Zo maak je een tuin waar Bijentuin in Foto: Albert de Wilde Nederland telt ruim vijf miljoen tuinen. Voor de bijen maakt het heel veel uit hoe die eruit zien. Vinden ze er voedsel of moeten ze elders op zoek? De violet-witte tuin op deze pagina s is een voorbeeld van een tuin waar bijen blij van worden. En die niet alleen. et is geen nieuws dat bijen het moeilijk hebben. Naar de oorzaken ervan wordt volop onderzoek gedaan. Behalve het gebruik van bestrijdingsmiddelen en de versnippering van geschikte leefgebieden, is ook de afname van het aantal bloeiende planten in de natuur voor bijen problematisch. Om te kunnen overleven hebben ze namelijk nectar en stuifmeel nodig. Daarmee vergeleken zijn stedelijke gebieden met veel tuinen voor bijen zo gek nog niet, zeggen sommige onderzoekers. Maar dan moet daar natuurlijk wel wat te halen zijn. Met een tuin vol tegels zijn bijen niet geholpen. Bij-vriendelijke planten In de tuin op deze pagina s spelen bij-vriendelijke planten een hoofdrol. Dergelijke planten hebben bloemen die veel nectar en stuifmeel produceren en waarop het voor de bij dus goed toeven en fourageren is. De gekozen planten zijn voor een groot deel sterke vaste planten, die jarenlang op hun plek kunnen blijven staan. Door de combinatie met luchtige eenjarigen en siergrassen ontstaat het effect van een bloemenweide. De pluimen van smele (Deschampsia) en vedergras (Stipa) groeien tussen de bloemen door en geven de beplanting een natuurlijke toets. Opvallende bloeiers met violette bloemen zijn de dropplant (Agastache), salie en twee soorten lavendel. Wit komt van de eenjarige kantbloem (Ammi) en straalscherm (Orlaya). Een beetje geel, de complementaire kleur van violet, wordt in een zachte tint gebruikt voor een sprekende contrastwerking. Hiervoor zijn de gele kamille gekozen en de zonnebloem Helianthus debilis Italian White. Onder I Het terras in het midden van de tuin is omgeven door bloemenborders. 00
bijen en mensen blij van worden violet en wit Anthemis x hybrida Sauce Hollandaise Gele kamille (Anthemis) groeit van nature op droge, stenige grond. Behalve een zonnige plek heeft hij weinig nodig. Zit er te veel voedsel in de grond, dan valt Anthemis soms voor de bloei al uit elkaar. In dat geval kun je hem wat terugknippen, hij blijft dan compacter en leeft ook langer. De cultivar Sauce Hollandaise heeft grijsgroen, aromatisch blad en zachtgele lintbloemen met een donkergeel hartje. Hij wordt 50 tot 70 cm hoog en bloeit van juni tot september. Agastache Black Adder Agastache wordt ook wel dropplant of anijsnetel genoemd. Het zijn planten met een steile groeivorm, die beslist in de zon willen staan. De cultivar Agastache Black Adder heeft 10 cm lange bloeiaren vol dieppaarse lipbloemetjes. Black Adder bloeit tussen juli en september en wordt ruim 90 cm hoog. Behalve een zonnige plek is het ook belangrijk dat de grond goed doorlatend is. Het water moet vooral in de winter goed weg kunnen lopen, want de dropplant is slecht bestand tegen de combinatie van kou en nattigheid. Eerlijk gezegd, blinkt Agastache niet uit door betrouwbaarheid; na de winter is hij soms zomaar verdwenen. Een minpunt dat echter niet opweegt tegen de lange bloeitijd, de mooie vorm en het aromatische blad. Boven I Een combinatie van gele kamille, lavendel, smele (Deschampsia) en de eenjarige kantbloem (Ammi majus). Omdat je de smalle borders voor een groot deel van twee kanten kunt bekijken, staan de meeste hoge soorten in het midden. Het ontwerp van deze tuin, dat uitsluitend uit cirkels bestaat, is geïnspireerd op de bij. Bijen hebben een ingenieuze manier om elkaar te laten weten waar ze voedsel hebben gevonden. Via een dans van ronddraaiende bewegingen geven ze deze belangrijke informatie aan elkaar door. Ook de vorm van een ronde, traditionele bijenkast van stro is terug te vinden in de vormgeving van deze tuin. Op het terras bij de sikkelvormige vijver ben je helemaal omringd door de uitbundige bloemenzee en kun je optimaal genieten van het gezoem en de bedrijvigheid van bijen. Wat is goed voor bijen? De afgestorven stengels van vaste planten bieden (wilde) bijen en tal van andere insecten schuilgelegenheid. Knip ze dus niet in het Foto: Albert de Wilde GROEI&BLOEI juni 2011 69
Borderrecept (de nummers van de planten corresponderen met de nummers op de plattegrond) Vaste planten: 1 Salvia nemorosa Mainacht 2 Thymus serpyllum Major 3 Nepeta Catmint 4 Stachys byzantina 5 Scabiosa Chile Black 6 Salvia officinalis Purpurascens 7 Geranium pratense Mrs Kendall Clark 8 Stipa gigantea 9 Verbena bonariensis 10 Lavandula x intermedia Grosso 11 Geranium himalayense Gravetye 13 Deschampsia cespitosa 14 Anthemis x hybrida Sauce Hollandaise 15 Agastache Black Adder 16 Lavandula angustifolia Dwarf Blue Eenjarigen: 12 Helianthus debilis Italian White * Ammi majus * Cerinthe major Purpurascens * Orlaya grandiflora 70 GROEI&BLOEI juni 2011
Ontwerp Sadie May Stowel. Locatie: Hampton Palace Court Flower Show najaar af maar in het voorjaar. Door het ophangen van zogenaamde bijenhotels creëer je extra nestgelegenheid voor wilde bijen. Bijen zijn blind voor rood, maar gevoelig voor blauw. Waarschijnlijk is het geen toeval dat in de natuur weinig echt rode bloemen voorkomen. Veel planten die voor bijen aantrekkelijk zijn, bloeien blauw! Koop bij voorkeur geen planten met gevulde bloemen, want deze geven niet of nauwelijks nectar. Als je planten met verschillende bloeiperiodes kiest, staat de tuin langer in bloei. Leuk voor jezelf, maar ook voor de bijen. Tenslotte: wat goed is voor de bij, is goed voor de mens. Voor een deel van hun voedselpakket zijn mensen van bijen afhankelijk. Met name de honingbijen zorgen immers voor de bestuiving van allerlei gewassen. Als ons land weer bloemrijker wordt, is dat goed voor de mens, de bij en de totale biodiversiteit. Onder I Het ontwerp voor de 9 x 12,5 meter grote tuin is geïnspireerd op de dans van de bijen. Wat goed is voor bijen is ook goed voor mensen. Onder I De bijenkast op de achtergrond biedt ruimte aan een bijenvolk. Inzet I Geranium pratense Mrs Kendall Clark. Witte kantbloem (Ammi majus) Witte dille, zo wordt de kantbloem (Ammi majus) ook wel genoemd. De platte bloemschermen doen inderdaad aan die van dille denken. Ammi majus wordt circa 80 cm hoog en bloeit tussen juni en oktober. Het is een ideale weefplant, die heel geschikt is voor het creëren van een luchtig effect. De kantbloem is overigens niet alleen een aardige tuinplant, maar ook een goede snijbloem. Ammi majus is eenjarig. Je kunt hem het beste ter plekke zaaien, in april of mei. De plant vormt een penwortel en hij houdt er dus niet van om te worden verplant. Bij in eenjarigen gespecialiseerde kwekerijen zijn ook plantjes te koop. Vedergras (Stipa gigantea) De buigzame, lange stengels van dit siergras groeien vanuit een grijsgroene pol. Helemaal bovenin zitten de losse, haverachtige bloempluimen, die heen en weer wiegen in de wind. Mussen zijn gek op de zaadjes. Net als andere vedergrassoorten houdt Stipa gigantea van een zonnige, warme plek en vrij droge, doorlatende grond. Dit siergras wordt 2 m hoog, maar omdat je er doorheen kunt kijken, is Stipa ook goed toepasbaar tussen lagere planten. GROEI&BLOEI juni 2011 71
Boven I Helianthus debilis Italian White. Salvia officinalis Purpurascens Alle salviasoorten zijn echte bijenlokkers. Deze planten behoren tot de zogenaamde lipbloemigen. De vorm van een lipbloem is helemaal aangepast aan de wensen van de bij. De onderlip van de bloem dient als landingsplaats, de nectar zit in een nauwe buis. Niet elk insect kan daar bij, maar bijen met hun lange tong wel. Selectie aan de poort dus. De bladeren van de salie hebben een kruidige geur, die niet iedereen lekker vindt. De echte salie (Salvia officinalis) is echter een gewaardeerd keukenkruid. De cultivar S. officinalis Purpurascens is aantrekkelijk vanwege het purper aangelopen, viltige blad. De plant wordt ongeveer 60 cm hoog en bloeit in juli-augustus. Straalscherm (Orlaya grandiflora) Orlaya grandiflora lijkt een beetje op kantbloem, maar de bloemen zijn witter. Een ander onderscheid is dat de bloemen van Orlaya onderling verschillend zijn. De bloemetjes aan de rand van het scherm zijn veel groter dan die in het midden. Ook de zaden van Orlaya grandiflora variëren in grootte. De plant is eenjarig. Net als de meeste schermbloemigen vormt Orlaya een penwortel, waardoor je de zaailingen naderhand niet meer goed kunt verplanten. Zaai ter plekke of in aparte potjes en zet de zaailingen naderhand op een onderlinge afstand van 10 cm op een zonnige plek in de volle grond. Op droge grond blijft Orlaya aanzienlijk lager (50 cm) dan op vochtige veen- of kleigrond, waar hij wel 1 m hoog wordt. Voelt Orlaya zich thuis in de tuin, dan zaait hij zichzelf uit. Geranium himalayense Gravetye Geraniums zijn ideale tuinplanten. Ze hebben een losse, natuurlijke uitstraling en hoeven niet te worden gesteund. Als je ze na de bloei terugknipt, verschijnt er weer fris blad en een tweede bloei. Er is een enorm aantal soorten om uit de kiezen. Geranium himalayense Gravetye valt op door zijn bijna 5 cm grote lilablauwe bloemen. De bloemblaadjes zijn geaderd met een wit hartje in het centrum. Geranium himalayense Gravetye wordt ongeveer 45 cm hoog en doet het zowel in de zon als in de halfschaduw. 72 GROEI&BLOEI juni 2011
Boven I Zelfs het meubilair is geïnspireerd op de bijen. De elementen vormen samen een honingraat. Scabiosa Chile Black De bloemen van duifkruid (Scabiosa) bestaan uit een krans van bloemblaadjes met in het midden een hart vol meeldraden. Ook in knop zijn de bloemhoofdjes decoratief. De stengels van Scabiosa zijn lang en soepel, wat steun van stevige buurplanten is dus welkom. Sterker nog, duifkruid is op z n best als hij door andere planten heen mag groeien. Officieel behoort Scabiosa tot de vaste planten, maar ze leven niet allemaal even lang. Dat geldt ook voor Chile Black. Toch is deze cultivar het proberen waard, al was het alleen maar vanwege het prachtige contrast tussen de diep donkerrode bloemblaadjes en de lichte meeldraden. Scabiosa Chile Black wordt ongeveer 50-70 cm hoog en bloeit lang door. Je kunt hem ook gemakkelijk zelf zaaien. Tekst: Modeste Herwig en Fransje van Dorp Fotografie: Modeste Herwig e.a. Weten hoe een bijendans eruit ziet? Ga naar www.groei.nl voor een filmpje over hun bijzondere communicatietechnieken. Foto: Albert de Wilde GROEI&BLOEI juni 2011 73