Participatiewet 2015: uitkering en naleving (inclusief Wet maatregelen WWB en de Wet hervorming kindregelingen) Nijkerk, 18 augustus 2014 1
Inhoud Inleiding Hoofdstuk 1: Uitkering Hoofdstuk 2: Naleving Inleiding Op 1 januari 2015 worden naar verwachting een aantal nieuwe wetten van kracht: - de Participatiewet, die de huidige Wet werk en bijstand vervangt; - de Wet hervorming Kindregelingen, die de Participatiewet wijzigt; - de wet Maatregelen WWB, die de Participatiewet eveneens wijzigt. De wijzigingen op grond van deze wetten bestaan op hoofdlijnen uit: - toevoeging van nieuwe doelgroepen vanuit de Wajong en de WSW; - toevoeging van nieuwe re-integratie-instrumenten; - verruiming van de bijzondere bijstand; - afsluiting van de toegang tot de Wet sociale werkvoorziening; - aanscherping van verplichtingen en de handhaving daarvan; - versobering van uitkeringen. De eerste drie wijzigingen worden in samenhang met de decentralisaties op het gebied van de AWBZ en de jeugdzorg behandeld. Door naar de samenhang te kijken kan beleid ontwikkeld worden dat elkaar versterkt en kunnen tegenstrijdigheden en ongewenste uitwerkingen vermeden worden. De wijzigingen op het gebied van de sociale werkvoorziening volgen een apart traject in Regio Noord- Veluwe-verband, waarbij wel uitdrukkelijk aandacht is voor de verbinding met de drie decentralisaties. De wijzigingen op het gebied van de verplichtingen en de versobering komen in deze nota aan de orde. Daar is voor gekozen, omdat er voor deze wijzigingen weinig tot geen beleidsvrijheid bestaat, waardoor geen afstemming met de andere decentralisaties mogelijk is. 2
Hoofdstuk 1 Uitkering 1.1 Wijziging wet Kostendelersnorm In de huidige Wet werk en bijstand (WWB) is de hoogte van de uitkering gebaseerd op de gezinssamenstelling. Deze bedragen ( normen en toeslagen geheten) worden centraal vastgesteld. Met de intrede van de kostendelersnorm in de Participatiewet wordt de hoogte van de uitkering afhankelijk van het aantal inwonenden op hetzelfde adres; of deze nu wel of geen deel uitmaken van het gezin, doet niet meer ter zake. Naarmate er meer meerderjarige (21+) personen in de woning aanwezig zijn die de kosten van het bestaan kunnen delen, wordt de hoogte van de bijstandsuitkering per individu lager. Op deze hoofdregel zijn in de wet een paar uitzonderingen opgenomen, zoals bij commerciële kamerverhuur en studerende kinderen. Hervorming kindregelingen In de huidige WWB zijn er normen voor alleenstaanden, alleenstaande ouders en voor gehuwden. In de Participatiewet komt de norm voor alleenstaande ouders te vervallen (het begrip alleenstaande ouder blijft). De alleenstaande ouder gaat onder de Participatiewet de alleenstaandennorm krijgen. Ter compensatie kan men via de Belastingdienst een zogenaamde alleenstaande ouder-kop op het kindgebonden budget krijgen. De Belastingdienst hanteert echter een andere definitie van het begrip alleenstaande ouder dan de WWB/Participatiewet. Een alleenstaande ouder met een medebewoner is voor de Belastingdienst geen alleenstaande ouder, maar iemand met een toeslagpartner. Deze groep heeft daarom géén recht op de alleenstaande ouder-kop. Een deel van de alleenstaande ouders krijgt dus de lagere bijstandsnorm voor een alleenstaande zonder dat de Belastingdienst hen compenseert. Overige technische wijzigingen Er is een aantal uitvoeringstechnische wetswijzigingen, waarin geen beleidskeuzes te maken zijn. Voor de volledigheid vermelden wij deze hier: vrijlating van een koopkrachttoeslag voor ouderen (MKOB), het vervallen van een aantal specifieke bijstandsnormen, een verruiming van de periode voor verrekening van inkomsten en een aanpassing van de systematiek rond de beslagvrije voet. Daarnaast is de verordeningsverplichting voor maatschappelijke participatie van schoolgaande kinderen vervallen. 1.2 Context en invulling Nijkerks sociaal domein Met uitzondering van de tegenprestatie zijn alle overige onderwerpen in dit hoofdstuk landelijk verplicht voorgeschreven zonder gemeentelijke beleidsvrijheid. De Nijkerkse verordening maatschappelijke participatie van schoolgaande kinderen bevat uitsluitend een verwijzing naar de regeling Meedoen, zodat deze verordening ingetrokken kan worden zonder enig gevolg. Op de tegenprestatie in het kader van de Participatiewet komen wij terug gelijktijdig met de wederkerigheid bij de Wmo en de Jeugdwet. 1.3 Financiële gevolgen Kostendelersnorm Bij de invoering van de kostendelersnorm gaat het naar verwachting om 10% van de huishoudens die uitkeringsgerechtigd zijn. Voor Nijkerk komt dat neer op ongeveer 30 huishoudens. Het rijk past vanaf 1 januari 2015 een korting toe op het budget voor uitkeringen van ongeveer 160.000 per jaar voor Nijkerk. De uitgaven aan uitkeringen worden geacht navenant te dalen. Hervorming kindregelingen Voor toepassing van het overgangsrecht zitten er verschillen tussen de doelgroepen van alleenstaande ouders mèt en alleenstaande ouders zònder toeslagpartner. Er zal bekeken moeten worden tot welke van de twee groepen de alleenstaande ouder behoort. Hierbij zijn wij onder andere afhankelijk van informatie van de belastingdienst, die pas in december 2014 geleverd kan worden. Technische wijzigingen De financiële gevolgen van de uitvoeringstechnische wijzigingen zijn, indien al aanwezig, marginaal. 3
1.4 Overgangsrecht Bij de kostendelersnorm is sprake van overgangsrecht. De kostendelersnorm moet tussen 1 januari 2015 en 1 juli 2015 volledig ingevoerd zijn door gemeenten. Er is dus enige speling in de tijd. Alle cliënten worden individueel beoordeeld en uiteraard kan niet iedereen tegelijk worden beoordeeld. Vanuit het oogpunt van rechtsgelijkheid voeren wij de kostendelersnorm voor de relevante huishoudens in per 1 juli 2015. Voor de alleenstaande ouders die op 31 december 2014 een bijstandsuitkering ontvangen naar de norm alleenstaande ouder, is er overgangsrecht. Zij houden deze norm tot 1 juli 2015. Vanaf dat moment ontvangen zij de alleenstaandennorm of anders de kostendelersnorm. De alleenstaande ouders, die geen recht hebben op de alleenstaande ouder-kop van de Belastingdienst, ontvangen nog tot 1 januari 2016 een gemeentelijke toeslag voor het niet kunnen delen van kosten. Ten tijde van het schrijven van deze notitie was er sprake van, dat in 2015 deze groep gemonitord gaat worden om te beoordelen, of er alsnog een aanvullende regeling of wijziging nodig is. 1.5 Vastlegging De toeslagen worden afgeschaft. Verlagingen van de uitkering op grond van het kunnen delen van de kosten worden vervangen door de kostendelersnorm en komen dus als zodanig te vervallen. Wel blijft, net als nu, het verlagen van de uitkering mogelijk voor belanghebbenden met lagere woonlasten en voor schoolverlaters. Er is geen aanleiding om ons huidige beleid voor deze groepen aan te passen. De voorliggende beleidsregels vervangen de huidige verordening Toeslagen en Verlagingen. Beslispunt college: - de Beleidsregels verlagingen Participatiewet vaststellen Beslispunten raad: - de Verordening toeslagen en verlagingen Wet werk en bijstand intrekken - de Verordening participatie schoolgaande kinderen Wet werk en bijstand 2012 intrekken 1.6 Bedrijfsvoering Formatie Voor de invoering van de kostendelersnorm is eenmalig extra inspanning nodig voor de herbeoordeling van degenen met een uitkering. De verwachting is dat dit, gezien het bescheiden aantal huishoudens, binnen de huidige formatie opgevangen kan worden. Training/opleiding medewerkers en voorlichting cliënten De onderwerpen worden meegenomen in de training van medewerkers. Werkprocessen/documenten/ICT Voor de herbeoordeling van de kostendelersnorm maken we een eenmalig proces en eenmalige documenten. In z n algemeenheid geldt, dat de komst van de Participatiewet screening en aanpassing van alle huidige rapportages en beschikkingen vereist. Wijzigingen op het gebied van de ICT worden aangeleverd door de leverancier. Door aanpassingen successievelijk uit te voeren, kunnen deze binnen de huidige formatie uitgevoerd worden. 4
Hoofdstuk 2 Naleving 2.1 Wijziging wet Arbeids- en re-integratieverplichtingen In de huidige WWB is sprake van een algemene formulering van de verplichtingen om werk te zoeken en te aanvaarden en om gebruik te maken van voorzieningen die leiden tot arbeidsinschakeling (reintegratie). Als men niet (geheel) voldoet aan de arbeids- en re-integratieverplichtingen moet een maatregel volgen. De maatregel bestaat uit een tijdelijke verlaging van de uitkering en de gemeente heeft beleidsvrijheid ten aanzien van de hoogte en de duur van deze verlaging. De Participatiewet geeft een veel specifiekere omschrijving van deze verplichtingen en schrijft de hoogte van de verlaging voor: 100% verlaging (geen uitkering dus). Het college mag nog de duur van de verlaging bepalen (binnen zekere grenzen) en over welke periode de verlaging uitgesmeerd wordt. Deze verplichtingen en de maatregel moeten dus door alle gemeenten opgelegd en gehandhaafd worden. Deze verplichtingen zijn: a. het aanvaarden of het behouden van algemeen geaccepteerde arbeid; b. ingeschreven staan bij een uitzendbureau; c. verkrijgen van algemeen geaccepteerde arbeid in een andere gemeente dan de gemeente van wonen; d. bereid zijn te reizen maximaal 3 uur per dag als dat nodig is om algemeen geaccepteerde arbeid te verkrijgen/aanvaarden/behouden; e. verhuizen als dat nodig is voor het verkrijgen van arbeid en er een arbeidsovereenkomst is van minimaal één jaar en de beloning minimaal de bijstandsnorm is; f. noodzakelijke kennis en vaardigheden verkrijgen en behouden; g. kleding, gebrekkige verzorging of gedrag mogen het verkrijgen van arbeid niet in de weg staan; h. meewerken aan aangeboden voorzieningen zoals sociale activering en onderzoek naar de persoonlijke mogelijkheden, die leiden tot arbeidsinschakeling. Agressie In de Participatiewet is opgenomen dat het zich zeer ernstig misdragen tegenover het college, zijn ambtenaren en alle personen en instanties die belast zijn met de uitvoering van de Participatiewet moet leiden tot het verlagen van de uitkering. Hoeveel en hoe lang behoort tot de gemeentelijke beleidsvrijheid. 2.2 Context en invulling Nijkerks sociaal domein Maatwerk, één van de Nijkerkse uitgangspunten, wordt door dit onderdeel van de Participatiewet beperkt. Verder staat het zoeken en aanvaarden van betaald werk en alles doen wat in het vermogen ligt om dat mogelijk te maken in de Participatiewet nog sterker dan in de WWB op de voorgrond. Dat sluit aan bij het Nijkerkse uitgangspunt van naar vermogen deelnemen aan de samenleving. Arbeids- en re-integratieverplichtingen Het niet voldoen aan deze verplichtingen moet op grond van de Participatiewet gevolgd worden door een verlaging van minimaal één en maximaal drie maanden. Wij stellen voor om de verlaging in eerste instantie te beperken tot één maand. Bij een minimuminkomen is het wegvallen van dit inkomen immers al direct en voluit merkbaar. Verder stellen wij voor om het bedrag van de maatregel met 50% over de maand van oplegging te verrekenen en het resterende bedrag over de volgende maand. Als de klant in deze periode zijn verplichtingen wel gaat nakomen, wordt de maatregel stopgezet. Op deze wijze krijgt de cliënt een maximale kans om zijn goede wil te tonen en om problemen op het gebied van schulden zoveel mogelijk te voorkomen. Als de klant binnen twaalf maanden opnieuw niet aan zijn verplichtingen voldoet (de zogenaamde recidive), schrijft de Participatiewet voor dat er een verlaging van 100% opgelegd wordt van meer dan één maand en maximaal drie maanden. Wij stellen in dit geval voor om de termijn van de maatregel te bepalen op twee maanden en per maand van oplegging 100% te verrekenen. Hiermee willen wij maximaal effect voor gedragsverandering te bereiken. Bij herhaaldelijk niet voldoen aan de verplichtingen (tweede recidive en daarna) schrijft de wet een verlaging van 100% gedurende drie maanden voor. In dergelijke gevallen willen wij de verlaging direct toepassen: bij een dergelijk gedrag is coulance niet meer op z n plaats. 5
Overzicht Niet voldoen aan verplichtingen Aantal maanden Percentage verrekening eerste maal 1 (verordening eerste maand 50%, tweede maand 50% eerste recidive 2 (verordening) 100% twee maanden vanaf oplegging tweede recidive 3 (wet) 100% drie maanden vanaf oplegging herhaaldelijke recidive steeds 3 (wet) 100% drie maanden vanaf oplegging Nadrukkelijk vermelden wij, dat voor alle gevallen geldt, dat er een intensief traject van informeren en waarschuwen aan een maatregel vooraf gegaan is én dat er rekening gehouden wordt met de omstandigheden en mogelijkheden van de klant, zowel bij het opleggen van de arbeids- en reintegratieverplichtingen als bij het opleggen van een maatregel. De ervaring leert ook, dat maatregelen van 100% geen dagelijks voorkomend verschijnsel zijn en alleen aan de echte niet-willers opgelegd worden. Agressie Het zich zeer ernstig misdragen tegenover het college en zijn ambtenaren staat nu in onze verordening als maatregelwaardig gedrag (verlaging van 100% gedurende één maand). De WWB biedt dit als mogelijkheid, maar de Participatiewet stelt een maatregel verplicht. Hoogte en duur is ter bepaling aan de gemeente. In de Participatiewet wordt een relatie gelegd tussen de ernstige misdraging en de uitoefening van de werkzaamheden in het kader van de Participatiewet. Dat betekent dat ook ernstige misdragingen tegenover andere uitvoerders dan die van de WWB bestraft worden met een verlaging. Voor Nijkerk kan dan specifiek gedacht worden aan medewerkers van de Publiekswinkel. Voor de hoogte van de verlaging van de uitkering willen wij aansluiten bij de nota Agressie en Veiligheid van de gemeente Nijkerk. Daarin maken wij onderscheid in categorieën van misdragingen. Deze categorieën betreffen: verbale agressie, non-verbale agressie, serieuze bedreigingen en fysiek geweld. De categorie fysiek geweld is een zeer ernstige misdraging, die volstrekt ontoelaatbaar is. Daarom willen wij een zeer sterk signaal geven indien dit gedrag zich voordoet en stellen voor om een verlaging van 100% van de uitkering gedurende één maand op te leggen. Deze maatregel staat de mogelijkheid tot het doen van aangifte bij de politie niet in de weg. Hierbij is het reguliere strafrecht van toepassing. In de praktijk van Nijkerk tot nu toe heeft fysiek geweld zich nooit voorgedaan. De overige vormen van agressie doen zich wel voor, zij het in beperkte mate. Daarop wordt altijd prompt gereageerd met de acties zoals vastgelegd in de Nota Agressie en Veiligheid (waarschuwingen, toegangsontzeggingen en/of melding/aangifte bij de politie). Beslispunten raad als onderdeel van de Maatregelenverordening Participatiewet: - bij het niet voldoen aan de arbeids- en re-integratieverplichtingen op grond van de Participatiewet wordt een maatregel opgelegd van één maand. De maatregel wordt hierbij over twee maanden uitgesmeerd (twee maanden 50%) - bij recidive binnen een jaar wordt een maatregel opgelegd van twee maanden en per maand 100% verrekend - bij herhaaldelijke recidive passen wij de wettelijke verlaging van de uitkering met 100% direct toe gedurende de eerstvolgende drie maanden - bij het zich fysiek zeer ernstig misdragen tegenover het college, zijn ambtenaren en andere uitvoerders van de Participatiewet wordt een maatregel opgelegd van 100% gedurende één maand 2.3 Financiële gevolgen Vermindering van de uitgaven als gevolg van deze wijzigingen zullen voor Nijkerk marginaal zijn. Handhaving krijgt bij onze huidige uitvoeringspraktijk al volop aandacht en de aanscherping in de wet zelf voegt daar feitelijk niets aan toe. Van rijkswege vindt echter wél een korting plaats van (omgerekend) structureel ongeveer 60.000, oplopend tot ongeveer 180.000. 2.4 Overgangsrecht Geen. 6
2.5 Vastlegging Maatregelenverordening De aanpassingen aan de huidige maatregelverordening zijn zodanig talrijk, dat wij een geheel nieuwe verordening voorleggen. In deze verordening is, net als in de huidige verordening, opnieuw opgenomen dat het college gebruik blijft maken van de bevoegdheid om de beslagvrije voet bij recidive-boetes te respecteren. Op dit punt is dus geen sprake van een wijziging van beleid. Handhavingsverordening Er blijft verordeningsplicht voor een handhavingsverordening. De huidige handhavingsverordening betreft alle gemeentelijke uitkeringen sociale zekerheid en kan gehandhaafd blijven. Wel moet de grondslag voor de verordening ten gevolge van de invoering van de Participatiewet aangepast worden. Dit is een technische aanpassing. Beslispunten raad: - de Maatregelenverordening Participatiewet vaststellen. - de Handhavingsverordening gemeentelijke uitkeringen sociale zekerheid op grond van de Participatiewet vaststellen. 2.6 Bedrijfsvoering Geen bijzonderheden. 7