Het dak als energiebron

Optimaal gebruik van je dak Rotterdam heeft 14,5 vierkante kilometers aan platte daken. Die ruimte biedt volop kansen om benut te worden voor het opwekken van energie, voor regenwaterbuffering, voor het bevorderen van biodiversiteit, het tegengaan van oververhitting en het reduceren van warmteverlies. Uw dak kan zelfs een warmtebron zijn! Als u niet kunt kiezen: geen probleem, want veel van deze maatregelen zijn te combineren. Over het wat, waarom en hoe vertellen we u graag meer tijdens deze workshop. Het dak als energiebron Lokaal elektriciteit opwekken: Het dak als energiebron Optimaal gebruik van het dak Waarom: gas raakt op, we gaan stoken op elektriciteit Elektriciteit zo lokaal mogelijk opwekken want dat is efficient en veilig: je kunt het direct gebruiken zonder eerst het net op te sturen, of tijdelijk opslaan in de batterij van je auto minder afhankelijk van (inter-)nationale infrastructuur minder transportverlies efficiënter en zo blijft het betaalbaar PV panelen Windturbine Plant-e

Het dak als warmtebron Lokaal warmte oogsten Zonnepaneel: PV of T Waarom: elektriciteit omzetten naar warmte kost energie Dus warmtebehoefte minimaliseren - in de juiste volgorde: Isoleren Warmte terugwinnen / hergebruiken Installatie zo klein mogelijk dimensioneren Lokaal warmte oogsten Bijstoken op duurzaam opgewekte elektriciteit (warmtepomp) Zonnewarmte: zonnewarmtecollectoren Omgevingstemperatuur: luchtwarmtepomp en collectordak Restwarmte: terugwinning uit ventilatie, afvalwater, riool Bodemwarmte: wko PV zonnepaneel, zonnecellen, PV paneel, zonnesysteem, zonneveld elektriciteit opwekken PV van photo voltaisch (proces) T zonnecollector, zonneboiler (boiler = opslagvat warmte) (zonne-) warmte oogsten T van thermisch Trias Energetica Zonnecollector Zonnecollector PV+T hybride collector Inlaat Glasplaat: beschermt de absorptieplaat en voorkomt warmteverlies. Afvoer richting opslagvat. Behuizing van de collector: gemaakt van een aluminium legering of gegalvaniseerd staal. Deze fixeert en beschermt de absorptieplaat. Leidingen waar het op te warmen medium doorheen stroomt. Isolatie van de bodem en de zijkanten van de collector verminderen warmteverlies. Absorptieplaat: meestal zwart gecoat teneinde zoveel mogelijk warmte te kunnen opvangen. Bron: greenspec.co.uk Bron: minimisegroup.com

PV+T hybride collector VvE Kelloggplaats Het dak als energiebron Optimaal gebruik van het dak VvE Zuiderterras VvE Kelloggplaats VvE Van Beuningenstraat VvE Prinsenstraat - Ridderkerk Bron: triplesolar Verduurzamingsmaatregelen 2041 Elektriciteit opwekken 2016 VvE Kelloggplaats Gebouwd in 1969-1970 Flatgebouw met 168 appartementen met entrees via drie trappenhuizen Bron: WKS Advies

En warmte oogsten van het dak Energieverbruik nu: elektriciteit Energievraag straks: elektriciteit Elektriciteitsverbruik nu: Elektrische installaties: Elektriciteitsverbruik straks: Elektrische installaties: Het gemiddeld collectieve elektriciteitsverbruik over de 168 elektrische boilers voor warm tapwater (individueel) Het gemiddeld collectieve elektriciteitsverbruik 4 liften afgelopen drie jaar is: 128.000 kwh/jaar 4 liften gehalveerd*: 64.000 kwh/jaar Circulatiepompen > zuinigere variant circulatiepompen 20 afzuigventilatoren > CO2 gestuurd Opgeteld gemiddeld individueel verbruik van alle 30 afzuigventilatoren Opgeteld gemiddeld individueel verbruik van alle 380 collectieve verlichtingsarmaturen (bergingen, 168 woningen: 560.000 kwh/jaar 380 collectieve verlichtingsarmaturen (bergingen, 168 woningen**: 420.000 kwh/jaar entrees en galerijen) > LED entrees en galerijen) Warmtepomp systeem Totaal elektriciteitsverbruik nu: Elektriciteitsvraag collectief warmtepompsysteem: 688.000 kwh/jaar 336.000 kwh/jaar Totaal elektriciteitsverbruik straks: 820.000 kwh/jaar * Alleen de meest waarschijnlijke besparingen meegeteld. ** Geen elektrische boiler meer. Energiepotentie dak Windturbinedak VvE Van Beuningenstraat Elektriciteitsverbruik straks: Het gemiddeld collectieve elektriciteitsverbruik gehalveerd*: 64.000 kwh/jaar Opgeteld gemiddeld individueel verbruik van alle 168 woningen**: 420.000 kwh/jaar Elektriciteitsvraag collectief warmtepompsysteem: 336.000 kwh/jaar Totaal elektriciteitsverbruik straks: 820.000 kwh/jaar Opwekmogelijkheden dak: Op Oost-West gericht PV systeem* 666 panelen > 127.148 kwh/jaar opbrengst (bij 250Wp) Geintegreerd windturbine systeem (helft dak) > 362.000 kwh/jaar Totaal opwekbaar: 490.000 kwh/jaar VvE Zuiderterras VvE Kelloggplaats VvE Van Beuningenstraat VvE Prinsenstraat - Ridderkerk * Alleen de meest waarschijnlijke besparingen meegeteld. ** Geen elektrische boiler meer. Bron: IBIS Power

VvE Van Beuningenstraat 3-11 Bron: Bing maps Verschillend energieverbruik 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 gasverbruik per huishouden in m3/jaar op basis van 10 woningen Gemiddeld gasverbruik voor verwarming per huishouden in de VvE is 1944 m3 Gemiddeld gasverbruik voor een huishouden van 4 personen is 1550 m3 Gemiddeld gasverbruik voor een huishouden van 3 personen is 1450 m3 Gemiddeld gasverbruik voor een huishouden van 2 personen is 1100 m3 Gemiddeld gasverbruik voor een huishouden van 1 persoon is 800 m3 11.2-R 5-BG-R 11-BG-R 7.2-L 9-BG-L 7-BG-R 3.2 5.2-R 11-BG-L 3-BG Bron: werkelijk verbruik appartementen 2014, energieleveranciers.nl bewerking Blijstroom Maar wel veel! 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 Het meest! Totaal energieverbruik in MJ/huishouden/jaar - inclusief collectief verbruik Gemiddeld energieverbruik NL voor een appartement met 4 personen is 69680 MJ Gemiddeld energieverbruik NL voor een appartement met 3 personen is 63280 MJ Gemiddeld energieverbruik NL voor een appartement met 2 personen is 49500 MJ Gemiddeld energieverbruik NL voor een appartement met 1 persoon is 35000 MJ Vroesenlaan Van Beuningenstraat Kelloggplaats Zuiderterras Prinsenstraat < elektra < gas Bron: werkelijk verbruik 2014, energieleveranciers.nl bewerking Blijstroom Hoe wordt dat minder: 2 routes Hoe wordt dat minder: 2 routes Maximaal oogsten van het dak? Optimaal isoleren, fase 1: 1. Vraaggestuurde ventilatie en vervangen enkel glas en oude dubbele beglazing door HR++-glas, met ventilatieroosters 2. Isolatie dak Rc 6 (18 cm) 3. PV panelen op het dak 4. Gevelisolatie binnen Rc 4,5 [ pakket minimaal 11,5 cm dik ] 5. Isolatie plafond berging Rc 3,5 [ pakket minimaal 7 cm dik ] 6. Douche WTW 7. Verouderde combiketels vervangen door HR 107 Optimale installaties, fase 1: 1. Isolatie dak Rc 6 (18 cm) 2. PVT panelen op het dak en een voorraadvat per woning op het dak of in het souterrain 3. Vraaggestuurde ventilatie en vervangen enkel glas en oude dubbele beglazing door HR++-glas, met ventilatieroosters 4. Individuele combiketels vervangen door individuele warmtepompen of een collectieve warmtepomp en/of bodembron 5. Lage temperatuur convectoren 6. Douche WTW Optimaal isoleren, fase 2: 1. Individuele combiketels vervangen door individuele warmtepompen op PVT of een collectieve warmtepomp op PVT en/of bodembron 2. Lage temperatuur convectoren Kosten: Fase 1 gemiddeld 20.000,-/woning ( excl. constructieve aanpassingen en vervanging ketels ) Fase 2 gemiddeld 30.000,-/woning Optimale installaties, fase 2: 1. Gevelisolatie binnen, minimaal Rc 1,3 = 4 cm maar meer is natuurlijk beter 2. Isolatie plafond berging Rc 3,5 Kosten: Fase 1 gemiddeld 45.000,-/woning ( excl. constructieve aanpassingen ) Fase 2 gemiddeld 5.000,-/woning

Eerste maatregel in mjop: > dakbedekking vervangen VvE Van Beuningenstraat PVT = Dak is sowieso aan de beurt Onderdeel van beide strategiën is ook het opwekken van energie Maximaal oogsten van het dak: Isoleren = minder stookkosten Rc waarde 6 m2.k/w = minimaal 18 cm isolatiedikte, geeft ca. 800-900 m3 gas besparing op de bovenste verdieping! Volgende stap: elektriciteit en warmte oogsten met PV of PVT panelen + + PV elektriciteit + T warmte Orientatie van het dak op de zon PV en T PV en T en TUIN Opbrengst PV: ca. 46.500 kwh = 54% van het huidig verbruik Opbrengst T: aardgasequivalent 1300 m3 /woning (bron Triple Solar)

Samen energie opwekken > waarop letten: De VvE moet toestemming geven om het dak te benutten Het dakoppervlak is beperkt: collectoren / dakterrassen? Het dak moet het aankunnen: wind, sneeuw en ballast Schaduw: schoorstenen, liftopbouw, bomen, overburen Omgevingsvergunning nodig Salderen of doorleveren per huishouden en/of opwekken voor het collectief verbruik: een heel andere businesscase! Geen eigen dak / groter collectief dak: postcoderoos Ook interessant voor VvE s, vraag het Blijstroom! Colofon Deze presentatie is gemaakt ten behoeve van de Rotterdamse VvE s Met Energie beurs 2016. Deze beurs voor VvE-leden die hun gebouw willen verduurzamen is mogelijk gemaakt door: VVE-010, contactpersoon Mark Bal Gemeente Rotterdam, contactpersoon Sabrina Kers En uitgevoerd door: Energiecoöperatie Blijstroom / Rotterdamse VvE s Met Energie Meer informatie: rotterdam@blijstroom.nl / duurzaam@vve010.nl Corine Erades, Blijstroom, juni 2016