Provincialaat der Broeders van Liefde vzw Stropstraat 119-9000 Gent 09 221 45 45 09 221 98 89 info@fracarita.org www.broedersvanliefde.be Forensische zorg binnen de Groep Broeders van Liefde Inleiding Geïnterneerden staan onder toezicht van de Commissie ter Bescherming van de Maatschappij. Een internering is een maatregel (geen straf) van onbepaalde duur, opgelegd bij een bewezen strafbaar feit waarbij de persoon niet in staat was zijn daden te controleren en ontoerekeningsvatbaar verklaard wordt. Het verband tussen de geestesstoornis en het delict, alsook het inschatten van het gevaar voor de maatschappij spelen daarbij een belangrijke rol. De Groep Broeders van Liefde kent een lange traditie van zorg voor personen die uit de maatschappij verwijderd worden omdat ze als gevolg van een psychiatrische aandoening gedrag stellen dat als crimineel of storend ervaren wordt. 200 jaar geleden braken de Broeders van Liefde, samen met Dr. Jozef Guislain, als eerste letterlijk de boeien van de geesteszieken die toen in de kerkers van het Geeraard de Duivelsteen in Gent zaten opgesloten. Ze brachten hen naar de Bijloke om hen van gepaste zorg en behandeling te voorzien. Die historische gebeurtenis wordt aangezien als het begin van de psychiatrische zorg in België. De voorbije 200 jaar groeide die psychiatrische zorg en werd met de beschikbare middelen gestreefd naar een maximale bevordering van de levenskwaliteit van psychiatrische patiënten. Al vele decennia streven we daarbij ook naar menswaardige en veilige omstandigheden voor de zorg voor geïnterneerde personen als alternatief voor de soms schrijnende omstandigheden waarmee ze in gevangenissen worden geconfronteerd. Een veilige re-integratie in de maatschappij is steeds een streefdoel. De zorg en begeleiding van geïnterneerde personen situeert zich zowel in de gespecialiseerde forensische eenheden als in de reguliere diensten van de psychiatrische en ortho(ped)agogische centra binnen de Groep Broeders van Liefde. De inspanningen voor die bijzondere doelgroep zijn geïnspireerd op de missie van de Groep Broeders van Liefde, waarin de zorg voor de meest kwetsbare mens centraal staat. Dat streven wenst Broeders van Liefde in België, maar ook in de internationale initiatieven, hoog in het vaandel te blijven houden. Forensische zorg in de Groep Broeders van Liefde in Vlaanderen anno 2016 Binnen de Groep Broeders van Liefde is er op verschillende plaatsen expertise wat betreft forensisch zorg. - In de psychiatrische centra Sint-Kamillus in Bierbeek en Sint-Jan-Baptist in Zelzate wordt de zorg opgenomen voor geïnterneerde personen met een medium risico-profiel. - De ortho(ped)agogische centra Sint-Idesbald uit Roeselare en Sint-Ferdinand uit Lummen begeleiden geïnterneerde personen met een verstandelijke beperking. Die units (respectievelijk Itinera en Limes) bevinden zich op de campussen van de psychiatrische centra Sint-Amandus in Beernem en Asster in Sint-Truiden. - Met de opening van de long stayafdeling voor geïnterneerden met een psychiatrische problematiek met een hoog risico voor mannen in Bierbeek en van de behandeleenheid voor vrouwen in Zelzate willen we de bestaande forensische werking uitbreiden. Deze gespecialiseerde forensische zorg wordt gerealiseerd in een forensisch zorgcircuit met andere partners, zoals de forensische psychiatrische centra (F.P.C.). We trachten daarbij zo maximaal mogelijk op een geïntegreerde manier samen te werken met de reguliere zorgcircuits en netwerken. De nauwe samenwerking met de diverse justitiële instanties is kenmerkend voor deze zorg. 1. P.C. Sint-Jan-Baptist in Zelzate: behandeling en zorg voor medium risico geïnterneerden Binnen het forensisch zorgcircuit van het psychiatrisch centrum Sint-Jan-Baptist in Zelzate worden geïnterneerde personen met een medium risico-profiel opgenomen. Het zijn volwassen mannelijke en vrouwelijke geïnterneerden met de mogelijkheid tot een cognitief sociaal leerproces, die de Nederlandse taal voldoende machtig zijn en hun feiten en delictgedrag erkennen. Het hoofddoel is deze geïnterneerde personen,
die vanuit de gevangenissen worden opgenomen, een forensische-psychiatrische behandeling te geven zodat ze meer kwaliteit van leven mogen ervaren en kansen krijgen op een re-integratie in de maatschappij. Een opname start steeds op de afdeling Encarga 1, met een observatieperiode die 3 tot 6 maanden in beslag neemt. Op de interdisciplinaire patiëntenbespreking ( het diagnosepunt ) wordt vervolgens de beslissing genomen of het forensisch zorgcircuit al dan niet de behandeling verder op zich neemt. Ex-patiënten (medium-risico geïnterneerd) die nog binnen ons traject verblijven of die met succes de behandeling doorlopen hebben, kunnen steeds aangemeld worden voor een crisisopname. De psychiater heeft hierin steeds de eindbeslissing. Er zijn verschillende afdelingen: Encarga 1 is een beveiligde en gesloten opname-afdeling. De doelgroep bestaat uit medium-risico geïnterneerde mannen en vrouwen met diverse psychiatrische en sociale problemen. Deze patiënten worden rechtstreeks opgenomen vanuit een penitentiaire instelling. De afdeling biedt plaats voor 27 patiënten, waarvan 3 tot 6 bedden worden voorzien voor crisiszorg. Onmiddellijk na opname start een observatie en diagnoseperiode. Na deze fase (diagnosepunt) wordt de patiënt verwezen naar de meeste geschikte behandelings- of begeleidingsvorm binnen het forensisch zorgcircuit. Sommige patiënten blijven na het diagnosepunt verder op Encarga 1 voor een behandeling. Via een individueel behandelplan worden de problemen vanuit een systeemtherapeutische invalshoek samen aangepakt. Encarga 1 houdt tevens enkele bedden vrij voor acute crisisopvang van ex-patiënten die met succes een behandeling door ons zorgcircuit hebben doorlopen (opvangnet). Ook Encarga 2 is een beveiligde en gesloten afdeling. De afdeling biedt plaats voor 12 patiënten. Indien wenselijk kan op deze afdeling in crisiszorg worden voorzien. Deze kleinere gesloten afdeling tracht met hulp van een multidisciplinair team en een sterk gedifferentieerd therapieprogramma de patiënt te helpen in de confrontatie met zichzelf en zijn omgeving. Communicatie en het nemen van verantwoordelijkheden zijn sleutelbegrippen. De behandeling heeft tot doel de kans op herval in strafbaar gedrag te verminderen, schade te beperken en de patiënt te oriënteren naar de hoogst mogelijke vorm van zelfstandigheid. Encarga 3 is een open afdeling. De afdeling biedt plaats voor 6 patiënten. Het is een open leefomgeving voor voortgezette behandeling en resocialisatie. Centraal staan de begrippen zelforganisatie, introspectie en communicatie. De patiënten staan zelf in voor de organisatie van het afdelingsgebeuren, maar worden daarbij ondersteund door een multidisciplinair team. Het therapieaanbod is sterk individueel bepaald en gaat veelal gepaard met doorgedreven arbeidstrajectbegeleiding. Vanuit Encarga 3 kan de patiënt georiënteerd worden naar een andere woonvorm aansluitend bij de noden en behoeften van de patiënt. Ligarsa is de forensische dagkliniek, waar patiënten hun behandeling kunnen verderzetten als ze uit het ziekenhuis ontslagen worden. 2. P.C. Sint-Jan-Baptist in Zelzate: behandelunit voor hoog-risico geïnterneerde vrouwen Een forensisch psychiatrische behandeling voor hoog-risico geïnterneerde vrouwen bestaat op heden niet in België. Het impliceert een nood aan beveiliging én erkenning van het lijden vanuit psychopathologisch oogpunt. Zowel naar aanpak van de risicofactoren als naar aanpak van de psychiatrische problematiek blijkt de gevangeniscontext ontoereikend. Het nieuwe project in het psychiatrisch centrum Sint-Jan-Baptist is dus de noodzakelijke schakel in het zorgtraject voor geïnterneerde personen. Het vindt een logische aansluiting bij de bestaande forensische werking van P.C. Sint-Jan-Baptist en de ervaring en expertise die daarrond in de instelling is opgebouwd. Bovendien past de zorg voor die doelgroep volledig in de identiteitsverklaring en de missie van de organisatie Broeders van Liefde. In de nieuwe afdeling zal plaats zijn voor 20 personen. Dit vernieuwende project wordt mogelijk gemaakt in een samenwerking met de minister van Justitie, Koen Geens, en de minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, Maggie De Block. 3. U.P.C. Sint-Kamillus in Bierbeek: afdelingen voor medium-risico geïnterneerden In het Universitair Psychiatrisch Centrum (U.P.C.) Sint-Kamillus in Bierbeek worden volwassen geïnterneerde personen opgenomen die lijden aan een psychotische of een persoonlijkheidsstoornis. De forensischpsychiatrische afdelingen hebben twee functies: De therapeutische functie omvat de zorg en behandeling van de patiënt, voorafgegaan door een uitgebreide observatie en diagnosestelling. De betrachting is om voor elke patiënt zorg op maat te bieden.
De maatschappelijke functie bestaat uit het creëren van bescherming en beveiliging van de maatschappij. Daartoe worden gespecialiseerde zorgverleners, aangepaste infrastructuur en specifieke veiligheidsprocedures voorzien. Er worden duidelijke afspraken gemaakt met de bevoegde Commissie ter Bescherming van de Maatschappij. Er zijn verschillende afdelingen: De observatie- en behandeleenheden A en B richten zich respectievelijk tot personen met een psychotische stoornis en personen met een persoonlijkheidsstoornis. Patiënten krijgen er een intensieve, individuele behandeling, waarbij gestreefd wordt naar het maximaal beperken van het risico op herval en het bevorderen van een re-integratie in de samenleving. Na die behandelperiode in een gestructureerde context wil de afdeling verdergezette behandeling en resocialisatie de patiënt verder oriënteren naar de maatschappij. Indien dit (nog) niet mogelijk is, wordt gezocht naar een aangepaste zorgvorm of ontslagmogelijkheid, rekening houdend met de individuele mogelijkheden en beperkingen en met een minimum aan risico op recidive. Het forensisch rehabilitatietehuis is er voor mensen die een langer behandelingsperspectief hebben. Daarbij onderscheiden we twee groepen, een resocialisatiegroep en een groep 'long stay'. Op de open afdeling verblijven geïnterneerde patiënten die zowel een psychotische als een persoonlijkheidsproblematiek kunnen hebben. Als perspectief is een lang verblijf zonder vastgelegde einddatum mogelijk (long-stay) maar evenzeer kan op het ritme van de bewoner zelf gewerkt worden aan een heroriëntatie in de maatschappij. Voor elke bewoner wordt gestreefd om het risico op recidive te verminderen en de groeimogelijkheden te optimaliseren. Op de afdeling zelf wordt getracht een woonklimaat te creëren, een stressarme omgeving. Afhankelijk van het perspectief wordt de klemtoon gelegd op bijvoorbeeld het stimuleren en handhaven van dagdagelijkse handelingen, het zoeken naar vrije tijdsbesteding of (vrijwilligers)werk of het actief trainen van woonvaardigheden. In twee andere afdelingen zitten de resocialisatiegroep. Enerzijds gaat het om bewoners die een beperkte mate van vrijheid aankunnen, maar bij wie het samenleven in groep een voortdurende opgave is en die een blijvende aandacht voor een veilige leefomgeving nodig hebben. Anderzijds gaat het om bewoners die een beperkte mate van vrijheid aankunnen, maar soms regressief gedrag vertonen waardoor het samenleven met anderen veel aandacht vraagt. Vaak hebben ze een ernstige pathologie en is er blijvend aandacht nodig voor een veilige leefomgeving. Beide groepen hebben een lang verblijf voor ogen, zonder vastgelegde einddatum, dat gebruik maakt van de principes van rehabilitatie. Het middel bij uitstek is een zo goed mogelijk leefklimaat voor de bewoner te scheppen. Het forensisch outreachteam Fenix is een samenwerking met vzw Walden (beschut wonen). Het team is er voor mensen met interneringsstatuut en een gestabiliseerde psychiatrische problematiek die ondersteuning nodig hebben bij de realisatie van hun persoonlijk herstel. De cliënten verblijven in gemeenschapshuizen en studio's van Walden of huren van derden een woonst. Elke cliënt ontvangt de begeleiding die aansluit bij zijn of haar persoonlijke wensen, mogelijkheden en noden. Enerzijds is het doel om de levenskwaliteit van de cliënt te bevorderen door een goede integratie van de persoon in de samenleving. Anderzijds zijn de opdrachten van het team ook het opnamevermijdend werken en de opvolging van het risico op recidive. www.kamillus.be www.vzwwalden.be 4. U.P.C. Sint-Kamillus in Bierbeek: longstay mannenafdeling vanaf 1 april 2016 In het Universitair Psychiatrisch Centrum (U.P.C.) Sint-Kamillus in Bierbeek wordt een project ontwikkeld waar geïnterneerde personen opgevangen zullen worden die niet meer in aanmerking komen voor verdere behandeling, noch integratie in de maatschappij. Momenteel verblijven die personen in gevangenissen en instellingen voor sociaal verweer. In U.P.C. Sint-Kamillus zullen ze een langdurige, kwaliteitsvolle verzorging krijgen. Het long stay-project is het eerste in Vlaanderen en zal op 1 april 2016 van start gaan. Het project is de noodzakelijke schakel in het zorgtraject voor geïnterneerde personen, waardoor een betere doorstroming vanuit ander zorgvormen zoals de forensisch psychiatrische centra (F.P.C.) tot stand kan komen. Het vindt een logische aansluiting bij de bestaande forensische werking van U.P.C. Sint-Kamillus en de ervaring en expertise die daarrond in de instelling is opgebouwd. Bovendien past de zorg voor die doelgroep volledig in de identiteitsverklaring van U.P.C. Sint-Kamillus en de missie van de organisatie Broeders van Liefde. In de long stay-afdeling in U.P.C. Sint-Kamillus zal plaats zijn voor 30 personen. Dit vernieuwende project wordt mogelijk gemaakt in een samenwerking met de minister van Justitie, Koen Geens, en de minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, Maggie De Block.
www.kamillus.be 5. P.C. Sint-Amandus in Beernem en P.Z. Asster in Sint-Truiden: behandelunit voor seksueel delinquenten De afdeling Fides in het psychiatrisch centrum Sint-Amandus in Beernem en de afdeling SGS in het psychiatrisch ziekenhuis Asster in Sint-Truiden richten zich zowel op geïnterneerde personen als op (ex)gedetineerden. In Beernem is daarvoor 15 ziekenhuisbedden, 12 plaatsen beschut wonen en een ambulante module voorhanden. In Sint-Truiden zijn 8 ziekenhuisbedden en 12 plaatsen beschut wonen voorzien. 6. O.C. Sint-Ferdinand in Lummen: afdeling Limes in Sint-Truiden Limes is een tehuis voor niet-werkenden waar 30 personen met een matig tot grens licht verstandelijke beperking, die tevens geïnterneerd zijn, werken aan een nieuw leven buiten de gevangenis. Limes is gehuisvest op de campus van het psychiatrisch centrum Asster in Sint-Truiden, hoewel het zich niet in de eerste plaats richt tot psychiatrische patiënten. De verstandelijke beperking is primair, maar de bewoners hebben ook vaak bijkomende problemen (onder andere op sociaal of medisch-psychiatrisch vlak) waarmee ze met justitie in aanraking zijn gekomen, maar de verstandelijke beperking is primair. De ortho-agogische begeleiding staat centraal, maar meestal is er ook een duidelijk nood aan medicamenteuze ondersteuning. De bewoners blijven onder toezicht van de Commissie ter Bescherming van de Maatschappij, via een justitieassistent die op regelmatige basis een gesprek heeft met de bewoners. Limes wil: - De ontwikkeling van de cliënten bevorderen door het aanbieden van een veilig en gestructureerd leefklimaat. - Tegemoet komen aan de individuele noden van elke cliënt om een kwaliteitsvol leven uit te bouwen. - Een behandeltraject aanbieden dat in toenemende mate beroep doet op de verantwoordelijkheid van de cliënt. - De cliënten binnen de eigen behoeften en beperkingen laten deelnemen aan het gemeenschapsleven. - Een voorbereiding betekenen voor die cliënten die op termijn kunnen doorstromen naar een reguliere zorgvoorziening binnen de gehandicaptenzorg. Er worden arbeidsvervangende activiteiten aangeboden als daginvulling (sport en spel, arbeid, crea, bewonersvergadering, koken, vorming, weekendplanning, relaxatie, tuin, dierenpark, ) en groeikansen in het ontwikkelen van vaardigheden. Via structuur en externe controle wordt gewerkt in verstaanbare taal rond hervalpreventie, binnen een therapeutisch kader. Samen met de cliënt wordt op zoek gegaan naar een realistisch toekomstperspectief. www.sintferdinand.be 7. O.C. Sint-Idesbald in Roeselare: afdeling Itinera in Beernem In Itinera wordt behandeling en begeleiding aangeboden voor mannen met een licht tot matig verstandelijke beperking, en/of autismespectrumstoornissen die geïnterneerd werden en terecht kwamen in de gevangenis. In het aanbod worden allerlei activiteiten én therapieën aangeboden met het oog op terugvalpreventie. Samen met de cliënt wordt toegewerkt naar een geslaagde re-integratie en een kwaliteitsvol leven. Daarnaast wordt er, in functie van doorstroming, een grondige beeldvorming opgemaakt over het totale functioneren van een cliënt. Op die manier wordt de nood aan ondersteuning in wonen en dagbesteding in kaart gebracht en kan er een brug gevormd worden tussen gevangenis en de best passende vorm van ondersteuning voor elke cliënt. Zo kan een cliënt aan het eind van zijn verblijf doorstromen naar een reguliere ondersteuningsvorm, waar hij zijn leven verder kan uitbouwen. Dit aanbod van intensieve individuele-en groepsondersteuning, trajectmatige dagbesteding, dag- en nachtpermanentie is gebundeld onder de naam Itinera en is gevestigd in Beernem op de campus van het psychiatrisch centrum Sint-Amandus. Itinera heeft een capaciteit van 20 plaatsen. www.sintidesbald.org
8. Verder: De Groep Broeders van Liefde heeft, in samenwerking met de Nederlandse Forensische Zorgspecialisten, een dossier ingediend voor de kandidaatstelling van de uitbating van het FPC in Antwerpen. Tegen de zomer 2016 wordt een toewijzing in dat project verwacht. Cijfers: De forensische zorg is binnen de Groep Broeders van Liefde goed voor zo n 5% van de totaal aangeboden zorg. In het psychiatrisch centrum Sint-Jan-Baptist omvat het zelfs een derde van de activiteiten. Medium risico: 2x45 plaatsen (Zelzate en Bierbeek) Forensische PVT (psychiatrisch verzorgingstehuis): 2x60 (Zelzate en Bierbeek) Beschut wonen: 2x20 (Zelzate en Bierbeek) Seksueel delinquenten: 2x8 (Beernem en Sint-Truiden) Longstay mannen: 30 (Bierbeek) Behandelafdeling vrouwen: 20 (Zelzate) Verstandelijke beperking: 20 (Beernem vanuit Roeselare) + 30 (Sint-Truiden vanuit Lummen) Ook in het psychiatrisch centrum Saint-Martin in Dave (Wallonië) is er een afdeling voor geïnterneerden met medium-risicoprofiel (20 plaatsen) en een forensisch psychiatrisch verzorgingstehuis (15 plaatsen).