GOOD FOOD GOOD FOOD MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING

GOOD FOOD GOOD FOOD MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING DRIEMAANDELIJKS NR 22 WINTER 2016

2 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2016/22 INHOUD Good Food: een goede strategie 03 Een multisectoraal platform ter bevordering van voedselgiften 06 Etterbeek: stadskippen doen afvalberg slinken en vuilzak krimpen 09 Deze publicatie is de vrucht van samenwerking tussen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de vzw Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Dit tijdschrift kan gedownload worden op www.vsgb.be. Nr 2016/22 Winter Redactie: Catherine Rousseau, Philippe Mertens Lay-out: Philippe Mertens Vertaling: Liesbeth Vankelecom - Revisie: Philippe Mertens, Virginie Randaxhe, Coördinatie: Philippe Mertens - Verantwoordelijke uitgever: Corinne François Adres: Aarlenstraat 53/4-1040 Brussel

3 MO NI T O R V A N D E D U U R ZA ME O NT WI K K E LI NG N 2 0 1 6 / 2 2 «Good Food» een goede strategie Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voert reeds jaren acties voor de overgang naar een duurzamer voedingssysteem. De voorbije maanden werd aan een collaboratieve dynamiek gesleuteld voor de uitwerking van een regionale strategie rond stadslandbouw en ons voedingssysteem. Die fase is nu afgerond. De Brusselse regering keurde de strategie Good Food goed in december 2015. Maar wat houdt dat precies in?

4 MO NI T O R V A N D E D U U R ZA ME O NT WI K K E LI NG O nze voedingsmodellen herzien, dat wordt een evidentie. Heel wat redenen zetten ons aan om andere wegen in te slaan: de bevolkingstoename, het feit dat één persoon op acht honger lijdt, het in vraag stellen van onze consumptiemodellen als reactie op de vele crisissen die de voedselveiligheid in het gedrang brengen (gekke koeien, dioxinekippen, ). Voeg daar ook nog de genetisch gemanipuleerde gewassen bij en de maat is vol... Een visie voor Brussel De Strategie Good Food legt de weg vast die gevolgd moet worden tot 2035, en stippelt een actieprogramma uit voor de 5 komende jaren. Het programma draait rond 7 actielijnen en bevat 110 voorschriften. Globaal via lokaal De ambitie van de Good Food strategie is van duurzame voeding een uitdaging te maken voor het Brussel van morgen. De schijnwerpers worden gericht op mogelijke pistes voor toekomstige ontwikkeling en interessante mogelijkheden. Morgen zullen we goed eten: gezonde voeding, van degelijke kwaliteit en - althans gedeeltelijk - lokaal geproduceerd... wat tewerkstelling creëert voor Brusselaars. Het doel van deze strategie is voeding en duurzaamheid volledig anders te bekijken, maar ook er een volwaardige maatschappelijke uitdaging van te maken, met milieu-, economische en sociale aspecten. De strategie berust op enkele grote principes N 2 0 1 6 / 2 2 (voorbeeldigheid, samenwerking, inclusie, ) die de belangrijke rol belichten die de lokale besturen kunnen spelen in de toepassing van de 110 voorschriften van de strategie. Voor heel wat projecten zijn de lokale besturen essentiële actoren in de concretisering. De actielijnen 1 tot 3 van de strategie bevatten heel wat voorschriften in die zin: Nr 17: bevordering van moestuinen en boomgaarden in groene ruimten Nr 22: jaarlijks evenement met demonstratie van projecten omtrent zelfproductie, in samenwerking met gemeenten en OCMW s Nr 29: een duurzaam aanbod creëren in alle refters Nr 39: een duurzaam aanbod promoten op gemeentelijke markten

N 2016/22 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING 5 Nr 58: collectieve acties opzetten op het terrein, met name via de Lokale Agenda 21 en duurzame wijkcontracten De 7 actielijnen van de Good Food strategie 1. Verhoging van de duurzame lokale voedselproductie De duurzame voedselproductie moet uitgebreid worden. In 2035 zou de stadslandbouw 30 % van het fruit en groenten dat in Brussel geconsumeerd wordt, moeten voortbrengen. 2. Begeleiding van de herlokalisering en overgang naar een duurzamer aanbod voor iedereen Het Gewest zal de ontwikkeling stimuleren van duurzamere voeding voor iedereen en stelt acties voor, zoals de invoering van een duurzamer aanbod in refters en restaurants, de bevordering van korte circuits en toegang voor iedereen tot Good Food. 3. Iedereen begeleiden om de vraag te veranderen Hiermee promoot men acties voor een verandering van voedingsgewoonten, met bijzondere aandacht voor terreinwerkers zoals het verenigingsleven, acties van burgers en pedagogische projecten. Er wordt aangekondigd dat Brussel een stad zal worden waar toegang tot duurzame voeding werkelijk iedereen aanbelangt. 4. Ontwikkeling van een duurzame voedselcultuur Good Food ontdekken, de smaak te pakken krijgen en die delen met iedereen. 5. Voedselverspilling beperken Elk jaar eindigt 134.000 ton organisch afval in de Brusselse vuilniszakken. Daarom zijn de twee prioritaire acties van de strategie de beperking van verspilling aan de bron en de valorisering van onverkochte voedingsmiddelen. 6. Nadenken over en ruimte maken voor de voedingssystemen van morgen Hier staat innovatie centraal, om een voedingssysteem voor de stad van morgen uit te werken. 7. De toepassing van de strategie verzekeren Een goed bestuur voeren en het goede voorbeeld stellen zijn de grondslagen van de strategie. Er wordt een adviesraad voor duurzame voeding en landbouw opgericht. Die zal advies verlenen bij de follow-up en de evaluatie van de strategie, onder leiding van Leefmilieu Brussel en de GOB / Cel landbouw. De VSGB zal deel uitmaken van de adviesraad. Philippe Mertens www.goodfood.brussels is de Brusselse portaalsite gewijd aan duurzame voeding. U vindt er allerlei informatie over de projecten, de betrokkenen en de tools van de Strategie Good Food.

6 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2016/22 Multisectoraal platform voor de schenking van voedingsmiddelen De Schenkingsbeurs is een platform voor de uitwisseling en de valorisering van onverkocht voedsel. Het doel is bedrijven uit de landbouwen voedingssector en actoren in de voedselhulp met elkaar in contact te brengen. Voorstelling van een nieuw initiatief, dat innovatieve oplossingen uitwerkt in een sector waar de vraag blijft stijgen.

7 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2016/22 Momenteel hangen in België meer dan 240.000 personen af van voedselhulp om te voorzien in hun dagelijkse behoeften: een toenemende vraag waaraan de verschillende structuren voor voedselhulp moeten tegemoetkomen. Op het terrein vullen caritatieve organisaties, sociale kruideniers, sociale restaurants en OCMW s elkaar aan, maar ze kampen allemaal met dezelfde problemen qua bevoorrading en logistiek. Anderzijds krijgen de actoren uit de voedingssector geregeld te maken met voedsel dat nog perfect eetbaar is, maar om een of andere reden niet meer verkocht kan worden. Als dat voedsel niet weggeschonken wordt, moet het vernietigd worden, wat de afvalberg nog vergroot. Momenteel zijn er nog remmingen (financieel, administratief en logistiek) die dergelijke schenkingen ontmoedigen en verklaren waarom de voedingssector soms kiest voor andere vormen van valorisering van onverkochte voedsel. Daarom werd in Brussel de Schenkingsbeurs in het leven geroepen: een multisectoraal platform voor het beheer van voedselgiften. Het is een portaal dat toegang geeft tot drie complementaire applicaties, ter bevordering van de schenking van onverkochte voedingsmiddelen aan de sector van de voedselhulp. Het vergemakkelijkt tevens de contacten en de samenwerking tussen de actoren van de voedselketen enerzijds en de organisaties uit de voedselhulp anderzijds. Naast algemene informatie over voedselschenkingen (BTW, normen van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen, regelgeving, ) geeft de Schenkingsbeurs toegang tot: een cartografie van de actoren van de voedselhulp een module voor de uitwisseling van welbepaalde giften een model voor het beheer van structurele goederen binnen lokale partnerships Cartografie Op een geografische kaart zijn de actoren uit de voedselhulp aangegeven. Zo kan een potentiële schenker de actieve structuren vinden in zijn buurt en contact met hen opnemen. Door te klikken op de knop die de structuur van de voedselhulp voorstelt, krijgt de schenker informatie over de kenmerken van de structuur met het oog op schenkingen: contactpersoon, gezochte voedingsmiddelen, leveringsmomenten, opslagmogelijkheden, vervoermogelijkheden, Uitwisselingsmodule Met deze tool kunnen de schenkers online schenkingen aankondigen. De ontvangers kunnen ze dan reserveren en contact opnemen met de schenker om de ophaling concreet af te spreken. De schenkers kunnen er hun giften beschrijven en eventueel aanduiden aan welke verenigingen ze wensen te schenken. Een organisatie met een overschot aan FEADproducten (Fonds voor Europese hulp aan de meest behoeftigen) kan die via de Schenkingsbeurs aanbieden, maar moet zijn aanbod beperken tot de verenigingen die door het FEAD erkend zijn. Tools voor reporting bieden de ontvangers de mogelijkheid om alle schenkingen te volgen die in een bepaalde periode gedaan of ontvangen werden, wat de formaliteiten vergemakkelijkt op het vlak van BTW of activiteitenverslagen. Module voor het beheer van structurele giften Deze module bevat alle tools die een lokaal samenwerkingsverband de mogelijkheid bieden alle aspecten te beheren met betrekking tot voedselschenkingen: organisatie van de ophalingen door de verschillende partnerstructuren, listings van de geschonken producten, ophalingsbon, BTW-documenten, verslagen, Bij een dergelijke samenwerking zijn doorgaans één of meer super-

8 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2016/22 markten en een reeks structuren uit de sector van de voedselhulp betrokken. Vertrouwen en kwaliteit Opdat een platform zoals de Schenkingsbeurs goed zou functioneren, is het belangrijk een vertrouwensklimaat te creëren tussen de actoren. De schenkers vrezen bijvoorbeeld dat het voedsel dat ze schenken, niet echt een sociaal doel zou krijgen en in parallelle handel zou terechtkomen of slecht beheerd door de verenigingen, en gezondheidsproblemen veroorzaken, waarbij hun merken genoemd worden. De verenigingen willen degelijk voedsel krijgen. Daarom is het gebruik van de Schenkingsbeurs voorbehouden voor organisaties en bedrijven die erop ingeschreven zijn. Bij de inschrijving moet allerlei informatie opgegeven worden over de activiteit, de registratie of de toelating van het FAVV, de verwachtingen inzake giften en de ondertekening van een kwaliteitscharter. Tool ten dienste van een project Hoewel het informaticaplatform het meest zichtbare deel is van het project, is het niet het enige. Een platform volstaat immers niet en vergt ook omkadering op het terrein. Het gebruik van een informaticatoepassing, nood aan uitrustingen, groepering van verenigingen om te beantwoorden aan de wens van partijen die slechts met één contact willen onderhandelen, BTW-kwesties, er komt heel wat bij kijken en de ondersteuning van een team op het terrein blijft essentieel. Tool in ontwikkeling De Schenkingsbeurs kwam tot stand in 2015 en registreerde reeds meer dan 170 inschrijvingen van organisaties voor voedselhulp. De uitwisseling van giften begon in september en betreft momenteel voornamelijk groenten en fruit. Het doel is de tool nog meer bekendheid te geven, bij mogelijke schenkers om nog meer giften te kunnen verhandelen. Info Catherine Rousseau FdSS De Schenkingsbeurs is de vrucht van samenwerking tussen de federatie van sociale diensten en de bicommunautaire federatie van sociale diensten (FdSS-FdSSB), Komosie en Level IT. De FdSS-FdSSB verenigt en ondersteunt erkende sociale diensten en is actief in Brussel en het Waals Gewest. Ze coördineren het overleg voedselhulp dat streeft naar de professionalisering van de sector van de voedselhulp. De vzw KOMOSIE verenigt en steunt bedrijven in de sector van de sociale economie die activiteiten met een ecologische meerwaarde uitoefenen in de strijd tegen armoede, voornamelijk in Vlaanderen en Brussel. Level IT is een KMO in het Liège Science Park, dat innovatieve oplossingen uitwerkt voor organisaties en bedrijven. www.schenkingsbeurs.be Catherine Rousseau, 02.526 03 07 catherine.rousseau@fdss.be

9 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2016/22 Etterbeek: stadskippen doen afvalberg slinken en vuilzak krimpen! H et project stadskippen van Etterbeek, een initiatief van de schepen voor duurzame ontwikkeling Marie- Rose Geuten, is een primeur voor Brussel! In januari 2015, na een oproep tot indiening van projecten rond duurzame voeding van Leefmilieu Brussel, zag dit kakelverse project het licht. De gemeente stelde de Etterbeekse gezinnen voor om twee kippen te adopteren in hun tuin (de kippen en het hok werden kosteloos aangeboden!) op voorwaarde dat ze minstens 10 vierkante meter ruimte kregen en enkele basisregels in acht genomen werden. Band met duurzame voeding? Zoals u wellicht weet, zijn kippen graaneters maar eigenlijk alleseters en zijn ze dol op overschotjes en schillen van groenten en fruit. Toch mogen we een kip niet als een vuilbak beschouwen. We mogen hun namelijk niet om het even wat geven: kippen eten eigenlijk

10 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2016/22 hetzelfde voedsel als mensen, m.a.w. geen schimmel, geen bananenschillen, knollen, stengels van kolen, Het project in het kort 1 Het project tracht organisch afval te revaloriseren en ruimer te sensibilisering voor de verspilling van voedsel en herstelt tegelijk een stukje natuur in de stad. Het project bestaat uit drie delen, waarvan tot nut toe enkel het eerste in de praktijk omgezet werd: 1. Adoptie van twee kippen per deelnemend gezin (twintig gezinnen) 2. Creatie van gemeenschappelijke kippenrennen voor geïnteresseerden die geen eigen tuin hebben (in functie van de beschikbare ruimte, al dan niet gemeentelijk) 3. Plaatsing van een kippenren in lagere en kleuterscholen, met uitwerking van pedagogische activiteiten omtrent natuur, duurzame voeding en afvalbeheer. Na enkele weken promotie van het project, met name aan de hand van folders in de vorm van een kip, maar vooral via de gemeentelijke website en het infoblad, werden de inwoners uitgenodigd op informatievergaderingen om meer te weten te komen over het project. Tijdens drie vergaderingen werd informatie verschaft over het project 1 Naar het project GreenCook van Leefmilieu Brussel: http://documentation.bruxellesenvironnement.be/ documents/brochure_greencook_nl.pdf

11 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2016/22 en wat deelname precies inhoudt. Daarnaast kon men er ook informatie verkrijgen over het onderhoud van een kippenren en de verzorging van kippen. Gezinnen die beslisten om aan het project deel te nemen, schreven zich in. Daarna kregen zij een bezoekje om na te gaan of hun tuin geschikt was, met minstens 10 m² voor twee kippen. Aangezien kippen moeten kunnen scharrelen en zoeken naar insecten, wormen, bessen en kruiden, is het belangrijk dat ze op volle grond zitten: een terras of betegelde koer is dus niet geschikt. In totaal stapten 20 gezinnen mee in het project. Handen uit de mouwen Het was belangrijk dat alles klaar zou zijn voor de komst van de nieuwe tuinbewoners. Iedereen bouwde dus zijn hok tijdens (gratis) ateliers onder leiding van professionals. Tijdens die ateliers leerden de deelnemers elkaar kennen en werden er boeiende uitwisselingen gedaan. De deelnemers moeten wel zelf bepaalde kosten dragen, zoals de omheining om kippenzone af te bakenen. Ook de eet- en drinkbakjes en andere gadgets. Ook de granen, die de kippen nodig hebben om eieren te leggen, moeten de gezinnen zelf betalen. De grote dag! De kippen werden geleverd op woensdag 29 april en alle gezinnen waren met hun kinderen aanwezig om kennis te maken met hun gevleugelde vrienden. De jongsten waren bijzonder enthousiast en ontvingen de kippen met open armen! Hoewel de kipjes reeds zes maanden oud waren en pas begonnen eieren te leggen, hebben sommige met grote vreugde de dag nadien al hun eerste eieren kunnen rapen. Anderen hebben tot een maand gewacht, maar door die wachttijd smaakten de eerste resultaten nog lekkerder. Iedereen vertrok dus met twee kipjes in een kartonnen doos. Naampjes werden

N 2 0 1 6 / 2 2 MO NI T O R V A N D E D U U R ZA ME O NT WI K K E LI NG 12 gekozen ja, bijna allemaal kregen ze echte namen. kunnen er toch niet bij. De deelnemers ondertekenden een overeenkomst met de gemeente om het verdere verloop van het project in goede banen te leiden. Er werd gevraagd aan de gezinnen om na te gaan hoe vaak ze een (witte) zak met restafval buitenzetten in de maand voor de aankomst van de kippen en vervolgens nog twee maand lang De gezinnen kregen het ad- vanaf de komst van de kippen. Wij vroegen hun ook vies een keer per week het om gedurende twee maankippenhok schoon te maden de voedselresten te weken. gen die dagelijks aan de Opgelet, bij afwezigheid kippen gegeven werden, om wordt er aanbevolen iein te schatten hoeveel orgamand te vragen om voor de nisch afval op die manier kippen te zorgen. Een uitgerevaloriseerd wordt. stekend moment om er Sommigen vonden die vrienden en buren bij te weegperiode nogal lang, betrekken en sociale banden anderen vonden het ideaal. te versterken. Dagelijks werk Kippen vragen niet veel verzorging, maar toch moet alles correct verlopen! Aangezien de meeste kippen onderdak kregen in een afgesloten tuin binnen een huizenblok, moet de kippenren niet elke ochtend geopend of elke avond gesloten worden, want vossen, fretten en andere dieren die azen op kippetjes, Toch moeten ze elke dag graan te eten krijgen - wat essentieel is voor hun voeding - en voedselrestjes en water. De gezinnen ontvingen een lijst met wat kippen eten en wat ze niet eten, om vergiftiging te voorkomen. Voedselrestjes wegen

13 MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING N 2016/22 Stand van zaken na enkele maanden In twee maanden tijd werd op een gemiddelde van 16 gezinnen, zowat 228 kilogram voedselafval aan de kippen gegeven en werden 862 eieren geraapt. Een korte rekensom wijst uit dat dus elke kilogram voedselafval vier eieren oplevert, wetende dat jonge kipjes toen nog weinig eieren legden, de restjes die ze kregen fel sorteerden en zich niet alleen met die restjes voedden. Op de 20 deelnemende gezinnen zagen er 8 hun zakken restafval sterk krimpen, 7 hebben een composthoop waarop nu ook de kippenuitwerpselen terechtkomen en 5 gezinnen zetten nu minder vaak een zak restafval buiten. Na een proefperiode van 7 maanden zijn de deelnemende gezinnen nog steeds bijzonder tevreden! Het grote sterke punt van dit project is de originaliteit: heel wat mensen waren benieuwd om meer te weten te komen over een project met kippen in de stad en ook de pers was geïnteresseerd. De deelnemende gezinnen zijn zeker niet ontgoocheld: klein en groot is zich gaan hechten aan de dieren; het is ook verbazend hoe veel voedsel ze verwerken en eieren rapen in eigen tuin (in de stad!) levert heuse vreugdetaferelen op! Ware duurzame ontwikkeling Geen eieren meer kopen in de supermarkt (minder vrachtwagens op de weg), minder kippen samengepropt in legbatterijen Voortaan zijn er eitjes gelegd door scharrelkippen, die genieten van vrije ruimte en waarvan we weten wat ze eten. Gedaan met het weggooien van nog bruikbaar voedsel in de zak met restafval. Kippen houden betekent besparen, in die zin dat je geen eieren (of minder) moet kopen, maar ook dat je geen voedselresten meer weggooit in een dure zak. Kippen creëren sociale banden tussen gezinnen, omdat de deelnemers elkaar beter leerden kennen tijdens de ateliers, samen graan aankopen, zorgen voor elkaars kippen als de baasjes met vakantie gaan enzovoort. Het project stadskippen kan kleinschalig lijken, maar bereikt uiteindelijk veel mensen. Het is ludiek en pedagogisch, zowel voor klein als groot. Het brengt mensen dichterbij de natuur en kan makkelijk navolging krijgen. Het team Duurzame Ontwikkeling van de gemeente Etterbeek

MONITOR VAN DE DUURZAME ONTWIKKELING 14 N 2016/22 C est Elektronisch électronique dus c est ook ecologisch! écologique! Par Ons soucis engagement de cohérence voor duurzame et d engagement ontwikkeling en faveur indachtig d un développement maar ook om papierverspilling plus durable mais aussi tegen afin te gaan, d éviter verspreiden des gaspillages wij de Monitor inutiles van de papier, de Duurzame nous souhaitons Ontwikkeling diffuser per le e-mail. Moniteur du Développement Durable prioritairement par courriel. Neem een abonnement! Inscrivez-vous Hebt u de Monitor! van de Duurzame Ontwikkeling niet persoonlijk ontvangen? Vous Wenst n avez u de volgende pas reçu nummers personnellement te ontvangen? le Moniteur Geen du probleem! Développement Durable? Vous Neem souhaitez een abonnement être tenu via au de courant website de van la parution de Vereniging. des prochains numéros? Pas de problème! Abonnez-vous U kan het formulier sur le invullen site internet op www.vsgb.be de l Association. > Publicaties > Pour Monitor remplir van le de formulaire Duurzame : www.avcb.be Ontwikkeling. > publications > moniteur du développement durable. Download Téléchargez-le via onze! website! Vous U kan pouvez de Monitor également van de télécharger Duurzame gratuitement Ontwikkeling le tevens moniteur gratis à l adresse downloaden suivante op : www.vsgb.be www.avcb.be > Publicaties publications > > Monitor moniteur van du de développement Duurzame Ontwikkeling. durable. Geen Pas d adresse e-mailadres? électronique? Vous U hebt n avez geen pas rechtstreekse accès à internet toegang et tot vous internet souhaitez en wil quand de Monitor même recevoir van de le Duurzame Moniteur du Ontwikkeling Développement toch Durable. ontvangen? Téléphonez-nous, Bel ons en we ensemble zullen samen nous trouverons een oplossing une zoeken. solution. Contact: Service Dienst Duurzame Ville Durable Stad Vereniging Association de van la de Ville Stad et des en Communes de Gemeenten de la van Région het de Brussels Bruxelles-Capitale Hoofdstedelijk (AVCB) Gewest (VSGB) Aarlenstraat Rue d'arlon 53 53 boîte bus 44-1040 - 1040 Bruxelles Brussel Tel: Tél: 02/238.51.62 238 62 - Fax: - Fax: 02/280.60.90 280 90 Courriel : philippe.mertens@avcb-vsgb.be E-mail: philippe.mertens@avcb-vsgb.be Bezoek aan de sociale kruidenier van het OCMW van Etterbeek (november 2015)