12 duurzame tips voor boerenerven Tips voor het inrichten of in stand houden van een onderhoudsarm erf met respect voor het verleden
12 duurzame tips voor boerenerven Tips voor het inrichten of in stand houden van een onderhoudsarm erf met respect voor het verleden 3
Woont u in een mooie boerderij die van betekenis is voor de streek? Steunpunt Erfgoed Drenthe en de Werkgroep Boerenerven Drenthe geven 12 tips waarmee u de inrichting van het erf kunt verbeteren. Vroeger waren boerderijen en hun erven onlosmakelijk met het landschap verbonden. Elke streek van Drenthe had zijn eigen landschappelijke kenmerken en die vond je terug op de erven van de dorpen. Om het traditionele Drentse boerenerf op waarde te schatten en herkenbaar te houden in het dorp en het landschap willen wij 12 tips geven aan u als (nieuwe) boerderijbewoner of geïnteresseerde. Uitgangpunt bij alles wat u doet: geef de boerderij en het erf een historische waarde met een open, sobere en functionele erfinrichting. 4 5
1 Maak onderscheid tussen voor en achter De indeling van het oude erf is eenvoudig. Aan de voorzijde van de boerderij (het woongedeelte), waar de siertuin is gesitueerd, is het beheer intensief. Achter en opzij van de boerderij (het bedrijfsgedeelte) ligt het werkerf, waar het beheer extensief is. Hoe de boerderij ook ligt ten opzichte van de weg, dit onderscheid is altijd terug te vinden. De ouderdom van de boerderij, de welvaart van de boer en de interesse van de bewoners bepaalden verder de indeling. Probeer bij de erfinrichting een intensief en een extensief deel te maken. De oude kenmerken van het erf met zijn functionaliteit, soberheid en harmonie zijn tijdloos. Een groot erf met allemaal deeltuintjes kan rommelig overkomen en dat gaat ten koste van het totale beeld. 6 7
2 Pas de schaal van de erfinrichting aan bij de grootte van het erf Geef de boerderij de ruimte. De maat van de erfindeling moet in verhouding staan tot de bouwmassa van het pand. Hoe hoger en groter de boerderij, hoe groter bomen, struiken en plantvakken moeten zijn voor een evenwichtig beeld. Met één grote struik kleed je een grote boerderij aan, met vele lage struiken blijft het kaal. Een kleine boerderij daarentegen, zoals een keuterij, valt in het niet bij grote bomen. Hier kunnen fruitbomen zorgen voor de aankleding. Gras zorgt voor rust en ruimte op het erf. Extensief maaien is vaak voldoende. 8 9
3 Plant eiken, lindes of kastanjebomen Bomen zijn beeldbepalend in een open landschap. Vrijwel elke boerderij is omgeven door bomen. Ze geven beschutting en zijn leverancier van hout. De mooie bomen staan meestal aan de voorzijde bij het woongedeelte (beuk, linde of kastanje), achter en naast de boerderij staan de bomen die van nature in het veld voorkomen (eik). Leilindes zijn ongebruikelijk, dat vraagt teveel onderhoud. In Drenthe vind je knotlindes voor het woongedeelte van de boerderij. Ze dienen als een natuurlijk zonnescherm. Bij keuterijen is weinig plek voor bomen. Kies daarom voor bescheidenheid, een berk of enkele verspreid staande fruitbomen. Soms kan een knotlinde ook. 10 11
4 Kies een functionele haag Een Drents erf heeft vanouds een open karakter. Het achtererf, het werkerf, is altijd open. Gebruik een paar veldkeien, greppel of boom om de grens te markeren. Plant aan de voorzijde alleen een haag om een deel van de tuin te omheinen, om iets binnen of buiten te houden of als beschutting. Een meidoornhaag of haag van veldesdoorn is functioneel als windkering om de boomgaard en de moestuin. De hoogte wordt, heel praktisch, bepaald door de hoogte waarop u makkelijk knipt. 12 13
5 Verhard niet meer dan nodig is met onopvallende materialen Vroeger waren boerenerven voor het grootste deel onverhard. De meest gebruikte delen bij de schuur werden verhard met flinten, keien die in de omgeving waren verzameld. In latere tijden werden het gebakken klinkers. Zoek opnieuw naar streekeigen en onopvallende materialen en verhard niet meer dan nodig is. Gebruik veldkeien, gebakken klinkers of kies hergebruikte materialen, zoals gebroken puin, gravel of steenslag in een onopvallende kleur. Maak het terras niet groter dan nodig is om er te zitten. 14 15
6 Plant fruitbomen in een boomgaard of vrijstaand bij de schuur of het huis Fruit uit eigen tuin was vroeger onmisbaar. Tegenwoordig is het een heerlijke luxe. Zorg in de boomgaard voor de volgende afstand tussen bomen voor een evenwichtige groei: appels 10 x 10 meter, peren 8 x 8 meter, pruimen 6 x 6 meter en een walnoot op 15 x 15 meter. Gebruikelijk is een halfstam fruitboom met een zware onderstam, zodat er genoeg groeikracht in zit. Ga op zoek naar streekeigen rassen, die doen het vaak beter dan de laatste modeappel. Maak een boomspiegel rond de stam. Maai het gras in de boomgaard extensief, zodat bloemrijk grasland met de nodige insecten een kans krijgt. Bescherm bij begrazing de bomen met gaas of een latwerk. 16 17
7 Houd de verlichting sober met een bewegingsmelder Nachtelijke buitenverlichting die permanent aan is, kan heel storend zijn voor dieren en mensen en voor het verkeer. Plaats een lamp met sober armatuur en bewegingsmelder op de hoek van de boerderij bij het pad naar de deur. Laat het donker op plekken waar geen verlichting nodig is. Reflectoren in de bestrating kunnen dienst doen als geleiding evenals witgeverfde veldkeien, die zijn goed te zien in het donker. 18 19
8 Plant op het achtererf of opzij een vogelbosje Bosjes van inheemse struiken dragen bij aan de natuur en het landschap, de zogenaamde rommelbosjes op het achtererf. Denk aan de meidoorn, lijsterbes, vlier, hulst, vuilboom, inheemse vogelkers, grauwe wilg en hondsroos. Insecten en vogels kunnen hiervan profiteren. U kunt zelf genieten van de heerlijke jam van de vlier- en lijsterbes. Vroeger leverden de bomen het zogenaamde geriefhout: hout voor lepels, stelen, hekjes en aanmaakhoutjes voor de kachel. 20 21
9 Gebruik de moestuin ook voor bloemen en bessenstruiken Bij boerderijen was een groentetuin oorspronkelijk belangrijker dan een bloementuin. Soms was er in de moestuin behalve voor groenten wat ruimte voor bloemen als duizendschoon, dahlia, goudsbloem, viooltje en herfstaster. Pas na 1920 kwam er iets meer welvaart en bij ontginningsboerderijen kwam er ruimte voor een siertuin voor het huis. De moestuin verschoof in die periode van de voorzijde naar de zijkant van de boerderij. Eén- en tweejarige bloemen passen nog steeds goed in de moestuin. Een omheining van frambozen, bramen en bessenstruiken is fraai en functioneel. 22 23
10 Vermijd tuintrends Laat uw boerenerf een gebied zijn dat rust uitstraalt, in harmonie met het gebouw en zijn omgeving. Beperk de uitstalling van de laatste tuinmode zoals pergola s, vijvers, bolacacia s, leilindes en een overdaad aan wintergroene heesters. Die doen vaak afbreuk aan het oorspronkelijke erf en de omgeving. Voorkom lijnen en verbindingen die de tijdloze harmonie verstoren. Gebruik materialen en kleuren die harmoniëren met de sobere kleuren in het landschap. 24 25
11 Komt u er niet uit, vraag een erfinrichtingsadvies De Werkgroep Boerenerven Drenthe is er om u (gratis) advies te geven. Het advies is gebaseerd op de ouderdom en het gebruik van de boerderij en het erf. De kenmerken van het landschap en de historie van de woonplek worden er eveneens bij betrokken. Het is een uitdaging om een goede mix te maken van het verleden en de wensen en het gebruik van een erf in onze tijd. Het Steunpunt Erfgoed Drenthe kan een spreekuur voor u organiseren en adviseren over de afstemming tussen boerderij en omgeving. 26 27
12 Meer weten over de achtergronden en de geschiedenis van een erf? Doe mee aan een cursus Boerenerven of een excursie langs boerenerven. Tijdens de cursus en de excursies leert u beter kijken naar de verschillende landschappen die Drenthe rijk is, de factoren als grondsoort en grondgebruik die het boerenwerk en het vroegere gebruik van een boerenerf bepaalden. 28 29
Het zelfstandige en onafhankelijke Steunpunt Erfgoed Drenthe maakt deel uit van een landelijk netwerk van steunpunten en is gevestigd in Assen. Het Steunpunt adviseert de Drentse gemeenten en de provincie Drenthe op het gebied van erfgoed en bevordert onderlinge kennisuitwisseling. Daarnaast adviseren en begeleiden wij (toekomstige) eigenaren van monumenten en karakteristieke panden over onder andere herbestemmings, erfinrichtings- en financieringsmogelijkheden. Dit doen wij samen met o.a. de Werkgroep Boerenerven Drenthe, die wordt gevormd door enthousiaste vrijwilligers. De werkgroep Boerenerven Drenthe zet zich in voor het behoud van de historische eenheid tussen landschap, boerderij en erf, terwijl er ook ruimte is voor het gebruik in deze tijd. De Werkgroep wordt ondersteund door de Stichting Het Drentse Landschap en is te bereiken via T (0592) 313 552 en boerenerven@drentslandschap.nl. Meer informatie vindt u op de website www.drentseboerenerven.nl 30
Meer weten? Mocht u naar aanleiding van de informatie in deze brochure nog meer willen weten dan kunt u contact opnemen met: info@erfgoeddrenthe.nl www.erfgoeddrenthe.nl T 0592 313 552 Bezoekadres: Kloosterstraat 5 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 9400 AB Assen Deze brochure is mede mogelijk gemaakt door financiering van de provincie Drenthe Vormgeving: In Ontwerp, Assen Beeldverantwoording: Werkgroep Boerenerven Drenthe, Het Oversticht (schets), Harry Cock, Joop van de Merbel, Hans Dekker