Prijsbepaling van effecten bij de geschillenregeling in het vennootschapsrecht - De prijs van de vrijheid FORUM ADVOCATEN BVBA Nassaustraat 37-41 2000 Antwerpen T 03 369 95 65 F 03 369 95 66 E info@forumadvocaten.be W www.forumadvocaten.be 1
I. Geschillenregeling: quid? Geschillenregeling maakt het mogelijk om de aandeelhoudersconflicten te beslechten zonder dat het voortbestaan van de vennootschap en de door haar gevoerde onderneming in het gedrang komt (i.t.t. de ontbinding) Zowel voor BVBA als NV 2 gevallen Uitsluiting o Een medeaandeelhouder/ medevennoot verplichten tot overdracht van aandelen o gedwongen overdracht Uittreding o Een medeaandeelhouder/ medevennoot verplichten aandelen over te nemen o gedwongen overname 2
I. Geschillenregeling: quid? (uitsluiting) De uitsluiting (artt. 334 (BVBA) en 636 (NV) W.Venn.) De vorderingsgerechtigden o Één of meer aandeelhouders die aan de vooropgestelde participatiedrempels voldoen Effecten bezitten die 30% vertegenwoordigen van de stemmen verbonden aan het geheel van de bestaande effecten, of wat de NV betreft, die 20% vertegenwoordigen indien de vennootschap effecten heeft uitgegeven die het kapitaal niet vertegenwoordigen (winstbewijzen); of Aandelen bezitten waarvan de nominale waarde of de fractiewaarde 30% van het kapitaal van de vennootschap vertegenwoordigt => ook houders van aandelen zonder stemrecht kunnen de vordering dus instellen Voorwerp van de uitsluiting o De overdracht aan de eiser(s) van alle aandelen en alle converteerbare effecten die in het bezit zijn van de verweerder(s) o Ook de effecten die de verweerder(s) nog na het instellen van de vordering zou hebben verworven o Zo ook opties op aandelen => Het geheel van de effecten: de eiser kan niet slechts de overdracht van een gedeelte van de effecten vorderen o Geen duidelijkheid over winstbewijzen in NV of scripts, opties of converteerbare obligaties 3
I. Geschillenregeling: quid? (uitsluiting) Gegronde redenen (vennootschapsbelang) o Wanprestatie van een aandeelhouder waardoor het vennootschapsbelang ernstig en onherroepelijk wordt geschaad, of minstens dreigt te worden geschaad o Duurzame en ernstige onenigheid die de samenwerking tussen de aandeelhouders onmogelijk maakt en de continuïteit van de vennootschap in het gedrang brengt o Misbruik van meerderheid of minderheid in de uitoefening van (stem)rechten waardoor het vennootschapsbelang voortdurend wordt miskend Procedure voor de Voorzitter van de Rechtbank van koophandel zetelend zoals in kort geding (procedure ten gronde) Eigendomsoverdracht o Termijn waarbinnen de verweerder in uitsluiting zijn aandelen moet overdragen en de eiser in uitsluiting de aandelen moet overnemen wordt bepaald door de rechter in het vonnis o Bij gebrek aan nauwkeurige omschrijving in de rechterlijke uitspraak geschied de eigendomsoverdracht tussen partijen op de datum van de uitspraak Uittreksel van de rechterlijke beslissing moet worden neergelegd ter griffie van de rechtbank van koophanden 4
I. Geschillenregeling: quid? (uittreding) De uittreding (artt. 340 (BVBA) en 642 (NV) W.Venn.) De vorderingsgerechtigden o Iedere aandeelhouder (1 of meerdere) o Ook de houders van (stemrechtverlenende) winstbewijzen of houders van bewijzen van deelgerechtigdheid in een NV Voorwerp van de uittreding o De overname door de verweerder(s) van alle aandelen, en in de NV converteerbare obligaties of warrants, in het bezit van de eiser(s) o Ook de effecten die de eiser nog na het instellen van de vordering zou hebben verworven => Het geheel van de effecten: de eiser kan niet slechts de overname van een gedeelte van zijn effecten vorderen 5
I. Geschillenregeling: quid? (uittreding) Gegronde redenen (individuele belangen van een aandeelhouder) o Wanprestatie van de verwerende aandeelhouder o Duurzame en ernstige onenigheid te wijten aan de verwerende aandeelhouder o Misbruik van meerderheid of minderheid. In het kader van een vordering in uittreding zal vooral het misbruik van meerderheid spelen Procedure voor de Voorzitter van de Rechtbank van koophandel zetelend zoals in kort geding (procedure ten gronde) Eigendomsoverdracht o Termijn waarbinnen de verweerder in uittreding de aandelen moet overnemen en de eiser in uittreding de aandelen moet overdragen wordt bepaald door de rechter in het vonnis o Bij gebrek aan nauwkeurige omschrijving in de rechterlijke uitspraak geschied de eigendomsoverdracht tussen partijen op de datum van de uitspraak Uittreksel van de rechterlijke beslissing moet worden neergelegd ter griffie van de rechtbank van koophanden 6
II. Prijsbepaling W.Venn. stelt dat de rechter de prijs kan bepalen waartegen de effecten moeten worden overgedragen/ overgenomen In de praktijk zal een deskundige worden aangesteld om de waarde van de aandelen te bepalen, doch de rechter is daartoe niet verplicht Methode van prijsbepaling Afhankelijk van de aard van de vennootschap in kwestie o (het gewogen gemiddelde van) de netto kasstroomwaarde ( discounted cash flows of DCF -methode) o De rentabiliteitswaarde o De intrinsieke waarde o De boekwaarde of gecorrigeerde boekwaarde van de vennootschap o In voorkomend geval de beurswaarde van en vergelijkbare vennootschap o Daarbij zou een minwaarde ( décote ) in rekening kunnen worden gebracht bij een overdracht van een minderheidsparticipatie 7
II. Prijsbepaling Datum waarop de waarde van de aandelen moet worden bepaald Evolutie in de rechtspraak van het Hof van Cassatie o Initieel oordeel Cassatie: de bepaling van de peildatum komt aan de feitenrechter toe voor zover zijn beslissing voldoende is gemotiveerd Gevolg => diverse peildata werden weerhouden in de RS: de datum van dagvaarding, de datum van de inleidingszitting, de datum van de uitspraak, de datum van de overdracht van de aandelen, ook: de datum waarop de gegronde redenen zich voor het eerst hebben voorgedaan o o o Cass. 9 december 2010 (inzake uitsluiting) en 5 oktober 2012 (inzake uittreding): De aandelen moeten worden gewaardeerd op de datum waarop de rechter de overdracht ervan beveelt, vermits het recht op betaling van de prijs ontstaat op de datum van eigendomsoverdracht De waardering moet gebeuren in going concern, waarbij de rechter abstractie moet maken van zowel de omstandigheden die tot de vordering tot overname hebben geleid, als van het gedrag van de partijen ten gevolge van het instellen van de vordering Onenigheid in RL en RS over de vraag wat abstractie maken van betekent Onenigheid in RL en RS over de vraag of de rechter gebonden is door statutaire of conventionele clausules waarin de waarde van de aandelen wordt bepaald of de methode van waardering wordt vastgelegd Eerste strekking: dergelijke statutaire of conventionele bepalingen kunnen slechts als een feitelijk beoordelingselement door de rechter worden overwogen, gelet op het dwingend karakter van de geschillenregeling Tweede strekking: de rechter moet weldegelijk rekening houden met statutaire of conventionele waardebepalingen, zeker wanneer deze bepalingen de geschillenregeling viseren 8
II. Prijsbepaling o Cass. 21 februari 2014: De waarde van de aandelen moet worden geraamd op het tijdstip waarop de rechter de overdracht ervan beveelt, aangezien het recht op betaling van de prijs van de aandelen ontstaat op het tijdstip van de eigendomsoverdracht Als abstractie maken van moet worden begrepen dat de rechter de waarde moet corrigeren door de invloed van de gegronde redenen of het gedrag van de partijen weg te denken o Cass. 20 februari 2015: Cass. bevestigt het arrest van 21 februari 2014 De waardering op datum van eigendomsoverdracht geldt slechts in beginsel en deze waardering moet worden gecorrigeerd om de invloed van het conflict op de waarde van de aandelen te neutraliseren. Het Hof erkent dat de verschuiving van de peildatum een toegelaten techniek kan zijn om de invloed van het conflict op de waarde van de aandelen te neutraliseren Dit arrest bevestigt aldus dat de peildatum bij uittreding kan worden gesitueerd voor de datum waarop de aandelen moeten worden overgedragen, op voorwaarde dit kan worden verantwoord op grond van de concrete omstandigheden van de zaak => ruime beoordelingsvrijheid voor de feitenrechter Quid vordering tot uitsluiting? Men zou kunnen afleiden dat een partij die de uitsluiting vordert ingevolge een gegronde reden die heeft geleid tot een daling van de waarde van de aandelen, eerst een hogere prijs voor de aandelen zou moeten betalen en vervolgens nog een aparte vordering tot schadevergoeding zou moeten instellen 9
II. Prijsbepaling o Cass. 3 december 2015: De rechter bepaalt in zijn vonnis wanneer de eigendomsoverdracht en de betaling van de effecten moeten plaatsvinden De vastgestelde prijs wordt pas vanaf dan opeisbaar en kan voordien geen interest opbrengen Wanneer de prijs reeds is vastgesteld in het vonnis, is in geval van vertraging in de betaling moratoire interest verschuldigd overeenkomstig art. 1153 BW. Wanneer de overdracht wordt bevolen tegen de betaling van een voorlopig bedrag en voor het overige een deskundige wordt aangesteld met het oog op de begroting van de waarde van de aandelen, vormt de verbintenis van de overnemer tot betaling van het verschil tussen het voorlopig bedrag en de waarde van de aandelen, voor de raming daarvan door de rechter, een waardeschuld waarop vergoedende interest kan worden toegekend 10
III. Besluit Richtlijnen uitgezet door Hof van Cassatie Maar toch zal de prijsbepaling van aandelen bij uittreding of uitsluiting tot veel betwisting aanleiding blijven geven Want: o concrete invulling cassatierechtspraak is niet evident o andere elementen zoals berekeningsbasis en toe te passen waarderingsmethode(s) De prijs van de vrijheid : Niet enkel de uiteindelijk vastgestelde waarde van de aandelen Ook de onzekerheid die aan die vaststelling voorafgaat 11
Meer weten? Cass. 21 februari 2014, AR C.13.0367.F Cass. 20 februari 2015, AR C.14.0219.N Cass. 3 december 2015, AR C.2014.0503.N 12
Contact Forum Advocaten: Altijd bereikbaar. FORUM ADVOCATEN BVBA Nassaustraat 37-41 2000 Antwerpen T 03 369 95 65 F 03 369 95 66 E info@forumadvocaten.be W www.forumadvocaten.be FORUM ADVOCATEN 03/369.95.65 info@forumadvocaten.be www.forumadvocaten.be 13