Titel: Beknopte historische geografie van Oosterhout en Den Hout Inleiding Oosterhout, strategisch gelegen tussen de A27, de A59 en de A16 heeft al een lange geschiedenis. Thans een bruisende stad met ruim 53.000 inwoners. Een oppervlakte van 73 km2 bestaande uit bossen en heiden aan de Zuid- en Westkant, polders aan de Noord- en Oostzijde. Over water verbindingen met Tilburg en de Amer, het Wilhelminakanaal en het Markkanaal dat via Terheijde naar Breda voert. Geschiedenis van Oosterhout Oosterhout ontleent zijn naam aan het feit dat het in de 13e eeuw gesticht is ten oosten van het naburige Den Hout. Op een hoger gelegen plaats werd toen voor het eerst een parochiekerk gebouwd, al vanaf het begin gewijd aan Sint Johannes de Doper. Deze Romaanse kerk werd in de 15e en begin 16e eeuw vervangen door de huidige laatneogotische kerk. 1
Oosterhout en Den Hout in 1870 Oosterhout en Den Hout in vroegere tijden Kort na de stichting van deze parochie werd het dorp een heerlijkheid onder de graven van Duivenvoorde. Dit vanwege de strategische plaats aan de toenmalige grens tussen 2
het hertogdom Brabant en het graafschap Holland. De Van Duivenvoordes lieten een groot kasteel bouwen, Kasteel Strijen. Dit kasteel is eind zestiende eeuw door Spaanse soldaten in puin geschoten tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Van dit kasteel rest nog een deel van een hoektoren: de Slotbossche toren. De Slotbossche toren In de late Middeleeuwen ontstond, vanwege de aanwezigheid van geschikt leem in de grond, een uitgebreide pottenbakkersindustrie. De bloei van deze bedrijfstak bleef tot in de 19e eeuw. Sint-Jansbasiliek Oosterhout Rond 1300 vestigde een aantal adellijke families zich in Oosterhout, waar ze de verschillende 'slotjes' lieten bouwen, kasteeltjes waarvan er nu nog zes bestaan. Een van deze slotjes, De Blauwe Camer, is sinds 1647 klooster van de zusters Norbertinessen van Sint Catharinadal, nadat de zusters gedwongen waren hun klooster in Breda te verlaten. Dankzij een speciale bescherming door de prinsen van Oranje mocht St. Catharinadal als enige katholieke klooster in de republiek blijven bestaan. Ook de Benedictinessen hebben een klooster in Oosterhout. De Benedictijner St. Paulusabdij wordt in de loop van 2006 gesloten en zal daarna in gebruik worden genomen door de lekengemeenschap Chemin Neuf. Het gebied waarin deze drie kloosters zich bevinden wordt De Heilige Driehoek genoemd. In 1809 kreeg Oosterhout stadsrechten van koning Lodewijk Napoleon. Na het einde van de stadsrechten, na afloop van de Franse overheersing, breidde de stad zich enigszins uit. Dit kwam omdat de industriële revolutie was begonnen en de trek van platteland naar stad op gang kwam. 3
Oosterhout en Den Hout in 1915 Huidige situatie De echte groei begon pas in de tweede helft van de 20e eeuw. Oosterhout werd toen enerzijds een aantrekkelijke forensenplaats, maar ontwikkelde anderzijds ook veel werkgelegenheid, veelal in de industrie. Oosterhout is een stad met vele gezichten en tegenstellingen: Oosterhout is een middelgrote stad, met grote uitbreidingsplannen. Het is een kleine stad in de context van Brabant. Oosterhout is een belangrijke winkelstad, waar mensen van heinde en verre op afkomen. Maar 's-avonds gaan mensen eerder naar Breda of andere steden. Daar is meer te doen. Oosterhout is een immigratiestad, met import van boven de rivieren. Het is een Brabantse stad, met trots op zijn roots en eigenheid. Oosterhout is een groene stad, prachtig gelegen. Rij je verkeerd binnen dan is het een industriestad. Oosterhout is een nieuwe stad met oude kernen. Oosterhout ligt centraal, maar er stopt geen trein. 4
De binnenstad van Oosterhout Vrachelen Als je kijkt naar de huidige kaart van Oosterhout, dan valt je op dat aan de noord- en oostkant van Oosterhout weilanden liggen afgegrensd door snelwegen. Aan de zuidkant liggen bossen. Aan de westkant ligt onbegrensd agrarisch gebied. Daarom wil de gemeente Oosterhout naar het westen toe uitbreiden. Het probleem is dat daar het nostalgische dorpje Den Hout ligt. De inwoners van Den Hout verzetten zich hevig tegen de uitbreidingsplannen van de gemeente. Oosterhout en Den Hout in de huidige situatie 5
Bevolking Oosterhout wil kapitaalkrachtige mensen in de gemeente houden en aantrekken. De bevolking van Oosterhout vergrijst snel, en de gemeente wil hier op deze manier op inspelen. Uit bovenstaande figuren kun je de conclusie trekken dat de bevolking vergrijst. De natuurlijke groei daalt sterk. Dit komt door de vele overleden personen en het lage geboortecijfer. Het migratiesaldo is de laatste 15 jaar flink toegenomen. Dit heeft te maken met de nieuwbouwwijken (Dommelbergen-Noord en Vrachelen). 6
Bevolkingsontwikkeling gemeente Oosterhout Uit bovenstand figuur kun je concluderen dat het aantal ouderen fors toeneemt. Dit is voor de gemeente Oosterhout niet goed. Het is belangrijk om jonge en kapitaalkrachtige mensen aan te trekken. Aantrekkelijke huizen in de vorm van nieuwbouw is daarvoor noodzakelijk. Den Hout Den Hout is een kerkdorp in de gemeente Oosterhout (provincie Noord-Brabant) en telt 1199 inwoners (2006). Rondom het dorp liggen de buurtschappen Hespelaar, Steelhoven ('Stelve'), Vrachelen, Ter Aalst ('Tralst'), en Eind van Den Hout ('Dent'). Den Hout is een esdorp, ook bekend onder de naam brinkdorp, op de zandgronden waarvan de kern van het dorp wordt gevormd door een dorpsplein (brink), omgeven door boerderijen en akkers (essen). Het brinkdorp Den Hout met zijn mooie Houtse Heuvel ontleent zijn identiteit aan een centrale groene ruimte waaraan de belangrijkste gebouwen liggen. De belangrijkste potenties van het dorp zijn de geborgenheid, de collectiviteit, de diversiteit aan groene ruimtes en gebouwen, de functiemenging en de mogelijkheden voor geleidelijke, organische groei. Het Brinkdorp Den Hout heeft zich ontwikkeld rondom een centrale groene ruimte, de brink. Van oorsprong was dit een collectieve weide voor het vee. Momenteel functioneert het als dorpsparkje, met een open gedeelte en een met oude bomen beplant gedeelte. De huizen rondom de brink zijn divers van grootte en herbergen verschillende functies; woonhuizen, oude boerderijen en dorpsvoorzieningen als school en Corneliuskerk. Veel dorps groen en geen openbaar groen. Oppervlak 43,2 ha. Staatssecretaris Van der Laan van Cultuur wil Den Hout aanwijzen als beschermd dorpsgezicht. 7
Het dorpsplein van Den Hout (de Houtse Heuvel) De Neogotische kerk in Den Hout (de Corneliuskerk) Momenteel wordt er door de Gemeente Oosterhout grootschalig uitgebreid, met als gevolg dat Den Hout aan de oostelijke kant wordt omtrokken door nieuwbouw (Vrachelen Fase 4 / 5). Ondanks de grote demonstraties ("Den Hout, tot hier en niet verder!") in de jaren '90 gaan deze projecten toch door, en ligt de kern van Den Hout (met de kerk als middelpunt gerekend) over een aantal jaar nog slechts 1 km van de nieuwbouwprojecten. 1 1 Kees Wittenbols. Den Hout in beeld, november 2006 8