Gewestelijke stedenbouwkundige verordening hemelwater

P Gewestelijke stedenbouwkundige verordening hemelwater Rekenvoorbeelden Een publicatie van 1 met de steun van

1 OVERZICHT 1 Inleiding 2 Verklarende begrippen 3 Cases p 10 Case 1 Nieuwbouwwoning p 21 Case 9 Nieuwbouwjeugdlokalen p 12 Case 2 Nieuwbouwwoning met groendak p 23 Case 10 Uitbreiden woning p 13 Case 3 Nieuwbouwwoning met groendak en dakterras p 24 Case 11 Uitbreiden woning en plaatsing hemelwaterput p 15 Case 4 Nieuwbouwwoning met groendak en bouw carport p 25 Case 12 Uitbreiden woning in gesloten bebouwing, met bestaand dakvlak dat afwatert naar de straat p 16 Case 5 Nieuwbouwwoning + aanleg oprit (niet-waterdoorlatend) + aanleg terras (niet-waterdoorlatend) p 27 Case 13 Uitbreiden woning en bouw tuinhuis p 17 Case 6 Nieuwbouwwoning in stedelijke context (perceel volledig bebouwd) p 28 Case 14 Uitbreiden woning + aanleg terras (niet-waterdoorlatend) op perceel dat niet-infiltratiegevoelig is p 18 Case 7 Nieuwbouwwoning met delen groendak + bouw fietsenberging en tuinhuis + aanleg oprit en terrassen p 29 Case 15 Uitbreiden woning in beschermingszone Drinkwatergebied type I p 20 Case 8 Nieuwbouwkantoor met delen groendak + aanleg parking (niet-waterdoorlatend) P p 30 Case 16 Bouw tuinbouwbedrijf op bestaande verharde oppervlakte 2 3

1 INLEIDING De nieuwe gewestelijke stedenbouwkundige verordening inzake hemelwater (GSV) is een feit. Op 5 juli 2013 keurde de Vlaamse Regering de nieuwe verordening goed en alle vergunningsaanvragen die vanaf 1 januari 2014 worden ingediend, moeten voldoen aan de nieuwe bepalingen. Het is als aanvrager van een stedenbouwkundige vergunning niet altijd even gemakkelijk om het overzicht te houden over de volledige inhoud van de wetgeving. In het kader van het project Consulent Waterbewust Bouwen werd daarom een poster ontwikkeld, die de verordening hemelwater op een schematische manier weergeeft. De poster kan als hulpmiddel gebruikt worden bij het invullen van het controleformulier hemelwater en helpt te allen tijde een overzicht te bewaren over de verordening. Aanvullend op de poster, werd deze bundel met rekenvoorbeelden ontwikkeld. De rekenvoorbeelden hebben betrekking op een aantal fictieve cases, waarop de rekenregels van de nieuwe verordening stap voor stap worden toegepast. De rekenvoorbeelden hebben als doel de vergunningsaanvrager bij te staan bij de praktische interpretatie van de verordening. De aangehaalde voorbeelden zijn indicatief; de interpretatie van de verordening dient bijgevolg in elk project opnieuw afgewogen te worden. Imagedesk.be/Lisa Van Damme Deze bundel verschijnt in het kader van het project Consulent Waterbewust Bouwen, dat wordt gesubsidieerd door het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse Overheid. 4 5

2 VERKLARENDE BEGRIPPEN - Toepassingsgebied ALGEMEEN De verordening maakt een onderscheid tussen het bouwen, het herbouwen en het uitbreiden van overdekte constructies en verhardingen. Het goed Herbouwen is volgens de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening: een constructie volledig afbreken, of >40% méér dan 40% van de buitenmuren van een constructie afbreken, en binnen het bestaande bouwvolume afbreken Het kadastrale perceel of de kadastrale percelen, waarop de aanvraag voor een stedenbouwkundige van de geheel of gedeeltelijk afgebroken constructie een nieuwe constructie bouwen. vergunning betrekking heeft, of, voor de percelen zonder kadastraal nummer, de grond Verbouwen of de gronden, is volgens waarop de Vlaamse de aanvraag codes Ruimtelijke voor een Ordening: stedenbouwkundige het doorvoeren vergunning van aanpassingswerken betrekking heeft. >60% binnen het bestaande bouwvolume van een constructie waarvan de buitenmuren voor ten minste 60% behouden behouden worden. Verbouwingen vallen niet onder de verordening. Niet-vergunningsplichtige constructies / verhardingen (voorwaarden: zie uitvoeringsbesluiten RO over meldingsplicht en vrijstelllingen) Uitbreiden van een overdekte constructie : AAN TE VULLEN VMM Niet-vergunningsplichtige overdekte constructies en/of verharde oppervlaktes vallen niet onder het toepassingsgebied van de verordening. In functie van het watersysteem is het echter wel aan te raden om ze mee in rekening te brengen. Voorbeelden van niet-vergunningsplichtige werken zijn: Heraanleggen van een verharding is het vervangen van de volledige verharding met inbegrip van de De bouw funderingslaag. van vrijstaande bijgebouwen in de zij- of achtertuin met een oppervlakte van elk bijgebouw <40m² De aanleg van verharding in de zij-of achtertuin met een totale oppervlakte aan verharding per goed <80m² (excl. Uitbreiden opp. van van strikt verharding: noodzakelijke AAN TE VULLEN toegangen VMMen opritten naar de woning) De aanleg van strikt noodzakelijke toegangen en opritten naar de woning (bijv. toegang tot de garage, toegang tot de woning ) Toepassingsgebied De verordening maakt een onderscheid tussen het bouwen, het herbouwen en het uitbreiden van - Toepassingsgebied overdekte constructies en verhardingen. > 40% afbreken >40% afbreken > 60% behouden >60% behouden De verordening maakt een onderscheid tussen het bouwen, het herbouwen en het uitbreiden van overdekte constructies en verhardingen. Herbouwen is volgens de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening: een constructie volledig afbreken, of méér dan 40% van de buitenmuren van een constructie afbreken, en binnen het bestaande bouwvolume van de geheel of gedeeltelijk afgebroken constructie een nieuwe constructie bouwen. Herbouwen is volgens de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening: een constructie volledig afbreken, of méér dan 40% van de buitenmuren van een constructie afbreken, en binnen het bestaande bouwvolume Verbouwen van de geheel is volgens of gedeeltelijk Vlaamse afgebroken Codex Ruimtelijke constructie een Ordening: nieuwe het constructie doorvoeren bouwen. van aanpassingswerken binnen het bestaande bouwvolume van een constructie waarvan de buitenmuren voor ten minste 60% behouden worden. Verbouwingen vallen niet onder de verordening hemelwater. Verbouwen is volgens de Vlaamse codes Ruimtelijke Ordening: het doorvoeren van aanpassingswerken binnen het bestaande bouwvolume van een constructie waarvan de buitenmuren voor ten minste 60% behouden worden. Verbouwingen vallen niet onder de verordening. Uitbreiden van een overdekte constructie: er is geen definitie opgenomen in de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening. De verordening hemelwater gaat ervan uit dat men bij het uitbreiden van een overdekte constructie tegen een bestaande constructie Uitbreiden aanbouwt. van een overdekte constructie : AAN TE VULLEN VMM Heraanleggen van een verharding is het vervangen van de volledige verharding met inbegrip van de funderingslaag. Heraanleggen van een verharding is het vervangen van de volledige verharding met inbegrip van de funderingslaag. Uitbreiden van verharding: er is geen definitie opgenomen in de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening. De verordening Uitbreiden van hemelwater verharding: gaat AAN ervan TE VULLEN uit dat VMM de bestaande en de nieuwe verharde oppervlakken bij het uitbreiden van verharding niet aaneensluitend aangelegd moeten worden. 6 7

HERGEBRUIK Groendak INFILTRATIE De afwaterende oppervlakte Recuperatie - Groendak Een plat dak dat zo gebouwd wordt dat het begroeid kan worden door planten en waar er onder die planten een buffervolume voorzien is van min. 35l/m². Eéngezinswoning versus niet-eengezinswoning? Een plat dak dat zo gebouwd wordt dat het begroeid kan worden met planten en waar er onder die planten een buffervolume voorzien is van 35l/m² De verordening maakt voor de toepassing van de hemelwaterput een onderscheid tussen eengezinswoningen en niet-eengezinswoningen. - Eéngezinswoning versus niet-ééngezinswoning? De verordening maakt voor de toepassing van de hemelwaterput een onderscheid tussen ééngezinswoningen en De niet-ééngezinswoningen. bouw/herbouw van een vrijstaand bijgebouw (bijv. een fietsenberging, carport ) bij een eengezinswoning = niet-eengezinswoning De bouw/herbouw van een vrijstaand bijgebouw (bijv. een fietsberging, carport ) bij een ééngezinswoning = niet-ééngezinswoning De bouw/herbouw van verschillende eengezinswoningen naast elkaar = meerdere eengezinswoningen (de aanvrager dient bij voorkeur per goed een controleformulier in) De bouw/herbouw van verschillende ééngezinswoningen naast elkaar = meerdere ééngezinswoningen (de aanvrager dient bij voorkeur een controleformulier in per goed) Infiltratie Som van: - De afwaterende oppervlakte - de nieuwe dakopp. (= de horiz. dakopp.) Som - de nieuwe van: verharding - de nieuwe bestaande dakoppervlaktes dakopp. (= de horiz. dakopp.) waar tegenaan gebouwd wordt - de nieuwe *voor zover verharding nog niet aangesloten op een hemelwatervoorziening - de bestaande dakoppervlakte waar tegenaan gebouwd wordt *deze wordt beperkt tot de oppervlakte van de nieuwe daken *voor zover nog niet aangesloten op een hemelwatervoorziening - de bestaande *deze verharde wordt oppervlaktes beperkt tot de oppervlakte van de nieuwe daken - de bestaande *voor zover verharde nog niet oppervlaktes aangesloten op hemelwatervoorziening *deze wordt *voor beperkt zover tot nog de niet oppervlakte aangesloten van op de hemelwatervoorziening nieuwe verhardingen *deze wordt beperkt tot de oppervlakte van de nieuwe verhardingen Groendak // Delen groendak? Afwaterende oppervlakte oppervlakte groendak/2 groendak/2 Verplichte plaatsing van van een een hemelwaterput volgens volgens GSV? GSV? Afwaterende oppervlakte -60m² Afwaterende oppervlakte -60m² De bouw/herbouw van een van appartementsgebouw een = meergezinswoning = niet-ééngezinswoning = niet-eengezinswoning - Buffervolume Buffervolume van de van infiltratievoorziening de infiltratievoorziening Het nuttige volume tussen de de overloop en de en gemiddelde de grondwaterstand. De bouw/herbouw van een ééngezinswoning met praktijk = ééngezinswoning De bouw/herbouw van een eengezinswoning met praktijk = eengezinswoning (kan variëren afhankelijk van de situatie) Infiltratieoppervlakte van de infiltratievoorziening - Infiltratieoppervlakte van de infiltratievoorziening 8 9 De som van de nuttige oppervlakten van de infiltratievoorziening, waarlangs het hemelwater in de bodem kan infiltreren. De som van de nuttige oppervlakken van de infiltratievoorziening, waarlangs het hemelwater in de bodem kan infiltreren

3 CASES GEWESTELIJKE STEDENBOUWKUNDIGE VERORDENING HEMELWATER TOEPASSINGSGEBIED CASE 1 NIEUWBOUWWONING Horizontale dakopp. 110m² Oppervlakte goed 200m² Afwaterende opp. 110m² Horizontale dakopp. 110m² Toepassingsgebied 1: Bouwen van een overdekte constructie met opp. nieuw > 40m² Toepassingsgebied 1? Eengezinswoning Hemelwaterput is verplicht Dimensioneren hemelwaterput: Inhoud hemelwaterput: min. 5.000l (voor een gedetailleerde inschatting van het hergebruik zie website VMM: http://www.vmm.be) Toepassingsgebied 1? Goed < 250m² Infiltratievoorziening is niet verplicht NAAM CASE GEGEVENS CASE BEREKENING AFWATERENDE OPPERVLAKTE VOOR INFILTRATIE EN/OF BUFFERVOORZIENING Nota: Het staat de bouwheer vrij om een infiltratievoorziening te voorzien, hij is hier geenszins toe verplicht volgens de verordening. 1 2 BOUWEN OF HERBOUWEN VAN OVERDEKTE CONSTRUCTIES AANLEGGEN OF HERAANLEGGEN VAN VERHARDINGEN VERKAVELINGSAANVRAGEN VALLEN NIET ONDER Opp nieuw >40m² Opp nieuw >40m² MET AANLEG VAN NIEUWE WEGENIS DE VERORDENING Delen van overdekte constructies waarbij het hemelwater dat erop UITBREIDEN VAN VERHARDINGEN valt op natuurlijke wijze infiltreert Opp nieuw >40m² op eigen terrein in de bodem Hemelwaterput (=RWA put) is verplicht Collectief bufferen of infiltreren is verplicht UITBREIDEN VAN OVERDEKTE CONSTRUCTIES Delen van verharding waarbij Volledig groendak? RWA put is NIET verplicht Opp nieuw >40m² het hemelwater dat erop valt op natuurlijke wijze ernaast of erdoor Delen van (een) gebouw(en) met groendak? infiltreert op eigen terrein in de Hoeven niet aangesloten te worden op de RWA put bodem en hoeven niet in rekening gebracht te worden bij de AANLEGGEN VAN EEN AFWATERING VOOR BESTAANDE dimensionering van de RWA put CONSTRUCTIES EN VERHARDINGEN Dimensioneren? Overdekte constructies ééngezinswoning met opp Voorheen natuurlijke infiltratie Oppervlakte aan te sluiten nieuw <100m²? RWA put is NIET verplicht RWA in de bodem wegverharding + 80m²/ kavel Delen van verharding waarbij het hemelwater dat erop valt door Een operationele pompinstallatie en één of meer contact met de verharding zo aftappunten zijn verplicht vervuild wordt, dat het als afvalwater kan worden beschouwd! De noodoverloop van de RWA put aan te sluiten op een infiltratie- of een buffervoorziening, indien aanwezig of verplicht volgens de verordening Regering van 01-06- 95) (cfr. Artikel 1.1.2. besluit Vlaamse 80m² 80m² Afwijken = gemotiveerde afwijkingsaanvraag indienen VERVUILD! Opp. wegenis Eéngezinswoning Eéngezinswoning Opp nieuw >100m² Inhoud hemelwaterput Inhoud hemelwaterput min. 5000l min. 50l/m² hor. dakopp max. 10.000l! Gedetailleerde inschatting maken van hergebruik? Zie: www.vmm.be Goed > 250m² Infiltratie is verplicht Afwijken van de maximale inhoud van 10.000l? Gemotiveerde afwijkingsaanvraag indienen Goed < 250m² Infiltratie is niet verplicht Buffering is niet verplicht Wil u/ Moet u afwijken? Infiltratie deels mogelijk? Nee Ja Gemotiveerde afwijkingsaanvraag indienen Aanvaard? Nee Ja Verplichte Combinatie Infiltratie/Buffering A%+B% = 100% Afwaterende Opp A% Afwaterende opp. Infiltratie volgens rekenregel Infiltratie en B% Afwaterende opp. Buffering volgens Infiltratieoppervlakte min. 4m²/100m² afwaterende opp. rekenregel Buffering Buffervolume infiltratie min. 25l/m² afwaterende opp.!!!! Afwaterende Oppervlakte = De nieuwe verharde grondopp. bij heraanleg of aanleg van verharding(en) + het deel van/de volledige bestaande verharde grondopp.* + de horiz. dakopp. bij nieuw- of herbouw van Buffering is verplicht overdekte constructies + een deel van/de volledige bestaande dakopp.* * Tenzij reeds aangesloten op een hemelwaterput, een infiltratie- of een buffervoorziening Goed < 2500m² Het deel van de bestaande verharde opp en/of de horiz. dakopp.blijft beperkt tot de grootte van de nieuwe verharde grondopp. en/of de horiz. dakopp. Voorziet u een RWA put conform de verordening? Afwaterende opp. 60m² Buffering Groendak/Delen Groendak? Afwaterende opp groendak / 2 Buffervolume buffer min. Project gelegen in een Drinkwatergebied type I of II? 25l/m² afwaterende opp. Infiltratie is verboden! Infiltratie niet mogelijk? Gemotiveerde afwijkingsaanvraag indienen Aanvaard? Ja Goed > 2500m² Buffering met vertraagde afvoer Buffervolume buffer min. 25l/m² afwaterende opp. Vertraagde Afvoer max. ledigingsdebiet 20l/(sec x hectare) HERGEBRUIK BUFFERING INFILTRATIE 3! De verplichtingen van recuperatie, infiltratie en buffering op de individuele kavels, blijven onverminderd van toepassing. Deze billboard verschijnt in het kader van het project Consulent Waterbewust Bouwen, dat wordt gesubsidieerd door het Departement Leefmilieu, NAVnews editie 71 / 2014 Natuur en Energie van de Vlaamse Overheid. AFWIJKEN COLLECTIEF BUFFEREN EN INFILTEREN! Delen van verharding die deel uitmaken van het openbaar wegdomein OPENBARE WEG VERKLARENDE BEGRIPPEN: Buffervolume van de infiltratievoorziening: Het nuttige volume tussen de overloop en de gemiddelde grondwaterstand Buffervolume van de buffervoorziening: Het nuttige volume tussen de overloop en de uitlaat Het goed: Alle belendende percelen in eigendom van dezelfde eigenaar Afkoppelen: Hemelwater afkomstig van dakoppervlakken scheiden van het afvalwater en waar mogelijk hergebruiken, bufferen of infiltreren Groendak: Een plat dak dat zo gebouwd wordt dat het begroeid kan worden met planten en waar er onder die planten een buffervolume voorzien is van min. 35l/m² HOE KAN IK DE INFILTRATIEGEVOELIGHEID VAN EEN PERCEEL NAGAAN? De infiltratiegevoeligheid van de bodem is afhankelijk van twee factoren: - De infiltratiecapaciteit (= de doorlaatbaarheid) van de bodem - Het niveau van de grondwatertafel (= de grondwaterstand 70cm) Er bestaan verschillende mogelijkheden om de infiltratiegevoeligheid van de bodem te bepalen: 1. U laat een diepsondering of bodemsondering uitvoeren, waaruit u de infiltratiegevoeligheid rechtstreeks kan afleiden. 2. U kan de infiltratiegevoeligheid benaderend gaan bepalen door via de website van het Agiv de Bodemkaart te raadplegen (cfr. http://geo-vlaanderen.agiv.be/geo-vlaanderen/bodemkaart/). Eens u een idee hebt van het bodemtype, kan u onderstaande tabel uit de Code van Goede Praktijk raadplegen. Deze geeft voor elke bodemtype een indicatie van de infiltratiecapaciteit (in mm/h). Het blauwe kader geeft aan welke bodemtypes zeker in aanmerking komen voor infiltratie. Tabel infiltratiecapaciteit in functie van de grondsoort Hiernaast kan een indicatie van Grondsoort Infiltratiecapaciteit in mm/h de infiltratiegevoeligheid van m/s m/dag mm/h mm/dag l/h/100m 2 de bodem afgeleid worden uit Grof zand 1,5 10-4 12 500 12000 50000 de kaart met infiltratiegevoelige Fijn zand 5,6 10-6 0,48 20 480 2000 gebieden, te raadplegen via het Leemachtig geoloketwatertoets. fijn zand 3,1 10-6 0,26 11 260 1100 Het geoloket DOV (Ondergrond Lichte zavel 2,8 10-6 0,24 10 240 1000 Vlaanderen) toont de detailgegevens van vroegere boringen Löss 1,7 10-6 0,14 6 140 600 Veen 6,1 10-7 0,053 2,2 53 220 en sonderingen. Het niveau van Leem 5,8 10-7 0,050 2,1 50 210 de grondwatertafel kan benaderend afgeleid worden uit het DOV Lichte klei 4,2 10-7 0,036 1,5 36 150 Matig zware klei 1,4 10-7 0,012 0,5 12 50 door de dikte van de waterverzadigde zone in te stellen als Kleiige leem 1,1 10-7 0,0096 0,4 9,6 40 Bron: Code Goede Praktijk Deel 3: Bronmaatregelen ondergrondkaart. 3. U kan proefondervindelijk nagaan of uw grond infiltratiegevoelig is. Een beschrijving van de specifieke proeven en hun toepassingsgebied vindt u terug in deel 3 van de technische toelichting bij de code van goede praktijk voor het ontwerp, de aanleg en het onderhoud van rioleringssystemen. VUISTREGELS: - De hemelwaterinstallatie en de drinkwaterinstallatie moeten onafhankelijk functioneren. (Cfr. Het technische reglement voor water bestemd voor menselijke aanwending) Alvorens de drinkwaterinstallatie in gebruik genomen kan worden, zal de drinkwatermaatschappij de installatie (laten) keuren. Op dat ogenblik zal ook nagekeken worden of de hemelwaterinstallatie onafhankelijk van de drinkwaterinstallatie functioneert. - De hemelwaterput, de infiltratie- of buffervoorziening of de lozingsbegrenzer worden uiterlijk bij de ingebruikname van de overdekte constructie of de verharding geplaatst en in gebruik genomen. Ze moeten vanaf dan ook in gebruik blijven. - Aanleg van een afvoer van hemelwater? De scheiding van afvalwater en hemelwater is verplicht tot aan het lozingspunt. - Uitbreiding van bestaande gebouwen in een gesloten bebouwing? De scheiding tussen afvalwater en hemelwater is alleen verplicht als daarvoor geen bijkomende leidingen onder of door het gebouw moeten worden aangelegd. - Verplichte keuring van de private riolering. De keuring van de private riolering is verplicht sinds 1 juli 2011 (cfr. Het Waterverkoopreglement) - Verschillende overdekte constructies of verhardingen mogen aangesloten worden op gebundelde voorzieningen. De dimensionering van gebundelde voorzieningen gebeurt op basis van de som van de oppervlakten die erop aangesloten worden. - Afwijken? De vergunningsverlenende overheid kan bij de beoordeling van de aanvraag in uitzonderlijke gevallen afwijkingen toestaan als dat om specifieke redenen met betrekking tot de mogelijkheden van hergebruik of plaatselijke terreinkenmerken verantwoord of noodzakelijk is. De rekenvoorbeelden in deze bundel zijn ontwikkeld in navolging van de poster over de nieuwe verordening hemelwater. Ze volgen stap voor stap de keuzemogelijkheden van de poster. De poster is opgebouwd aan de hand van twee structurerende assen, waarbinnen een beslissingsboom is uitgezet. De horizontale as geeft de verschillende toepassingsgebieden van de verordening weer. Op de verticale assen zijn de uitgangspunten hergebruik, infiltratie en buffering uitgezet. Aan de hand van een aantal eenvoudige keuzestappen wordt duidelijk welke verplichtingen en rekenregels van toepassing zijn in welke situatie. 10 11

CASE 2 NIEUWBOUWWONING MET GROENDAK Horizontale dakopp. groendak 220m² Oppervlakte goed 500m² CASE 3 NIEUWBOUWWONING MET GROENDAK EN DAKTERRAS Horizontale dakopp. groendak 100m² Opp. dakterras 5m² Oppervlakte goed 500m² Afwaterende opp. 110m² Horizontale dakopp. groendak/2 110m² Afwaterende opp. 55m² Horizontale dakopp. groendak/2 50m² Opp. dakterras 5m² Toepassingsgebied 1: Bouwen van een overdekte constructie met opp. nieuw >40m² Toepassingsgebied 1: Bouwen van een overdekte constructie met opp. nieuw > 40m² Toepassingsgebied 1? Eengezinswoning Volledig groendak Hemelwaterput is niet verplicht Toepassingsgebied 1? Goed > 250m² Infiltratie oppervlakte: min. 4m² x (110/100) = min. 4,4m² Buffervolume infiltratie: min. 25l x 110 = min. 2.750l Toepassingsgebied 1? Eengezinswoning Overdekte constructie waarbij niet het volledige dak voorzien is van een groendak Nota 1: Delen van een gebouw met groendak hoeven niet meegerekend te worden bij de dimensionering van de hemelwaterput en hoeven er niet op aangesloten te worden. Hemelwaterput is verplicht, maar men kan gemotiveerd afwijken Gemotiveerde afwijkingsaanvraag indienen Nota 2: De afvoer van een terras wordt beter niet op een hemelwaterput aangesloten. Aangezien er geen andere dakoppervlakte beschikbaar is om aan te sluiten op een hemelwaterput, kan men in deze specifieke situatie motiveren dat de plaatsing van een hemelwaterput niet zinvol is. Het hemelwater dat op het dakterras valt, kan men door middel van een spuwer rechtstreeks laten infiltreren in het gazon. In deze specifieke situatie wordt ervoor geopteerd de afvoer van het terras aan te sluiten op de infiltratievoorziening. Toepassingsgebied 1? Goed > 250m² Infiltratie oppervlakte: min. 4m² x (55/100) = min. 2,2m² Buffervolume infiltratie: min. 25l x 55 = min. 1.375l 12 13

CASE 4 NIEUWBOUWWONING MET GROENDAK + Bouw carport Horizontale dakopp. groendak 80m² Opp. carport 20m² Oppervlakte goed 230m² Afwaterende opp. Nihil Imagedesk.be/Lisa Van Damme Toepassingsgebied 1: Bouwen van een overdekte constructie met opp. nieuw > 40m² Nota 1: De bouw van losstaande bijgebouwen op het goed - waarbij de oppervlakte van elk bijgebouw afzonderlijk < 40m² - valt niet onder het toepassingsgebied van de verordening. Bijgevolg valt de bouw van de carport niet onder het toepassingsgebied van de verordening. Bij voorkeur laat men het hemelwater dat op het dak van de carport valt, rechtstreeks infiltreren in de bodem op eigen terrein. Toepassingsgebied 1? Eengezinswoning Volledig groendak Hemelwaterput is niet verplicht Toepassingsgebied 1? Goed < 250m² Infiltratievoorziening is niet verplicht Nota 2: De aanvrager kan opteren een infiltratie- of buffervoorziening te plaatsen. Hij is hier echter geenszins toe verplicht volgens de verordening. Bij voorkeur laat men het hemelwater dat op het groendak valt, rechtstreeks infiltreren in de bodem op eigen terrein. Indien dit niet mogelijk/gewenst is, sluit men de afvoer van het groendak bij voorkeur aan op een kunstmatige afvoerweg, zoals een gracht, een beek Pas in laatste instantie mag men de afvoer van het groendak aansluiten op de openbare riolering. 14 15

CASE 5 NIEUWBOUWWONING + Aanleg oprit in niet-waterdoorlatende verharding + Aanleg terras in niet-waterdoorlatende verharding Horizontale dakopp. 220m² Opp. oprit 100m² Verharde terrasopp 50m² Oppervlakte goed 500m² Afwaterende opp. 160m² Horizontale dakopp. 220m² Opp. oprit 0m² (de aanleg van strikt noodzakelijke toegangen en opritten naar een woning zijn niet vergunningsplichtig valt buiten het toepassingsgebied van de verordening ) Verharde terrasopp. 0m² (de aanleg van niet-overdekte constructies in zij- en/of achtertuin met een totale oppervlakte < 80m² per goed is niet vergunningsplichtig valt buiten het toepassingsgebied van de verordening) Verplichte hemelwaterput -60m² Toepassingsgebied 1: Bouwen van een overdekte constructie met opp. nieuw > 40m² Nota 1: De aanleg van strikt noodzakelijke toegangen en opritten naar een woning zijn niet vergunningsplichtig. Niet-vergunningsplichtige werken vallen niet onder het toepassingsgebied van de verordening. Bijgevolg valt de oprit van de woning niet onder het toepassingsgebied van de verordening. Nota 2: De aanleg van niet-overdekte constructies (zoals bv. een terras) in de zij- en/of achtertuin met een totale oppervlakte tot maximaal 80m² per goed is niet vergunningsplichtig. Strikt noodzakelijke toegangen en opritten worden niet meegeteld bij de berekening van deze maximale oppervlakte. Niet-vergunningsplichtige werken vallen niet onder het toepassingsgebied van de verordening. Bijgevolg valt de aanleg van het terras niet onder het toepassingsgebied van de verordening. Bij voorkeur laat men het hemelwater dat op het terras valt, rechtstreeks infiltreren in de bodem op eigen terrein. Toepassingsgebied 1? Eengezinswoning Hemelwaterput is verplicht Dimensioneren hemelwaterput: Inhoud hemelwaterput: min. 5.000l (voor een gedetailleerde inschatting van het hergebruik zie website VMM: http://www.vmm.be) Toepassingsgebied 1? Goed > 250m² Infiltratie oppervlakte: min. 4m² x (160/100) = min. 6,4m² Buffervolume infiltratie: min. 25l x 160 = min. 4.000l CASE 6 NIEUWBOUWWONING IN STEDELIJKE CONTEXT (perceel volledig bebouwd) Horizontale dakopp. 70m² Oppervlakte goed 70m² Afwaterende opp. 70m² Toepassingsgebied 1: Bouwen van een overdekte constructie met opp. nieuw > 40m² Toepassingsgebied 1? Eengezinswoning Hemelwaterput is verplicht Dimensioneren hemelwaterput: Inhoud hemelwaterput: min. 5.000l Nota: Mogelijke optie is een kunststof hemelwaterput, in de kelder opgesteld. Indien een opstelling van de hemelwaterput niet mogelijk is: gemotiveerde afwijkingsaanvraag indienen cfr. Artikel 13 van de verordening Toepassingsgebied 2? Goed < 250m² Infiltratievoorziening is niet verplicht 16 17

CASE 7 NIEUWBOUWWONING MET DELEN GROENDAK + Bouw fietsenberging en bouw tuinhuis + Aanleg van 2 terrassen (niet-waterdoorlatend) + Aanleg van een oprit (niet-waterdoorlatend) Horizontale dakopp. groendak 50m² Horizontale dakopp. (niet groendak) 80m² Opp. fietsenberging 30m² Opp. tuinhuis 20m² Opp. terras 1 (60m²) en 2 (25m²) 85m² Opp. oprit 150m² Oppervlakte goed 800m² Nota 1: De bouw van losstaande bijgebouwen op het goed waarbij de oppervlakte van elk bijgebouw afzonderlijk < 40m²- valt niet onder het toepassingsgebied van de verordening. Bijgevolg valt de bouw van de fietsenberging en het tuinhuis niet onder het toepassingsgebied van de verordening. Bij voorkeur laat men het hemelwater dat op het dak van de fietsenberging en het tuinhuis valt, rechtstreeks infiltreren in de bodem op eigen terrein. Een andere mogelijkheid is om het hemelwater op te vangen in regentonnen, voor hergebruik in de tuin. Men kan de afvoer van het dak van de carport en het tuinhuis ook aansluiten op de infiltratievoorziening, die men in deze situatie toch moet voorzien in het kader van de verordening. Nota 2: De aanleg van niet-overdekte constructies (zoals bv. een terras) in de zij- en/of achtertuin met een totale oppervlakte tot maximaal 80m² per goed is niet vergunningsplichtig. Strikt noodzakelijke toegangen en opritten worden niet meegeteld bij de berekening van deze maximale oppervlakte. Niet-vergunningsplichtige werken vallen niet onder het toepassingsgebied van de verordening. De eerste 80m² verharde oppervlakte hoeft bijgevolg niet meegerekend te worden bij de afwaterende oppervlakte. Nota 3: De aanleg van strikt noodzakelijke toegangen en opritten naar een woning zijn niet-vergunningsplichtig. Niet-vergunningsplichtige werken vallen niet onder het toepassingsgebied van de verordening. Bijgevolg valt de oprit van de woning niet onder het toepassingsgebied van de verordening. Afwaterende opp. 50m² Horizontale dakopp. groendak/2 25m² Horizontale dakopp. (niet groendak) 80m² Opp. fietsenberging 0m² (losstaand bijgebouw met opp. < 40m² valt buiten het toepassingsgebied van de verordening) Opp. tuinhuis 0m² (losstaand bijgebouw met opp. < 40m² valt buiten het toepassingsgebied van de verordening) Opp. terras 1 en 2 5m² (de aanleg van niet-overdekte constructies in zij- en/of achtertuin met een totale oppervlakte < 80m² per goed is niet vergunningsplichtig De eerste 80m² verharde oppervlakte hoeft bijgevolg niet mee in rekening gebracht te worden 85m²-80m² = 5m²) Opp. oprit 0m² (de aanleg van strikt noodzakelijke toegangen en opritten naar een woning zijn niet vergunningsplichtig valt buiten het toepassingsgebied van de verordening) Verplichte hemelwaterput -60m² Toepassingsgebied 1: Bouwen van overdekte constructies met opp. nieuw > 40m² en Toepassingsgebied 2: Aanleggen van verhardingen met opp. nieuw > 40m² Toepassingsgebied 1? Eengezinswoning met delen groendak Hemelwaterput is verplicht Nota 4: Delen van een gebouw met groendak hoeven niet meegerekend te worden bij de dimensionering van de hemelwaterput en hoeven er niet op aangesloten te worden. Dimensioneren hemelwaterput: Inhoud hemelwaterput: min. 5.000l (voor een gedetailleerde inschatting van het hergebruik zie website VMM: http://www.vmm.be) Toepassingsgebied 1 en 2? Goed > 250m² Infiltratie oppervlakte: min. 4m² x (50/100) = min. 2m² Buffervolume infiltratie: min. 25l x 50 = min. 1.250l HERGEBRUIK INFILTRATIE 18 19

CASE 8 NIEUWBOUWKANTOOR MET DELEN GROENDAK + Aanleg parking (niet-waterdoorlatend) CASE 9 NIEUWBOUWJEUGDLOKALEN P Horizontale dakopp. gebouw (excl. groendak) 1.000m² Horizontale dakopp. groendak 500m² Verharde opp. parking 500m² Oppervlakte goed 5.000m² Horizontale dakopp. gebouw 1 90m² Horizontale dakopp. gebouw 2 80m² Horizontale dakopp. gebouw 3 70m² Oppervlakte goed 500m² Afwaterende opp. Horizontale dakopp. gebouw (excl groendak) 1.000m² Horizontale dakopp. groendak /2 250m² Verharde opp. parking 500m² Verplichte hemelwaterput -60m² 1.690m² Afwaterende opp. 240m² Horizontale dakopp. gebouw 1 90m² Horizontale dakopp. gebouw 2 80m² Horizontale dakopp. gebouw 3 70m² Toepassingsgebied 1: Bouwen van overdekte constructies met opp. nieuw > 40m² en Toepassingsgebied 2: Aanleggen van verhardingen van verharde oppervlakte met opp. nieuw > 40m² Toepassingsgebied 1? Niet-eengezinswoning met opp. nieuw > 100m² Hemelwaterput is verplicht Dimensioneren hemelwaterput: Inhoud hemelwaterput: 50l x 1.000 = 50.000l 10.000l (Delen groendak niet in rekening te brengen) (Bovengrens van 10.000l) Nota: In dit rekenvoorbeeld wordt uitgegaan van een maximale inhoud van de hemelwaterput van 10.000l volgens de verordening. In de praktijk zal de aanvrager in deze situatie een gedetailleerde inschatting van het hergebruik maken. Toepassingsgebied 1 en 2? Goed > 250m² Infiltratie oppervlakte : min. 4m² x (1.690/100) = min. 67,60m² Buffervolume infiltratie: min. 25l x 1.690 = min. 42.250l Toepassingsgebied 1: Bouwen van overdekte constructies met opp. nieuw > 40m² Toepassingsgebied 1? Niet-eengezinswoning met opp. nieuw < 100m² (geen enkele van de gebouwen is groter dan 100m²) Hemelwaterput is niet verplicht Toepassingsgebied 1? Goed > 250m² Infiltratie oppervlakte : min. 4m² x (240/100) = min. 9,6m² Buffervolume infiltratie: min. 25l x 240 = min. 6.000l 20 21

CASE 10 UITBREIDEN WONING Horizontale dakopp. bestaand, nog niet aangesloten op RWA-put 60m² Oppervlakte goed 120m² Afwaterende opp. 100m² Horizontale dakopp. bestaand 50m² (bestaande horizontale dakopp. > horizontale dakopp. uitbreiding bovengrens = horizontale dakopp. uitbreiding) Toepassingsgebied 2: Uitbreiden van overdekte constructies met opp. nieuw > 40m² Toepassingsgebied 2? Goed < 250m² Infiltratievoorziening is niet verplicht Nota 1: Het staat de aanvrager vrij om een hemelwaterput of een infiltratievoorziening te voorzien, hij is hier geenszins toe verplicht volgens de verordening. Nota 2: Voor bestaande gebouwen die in een gesloten bebouwing worden uitgebreid is de scheiding tussen afvalwater en hemelwater afkomstig van overdekte constructies en verhardingen alleen verplicht als daarvoor geen bijkomende leidingen onder of door het gebouw moeten worden aangelegd. Istock INFILTRATIE 22 23

CASE 11 UITBREIDEN WONING EN PLAATSING HEMELWATERPUT Horizontale dakopp. bestaand, nog niet aangesloten op RWA-put 60m² Oppervlakte goed 260m² Afwaterende opp. 40m² Horizontale dakopp. bestaand 50m² (bestaande horizontale dakopp. > horizontale dakopp. uitbreiding bovengrens = horizontale dakopp. uitbreiding) Hemelwaterput (niet verplicht, keuze Bouwheer) -60m² CASE 12: 12 UITBREIDEN WONING WONING GESLOTEN IN GESLOTEN BEBOUWING BEBOUWING met bestaand met dakvlak bestaand dat afwatert dakvlak naar dat de afwatert straat naar de straat Horizontale dakopp bestaand, nog niet aangesloten op RWA-put 60m² Horizontale Horizontale dakopp dakopp. uitbreiding bestaand, nog niet aangesloten op RWA-put 50m² 60m² Oppervlakte Horizontale goed dakopp. uitbreiding 260m² 50m² Oppervlakte goed 260m² Afwaterende opp. 100m² Horizontale Afwaterende dakopp bestaand opp. 50m² 100m² (bestaande Horizontale horizontale dakopp. > bestaand horizontale dakopp uitbreiding 50m² bovengrens = horizontale dakopp uitbreiding) Horizontale (bestaande dakopp uitbreiding horizontale dakopp. > horizontale dakopp. 50m² uitbreiding bovengrens = horizontale dakopp. uitbreiding) Volledige horiz.dakopp. rekenen voor dimensioneren infiltratievoorziening Toepassingsgebied 2: Uitbreiden van overdekte constructies met opp. nieuw > 40m² Toepassingsgebied 2? Goed > 250m² Gemotiveerde afwijkingsaanvraag indienen Nota 1: De aanvrager dient een gemotiveerde afwijking in omdat hij een hemelwaterput wenst te plaatsen van 5.000l.. Hij brengt vervolgens 60m² dakopp. in mindering van de afwaterende opp. De aanvrager is volgens de verordening niet verplicht een hemelwaterput te plaatsen. Infiltratie oppervlakte : min. 4m² x (40/100) = min. 1,6m² Buffervolume infiltratie: min. 25l x 40 = min. 1.000l Nota 2: Voor bestaande gebouwen die in een gesloten bebouwing worden uitgebreid is de scheiding tussen afvalwater en hemelwater afkomstig van overdekte constructies en verhardingen alleen verplicht als daarvoor geen bijkomende leidingen onder of door het gebouw moeten worden aangelegd. INFILTRATIE - Toepassingsgebied 2: 2: Uitbreiden Uitbreiden van overdekte van overdekte constructies constructies met opp. met nieuw opp. nieuw > 40m² > 40m² - Toepassingsgebied 2? Goed > 250m² Toepassingsgebied 2? Infiltratievoorziening Goed > 250m² is verplicht (Goed ligt niet Infiltratievoorziening in beschermingszone drinkwatergebied is verplicht I of II) Infiltratie Dimensioneren oppervlakte : infiltratievoorziening: min. 4m² x (100/100) = min. 4m² Buffervolume Infiltratie infiltratie: oppervlakte : min. min. 25l 4m² x 100 x (100/100) = min. 2500l = min. 4m² Buffervolume infiltratie: min. 25l x 100 = min. 2.500l Nota: Voor bestaande gebouwen die in een gesloten bebouwing worden uitgebreid is de scheiding tussen afvalwater en hemelwater afkomstig van overdekte constructies en Nota: verhardingen Voor bestaande alleen verplicht gebouwen als daarvoor die in geen gesloten bijkomende bebouwing leidingen onder worden of door uitgebreid het gebouw is de scheiding moeten worden tussen aangelegd. afvalwater In deze en hemelwater situatie mag afkomstig de dakvleugel van aan overdekte constructies voorgevel en verhardingen dus afwateren alleen naar verplicht de straat als toe. daarvoor Opgelet: geen bij de bijkomende berekening van leidingen de afwaterende onder of oppervlakte door het gebouw dient men moeten de dakvleugel worden aan aangelegd. de voorgevel In deze wél in situatie rekening mag te de dakvleugel aan brengen, de voorgevel hoewel dus deze afwateren niet zal aangesloten naar de straat worden toe. op Opgelet: de infiltratievoorziening. bij de berekening van de afwaterende oppervlakte dient men de dakvleugel aan de voorgevel wél in rekening te brengen, hoewel deze niet zal aangesloten worden op de infiltratievoorziening. INFILTRATIE INFILTRATIE 24 25

CASE 13 UITBREIDEN WONING + Bouw tuinhuis Horizontale dakopp. bestaand, nog niet aangesloten op RWA-put 60m² Horizontale dakopp. uitbreiding 30m² Horizontale dakopp. tuinhuis 30m² Oppervlakte goed 260m² Afwaterende opp. nihil Toepassingsgebied: Deze case valt niet onder het toepassingsgebied van de verordening Nota 1: De bouw van losstaande bijgebouwen op het goed waarbij de oppervlakte van elk bijgebouw afzonderlijk < 40m²- valt niet onder het toepassingsgebied van de verordening. Bijgevolg valt de bouw van het tuinhuis niet onder het toepassingsgebied van de verordening. Bij voorkeur laat men het hemelwater dat op het dak van het tuinhuis valt, rechtstreeks infiltreren in de bodem op eigen terrein. Een andere mogelijkheid is om het hemelwater op te vangen in regentonnen, voor hergebruik in de tuin. Nota 2: Het uitbreiden van een woning met opp. nieuw <40m² valt niet onder het toepassingsgebied van de verordening. Bijgevolg valt de uitbreiding van de woning niet onder het toepassingsgebied van de verordening. Bij voorkeur laat men het hemelwater dat op het dak van de uitbreiding valt, rechtstreeks infiltreren in de bodem op eigen terrein. De aanvrager kan opteren om een hemelwaterput of een infiltratievoorziening te voorzien (indien het goed niet gelegen is in een beschermingszone drinkwatergebied type I of II). De aanvrager is hier echter geenszins toe verplicht volgens de verordening. Nota 3: Voor bestaande gebouwen die in een gesloten bebouwing worden uitgebreid is de scheiding tussen afvalwater en hemelwater afkomstig van overdekte constructies en verhardingen alleen verplicht als daarvoor geen bijkomende leidingen onder of door het gebouw moeten worden aangelegd. Istock 26 27

CASE 14 UITBREIDEN WONING OP PERCEEL DAT NIET INFILTRATIEGEVOELIG IS + Aanleg terras (niet-waterdoorlatend) Horizontale dakopp. bestaand, nog niet aangesloten op RWA-put 40m² Verharde terrasopp. 50m² Opp. bestaande oprit, nog niet aangesloten op RWA-put 100m² Oppervlakte goed 500m² CASE 15 UITBREIDEN WONING IN BESCHERMINGSZONE DRINKWATERGEBIED TYPE II Horizontale dakopp. bestaand, al aangesloten op RWA-put 40m² Horizontale dakopp. bestaand, nog niet aangesloten op RWA-put 35m² Oppervlakte goed 260m² Afwaterende opp. 90m² Horizontale dakopp. bestaand 40m² (bestaande horizontale dakopp. < horizontale dakopp. uitbreiding bovengrens = bestaande horizontale dakopp.) Verharde terrasopp. 0m² (de aanleg van niet-overdekte constructies in zij- en/of achtertuin met een totale oppervlakte < 80m² per goed is niet vergunningsplichtig valt buiten het toepassingsgebied van de verordening) Opp. bestaande oprit 0m² (bestaande oprit valt buiten het toepassingsgebied van de verordening) Afwaterende opp. 85m² Horizontale dakopp. bestaand, aangesloten op RWA -put 0m² (bestaande dakopp, aangesloten op RWA-put valt buiten het toepassingsgebied verordening) Horizontale dakopp. bestaand, niet aangesloten op RWA -put 35m² (bestaande horizontale dakopp. < horizontale dakopp. uitbreiding bovengrens = bestaande horizontale dakopp.) Toepassingsgebied 2: Uitbreiden van overdekte constructies met opp. nieuw > 40m² Nota 1: De aanleg van strikt noodzakelijke toegangen en opritten naar een woning zijn niet vergunningsplichtig. Niet-vergunningsplichtige werken vallen niet onder het toepassingsgebied van de verordening. Bijgevolg valt de bestaande oprit van de woning ook niet onder het toepassingsgebied van de verordening. Toepassingsgebied 2? Goed > 250m² Gemotiveerde afwijkingsaanvraag indienen Nota 2: De aanvrager dient een gemotiveerde afwijkingsaanvraag in omdat de grond niet-infiltratiegevoelig blijkt. Toepassingsgebied 2? Buffervoorziening is verplicht Goed < 2500m² Dimensioneren buffervoorziening: Buffervolume buffer: min. 25l x 90 = min. 2.250l BUFFERING INFILTRATIE Toepassingsgebied 2: Uitbreiden van een overdekte constructie met opp. nieuw > 40m² Toepassingsgebied 2? Goed > 250m² Goed gelegen in Beschermingszone Drinkwatergebied type II Infiltratie is verboden Toepassingsgebied 2? Goed > 250m² Buffering is verplicht Goed < 2500m² Dimensioneren buffervoorziening: Buffervolume buffer: min. 25l x 85 = min. 2.125l BUFFERING INFILTRATIE 28 29

CASE 16 BOUW TUINBOUWBEDRIJF OP BESTAANDE VERHARDE OPPERVLAKTE Horizontale dakopp. tuinbouwbedrijf 500m² Bestaande verharde oppervlakte 2.000m² Oppervlakte goed 10.000m² Geschatte hergebruik/dag 500l/dag Deze bundel is een publicatie van NAV, de Vlaamse architectenorganisatie vzw, en verschijnt in het kader van het project Consulent Waterbewust Bouwen, dat wordt gesubsidieerd door het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse Overheid. Afwaterende opp. 197m² Horizontale dakopp. tuinbouwbedrijf 500m² Bestaande verharde oppervlakte 0m² Mindering wegens gemotiveerd groter hergebruik -303m² Toepassingsgebied 1: Bouwen van overdekte constructies met opp. nieuw > 40m² Nota 1: De nieuwe dakopp. moet volledig in rekening gebracht worden bij de berekening van de afwaterende opp, ook al bevindt deze zich op een reeds bestaande verharde opp. Verantwoordelijk uitgever NAV, Bart Verstraete, Willebroekkaai 37, 1000 Brussel Toepassingsgebied 1? Niet-eengezinswoning met opp. nieuw > 100m² Hemelwaterput is verplicht Dimensioneren hemelwaterput: Inhoud hemelwaterput: 50l x 500 = 25.000l >10.000l Gemotiveerde afwijkingsaanvraag indienen Nota 2: De aanvrager wenst een grotere hemelwaterput te plaatsen dan 10.000l en motiveert dat hij een groter hergebruik zal hebben, bijv. door hergebruik voor irrigatie in functie van het tuinbouwbedrijf. Toepassingsgebied 1? Goed > 250m² Nota 2: De aanvrager heeft een inschatting gemaakt van zijn nuttig hergebruik en voorziet een hemelwaterput van 25m³. Dit is een grotere inhoud dan vereist volgens de verordening. De aanvrager wenst hierdoor een kleinere infiltratievoorziening te plaatsen. Hij maakt hiertoe een inschatting van de dakoppervlakte die hij in mindering kan brengen van de afwaterende oppervlakte. Hij maakt hiervoor gebruik van de methodiek die is opgenomen in het technisch achtergronddocument van het CIW (zie www. Integraalwaterbeleid.be). Deze bestaat uit een tabel die het volume van de hemelwaterput, omgerekend naar een oppervlakte van 100m² (=5m³/100m²) en het geschatte hergebruik per dag, omgerekend naar een oppervlakte van 100m² (100l/dag/100m²), uitzet. Op de tabel leest de aanvrager 60,62m² af. In deze situatie kan de aanvrager bijgevolg, 303m² dakoppervlakte (=60,62m²/100m² x 5) in mindering brengen van de afwaterende oppervlakte. Infiltratie oppervlakte : min. 4m² x (197/100) = min. 7,88m² Buffervolume infiltratie: min. 25l x 197 = min. 4.925l Praktische info NAV Willebroekkaai 37, 1000 Brussel 02 212 26 99 julie.alboort@nav.be Uitgavedatum: februari 2014 BELANGRIJKE NOOT: Alle rekenvoorbeelden in deze bundel zijn puur informatief, de interpretatie van de verordening dient in elk project opnieuw afgewogen te worden. De auteur en NAV, de Vlaamse architectenorganisatie, kunnen niet verantwoordelijk gesteld worden voor een verkeerde interpretatie, evenmin voor de gevolgen van deze informatie. Behoudens de uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzondering mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande en schriftelijke toestemming van de auteurs 30 31