Projectplan Ouderen en Levensvragen / Zingeving Cuijk. Levens- / en zingevingvragen zijn op de achtergrond geraakt in onze samenleving, soms ook in het welzijnswerk. Toch zijn kwetsbaarheid en eenzaamheid bij ouderen gekoppeld aan hun levenssituatie en hun levensomstandigheden. Met dit nieuwe project willen we deze vragen een centrale plaats geven in het persoonlijk contact met ouderen. Ze kunnen bijdragen aan hun welzijn. Bovendien willen we ontmoetingsplekken scheppen waar ouderen hun vragen met elkaar kunnen uitwisselen en elkaar kunnen ondersteunen. Zo ontstaan in het klein nieuwe gemeenschapsverbanden. I. Veranderingen in de maatschappij. De afgelopen decennia hebben zich grote veranderingen voltrokken in onze samenleving. In het kader van deze notitie richt de aandacht zich vooral op veranderingen op het gebied van zingeving, geloof, levensbeschouwing en veranderingen in sociale cohesie. Geloof en kerk speelden tot de jaren zeventig in de vorige eeuw een belangrijke rol in het leven van de meeste mensen. Ze boden houvast bij levensvragen en in moeilijke situaties. In onze tijd hebben kerkelijke instituties aan invloed en betekenis ingeboet. Van hun centrale plek in de samenleving als instituut voor geloof en zingeving zijn ze terecht gekomen in de marge. Hierdoor zijn vaste vindplaatsen voor zingeving voor veel mensen op de achtergrond geraakt. Zij zoeken hun eigen weg, hun eigen spiritualiteit, los van het instituut kerk, in een grote verscheidenheid. Ieder voor zich en nauwelijks nog gemeenschappelijk. Het belang dat gehecht wordt aan de economische en materiële uitgangspunten in onze samenleving zorgt er mede voor dat het geestelijk welzijn van mensen minder aandacht krijgt. Spiritualiteit, zingeving, levensbeschouwing, geloof in de brede zin van het woord komen op de tweede of derde plaats. Eigenlijk zouden zij voorop horen te staan om het fundament te zijn onder ons doen en laten. Zij kunnen in grote mate de manier bepalen waarop we onze maatschappij inrichten, en politieke vragen oplossen, maar ook hoe we in het klein ons eigen privéleven zinvol maken en vorm geven. Een andere grote verandering vanaf de jaren zeventig betreft onze omgang met de grote en kleine gemeenschap. Mensen waren meer op elkaar betrokken. Zo werden kinderen opgevoed met het oog gericht op de ander. Langzamerhand kwam het accent te liggen op persoonlijke groei en individualisering. Dat heeft veel goeds gebracht. Maar het had ook tot gevolg dat de zorg voor en betrokkenheid op elkaar, de onderlinge solidariteit en verbondenheid tussen mensen, onder druk kwam te staan. Oorspronkelijke en vanzelfsprekende verbanden verdwenen. Het respectvol omgaan met elkaar, met elkaars waarden en meningen blijkt vaak een moeizame opgave. 1
Onderzoekers en wetenschappers vragen zich openlijk af of de problemen en ontsporingen in onze samenleving niet het gevolg zijn van de individualisering- en liberaliseringgolf van de laatste decennia. Maar het tij keert en mensen zoeken naar een nieuw wij-gevoel, naar de wortels onder onze samenleving. Uitgangspunten daarbij zijn dat wij ons voor elkaar verantwoordelijk voelen en dat ieder mens tot zijn recht komt. II. Aandacht voor levensvragen en zingeving bij ouderen. Deze vragen horen bij het leven van ieder mens, in elke levensfase. Bij ouderen dienen deze vragen zich in het bijzonder aan. Ouderen worden onderverdeeld in twee leeftijdsgroepengroepen: de groep van 60 75 jaar en die van 75 plus. Zijn de jongere ouderen over het algemeen nog vitaal, bij de groep van 75 jaar en ouder neemt de echte kwetsbaarheid en hulpbehoevendheid op lichamelijk en geestelijk vlak toe, zo blijkt uit onderzoek. Daarvoor zijn meerdere oorzaken aan te wijzen: - Ouder worden gaat gepaard met het verlies van lichamelijke en soms geestelijke gezondheid. Er treden steeds meer beperkingen op die de zelfstandigheid en mobiliteit nadelig kunnen beïnvloeden met isolement als gevolg. Ouderen stellen zich vragen als: hoe kan ik met deze beperkingen leven? Bij wie kan ik terecht nu steeds meer bekenden wegvallen? - In toenemende mate worden ouderen geconfronteerd met het verlies van dierbaren: hun partner, familieleden, vrienden. Het is een lange weg om een rouwproces door te maken en een nieuw perspectief en doel te vinden, zeker na het verlies van de partner. - In deze levensfase kijken ouderen terug op hun leven en maken de balans op. Ze vragen zich af: wat heb ik van mijn leven gemaakt? Waar ben ik tevreden over, waarover teleurgesteld? Wat heb ik nog goed te maken? Waarom is mijn leven zo gelopen? - Tegelijkertijd dringen zich ook vragen op met het oog op de nabije toekomst: hoe zal het met mij verder gaan nu mijn levenseinde dichterbij komt? Waar gaat het in deze laatste levensfase om? Waarom moet ik zoveel meemaken? Vanuit een aantal welzijnsinstellingen voor ouderen, de landelijke Unie KBO, en vanuit Centra voor Ouderen en Levensvragen wordt opgemerkt dat ouderen steeds meer problemen en vragen hebben op het gebied van geestelijk welzijn. Achter een eerste lichamelijke zorgvraag ligt vaak een levensvraag verborgen.. Het gaat er om dat de samenleving en de hulpverlening deze levensvragen van ouderen herkennen en serieuze aandacht geven. Dat reikt verder dan de lichamelijke verzorging van 5 of tien minuten. Het gaat om een integrale benadering van de oudere, waarin lichamelijk en geestelijk welzijn een eenheid vormen en aandacht krijgen. 2
Op landelijk nivo is het Expertisenetwerk Levensvragen en Ouderen opgericht, een samenwerkingsverband van negen grote landelijke koepelorganisaties. Dit netwerk heeft als doelstelling er voor te zorgen dat de aandacht voor levensvragen opgenomen wordt in het beleid en de praktijk van zorg- en welzijnsinstellingen. (zie: www. netwerklevensvragen.nl). Vanuit dit Expertisenetwerk bestaat er een landelijk Platform Regionale Initiatieven Levensvragen, waar locale initiatieven op het vlak van ouderen en zingeving worden uitgewisseld. De werkgroep Ouderen en Levensvragen Cuijk maakt hier deel van uit. Met bovenstaande verwijzingen willen we benadrukken dat het thema ouderen en levensvragen door velen als belangrijk wordt herkend. Het levert een nieuwe visie op en een fundament voor het werken met ouderen. III. Zingeving en levensvragen bij ouderen: een vraag om nieuw beleid. In december 2008 heeft een groep particulieren in samenspraak met de Stichting Welzijnswerk Ouderen Cuijk (SWOC) de werkgroep Ouderen en Levensvragen Cuijk opgericht. Het doel van de werkgroep is: Een bijdrage te leveren aan het welzijn van ouderen in de gemeente Cuijk door een programma aan te bieden dat gericht is op levensvragen en geestelijke verzorging van ouderen. Daarnaast wil ze ouderen rond levenvragen met elkaar in contact brengen. Dit programma is bestemd voor alle ouderen vanaf ± 55 jaar ongeacht hun geloof, levensbeschouwing of kerkelijke betrokkenheid. Zingeving en geestelijke verzorging zijn van iedereen en voor iedereen. Hiervoor wil de werkgroep de volgende activiteiten ontwikkelen: - Het organiseren van gespreksgroepen waar ouderen elkaar ontmoeten en in gesprek gaan over hun leven en de vragen die bij hun levensfase horen. De deelnemers wisselen hun ervaringen uit aan de hand van een aantal thema s. Op deze manier leert men van elkaar, stimuleert en ondersteunt elkaar. - Het aanbieden van geregelde huisbezoeken over een langere periode aan ouderen die extra zorg en aandacht nodig hebben, waarbij hun levensvragen onderwerp van gesprek zijn. Het gaat er om met de betreffende oudere te zoeken hoe deze zoveel mogelijk de regie over het eigen leven kan voeren; of hoe dat eigen leven ondanks alles toch zinvol en de moeite waard kan zijn; of om mensen uit hun isolement te halen. Hierbij kan direct aangesloten worden bij de preventieve activiteiten van de gemeente Cuijk gericht op eenzame ouderen. Uit een onderzoek van de GGD van enkele jaren geleden bleek dat 48% van de 65-plussers in de gemeente Cuijk zich eenzaam voelt en 9% zeer eenzaam. - Deze huisbezoeken worden gedaan door vrijwilligers, de zogenaamde ouderencoaches. Zij worden geworven op grond van hun communicatieve kwaliteiten. Daarnaast krijgen zij begeleiding en training aangeboden om goed te kunnen communiceren op het nivo van levensvragen. 3
- Beide bovengenoemde activiteiten de ontmoeting van ouderen met elkaar en het bezoeken van kwetsbare ouderen bevorderen tegelijkertijd de groei van gemeenschapsverbanden tussen ouderen onderling en zullen hen helpen op een betere manier te participeren in de samenleving. - Het organiseren van lezingen rond het thema ouderen en levensvragen / zingeving voor ouderen, belangstellenden en ook voor hulpverleners die met ouderen te maken hebben. - Het schrijven van het eigen levensverhaal met behulp van vrijwilligers die hiervoor opgeleid zijn. - Specifiek aan hulpverleners in Cuijk kan een aanbod gedaan worden om hen te scholen in het signaleren van levensvragen bij ouderen en hoe daarmee om te gaan. Zo gaven groepen vrijwilligers en beroepskrachten in een eerste uitwisselingsbijeenkomst van de gemeente Cuijk over preventie en eenzaamheid bij ouderen, aan deskundiger te willen zijn om in gesprek te komen met een oudere over eenzaamheid. Deze doelstellingen en activiteiten kunnen alleen maar gerealiseerd worden in nauwe samenwerking met alle organisaties en personen die zich bezig houden met ouderen in Cuijk. Om die reden is de werkgroep Ouderen en Levensvragen Cuijk een samenwerkingsverband aangegaan met het bestuur van de SWOC. Het bestuur van de SWOC is van mening dat de activiteiten voor ouderen met betrekking tot levensvragen en zingeving een belangrijke aanvulling zijn op hun bestaande activiteiten. Zo signaleert men de behoefte aan verdieping bij de nieuwe categorie ouderen. Daarom worden de activiteiten voor levensvragen bij ouderen tot nieuw beleid van de SWOC verheven. Ze geven een meerwaarde aan het werk van de SWOC. De werkgroep blijft verantwoordelijk voor de ontwikkeling en uitvoering van de activiteiten. Zoals eerder gezegd is een goede samenwerking nodig met de gemeente Cuijk, via het bestuur en ouderenwerkers van de SWOC., Ook zullen er goede banden nodig zijn met de ouderenbonden, met pastores en kerken, met het regionaal maatschappelijk werk, de thuiszorg, huisartsen, bezoekgroepen van zieken en gezondheidsinstellingen IV. Wat is er voor dit project nodig aan mensen en middelen? We maken een onderscheid tussen voorzieningen voor de korte termijn om te kunnen starten met activiteiten en structurele voorzieningen, die voor meerdere jaren een stevige basis leggen onder dit project. 4
Voorzieningen voor de korte termijn(2010): Voor 2010 willen we de volgende activiteiten ondernemen: - Bekendheid geven aan onze plannen en activiteiten. Hiervoor willen we een folder uitgeven. Daarnaast organiseren we in het najaar een themabijeenkomst over ouderen en levensvragen voor Cuijkse organisaties en instellingen en voor de ouderen zelf. Vanuit deze publiciteit willen we mensen werven als deelnemer en/of vrijwilliger. - Het organiseren van een of twee gespreksgroepen over levensvragen. Per groep kunnen acht ouderen deelnemen aan zeven bijeenkomsten. Deze groep(en) gaan van start in oktober 2010. Voor deze groepen zijn deskundige begeleiders nodig. - Het werven van 5 à 8 vrijwilligers die met kwetsbare en eenzame ouderen in gesprek gaan over hun belangrijke levensvragen. Deze vrijwilligers krijgen deskundigheidsbevordering en intensieve begeleiding aangeboden. - Het leggen van contact met groeperingen in Cuijk die zich bezig houden met het welzijn van ouderen Voor deze activiteiten gaan we uit van de volgende begroting: - Het samenstellen en drukken van een folder 400 - Aanschaf werkmaterialen 200 - Aanschaf werkboeken deelnemers 400 - Huur ruimte voor gespreksgroepen, koffie enz 350 - Het organiseren van een themabijeenkomst over levensvragen 550 - Deskundigheidsbevordering en scholing vrijwilligers 750 - Deelnemen aan landelijk Platform, andere contacten 200 Totale kosten voor 2010: 2850 Structurele voorzieningen voor de lange termijn: Wil dit project kans van slagen hebben dan is de aanstelling van een professionele, betaalde projectleider / coördinator noodzakelijk. Daarbij moet gedacht worden aan een aanstelling van ±12 uur per week. De kosten bedragen ongeveer 22.000 per jaar. We willen vermelden dat alle nu bestaande initiatieven in het land rond het thema ouderen en levensvragen zijn georganiseerd en worden gedragen door professionele organisaties. In alle gevallen levert een professionele kracht een bijdrage aan de uitvoering. Het zijn initiatieven vanuit het welzijnswerk voor ouderen, maatschappelijke dienstverlening, zorgorganisaties en kerkelijke organisaties. Gemeenten, landelijke ouderenfondsen en soms kerkelijke fondsen ondersteunen financieel. 5
We hopen dat het maatschappelijk belang van dit project voor Cuijk een bijdrage leveren aan het lichamelijk en geestelijk welzijn van ouderen - wordt ingezien en herkend en er financiële middelen beschikbaar komen om dit plan te realiseren. We doen daarom een aanvraag voor subsidie bij de gemeente Cuijk om in de kosten voor de korte termijn (2010) te voorzien. Ook doen we een aanvraag bij een landelijk fonds dat mogelijk bereid is startsubsidie te verlenen voor de aanstelling van een projectleider voor een bepaalde periode. Werkgroep Ouderen en Levensvragen / Bestuur SWOC. 6