium worden opgelost en kan erger worden voorkomen. Wij denken hierbij o.a. aan extra inzet van opvoedingsondersteuning; sociale vaardigheidsen weerbaarheidtraining; themabijeenkomsten rond opvoeding, leefstijl, gebruik computer en tv; project voor tienerouders; meer aandacht voor de begeleiding van kinderen uit het asielzoekerscentrum. Ook een goede samenwerking met de ketenpartners is van essentieel belang. Hierop bezuinigen zal waarschijnlijk op de lange termijn een averechts effect hebben. Het Centrum voor Jeugd en Gezin is een goed uitgangspunt waar deze functies en daarmee een optimale zorg geboden kan worden. 18
5. Kengetallen cliëntcontacten 2008 Ooststellingwerf Cliëntcontacten JGZ 0-4 Aantal huisbezoeken neonatale screeningen 253 Aantal standaard huisbezoeken zuigelingen 232 Aantal consultatiebureau zittingen 227 Aantal reguliere contactmomenten 0-4 jaar 3399 Aantal contactmomenten op indicatie 0-4 jaar 690 Aantal huisbezoeken op indicatie 188 Aantal huisbezoeken opvoedingsondersteuning peuters 146 Aantal consulten pedagogen 146 Cliëntcontacten JGZ 4-19 Preventief gezondheidsonderzoeken basisonderwijs 499 Preventief gezondheidsonderzoeken voortgezet onderwijs 301 Periodiek gezondheidsonderzoek speciaal onderwijs 12 Preventief gezondheidsonderzoek op indicatie of verzoek 230 Huisbezoek op indicatie 6 Toelichting cliëntcontacten JGZ 0-4 Huisbezoeken neonatale screeningen: hielprik en/of neonatale gehoorscreening; eerste screening + herhalingsonderzoeken Standaardhuisbezoeken zuigeling: huisbezoek door verpleegkundige als kind 2 weken oud is. Reguliere contactmomenten 0-4 jaar: contactmomenten bij arts + contactmomenten bij verpleegkundige Contactmomenten op indicatie: bij arts + bij verpleegkundige Huisbezoeken opvoedingsondersteuning peuters: huisbezoeken door verpleegkundige Consulten pedagogen: huisbezoeken en telefonische consulten door pedagogen JGZ 4-19: Preventieve gezondheidsonderzoeken basisonderwijs: groep 2 + groep 7. Preventieve gezondheidsonderzoeken voortgezet onderwijs: vmbo klas 1 en 3 + havo/vwo klas 2. Preventieve gezondheidsonderzoeken speciaal onderwijs: instroomonderzoek + periodieke gezondheidsonderzoeken. Preventieve gezondheidsonderzoeken op indicatie of verzoek: dit betreft alleen het basisonderwijs. Op het voortgezet onderwijs zijn in totaal voor heel Fryslân 1196 onderzoeken op indicatie of verzoek uitgevoerd; deze onderzoeken konden niet per gemeente uitgesplitst worden. Huisbezoeken op indicatie: ook dit betreft alleen het basisonderwijs. Op het voortgezet onderwijs zijn in totaal voor heel Fryslân 52 huisbezoeken gebracht; deze huisbezoeken konden niet per gemeente uitgesplitst worden. 19
6. Cliëntgerichte activiteiten Behalve de cliëntcontacten, zoals weergegeven in het voorgaande hoofdstuk, heeft de JGZ een aantal cliëntgerichte activiteiten gericht op specifieke (risico)groepen. Hieronder vindt u daarvan een overzicht. Consultatiebureau Plus Het Consultatiebureau Plus is een speciaal spreekuur voor kinderen van 0-4 jaar, waarbij zorgen of vragen over de ontwikkeling zijn. Tijdens een eenmalig consult kijken een jeugdarts, die zich gespecialiseerd heeft op het gebied van ontwikkelingsproblemen, een kinderfysiotherapeut, logopedist en orthopedagoog naar het kind en geven een advies over het vervolgbeleid. Het consultatiebureauteam meldt in overleg met de ouders een kind aan voor het Consultatiebureau Plus en is verantwoordelijk voor het vervolgbeleid. In 2008 zijn in de gemeente Ooststellingwerf vier kinderen aangemeld bij het Consultatiebureau Plus. VTO-vroeghulp VTO-vroeghulp heeft als doel het vroegtijdig onderkennen van ontwikkelings- en/of gedragsproblematiek bij kinderen van 0-7 jaar en daar waar nodig in een zo vroeg mogelijk stadium hulp verlenen aan kind en ouders. Zowel ouders als hulpverleners en peuterleidsters/ leerkrachten kunnen een kind aanmelden bij het team VTO-vroeghulp. Het kernteam VTO-vroeghulp bestaat uit een coördinator/ jeugdarts van Thuiszorg De Friese Wouden, maatschappelijk werker/ casemanager van MEE Friesland, orthopedagoog van MEE Friesland, kinderarts, consulent jonge risicokinderen en vertegenwoordigers van Bureau Jeugdzorg en GGD-Jeugd. In 2008 zijn in de gemeente Ooststellingwerf elf kinderen aangemeld bij VTO-vroeghulp. Pedagogische thuisbegeleiding Het doel van pedagogische thuisbegeleiding is het ondersteunen en begeleiden van ouders bij opvoedingsproblemen. Naar aanleiding van een probleem dat gesignaleerd is tijdens een bezoek aan het consultatiebureau, een huisbezoek door de wijkverpleegkundige JGZ of een verwijzing door de huisarts, brengt een pedagoog maximaal vijf huisbezoeken. Bij de begeleiding wordt gebruik gemaakt van methodieken als voorbeeldgedrag en videointeractie-begeleiding. In de gemeente Ooststellingwerf heeft de pedagoog in totaal 146 consulten uitgevoerd. Dit betreft zowel huisbezoeken als telefonische consulten. Schouders onder Ouders Schouders onder Ouders is gericht op het voorkómen van ontwikkelings-, opvoeding- en gedragproblematiek. De doelgroep bestaat uit ouders van kinderen van 0-1½ jaar, waarbij één of meer risicofactoren zijn geconstateerd. Het programma biedt ondersteuning aan ouders tijdens een huisbezoek op de leeftijd van 6 weken, 3, 6, 9, 12 en 18 maanden en een telefonisch contact op de leeftijd van 15 maanden van hun kind. Ouders worden ondersteund door middel van informatie over de ontwikkelingsfasen van kinderen, vergroten van opvoedingscompetentie en zelfvertrouwen van de ouders, stimuleren van hechting en responsief gedrag van de ouders, het helpen vergroten van sociale steun. 20
In het najaar van 2008 zijn de voorbereidingen gestart om vanaf 1 januari 2009 over te gaan op Stevig Ouderschap. Dit in een bewezen effectieve interventie met dezelfde doelstelling en dezelfde doelgroep en grotendeels dezelfde werkwijze. In 2008 zijn in Ooststellingwerf 15 gezinnen begeleid door middel van Schouders onder Ouders. Daarnaast is in de vorm van Schouders onder Ouders 2 aan tien gezinnen een serie vervolghuisbezoeken aangeboden nadat het kind 1½ jaar was geworden. 21
7. Deelname aan zorgnetwerken en gemeentelijke netwerken Structureel overleg met leidsters peuterspeelzalen en kinderdagverblijven Peuterspeelzalen zijn een belangrijke vindplaats als het gaat om jonge kinderen met gedragsproblemen en/of in risicovolle opgroeisituaties. Samenwerking en overleg tussen de JGZ 0-4 en de leidsters van peuterspeelzalen heeft dan ook en grote meerwaarde voor de zorg aan deze kinderen. Hierbij gaat het om het signaleren van risicokinderen, uitzetten van beleid en zo nodig verwijzen naar hulpverlening en het afstemmen van zorg. In de gemeente Ooststellingwerf heeft de JGZ 0-4 overleg gehad met de leidsters van de negen peuterspeelzalen en drie kinderdagverblijven. Zorgnetwerken In een zorgnetwerk vindt multidisciplinair overleg plaats volgens afgesproken gedrags- en privacyregels, waarbij iedere deelnemer een probleemsituatie kan inbrengen met betrekking tot een kind/gezin. De JGZ-medewerker levert vanuit zijn/haar specifieke deskundigheid een bijdrage aan diagnostiek en afstemming van het zorgbeleid rondom een gezin. Daarnaast levert het zorgnetwerk een belangrijke bijdrage aan het signaleren van probleemsituaties op groepsniveau. Voor de gemeente Ooststellingwerf heeft de JGZ deelgenomen aan de volgende zorgnetwerken: Buurtnetwerk Appelscha Buurtnetwerk Haulerwijk Buurtnetwerk Oldeberkoop Buurtnetwerk Oosterwolde Overleg Scala/ Opstapje Overleg Brede School Overleg GGD en schoolmaatschappelijk werk Samenwerkingsverband Weer-samen-naar-school openbaar onderwijs Commissie van onderzoek/ begeleiding van twee scholen voor speciaal onderwijs: Meester Duisterhoutschool en SBO De Kampingerhof Zorgteam van Stellingwerf College en CSG Liudger Waskemeer Regionaal Meld- en Coördinatiepunt voor vroegtijdige schoolverlaters Gemeentelijke netwerken In een gemeentelijk netwerk wordt samengewerkt met de gemeente en andere instanties om een sluitend zorgaanbod te ontwikkelen voor jeugdigen en hun ouders. In de gemeente Ooststellingwerf heeft de JGZ deelgenomen aan de volgende gemeentelijke netwerken: Regiegroep Lokaal Stimuleringsbeleid Overleg Jeugdbeleid Ooststellingwerf Bespreking nota Sportbeleid Kindermishandeling Individuele burgers, zorgverleners en mensen die beroepsmatig werken met kinderen kunnen een vermoeden van kindermishandeling melden bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK). 22
Medewerkers van de JGZ hebben in Ooststellingwerf regelmatig overleg gehad met het AMK; driemaal hebben zij hun inbreng geleverd in een zogenaamd collateralenoverleg. Dit is een afstemmingsoverleg van professionals betrokken bij een gezin met een melding van kindermishandeling. Het overleg is gericht op het stoppen van de mishandeling en hulp voor het gezin. Crisiszorg bij een calamiteit op school Het JGZ-team heeft geen crisiszorg verleend in uw gemeente. Bij calamiteiten met leerlingen en/of leerkrachten geven JGZ-medewerkers van GGD Fryslân ondersteuning en advies gericht op de eerste opvang, de coördinatie van zorg en het verlenen van nazorg. Dit is bijvoorbeeld het geval bij zelfdoding, zedenzaak, geweldsdelict, extreme vormen van kindermishandeling, epidemie infectieziekte. Aansluitend op de crisiszorg kan ondersteuning worden geboden door het Scenarioteam maatschappelijke onrust, waarin GGD Fryslân participeert. Scenarioteam maatschappelijke onrust Bij een zedenzaak of andere calamiteit kan lokaal een Scenarioteam maatschappelijke onrust worden geformeerd bestaande uit zorgverleners, politie, justitie en vertegenwoordigers van het onderwijs. Het scenarioteam richt zich op strategiebepaling, afstemming van zorg en afstemming van informatie aan direct betrokkenen en pers. De GGD verzorgt het casemanagement van de scenarioteams. In 2008 zijn in Friesland 4 scenarioteams geformeerd, waarvan geen in de gemeente Ooststellingwerf. Vertrouwenspersoon machtsmisbruik GGD Fryslân levert samen met Maatschappelijk Werk Fryslân vertrouwenspersonen machtsmisbruik in het kader van de wettelijke verplichte klachtenregeling voor scholen. Ingeval van een klacht over een ernstige vorm van machtsmisbruik (seksuele intimidatie, racisme, discriminatie, agressie/geweld of pesten) of een klacht over schoolorganisatorische zaken treedt de sociaal verpleegkundige van de GGD op als vertrouwenspersoon voor leerlingen/ouders. Het maatschappelijk werk levert zo nodig een vertrouwenspersoon voor de aangeklaagde. De sociaal verpleegkundige draagt bij aan het stoppen van het machtsmisbruik. Zo nodig vindt bemiddeling, indienen van een klacht bij klachtencommissie of verwijzing naar de hulpverlening plaats. In de gemeente Ooststellingwerf verzorgt de GGD de functie van vertrouwenspersoon op 17 scholen voor openbaar basisonderwijs, twee scholen voor voortgezet onderwijs en twee scholen voor speciaal onderwijs. 23
8. Gezondheidsbevordering, projecten en campagnes Groepsvoorlichting aan ouders van kinderen van 0-4 jaar In groepsgerichte voorlichting aan ouders komen thema s aan de orde op het gebied van gezondheid, ontwikkeling, gedrag, leefstijl en/of opvoeding. De groepsvoorlichting kan thuis, op het consultatiebureau, in een peuterspeelzaal of buurthuis plaatsvinden. In de gemeente Ooststellingwerf zijn de volgende activiteiten in het kader van groepsvoorlichting voor ouders van kinderen van 0-4 jaar uitgevoerd: Themabijeenkomsten op drie peuterspeelzalen Groepsvoorlichting aan ouders van kinderen op de basissschool In de gemeente Ooststellingwerf zijn de volgende activiteiten in het kader van groepsvoorlichting aan ouders met kinderen op een basisschool uitgevoerd: Opvoeden: ouderavond voor een basisschool Groepsvoorlichting aan leerlingen basisonderwijs In de gemeente Ooststellingwerf zijn de volgende activiteiten in het kader van groepsvoorlichting aan leerlingen van een basisschool uitgevoerd: Mondgezondheid: acht poetslessen op in totaal drie basisscholen Gezonde voeding: uitleen Kinderwinkel aan drie basisscholen Groepsvoorlichting aan leerkrachten In de gemeente Ooststellingwerf zijn de volgende activiteiten in het kader van groepsvoorlichting aan leerkrachten van een basisschool uitgevoerd: Kindermishandeling: voor twee basisscholen Projecten Maandelijks inloopspreekuur voor ouders van jonge kinderen in Oosterwolde en Haulerwijk Werkgroep kindermishandeling Werkgroep doorgaande lijn 24
9. Beleidsadvisering Beleidsadvisering aan gemeenten over. jeugd- en gezondheidsbeleid behoort tot de taken van GGD Fryslân. In 2008 zijn wij actief betrokken geweest bij het formuleren van uw nota gemeentelijk gezondheidsbeleid en hebben wij (diverse malen) contact gehad met de beleidsmedewerker volksgezondheid van uw gemeente over het gezondheidsbeleid. 10. Infectieziektebestrijding en Rijksvaccinatieprogramma Meldingen, vragen en voorlichting De GGD heeft een specifieke taak op het gebied van infectieziekten en is het kenniscentrum op het gebied van besmettelijke ziekten, SOA-AIDS en TBC. De GGD ondersteunt scholen en peuterspeelzalen bij een uitbraak van besmettelijke ziekten met informatie en adviezen indien er sprake is van een besmettelijke ziekte. Het gaat met name om kinkhoest, krentenbaard, roodvonk, de vijfde ziekte, diarree en onbegrepen huiduitslag. Daarnaast wordt specifiek geadviseerd in het geval van een hersenvliesontsteking en desgevraagd wanneer een leerling drager is van bijvoorbeeld Hepatitis B. Zwangere leerkrachten, peuterspeelzaalleidsters en anderen die beroepsmatig met kinderen werken, vragen regelmatig advies over de risico s van infectieziekten. Zij krijgen dat per telefoon, e-mail en folders. Ook In uw gemeente is regelmatig actie ondernomen na melding van een infectieziekte en heeft bovengenoemde advisering en informatieverstrekking plaatsgevonden aan scholen en peuterspeelzalen. Rijksvaccinatieprogramma De jeugdgezondheidszorg voert het Rijksvaccinatieprogramma uit. Voor kinderen van 0-4 jaar vindt dat plaats tijdens de consulten op het consultatiebureau; voor de 9-jarigen tijdens zogenaamde massavaccinaties op één locatie per gemeente. Hieronder vindt u het overzicht van de vaccinatiestatus van de kinderen in uw gemeente, vergeleken met die van alle kinderen in Friesland en in Nederland. Het betreft het meest recente overzicht van het RIVM uit de rapportage 2008. De vaccinatiestatus is voldoende wanneer deze meer dan 9 is, en ruim voldoende wanneer deze meer dan 9 is. Vaccinatie Ooststellingwerf Friesland Nederland DKTP zuigelingen 2005 94,8% 95,8% 94. Hib Zuigelingen 2005 96,6% 96,1% 95,1% BMR zuigelingen 2005 97, 97,6% 96, MenC zuigelingen 2005 97,8% 97,4% 95,9% DTP kleuters 2002 94,1% 93,1% 91, ak kleuters 2002 94,1% 92,7% 91, DTP schoolkinderen 1997 95,4% 96,8% 92,6% BMR schoolkinderen 1997 94,8% 96,8% 92, 25