Evaluatie van 10 jaar politiehervorming: Terugkijken in het verleden en vooruitkijken in de toekomst
Evaluatie van 10 jaar politiehervorming: Terugkijken in het verleden en vooruitkijken in de toekomst W. Bruggeman, E. Devroe & M. Easton (eds.) Maklu Antwerpen/Apeldoorn
Panopticon Libri nr. 4 Eerder verschenen: Nr. 1 Van pionier naar onmisbaar. 30 jaar Panopticon (2009) Nr. 2 Hoe punitief is België? (2010) Nr. 3 Criminografische ontwikkelingen: van (victim)-survey tot penitentiaire statistiek (2010) W. Bruggeman / E. Devroe / M. Easton (eds.) Evaluatie van 10 jaar politiehervorming: Terugkijken in het verleden en vooruitkijken in de toekomst Antwerpen-Apeldoorn Maklu 2010 286 pag. 24 x 16 cm ISBN 978-90-466-0356-7 D/2010/1997/44 NUR 824 2010 Maklu-Uitgevers en de auteurs Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande en schriftelijke toestemming van de auteur en van de uitgever. Hoewel bij de realisatie van deze uitgave een zo groot mogelijke nauwkeurigheid en correctheid werd nagestreefd, kan voor de aanwezigheid van eventuele (druk)fouten, onvolkomen- en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden noch de auteurs, noch de uitgever hiervoor enige aansprakelijkheid. Maklu-Uitgevers Somersstraat 13/15, 2018 Antwerpen (België), www.maklu.be, info@maklu.be Koninginnelaan 96, 7315 EB Apeldoorn (Nederland), www.maklu.nl, info@maklu.nl
Inhoud I. Het verleden 1. Evaluatierapport 10 jaar politiehervorming 11 2. Evaluatierapport 10 jaar politiehervorming: een nabeschouwing 91 Willy Bruggeman 3. Tien jaar politiehervorming: een proeve tot evaluatie van de evaluatie 115 II. De toekomst Brice De Ruyver IIa. Het academisch debat 1. De verhouding politie en wetenschappelijk onderzoek 131 Kritische evaluatie van 25 jaar politieonderzoek in Europa en de Angelsaksische wereld Paul Ponsaers 2. Het academisch wederwoord 151 Elke Devroe 3. Politieonderzoek in het vizier: reflecties vanuit het Centrum voor 195 Politiestudies Marleen Easton 4. Reacties vanuit Nederland (1) De toekomst van het politieonderzoek 211 Kees Van der Vijver (2) Integratie van de politie in wijken, professionele netwerken en lokaal 229 bestuur in Nederland IIb. Het politieel debat Ries Straver, Ronald Ulrich, Ivo van Duijneveldt & Lodewijk Gunther Moor 1. Visie vanuit de federale politie Een toekomstvisie voor de politie: 241 een politie in beweging in een geïntegreerd kader F. Koekelberg 2. Visie vanuit de lokale politie De evaluatie geëvalueerd: werven 247 voor de lokale politie D. Van Nuffel IIc. Het politiek debat 1. De visie van de minister van Justitie 261 Stefaan De Clerck Maklu 5
Inhoud 2. De visie van de minister van Binnenlandse Zaken 269 A. Van Turtelboom 3. Het afsluitend debat op de slotdag van de reeks 273 Annelies De Schrijver en Jeroen Maesschalck Conclusie. Kijken naar de toekomst van de politie 281 W. Bruggeman, M. Easton, E. Devroe, P. Ponsaers
Het academische, politiële en politieke debat over de evaluatie van 10 jaar politiehervorming Editoriaal Nooit voorheen werd, sinds de Belgische onafhankelijkheid, zo drastisch ingegrepen op structuur en de organisatie van de politiediensten als 10 jaar geleden. Het is en blijft één van de grootste bestuurskundige hervormingen in ons land. De vraag is en blijft uiteraard cruciaal in welke m ate deze politiehervorm ing geslaagd is. Anno 2009 ligt het evaluatierapport dat in deze reader als eerste bijdrage wordt gepresenteerd, ter tafel. Dit rapport werd opgesteld door de Federale politieraad op verzoek van de ministers van Binnenlandse zaken en van Justitie. Op 06 juni 2008 ontving de Federale Politieraad de volgende opdracht in een schrijven vanwege de minister van Binnenlandse Zaken: De wet op de geïntegreerde politie is inmiddels bijna 10 jaar oud. De politiehervorming was een bijzonder grootschalige operatie, die in een korte tijdspanne werd doorgevoerd en die de voorbije jaren ook voortdurend werd bijgestuurd. Inmiddels mogen we stellen dat deze operatie geslaagd is en dat de werking van de politiediensten er in ons land globaal genomen sterk op vooruit is gegaan. Precies tien jaar na het Octopusakkoord lijkt het echter aangewezen om een globale evaluatie van deze hervorming op te maken. We mogen namelijk niet berusten in zelfgenoegzaamheid, maar moeten ons blijvend de vraag durven stellen waar het beter kan en anders moet. Ook vanuit het parlement (onder andere bij de bespreking van de beleidsnota s) werd me de vraag naar zulke globale evaluatie gesteld. Ik denk dat de Federale Politieraad, die naast de politiediensten zelf alle actoren verenigt die de politie aansturen, de aangewezen instantie is om zulke evaluatie te maken. Ik zou daarom willen vragen om in de Federale Politieraad deze oefening de komende maanden te willen maken. Uiteraard kunt u zich hiervoor al beroepen op andere rapporten, en ik denk in het bijzonder aan de drie rapporten, die de Commissie ter begeleiding van de politiehervorming op lokaal niveau de voorbije jaren maakte. Het lijkt mij belangrijk om ook de lokale autoriteiten, via de adviesraad van de burgemeesters, bij deze evaluatie te betrekken. Alleszins is het de bedoeling om uw evaluatie in het najaar, samen met uw raad, in het parlement te kunnen bespreken, om hier vervolgens beleidsmatig de nodige conclusies uit te kunnen trekken. Deze opdracht werd tot een einde gebracht. In een eerste bijdrage wordt het evaluatierapport zelf in zijn geheel gepubliceerd. Een eerste vraag die vrij snel opkomt gaat niet zozeer over de uitkomst van dit rapport, maar eerder over de legitimiteit van de inhoud van het rapport dat uiteindelijk toch door een aantal belanghebbenden werd opgemaakt. Zowel het tijdschrift Panopticon als de Cahiers Politiestudies werden onmiddellijk en enthousiast bereid gevonden om te zoeken naar een breder draagvlak voor dit debat. In de schoot van de academische wereld werden een aantal congressen georganiseerd Maklu 7
H e t a c a d e m is c h e, p o l it ië l e e n p o l it ie k e d e b a t o v e r d e e v a l u a t ie v a n 1 0 ja a r p o l it ie h e r v o r m in g in nauwe samenwerking met de Associatie Universiteit Gent, de Vrije Universiteit Brussel/Université Libre de Bruxelles, de Katholieke Universiteit Leuven, het Centrum voor Politiestudies en het Centre d Etudes sur la Police. Deze betekenisvolle realisatie getuigt niet alleen van de ruime interesse die er leeft voor het onderwerp, maar sluit vooral aan bij de bereidheid om multidisciplinair deze evaluatie kritisch te doorgronden. Ook het Parlement, dat ondertussen via de Commissie Binnenlandse zaken (Kamer en Senaat) kennis heeft genomen van het rapport en debatten aanving waarbij inhoud en conclusies werden besproken, kon dit initiatief alleen m aar toejuichen. Na de startdag evaluatie politiehervorm ing op 2 juli 2009 in het Brussels parlement, werden achtereenvolgens seminaries georganiseerd op 16 september 2009 op de VUB/ULB te Brussel, op 29 oktober 2009 aan de Associatie Universiteit Gent en op 8 december 2009 door LINC te Leuven. Deze reeks werd op 1 februari 2010 te Brussel afgesloten met een einddiscussiedag. Op deze congresdagen werd samen teruggeblikt naar het verleden en werd vooral vooruitgekeken naar de toekom st. De politiehervorm ing bevindt zich im m ers niet in een eindfase en heel wat initiatieven blijven noodzakelijk. Om die reden wordt in deze reader, naast een blik op het verleden, vooral aandacht geschonken aan de toekomst van de Belgische politie. Deze reader verenigt zowel auteurs vanuit academische hoek (eerste gedeelte) als practici (politiechefs en politici) (tweede gedeelte). Er wordt door de auteurs gereflecteerd over verleden en toekom st. Deze reader kan worden opgedeeld in twee grote delen: (1) het verleden en (2) de toekom st. Het tweede gedeelte wordt op zijn beurt dan weer ingedeeld in een (a) academ isch debat, (b) een politieel debat en (3) een politiek debat. Een eerste gedeelte, het verleden, groepeert 3 bijdragen. De eerste bijdrage betreft het rapport zelf. In een tweede bijdrage Evaluatie 10 jaar politiehervorming: een nabeschouwing schetst Willy Bruggeman, voorzitter van de Federale politieraad de overheidsbeslissingen die op basis van dit rapport werden genomen. Een derde bijdrage Tien jaar politiehervorming: een proeve tot evaluatie van de evaluatie van Brice De Ruyver, hoogleraar verbonden aan de universiteit Gent, geeft een aantal pertinente opm erkingen bij het rapport aangevuld m et waardevolle beschouwingen. In een tweede gedeelte wordt de toekomst vanuit verschillende perspectieven bekeken. Er wordt in volgorde aandacht besteed aan het (a) academ ische, (b) politiële en (c) politieke debat. Eerst en vooral komen een aantal academici aan het woord. In een eerste bijdrage in dit gedeelte De verhouding politie wetenschappelijk onderzoek. Een kritische evaluatie van 25 jaar politieonderzoek in Europa en de Angelsaksische wereld wordt door Paul Ponsaers, hoogleraar verbonden aan de Universiteit Gent, het bilan opgemaakt van 25 jaar politieonderzoek in Europa en in de Angelsaksische wereld. Hij zoomt daarbij in op een aantal heikele punten zoals de inbedding van onderzoek (structurering, financiering,.) en de aard ervan (discipline en gehanteerde m ethodes). Ook wordt in dit overzicht onderzocht welke thema s aan bod komen in politieonderzoek en welke worden onderbelicht. In zijn bijdrage bepleit Ponsaers het overstijgen van wetenschappelijk en disciplinair ethnocentrism e. 8 Maklu
Het academische, politiële en politieke debat over de evaluatie van 10 jaar politiehervorming Vervolgens brengt Elke Devroe, Hoofdredacteur van de Cahiers Politiestudies, in haar bijdrage Een academisch wederwoord omstandig verslag uit over de drie academische sem inars die tussen 2 juli 2009 en 1 februari 2010 hebben plaatsgevonden. De verschillende formules die op deze academische seminaries werden gehanteerd komen aan bod en de thema seminarie binnen politieonderzoek die werden besproken. Tenslotte wordt aandacht besteed aan de knelpunten binnen het bestaand wetenschappelijk onderzoeksdispositief en de kloof tussen wetenschap en politiebeleid en praktijk. Marleen Easton, docente verbonden aan de Hogeschool Gent, sluit het academisch debat voor België af in haar bijdrage Politieonderzoek in het vizier. Reflecties vanuit het Centrum voor Politiestudies. Zij reflecteert kritisch over gerealiseerde (onderzoeks)projecten in de schoot van het CPS sinds 2005. Als voorzitster van het toenmalig Academisch Platform in de schoot van het CPS maar vooral als lid van de Raad van Bestuur m aakt Easton een concluderende beschouwing over de rol van het CPS in het politieonderzoek van m orgen in België/Vlaanderen. In een gedeelte wordt tevens een reflexie vanuit Nederland gepresenteerd. In zijn bijdrage De toekomst van het politieonderzoek reikt Kees van der Vijver, em eritus hoogleraar politiestudies aan de Universiteit van Twente, ons vanuit een historische terugblik een aantal handvaten voor de ontwikkeling van het politieonderzoek in de toekomst. Vanuit de vaststelling dat politieonderzoek zonder twijfel van grote invloed is geweest op de ontwikkelingen van de politie, voorziet Van der Vijver in een kader voor wetenschappelijke program m ering die praktisch bruikbaar is voor de toekom st. Een tweede bijdrage in dit Nederlandse gedeelte Integratie van de politie in wijken, professionele netwerken en lokaal bestuur in Nederland van Ries Straver (verbonden aan de Politieacadem ie), Ronald Ulrich & Ivo van Duijneveldt (beide verbonden aan Andersson Elffers Felix te Utrecht) en Lodewijk Gunther Moor (verbonden aan de Stichting Maatschappij, Veiligheid en Politie in Dordrecht) brengt een aantal concrete ontwikkelingen in kaart die de vraag naar de huidige maatschappelijke integratie van de Nederlandse politie relevant maken. De resultaten van concreet empirisch onderzoek worden geschetst op basis waarvan auteurs over deze integratie uitspraken kunnen doen. De auteurs sluiten af m et een reeks concrete aanbevelingen voor de politiepraktijk. Een tweede gedeelte (b) m aakt ruim te voor het politieel debat, en presenteert bijdragen vanuit de politie zelf, en dit zowel vanuit de federale als vanuit de lokale politie. Fernand Koekelberg, Com m issaris Generaal van de Federale Politie, trekt in zijn bijdrage Een toekomstvisie voor de federale politie: een politie in beweging in een geïntegreerd kader het politieel debat op gang. Bewust van het feit dat hij in dit debat zowel rechter als partij was in zijn betrokkenheid bij de totstandkoming van het evaluatierapport, werpt hij een zo objectief m ogelijke blik op de toekom st van de politie. Vanuit zijn ervaring als korpschef en met het nodige realisme bepleit hij de geïntegreerdheid van het huidige politiebestel, een aandachtspunt voor de toekom st. De volgende bijdrage komt vanuit de lokale politie. Dirk Van Nuffel, voorzitter van de Vaste Com m issie van de Lokale Politie, trekt in zijn bijdrage De evaluatie geëvalueerd: werven voor de lokale politie het debat, gevoerd in de schoot van de Federale Maklu 9
Het academische, politiële en politieke debat over de evaluatie van 10 jaar politiehervorming politieraad naar aanleiding van de evaluatie, open naar een debat over de bredere politiefunctie in onze hedendaagse samenleving. Voor Van Nuffel is daarover een voortdurende kritische reflectie vereist vanuit een dialoog tussen beleidsmakers, politiemensen en wetenschappers. Deze laatste noemt hij paardenfluisteraars omdat ze effectief dingen in beweging kunnen zetten. Van Nuffel bepleit dan ook een vermaatschappelijking van het Belgische politieonderzoek. Voor het (c) politieke debat tenslotte worden de visies van de voormalige voogdijministers en de neerslag van het politieke debat op de slotdag van 1 februari 2010 in de kijker geplaatst. Zowel de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Annemie Turtelboom en de toenmalige minister van Justitie Stefaan Declerck geven achtereenvolgens hun politieke visie op de evaluatie van de politiehervorming en breken elk op hun manier een lans voor de toekomst. Annelies De Schrijver, doctoraatsbursaal aan de Katholieke Universiteit Leuven en Jeroen Maesschalck, hoofddocent aan de Katholieke Universiteit Leuven, brengen aansluitend verslag uit over het politieke debat dat op de slotdag op 1 februari 2010 werd gevoerd. Thema s die daarbij op tafel lagen zijn de politiecapaciteit en structuur, het politiestatuut, de inspectie en controle, de financiering van de lokale politie en de wijkwerking. De gebundelde bijdragen uit België en Nederland bieden in hun totaliteit een zeer gevarieerde inzage in het academische, politiële en politieke debat en dit zowel over verleden, heden als toekomst. In de concluderende bijdrage Conclusie: kijken naar de toekomst van de politie van Bruggeman, Easton, Devroe & Ponsaers staan de interacties tussen de politieke, politiële en academische wereld centraal. De bruggen die hier geslagen worden impliceren dan ook een blijvende uitnodiging aan alle betrokkenen om in de toekomst op deze weg verder te gaan. De editoren: Willy Bruggeman Elke Devroe Marleen Easton 10 Maklu