1/6 Chirurgie / mammacare Afwijking in de borst Inleiding U bent voor nader onderzoek van een afwijking in de borst verwezen naar het Streekziekenhuis Koningin Beatrix. Het kan zijn dat u zelf een knobbeltje in de borst hebt ontdekt, dat u klachten hebt van de borst (bijvoorbeeld pijn of tepeluitvloed) of dat er bij het bevolkingsonderzoek op borstkanker (SVOB) een afwijking is gevonden die nader onderzocht moet worden. Niet elke afwijking in de borst hoeft kwaadaardig te zijn. Om de periode van onzekerheid zo kort mogelijk te houden wordt gebruik gemaakt van snelle diagnostiek. 1. Mamma-sneldiagnostiek (mamma is de latijnse naam voor borst, deze benaming zal in de folder vaker gebruikt worden) Mamma-sneldiagnostiek houdt in dat alle onderzoeken, die nodig zijn om tot een diagnose te komen, in principe op één dag worden uitgevoerd. Binnen enkele dagen daarna wordt de uitslag met een bijbehorend behandelvoorstel met u besproken. De verschillende onderzoeken vinden plaats in directe samenwerking tussen de chirurg, de nurse practitioner*, de radioloog, de mammacareverpleegkundige* en de patholoog. Dit team is gespecialiseerd in onderzoek, behandeling en begeleiding van patiënten met borstafwijkingen. U brengt een halve tot een hele dag in het ziekenhuis door. Het kan een intensieve en vermoeiende dag zijn. We raden daarom aan iemand mee te nemen die u kan steunen en mee kan luisteren bij de gesprekken. Deze folder informeert u over de gang van zaken op de onderzoeksdag. Het is belangrijk dat u deze folder op de dag van onderzoek meeneemt naar de afdeling. Zwangerschap Bent u zwanger of denkt u dit te zijn, neem dan contact op met uw behandelend arts of de afdeling radiologie. Samen met u wordt dan besproken of het onderzoek door kan gaan. Medicijnen Uw medicijnen mag u op de gebruikelijke wijze innemen. Als u bloedverdunners gebruikt, wilt u dat dan bij de afspraak doorgeven aan de secretaresse. Zij maakt afspraken met u hoe hiermee verder om te gaan. Voorbereiding Voor het onderzoek mag u de borsten niet insmeren met zalf, crème of poeder. Dit kan de beeldkwaliteit beïnvloeden.
2/6 * De nurse practitioner De nurse practitioner is een verpleegkundige die zich gespecialiseerd heeft in de medische zorg voor een bepaalde groep patiënten. Zij neemt een deel van de medische zorg van de chirurg over. * De mammacare-verpleegkundige De mammacare-verpleegkundige is gespecialiseerd in de verpleegkundige zorg, voorlichting en begeleiding van patiënten met een borstafwijking. NB. Borstafwijkingen komen zeer zelden voor bij mannen. In deze informatiefolder wordt dan ook over vrouwen gesproken. Daar waar zij staat kan ook hij gelezen worden. 2. Procedure mamma-sneldiagnostiek De afspraak U heeft het afspraakkaartje voor de sneldiagnostiekdag samen met deze folder thuisgestuurd gekregen. Aan de tijden van de afspraken is te zien dat er een periode van een paar uur zit tussen de ochtend en middagafspraken. Die tijd mag u in het ziekenhuis doorbrengen, maar dat hoeft niet. Mocht u nog niet in het bezit zijn van een ponskaartje dan meldt u zich bij de receptie in de centrale hal van het ziekenhuis (denkt u er aan een geldig legitimatiebewijs bij u te hebben). Voor de eerste afspraak meldt u zich voor het maken van een mammografie en echografie bij de receptie van de röntgenafdeling, poli 7. Daarna hebt u een gesprek met de chirurg of nurse practitioner. De chirurg of nurse practitioner stelt u allerlei vragen, onder andere over eventuele klachten, uw verdere gezondheid en medicijngebruik. Hij/zij zal u lichamelijk onderzoeken en de uitslagen van het röntgen- en echo-onderzoek met u bespreken. Indien nodig vindt er dezelfde middag vervolgonderzoek plaats, enerzijds om de diagnose vast te stellen, anderzijds om nader te onderzoeken welke behandeling nodig is. Hiervoor heeft u al afspraken meegekregen, maar na de mammografie en echografie wordt dit definitief besloten. Het vervolgonderzoek kan bestaan uit een thoraxfoto, een echografie (geluidsgolfonderzoek) van de borst en/of oksel en zonodig een punctie van de afwijking in de borst of oksel. Het materiaal van de punctie(s) wordt onderzocht onder de microscoop. Twee dagen later is de uitslag hiervan bekend. In een enkel geval is er aanvullend nog een MRI onderzoek nodig, daarvoor wordt een aparte afspraak gemaakt. Meer informatie over de onderzoeken vindt u achterin deze folder. De uitslag Als alle uitslagen binnen zijn bij de chirurg kan er - na een overleg met een andere specialist op dit gebied - een diagnose worden gesteld en een behandelvoorstel worden gedaan. In het gunstigste geval is er geen aanleiding tot verder behandeling en controle. Soms kan worden volstaan met een regelmatige controle. In andere gevallen kan het beter zijn om het knobbeltje of de verandering in of aan de borst operatief te verwijderen.
3/6 Als er sprake is van borstkanker kan het zijn dat er op korte termijn een schildwachtklier procedure wordt gepland. U wordt hierover geïnformeerd. Daarnaast kan een behandeling met medicijnen nodig zijn. Voor sommige behandelingen kan uw persoonlijke wens doorslaggevend zijn. De beslissing welke behandeling u ondergaat, wordt daarom altijd samen met u genomen. Meer informatie? Als u vragen heeft, stelt u ze dan gerust aan de chirurg, de nurse practitioner, mammacare-verpleegkundige of medewerkers van de röntgenafdeling. In het volgende hoofdstuk is achtergrondinformatie te lezen. Tot slot: bent u van mening dat bepaalde informatie ontbreekt of onduidelijk is, dan vernemen wij dat graag van u. 3. Achtergrondinformatie Borstafwijkingen bij vrouwen komen veel voor. Vaak zijn dit onschuldige afwijkingen, slechts in een minderheid van de gevallen hebben we met een kwaadaardige aandoening te maken. Toch is het nodig om bij een verandering aan de borst uit te laten zoeken wat er aan de hand is. In dit hoofdstuk wordt achtereenvolgens aandacht besteed aan de bouw van de borst, veranderingen in of aan de borst, de aard van de veranderingen en de onderzoeken die er zijn om vast te stellen om welke aandoening het gaat. Vervolgens worden een aantal adressen genoemd. De bouw van de borst Onder de gladde huid van de borst voelt het bobbelig aan. Deze bobbeltjes zijn de melkklieren. Zij zijn over het algemeen vrij zacht en voelen in beide borsten hetzelfde aan. Samen vormen de melkklieren het borstklierweefsel. Om de melkklieren heen ligt vet- en bindweefsel, ook wel steunweefsel genoemd. Bij de meeste vrouwen zijn de borsten niet gelijk: de ene borst is iets groter dan de andere, de ene tepel zit iets hoger dan de andere. Sommige vrouwen hebben vlak voor de menstruatie gezwollen en pijnlijke borsten en voelen dan knobbeltjes. Over het algemeen zijn dit onschuldige verschijnselen die samenhangen met hormonale veranderingen in het lichaam. Veranderingen in of aan de borst De meest voorkomende verandering in de borst is een knobbeltje. Hiermee wordt een verdikking bedoeld die anders aanvoelt dan de bobbeligheid die normaal te voelen is. Knobbeltjes kunnen heel verschillend aanvoelen. Het kan een plek zijn die niet echt rond is en wat stugger en harder aanvoelt dan de rest van het klierweefsel. Het kan ook een kogelrond knobbeltje zijn dat als een knikker onder de vingers wegglijdt. In de meeste gevallen doet een knobbeltje geen pijn. Naast een knobbeltje in de borst kunnen er zich ook andere afwijkingen voordoen: een verdikt strengetje naast de tepel deukjes of kuiltjes in de huid een tepel die sinds kort naar binnen trekt een verandering van de tepel waarbij verschijnselen optreden als roodheid, schilfertjes en een soort eczeem vocht uit de tepel (waterig, melkachtig, soms ook wat bloederig) pijn in de borst op een plek waar ook het klierweefsel anders aanvoelt.
4/6 Voor al deze veranderingen is medisch onderzoek belangrijk, want alleen dat kan uitwijzen of een verandering in of aan de borst goedaardig of kwaadaardig is. Goedaardige tumoren Een veel voorkomende goedaardige tumor is een bindweefselknobbel (fibroadenoom). Deze knobbel ontstaat door overdadige groei in het bindweefsel en kan het omringende weefsel opzij drukken, maar tast gezonde cellen niet aan. Dit geldt ook voor de vetweefselknobbel (lipoom), een goedaardige tumor die ontstaat vanuit het vetweefsel in de borst. Vetweefselknobbels voelen in het algemeen zacht aan. Een cyste is een andere veel voorkomende goedaardige aandoening. Een cyste is een met vocht gevulde holte. Een cyste kan ontstaan door verstopping van een uitvoergangetje van een melkklier. Als de borsten gespannen zijn, is een cyste te voelen als een ronde, stevige knobbel. Er kunnen meer cysten in één of beide borsten voorkomen. Mastopathie is een verzamelnaam voor goedaardige aandoeningen in het klierweefsel van de borsten. Het borstklierweefsel voelt onregelmatig aan, er worden één of meer knobbels, strengetjes, schijfjes of brokjes gevoeld. Ook kunnen de borsten heel gespannen zijn. Soms is er afscheiding uit de tepel(s). Mastopathie kan voorkomen in één borst of in beide borsten.veel vrouwen hebben er met name voor de menstruatie last van, anderen altijd. Kwaadaardige tumoren Bij een kwaadaardige tumor dringen de tumorcellen de omringende weefsels binnen en tasten deze ook aan. Ook kunnen cellen van een kwaadaardige tumor zich door het lichaam verspreiden. Op deze manier ontstaan op andere plaatsen in het lichaam uitzaaiingen (metastasen). Alleen wanneer er sprake is van een kwaadaardige tumor spreken we van kanker. Onderzoeken Mammografie staat voor röntgenonderzoek van de borsten (de mamma). Op borstfoto s zijn hele kleine veranderingen al te zien, soms zelfs als ze nog niet eens voelbaar zijn. Met behulp van dit onderzoek kan de chirurg een beter inzicht krijgen in de aard van de aandoening. Van elke borst worden twee foto s gemaakt.voor elke foto wordt de borst tussen twee platen gelegd die stevig worden aangedrukt. Dit stevig aandrukken, dat pijnlijk kan zijn, is nodig om een scherpe afbeelding van het borstweefsel te krijgen. Het kan zijn dat er aanvullende opnames worden gemaakt. Echografie staat voor een afbeelding van de borsten met behulp van geluidsgolven. Voor dit onderzoek brengt de radioloog een speciale gel op de borst aan en strijkt met een apparaatje, dat (onhoorbare) geluidsgolven uitzendt, over de borst. Dit levert informatie op over de verschillende weefsels in de borst. Op deze manier kan een arts op de monitor bijvoorbeeld een cyste (een blaasje gevuld met vocht) onderscheiden van een andersoortige knobbel. Dit onderzoek is niet pijnlijk.
5/6 Thoraxfoto Een thoraxfoto is een röntgenfoto van hart en longen en is pijnloos. Echografie van de oksel en zo nodig punctie Er wordt een echografie van de oksel gemaakt. Indien hier aanleiding toe is wordt er een punctie verricht. Bij deze punctie worden uit een lymfklier cellen opgezogen. Dit gebeurt met een dunne naald. Het opgezogen materiaal wordt naar een laboratorium verzonden en daar onderzocht. De bedoeling van dit onderzoek is, dat er meer informatie komt over de aard van de lymfklier. Of het om een goedaardige of een kwaadaardige lymfklier gaat. De punctie van de lymfklier wordt niet verdoofd. Biopsie van de borst onder echogeleide Bij de biopsie worden onder echogeleide stukjes weefsel uit de afwijkingen in de borst genomen. De biopsieplek wordt verdoofd en er wordt een klein sneetje in de huid gemaakt om te voorkomen dat bij het prikken de huid te veel wordt beschadigd. Het sneetje hoeft niet te worden gehecht en wordt met een pleister afgeplakt. De biopsie gebeurt met een dikke naald waarop een biopsieapparaat is bevestigd. Het gebiopteerde materiaal wordt naar een laboratorium verzonden en daar onderzocht. De bedoeling van het onderzoek is om meer informatie te krijgen over de aard van het weefsel uit de borst. Of het om een goedaardige- of een kwaadaardige afwijking gaat. Dit onderzoek duurt ongeveer een half uur. Biopsie van de borst onder röntgengeleide Wanneer de afwijking niet bij het echo-onderzoek is te zien, maar wel bij het mammografieonderzoek, zal er gekozen worden voor een biopsie van de borst met een speciaal daarvoor ontwikkeld röntgenapparaat. Hiervoor komt u op uw buik op een tafel te liggen, met een uitsparing waar uw borst door heen komt. Uw borst wordt enigszins vastgedrukt, zoals bij een mammografie. Er worden een aantal röntgenopnames gemaakt waarbij een computer uitrekent waar de biopsie genomen moet worden. Ook nu wordt de huid verdoofd en er wordt er een klein sneetje gemaakt. Met het biopsieapparaat worden stukjes weefsel uit uw borst gehaald. De bedoeling van het onderzoek is om meer informatie te krijgen over de aard van het weefsel uit de borst. Of het om een goedaardige- of een kwaadaardige afwijking gaat. Dit onderzoek duurt ongeveer een uur. 4. Adressen voor informatie / advies Mammacare: 0543 54 45 08 (ma vrij 9.00-16.00 uur) Verpleegkundigen Borstkanker Vereniging Nederland Postbus 8065, 3503 RB Utrecht www.borstkanker.nl Stichting begeleidingsgroep voor Vrouwen met mastopathie Postbus 2238, 5202 CE s Hertogenbosch T. 073 621 21 34 Websites: www.heelkunde.nl; www.pinkribbon.nl; www.mastopathie.nl
6/6 Geheimhouding en recht op privacy Alle medewerkers van ons ziekenhuis, dus ook artsen en verpleegkundigen, hebben een geheimhoudingsplicht. Alleen als u toestemming geeft, mogen zij gegevens aan derden verstrekken. Degenen die bij de behandeling van uw kind betrokken zijn, mogen alleen onderling gegevens opvragen en uitwisselen als dat voor de behandeling van uw kind nodig is. Het recht op privacy houdt nog meer in. Alle (para)medische, verpleegkundige en verzorgende handelingen moeten worden uitgevoerd zonder dat anderen dat kunnen zien. Een vertrouwelijk gesprek met een zorgverlener dient in een aparte ruimte gevoerd te worden. Wij doen ons best om deze afspraken na te komen. Meer informatie staat in de folder De rechten en plichten van de patiënt verkrijgbaar op de afdeling. Adresgegevens SKB Streekziekenhuis Koningin Beatrix Bezoekadres: Beatrixpark 1 7101 BN Winterswijk Postadres: Postbus 9005 7100 GG Winterswijk T 0543 54 44 44 F 0543 52 23 95 E-mail info@chirurgenwinterswijk.nl of info@skbwinterswijk.nl Website: www.chirurgenwinterswijk.nl of www.skbwinterswijk.nl foldernummer: mam 288 versie april 2014