Bijlage Gorinchems beleid

0 Bijlage Gorinchems beleid Opdrachtgever : Gemeente Gorinchem Datum : 17 maart 2011 Opgesteld door : Eline van Wel Ron Ringlever Frans van Horssen

INHOUDSOPGAVE 1 Voorwoord..2 2 Inleiding 3 2.1 Historie.3 2.2 Aanleiding..3 2.3 Probleemstelling 3 2.4 Doelstelling 3 2.5 Algemene gegevens..4 2.6 Bestaande openbare verlichting 4 3 Milieu..5 3.1 Energie en milieu..5 3.1.1 Energieverbruik..5 3.1.2 Energiebesparing.. 5 3.1.3 Milieu 5 3.1.4 Materiaalkeuze in relatie tot het milieu 6 3.2 Ontwikkelingen 6 3.2.1 LED verlichting. 6 3.2.2 Dimmen van verlichting.. 7 3.3 Overig licht in de openbare ruimte 7 3.4 Gemeentelijke vormen van overig licht in de openbare ruimte. 7 3.5 Reclameborden en etalageverlichting 7 3.6 Sportveldverlichting.. 7 3.7 Sfeerverlichting..8 3.8 Richtlijnen reclame-uitingen.8 4 Financiën..9 4.1 Meerjarenbegroting...9 4.2 Benodigd budget 9 Beleidsnota openbare verlichting Gorinchem 1

1 Voorwoord In deze bijlage staan de zaken verwoord die we als specifiek Gorinchems willen aanduiden. In 2004 is de beleidsnota openbare verlichting voor de gemeente Gorinchem opgesteld. De nota is opgesteld voor een periode van 10 jaar. Opgemerkt dient te worden dat deze nota nooit is vastgesteld door het college van B&W. Gezien de voortschrijdende technische ontwikkelingen gekoppeld aan de strengere milieueisen is het noodzakelijk dat we het beleid op het gebied van de openbare verlichting actualiseren. De geactualiseerde beleidsnota openbare verlichting beoogt een actueel beeld te geven van de huidige praktijk op het gebied van de openbare verlichting en het formuleren en vaststellen van het gewenste beleid. Samen met een nieuwe inventarisatie zal een aangepaste meerjarenplanning opgesteld kunnen worden. Deze beleidsnota Openbare Verlichting zal mede bijdragen aan de veiligheid en het veilig vertoeven in de gemeente Gorinchem. Beleidsnota openbare verlichting Gorinchem 2

2 Inleiding 2.1 Historie Voor de historie van de openbare verlichting in de gemeente Gorinchem is het vermeldenswaard dat reeds in 1680 de eerste moderne straatverlichting in geplaatst werd. Dat Gorinchem de geboorteplaats is van de uitvinder van de brandspuit en de olielamp, Jan van der Heyden, zal waarschijnlijk de vroede vaderen van de gemeente Gorinchem mede bewogen hebben deze laatste uitvinding ook binnen Gorinchem in praktijk te brengen. De aanleiding tot het ontwikkelen en plaatsen van de eerste openbare verlichting was de veiligheid van de openbare weg. Er verdronken teveel mensen die in het donker te water geraakten. In de tijd dat er nog sprake was van lantaarnopstekers werd er in een reglement nauwkeurig vastgelegd hoe laat iedere dag van het jaar de lantaarns ontstoken dienden te worden en er werd streng op toegezien dat de lantaarnopstekers met instructie niet de hand lichtten. Gedurende de maanden mei, juni, juli en augustus was er van straat verlichting in het geheel geen sprake. Heldere avonden waren tevens een welkome aanleiding om op de straatverlichting te bezuinigen. In 1685 bedroeg het aantal branduren 1014.[bron: archief gemeente Gorinchem] 2.2 Aanleiding Beheer en ontwikkeling van de openbare ruimte zijn belangrijke elementen in het beleid van de gemeente Gorinchem. Met name door de groei van de gemeente wordt er een grote druk gelegd op de openbare ruimte. Belangrijke facetten daarin zijn de sociale- en verkeersveiligheid. Openbare verlichting is een onderdeel van de infrastructuur in de openbare ruimte met een directe relatie tot de veiligheid. In deze beleidsnota wordt duidelijkheid gegeven over de eisen van de openbare verlichting in relatie tot de wensen en aanpalend beleid van de gemeente Gorinchem. 2.3 Probleemstelling In 1995 is in de kern Gorinchem gestart met het gestructureerd vervangen van de installatie. In de kern Dalem is in de installatie in periode 1992 1993 op grote schaal vervangen. In de kern Gorinchem bevinden de oudste delen van installatie zich in de binnenstad. De laatste jaren is aan deze structurele aanpak geen vervolg gegeven met als gevolg dat de installatie aan veroudering onderhevig is. Het geactualiseerde beleid zal erop gericht zijn de verouderde delen te vervangen en de recentere delen door een goed beheer en onderhoud in een juiste staat te houden. 2.4 Doelstelling Zoals in het regionale beleidsplan OV is beschreven is de openbare verlichting gericht op het realiseren van een sociaal veilige en verkeersveilige omgeving. Een belangrijke doelstelling van de gemeente Gorinchem is de verkeersveiligheid te bevorderen, waarbij de bereikbaarheid wordt gewaarborgd en de verkeershinder geminimaliseerd wordt. Ook levert openbare verlichting een bijdrage aan de leefbaarheid binnen de gemeente. Hierbij gaat het om de herkenbaarheid en de sfeer van de openbare ruimte. Naast deze genoemde aspecten is de belangrijke doelstelling ten aanzien van openbare verlichting voor de gemeente Gorinchem: het realiseren van energiebesparing. Dit komt aan de orde in hoofdstuk 3. Beleidsnota openbare verlichting Gorinchem 3

2.5 Algemene gegevens Hieronder volgt een aantal, op het gebied van de openbare verlichting, belangrijke elementen van de gemeente Gorinchem: - Gorinchem telt 34.521 inwoners [januari 2009]; - Sinds de jaren 80 behoort het dorp Dalem tot de gemeente Gorinchem; - Gorinchem heeft een sterke regionale functie, op diverse gebieden zoals cultuur, recreatie, maar ook op het terrein van werken en onderwijs. Met andere woorden Gorinchem is verrassend veelzijdig; - Op basis van het verkeerscirculatieplan is een onderscheid gemaakt tussen verkeersen verblijfsgebieden. * Januari 2009 is als uitgangspunt genomen, omdat nog niet alle gegevens over 2010 bekend zijn. 2.6 Bestaande openbare verlichting De gemeente heeft op dit moment circa 7.260 lichtpunten, hiermee wordt bedoeld de totale bovengrondse installatie. Dit aantal groeit jaarlijks met gemiddeld enkele tientallen, deze groei ontstaat door nieuwbouw en het bijplaatsen van verlichting in het kader van veiligheid. Leeftijdsopbouw lichtmasten Leeftijd Aantal 0-10 2679 11-20 2795 21-30 876 31-40 189 41-50 394 50> 327 Uitgangspunt is vervanging van lichtmasten eens in de 40 jaar. In peiljaar 2009 is circa 12% van het totale bestand ouder dan 30 jaar en komt dus in aanmerking voor vervanging binnen afzienbare tijd. Leeftijdsopbouw armaturen Leeftijd Aantal 0-50 645 6-10 1991 11-15 2406 16-20 1632 21-25 684 26-30 166 30> 184 Uitgangspunt is vervanging van armaturen eens in de 20 jaar. In peiljaar 2009 is circa 35% van het totale bestand ouder dan 15 jaar en komt dus in aanmerking voor vervanging binnen afzienbare tijd. Beleidsnota openbare verlichting Gorinchem 4

3 Milieu 3.1 Energie en milieu 3.1.1 Energiegebruik De openbare verlichting is een van de meest in het oog springende uitingen van de wijze waarop door de gemeente wordt omgegaan met energie. Landelijk gezien is de openbare verlichting goed voor 1,5% van het totale energieverbruik. De gemeente Gorinchem onderkent dat zij een voorbeeldfunctie vervult in het gebruik van energie. De gemeente streeft dan ook naar het realiseren van een afdoende verlichtingskwaliteit tegen een zo laag mogelijk energiegebruik. Energiebesparing mag echter niet een zodanige prioriteit krijgen dat dit de primaire functie van de openbare verlichting teveel gaat belemmeren. De openbare verlichting moet in staat blijven om aan haar primaire doel te voldoen; het creëren van een veilige omgeving voor alle verkeersdeelnemers. 3.1.2 Energiebesparing De mate van energie-efficiëntie alsmede het besparingspotentieel wordt bepaald op basis van het aantal lichtbronnen per type en de wijze waarop de bestaande verlichtingsarmaturen, met behoud van de lichtopbrengst, kunnen worden vervangen door moderne exemplaren. Vervangende verlichtingsarmaturen worden gekozen op basis van een overeenkomende lichtstroom van de lichtbronnen. In die gevallen waarin aangetoond kan worden dat de verbeterde optische eigenschappen van het vervangende armatuur dit rechtvaardigen, kan gekozen worden voor een lichtbron met een lagere lichtstroom. Gezien de samenstelling van de verlichtingsinstallatie is het praktisch gezien haalbaar om het huidige verbruik in de periode tot 2018 met circa 5% terug te brengen. Het besparingspotentieel is inzichtelijk gebracht via een voor de gemeente Gorinchem uitgevoerde E-scan voor de openbare verlichting. Aan de huidige installatie is energielabel D toegekend. Ter vergelijk de labels lopen van A tot en met G waarbij A het meest zuinige label is en G het meest onzuinige label aangeeft. Hogere energiebesparingen zijn mogelijk als er extra investeringen worden gedaan. Als alle daarvoor in aanmerking komende armaturen, dus ook die jonger zijn dan 10 jaar, worden vervangen door LED oplossing is een energiebesparing tot 9% mogelijk. Daarvoor is wel een extra investering nodig van ca. 382.000,-. Een andere mogelijkheid om de efficiëntie van de openbare verlichting verder te verbeteren is het dimmen van het verlichtingsniveau, bijvoorbeeld tussen 23.00 en 6.00 uur. Dimmen is alleen zinvol op hoofdroutes zoals de Banneweg, Stationsweg, Spijksesteeg en Spijksedijk. Daar staan lichtmasten met een hoog energiegebruik. Met een investering van ca. 96.000,- kan met dimmen een energiebesparing van ca. 3,3 % worden behaald. Milieu In mei 2008 heeft het college van burgemeester en wethouders het milieubeleidsprogramma 2008-2012 vastgesteld. In het milieubeleidsprogramma is ten aanzien van openbare verlichting specifiek het volgende opgenomen: Gorinchem wil zo energiezuinig mogelijk verlichten. In 2010 is onderzoek gedaan naar het besparingspotentieel van de openbare verlichting en de maatregelen, die daarvoor nodig zijn. In de Wilhelminalaan is een proef gedaan met het toepassen van LED verlichting, waarbij naar voren kwam dat niet rendabel was. De proef met het dimmen van een deel van verlichting op de Banneweg gaf wel goede resultaten. Beleidsnota openbare verlichting Gorinchem 5

In het kader van dit beleidsplan Openbare verlichting is het van belang dat de gemeente streeft naar het realiseren van energiebesparing, het stimuleren van duurzame energie en het verminderen van milieubelasting van de eigen bedrijfsvoering. Hiertoe behoort tevens de verlichting van de openbare ruimte. Reductie van lichthinder zal in samenhang met energiebesparing worden opgepakt. In de gebieden waar de openbare verlichting wordt aangepakt zal tevens, door communicatie, aandacht worden gevraagd voor het voorkomen van lichthinder rond verlichte sportvelden, lichthinder door terreinverlichting en lichthinder door aanstraling van gebouwen en objecten. In december 2007 (voorafgaand aan het Milieubeleidsprogramma) heeft de raad tevens de Kadernota milieu vastgesteld. In dit kader is er een motie over lichtvervuiling ingediend. Gevraagd is om beleid te ontwikkelen gericht op het verminderen van lichtvervuiling en het daarmee gepaard gaande energieverlies. In verband met het geldende milieubeleid en het voorkomen van lichtvervuiling is dit beleidsplan naast verkeersveiligheid en sociale veiligheid tevens gericht op het realiseren van energiebesparing en het voorkomen van lichthinder binnen Gorinchem en de directe omgeving. 3.1.3 Materiaalkeuze in relatie tot het milieu Milieuaspecten van de openbare verlichting zijn enerzijds de uitstoot van milieubelastende stoffen vanwege het opwekken van energie en anderzijds de afvalstoffen die ontstaan bij zowel de fabricage van de verlichtingsmiddelen als bij het eind van de levensduur van deze middelen. Daarbij moet in het belang van het milieu, bij het ontwerpen en installeren van een openbare verlichtingsinstallatie rekening gehouden worden met: - Het toepassen van milieuvriendelijk geproduceerde materialen; - Het betrekken van de levensduur en recyclingmogelijkheden bij de keuze van de materialen. Bij het onderhouden van een installatie moet rekening gehouden worden met: - Het toepassen van milieuvriendelijk geproduceerde materialen; - Het toepassen van milieuvriendelijke oppervlaktebescherming en/of oppervlaktebehandeling van de masten; - Het schilderen van masten met milieuvriendelijke materialen; - Het zoveel mogelijk hergebruiken van de vrijkomende materialen. 3.2 Ontwikkelingen Voortdurend wordt er gewerkt aan nieuwe ontwikkelingen met als doel de kwaliteit van de verlichting te verhogen. Daarnaast zijn deze ontwikkelingen erop gericht het energiegebruik en kosten te verminderen. Een ander aspect dat de komende jaren meer aandacht gaat krijgen is lichtvervuiling. In deze paragraaf wordt op een aantal van deze nieuwe ontwikkelingen ingegaan. De gemeente stelt zich volgend op in het toepassen van nieuwe ontwikkelingen, noviteiten moeten zich eerst bewezen hebben. 3.2.1 LED verlichting Een interessante ontwikkeling is de opkomst van LED verlichting. LED staat voor Light Emitting Diode en wordt al jaren lang toegepast in huishoudelijke apparatuur. Een LED is een halfgeleider kristal en geeft licht via een doorlaatstroom. De helderheid van een LED wordt bepaald door de stroom die er doorheen loopt. LED s hebben een zeer hoge efficiëntie doordat zij, in tegenstelling tot gloeilampen en fluorescentie lampen, de meeste toegevoerde energie omzetten naar zichtbaar licht. Daarnaast hebben LED s een zeer lange levensduur; de verwachte levensduur is minimaal 25.000 uur met een lichtstroomvermindering van 30% na 50.000 uur. In de functionele openbare verlichting zal dit soort lampen op termijn toegepast gaan worden. Op het moment dat LED verlichting in de functionele openbare verlichting breed toegepast wordt, zal de gemeente uiteraard ook de overweging maken om dit soort verlichting toe te passen. Beleidsnota openbare verlichting Gorinchem 6

Indien er dergelijke toepassingen overwogen worden, zullen deze worden onderbouwd met betrekking tot de financiële gevolgen voor investeringen, vervangingen en exploitatie. 3.2.2 Dimmen van verlichting Een vorm van energiebesparing kan gerealiseerd worden door het terugschakelen van de openbare verlichting in de nachtelijke uren of op momenten dat er weinig verkeersbewegingen zijn. Dynamische openbare verlichting, is een verzamelnaam voor intelligente toepassingen van openbare verlichting. Bij het toepassen van dimbare verlichting zijn de volgende doelen na te streven: - energiebesparing (kosten en milieu) - verlengen levensduur lamp en EVSA - optimalisatie beheer (kosten en efficiëntie) - interactie met omgeving (veiligheid en energiebesparing) Bij het dimmen van verlichting kan het gebeuren dat er concessies gedaan worden aan comfort en sociale veiligheid. Er zal altijd een afweging gemaakt moeten worden of deze concessies acceptabel zijn. 3.3 Overig licht in de openbare ruimte De beleidsnota is gericht op het gebruik van openbare verlichting in de openbare ruimte. De gemeente is zich er echter van bewust dat zij een voorbeeldfunctie heeft ten aanzien het gebruik van energie en het beperken van lichthinder en lichtvervuiling. Dit hoofdstuk gaat in op het gebruik van licht bij onderdelen van de openbare ruimte die buiten de invloedsfeer vallen van de beleidsnota openbare verlichting. Verder wordt er aandacht geschonken aan de richtlijnen die er gelden voor het voeren van reclame in openbare ruimte. De aanbevelingen die genoemd worden ten aanzien van deze onderdelen sluiten aan bij de doelstellingen van het beleidsplan openbare verlichting. 3.4 Gemeentelijke vormen van overig licht in de openbare ruimte Er komt steeds meer vraag naar het aanlichten van in het oog springende gevels en gebouwen. Het aanlichten kan de sfeer positief veranderen en de herkenbaarheid van een gebied vergroten. Deze verlichting staat los van de openbare verlichting. Bij het ontwerpen van dergelijke verlichting moet het voorkomen van lichthinder voor de omgeving een belangrijk onderdeel zijn. In het kader van energiebesparing en het vergroten van de donkerte kan de keuze gemaakt worden de verlichting om 23.00 uur uit te schakelen. In het kader van de stadspromotie zijn er in met name de binnenstad een aantal monumenten, bomen, sluizen en andere objecten verlicht. Het ontsteken van deze verlichting gaat via het monumenten commando van de lokale netbeheerder STEDIN. Dit houdt in dat de verlichting aanschakelt met de normale openbare verlichting en afhankelijk van de winter- of zomertijd uitschakelt om 23.00 of 24.00 uur. In enkele gevallen brandt de verlichting echter continue. Ook voor het verlichten van gemeentelijke objecten geldt dat er na 23.00 uur geen meerwaarde meer is en dus uitgeschakeld kan worden. 3.5 Reclameborden en etalage verlichting Winkeliers zien het als een meerwaarde om hun zaak of producten aan te prijzen door gebruik te maken van verlichte reclameborden of etalages. Deze vormen van verlichting stralen horizontaal licht uit en kunnen daardoor een bron van lichthinder vormen. De vraag kan gesteld worden of er in de nachtelijke uren nog een meerwaarde is. Er is geen wettelijk kader om dimmen af te dwingen, maar de gemeente is van mening dat dergelijke verlichting tussen 23.00 uur en 06.00 uur gedoofd of geminimaliseerd moet zijn. Beleidsnota openbare verlichting Gorinchem 7

3.6 Sportveldverlichting Het verlichten van sportvelden kan bij omwonenden en aanliggende natuurgebieden overlast veroorzaken. Sportveldverlichting zal daarom volgens de geldende richtlijnen moeten worden ontworpen en aangelegd waarbij het beperken van lichthinder en energiegebruik de belangrijkste doelstellingen zijn. De gemeente is van mening dat in aansluiting op de Wet milieubeheer alle sportveldverlichting na 23.00 uur gedoofd moet zijn. Indien bij sportaccommodaties uit veiligheidsoverwegingen verlichting noodzakelijk geacht wordt zal deze bij voorkeur geschakeld moeten worden met een schemerschakelaar en/of detectieschakelaars. 3.7 Sfeerverlichting In de donkere maanden van het jaar, oktober tot maart, wordt door de winkeliers in het kern winkelgebied van de binnenstad gebruik gemaakt van sfeerverlichting. Voor de sfeerverlichting wordt gebruik gemaakt van gloeilampen en de verlichting wordt veelal afzonderlijk geschakeld. Deze vorm van verlichten is niet energie efficiënt en geeft een niet uniform beeld. De sfeerverlichting in het kernwinkelgebied is recent grotendeels vernieuwd met gebruikmaking van energiezuinige verlichting. Ook hier kan gesteld worden dat na 23.00 uur de sfeerverlichting geen meerwaarde heeft en dus uitgeschakeld kan worden. 3.8 Richtlijnen reclame-uitingen De gemeente Gorinchem heeft voor het voeren van reclame-uitingen in de openbare ruimte richtlijnen vastgelegd. In deze richtlijnen wordt ten aanzien van verlichte reclame objecten in algemene zin het volgende gezegd: Ten aanzien van verlichte reclameobjecten kan in verband met de bestaande woonomgeving worden bepaald dat tussen 23.00 uur en 07.00 uur de lampen in deze reclame uitgeschakeld dienen te zijn. In specifieke zin wordt gesteld dat buiten openingstijden reclame-uitingen uitgeschakeld moeten zijn. De gemeente heeft de diverse mogelijkheden voor het voeren van reclame-uitingen omschreven en deze gekoppeld aan specifieke gebieden. Deze gebieden zijn: Woongebieden, praktijkruimten aan huis Woongebieden, bedrijven, winkels en horeca Winkelcentra Perifere detailhandel Historisch centrum Bedrijven- en kantoorgebieden Parken, sportterreinen en groengebieden Verbindingsassen Per reclame-uiting is op basis van de vragen Hoeveel, Waar, Omvang en Hoe de richtlijn per gebied vastgelegd. Over het voeren van reclame op straatmeubilair, zoals lichtmastreclame, billboards en reclamevitrines, wordt in de richtlijn gezegd dat deze vergunningsvrij toegestaan is op door het college nader aan te geven plaatsen. De voorwaarden voor het voeren van deze reclame zijn opgenomen in een concessie. De richtlijn biedt dus de mogelijkheid om corrigerend op te treden tegen storend licht in de openbare ruimte. Beleidsnota openbare verlichting Gorinchem 8

4 Financiën 4.1 Meerjarenbegroting Bij het berekenen van het jaarlijks noodzakelijke budget is geen rekening gehouden met een jaarlijkse inflatiecorrectie. In het meerjarenperspectief wordt door de gemeente Gorinchem de nullijn gehanteerd, lonen en prijzen constant. Mocht op basis van de indexcijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek blijken dat indexering noodzakelijk is dan zal er doormiddel van bestuursrapportages bijstelling plaatsvinden. 4.2 Benodigd budget 2011 2012 2013 2014 dagelijks onderhoud 86.000 86.000 86.000 86.000 remplace - 48.300 - - administratief beheer 72.000 72.000 72.000 72.000 investeringen * structurele vervanging 158.620 158.620 158.620 158.620 Energie 88.020 88.020 88.020 88.020 netbeheer 78.720 78.720 78.720 78.720 Totaal 483.360 531.660 483.360 483.360 2015 2016 2017 2018 dagelijks onderhoud 86.000 86.000 86.000 86.000 remplace 108.350 19.300 29.000 - administratief beheer 72.000 72.000 72.000 72.000 investeringen * structurele vervanging 158.620 158.620 158.620 158.620 Energie 88.020 88.020 88.020 88.020 netbeheer 78.720 78.720 78.720 78.720 Totaal 591.710 502.660 512.360 483.360 Geconcludeerd kan worden dat in de periode 2011-2018 de instandhouding van de openbare verlichting jaarlijks een budget vergt van gemiddeld 508.979. De voor de jaren 2011 t/m 2013 geraamde investeringen van respectievelijk 265.000, 265.000,- en 187.000,- zijn bedoeld om de achterstand van de afgelopen jaren in te lopen en de openbare verlichting op niveau te brengen. Beleidsnota openbare verlichting Gorinchem 9