8 tips voor pinhole fotografie

8 tips voor pinhole fotografie Han Sieveking Whitepapers 2014 Fotoacademie

MISSION STATEMENT De Fotoacademie leidt op inspirerende wijze een student op tot een bewuste, zelfstandige (beroeps)fotograaf in het hogere segment, met een eigen visie en onderscheidend werk.

8 tips voor pinhole fotografie 3 8 tips voor pinhole fotografie Auteur: Han Sieveking Copyright: Fotoacademie, 2014. Uitgave: Fotoacademie, Postbus 22, 1000 AA Amsterdam. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur, c.q. de Fotoacademie.

Inhoud 5 inhoud 8 TIPS VOOR PINHOLE FOTOGRAFIE 6 1 Inleiding 6 2 De pinholecamera 6 3 De film 9 4 Scherpte, scherptediepte, opening en belichting 8 5 Samenvatting en tips 11 6 Drie fotografen 12 6.1 Bethany de Forest 6.2 Fleur Koning 6.3 Corine Hörmann Inspiratie door de Fotoacademie 19...

8 tips voor pinhole fotografie > 1 Inleiding 6 8 tips voor pinhole fotografie 1 Inleiding De pinhole-camera (of gaatjescamera) is het simpelste en meest fundamentele fototoestel. Het is direct afgeleid van de camera obscura, die in voorgaande eeuwen werd gebruikt als hulpmiddel om tekeningen met een juiste perspectief te maken. In plaats van een lens heeft de pinhole camera aan de voorzijde een klein gaatje waar doorheen het licht de sensor of de film kan bereiken. De pinhole camera ziet alle voorwerpen, van dichtbij tot veraf, vrijwel even scherp (of even onscherp). Hij neemt heel anders waar dan ons oog of een normale camera waar het beeld wordt gevormd door een lens. Dit kan leiden tot heel verfijnde, subtiele beelden, maar ook tot heel spectaculaire, vervreemdende beelden. Het leuke van pinhole fotografie is het experimentele en individuele karakter. Je bouwt je eigen camera en gaat daarmee experimenteren. Tevens is het mogelijk voor elk idee, of elke situatie een speciale camera te bouwen, zodat je het beeld geheel naar eigen inzicht kunt verwezenlijken. 2 De pinholecamera Je kunt pinholecamera s kant en klaar kopen, maar je kunt ze ook zelf bouwen. En als tussenvorm zou je van je digitale camera met verwisselbare lenzen een pinholecamera kunnen maken door het aanbrengen van een bodycap met daarin een pinhole (deze pinhole-bodycaps zijn gewoon te koop voor vrijwel alle gangbare merken). Als je zelf gaat bouwen kan in principe elk ondoorzichtig materiaal worden gebruikt. De enige eisen zijn: - geheel lichtdicht. - goede mogelijkheid film aan te brengen. - aan de voorzijde een dun metaalfolie met een kleine opening, die is af te dekken. - aan de binnenzijde matzwart. Je kunt je camera zo uitgebreid maken als je zelf wilt. Daarbij valt te denken aan een verwisselbaar systeem voor het plaatje met de opening(en), een systeem waarbij je film op verschillende afstanden in de camera kunt plaatsen, een systeem waarmee je snel film kunt wisselen, of zelfs transporteren, etc.

8 tips voor pinhole fotografie > 1 Inleiding 7 Veel gebruikte constructies zijn rechthoekige doosjes (advies: maak doosje en deksel zelf van stevig karton) of conserveblikjes. Maak zeker in het begin niet te grote camera s, een negatiefmaat van ongeveer 6x6 cm is heel handig. Daarbij zou een camera van maximaal 10 cm lengte goed passen (vaak is een groothoekcamera interessanter, bij een beeldmaat van 6x6 cm zou je dan kunnen denken aan een cameradiepte van 4 cm en een doorsnde van de pinhole van 0,25 mm). Gebruik zwarte tape om naden en randen af te plakken. Hieronder zie je een suggestie voor een soort panoramapinhole. De opening (pinhole) dient met zorg te worden gemaakt. Heel geschikt is aluminiumfolie, of elk ander zeer dun lichtdicht materiaal. Het gaatje moet beslist rond zijn, zonder rafels of opstaande randen. Om dit te bewerkstelligen moet je zorgen voor een stevige ondergrond en zou je het beste een zeer dun boortje kunnen gebruiken. Bij gebrek aan zoiets zou je ook met een naald die je snel ronddraait een gaatje kunnen boren. Zeker bij digitale camera s is het aan te raden de opening te voorzien van een flinterdunne, geheel vlakke en doorzichtige folie, zodat er geen stof in de camera kan komen. De meeste pinholes die je via het internet kunt kopen zijn voorzien van deze folie. Waarom is het zo belangrijk dat het gaatje perfect rond is en het materiaal liefst zo dun mogelijk? De lichtstralen die het uiteindelijke beeld zullen vormen passeren het gaatje. Zou de pinhole oneindig klein zijn dan zou er van elk punt van het onderwerp slechts 1 lichtstraal de sensor of de film bereiken. In dit (puur hypothetische) geval zou je een perfect scherpe afbeelding krijgen (in werkelijkheid krijg je helemaal geen afbeelding vanwege buigingsverschijnselen). In de praktijk is het gaatje niet oneindig klein en komen er meerdere lichtstralen van elk punt van het onderwerp op de sensor/ film, resulterend in een onscherp beeld (dit is de charme van pinholefotografie). Deze onscherptevlekjes nemen de vorm aan van de pinhole. Is deze perfect rond dan krijg je een fraaie onscherpte en dus een mooi beeld. Zitten er rafels aan het gaatje dan zie je dit terug in een rafelig beeld. Hoe dunner het materiaal waarin het gaatje is gemaakt hoe minder koker vorming optreedt en hoe schuiner de lichtstralen nog door de opening passen. Dit is vooral van belang bij groothoek-pinholecamera s.

8 tips voor pinhole fotografie > 1 Inleiding 8 Wil je eerst eens ontdekken wat pinholefotografie eigenlijk is koop dan een kant-enklare bodycap met pinhole voor je digitale camera en ga lekker experimenteren. Wil je een echte pinholecamera maar is zelf bouwen niets voor jou: er zijn vele kant-enklaar pinholecamera s te koop: fraaie houten modellen met koperbeslag, desgewenst voorzien van je eigen naam, kunststof modellen van onder andere Holga en zelfs speciale fantasieconstructies.

8 tips voor pinhole fotografie > 3 De film 9 3 De film Heb je een camera die geschikt is voor rolfilm of kleinbeeldfilm dan werkt dit veruit het handigst. Als film komt in principe elke normale negatief- of diafilm in aanmerking. Moet je echter je film op maat knippen (wat meestal het geval zal zijn bij zelfbouwcamera s) dan is het gebruik van orthochromatische halftoon vlakfilm of een gemiddelde gradatie fotopapier aan te bevelen. Je kunt deze materialen verwerken in een donkere kamer met rode of oranje verlichting; bij ditzelfde licht kun je de camera ook laden. Bedenk wel dat als je fotopapier gebruikt het papiernegatief door de papierdrager minder scherp is in de verdere verwerking. Zorg dat je de film goed vlak en stevig aanbrengt, met de gevoelige laag naar het gaatje. Vergeet niet de opening af te dekken voordat je de camera weer aan licht blootstelt. Je kunt ook een wat grotere camera bouwen waarin je fotopapier (of vlakfilm) gebruikt wat je na ontwikkeling als negatief gebruikt in een contactdruk. Je krijgt dan een positief (een foto) in het formaat van je negatief. Je moet hierbij het negatief met de beeldzijde naar beneden op het fotopapier leggen, daarop een glasplaat en dan door de rug van het negatief fotopapier heen belichten. Gebruik fotopapier zonder opdruk op de rug, want deze opdruk zal zichtbaar worden in de uiteindelijke foto. Er zijn ook pinholecamera s leverbaar welke werken met vlakfilm in het formaat 4x5 (ongeveer 10x12,5 cm). Hierbij gebruik je filmcassettes waarin plaats is voor twee films. Deze cassettes dienen in totale duisternis geladen te worden.

8 tips voor pinhole fotografie > 4 Scherpte, scherptediepte, opening en belichting 10 4 Scherpte, scherptediepte, opening en belichting Zoals al eerder vermeld geeft een grotere opening een grotere verstrooiingscirkel en dus een mindere scherpte. Echter, bij een kleinere opening treden de buigingsverschijnselen sterker naar voren. Het is zelfs zo, dat als de afmeting van het gaatje in de buurt komt van de golflengte van het zichtbare licht, er totale buiging optreedt en er van beeldvorming in het geheel geen sprake meer is. Het ideale gaatje heeft een zodanige grootte dat er een compromis wordt bereikt tussen de maat van de verstrooiingscirkel en de mate van beeldvergroting door buiging van het licht bij het gaatje. Hieronder vind je doorsneden van ideale openingen bij diverse afstanden tussen gaatje en sensor/film: afstand diameter diafragma ISO 50 ISO 400 ISO 1600 30 mm 0,22 mm 136 (128) 2 sec 1/4 sec 1/15 sec 50 mm 0,28 mm 178 (180) 6 sec 1/2 sec 1/8 sec 100 mm 0,40 mm 250 (256) 16 sec 1 sec 1/4 sec 200 mm 0,56 mm 357 (360) 45 sec 3 sec 1/2 sec 300 mm 0,70 mm 428 75 sec 5 sec 0,75 sec 400 mm 0,80 mm 500 (512) 120 sec 7 sec 1 sec 600 mm 0,98 mm 612 200 sec 12 sec 1,5 sec In de tabel vind je tevens zeer globale richtwaarden voor de belichting bij zonnig weer. De kolommen ISO 50 en ISO 400 zijn speciaal voor gebruik van film waarbij rekening is gehouden met de noodzakelijke correctie voor het Schwarzschildeffect. De ISO 1600 kolom is ongecorrigeerd. De scherptediepte van een pinhole camera zou oneindig zijn. Dit is op zich juist hoewel objecten die zich dichterbij bevinden toch iets minder scherp worden afgebeeld dan objecten ver weg. Objecten die zich zeer dicht bij de camera bevinden worden duidelijk onscherper en krijgen ook een soort fish-eye-achtige vervorming. Hoe beter je je eigen pinhole-camera leert kennen hoe meer je van deze effecten gebruik kunt maken. Zoals al eerder vermeld is een (super)groothoek camera het meest spectaculair.

8 tips voor pinhole fotografie > 5 Samenvatting en tips 11 5 samenvatting en tips De pinhole camera registreert de werkelijkheid op een totaal andere manier dan een gewone camera-met-lens. Met een pinhole camera moet je niet proberen dezelfde foto s te maken als met een normale camera; je moet juist de specifieke eigenschappen van de pinhole weten te benutten. De camera heeft een veel lager tempo, een duidelijk andere afbeeldingswijze met een geheel eigen sfeer, een andere scherpte, kortom een ander, eigen beeld. > Kies voor een groothoekcamera, dit geeft het meest spectaculaire effect en als bijkomend voordeel heb je relatief korte sluitertijden. > Ga dichtbij je onderwerp voor meer dieptewerking, nog versterkt door de grote scherptediepte van de pinholecamera. > Maak zelfportretten (de pinfie ) en geef een upgrade aan al je profielen! Onderscheid je door de speciale sfeer (en misschien een toegevoegd effect?). > Creëer speciale effecten met eigenbouw camera s met bijvoorbeeld meerdere gaatjes of door de film gebogen in de camera aan te brengen. Je kunt voor elk onderwerp een eigen camera bouwen, niets is onmogelijk! > Zorg dat het gaatje perfect rond is. Maak het je makkelijk en koop het gaatje online (bij voorkeur een diameter van ongeveer 0,2 of 0,3 mm). > Zorg dat je bij een digitale camera werkt met een gaatje voorzien van een doorzichtige folie zodat er geen stof op de sensor kan komen. > Wil je uit de hand kunnen werken kies dan voor ISO 1600 op een digitale camera (bijvoorbeeld met een pinhole in de bodycap). Eventuele beeldruis is nauwelijks storend bij de sfeer van een pinhole foto. > Maar eigenlijk is de charme van de pinhole fotografie het werken met (soms extreem) lange sluitertijden. Hier kun je ook gebruik van maken: bewegend water zal er bij een lange belichting uitzien als ijs en als je s avonds een drukke winkelstraat fotografeert (geen auto s alleen winkelende mensen) zullen de mensen op de foto verdwenen zijn en zie je alleen de verlichte etalages en een enkeling die stil stond. Kortom: experimenteer! Niets is onmogelijk. Ontdek de talloze mogelijkheden van de pinholefotografie. 1 2 3 4 5 6 7 8

8 tips voor pinhole fotografie > 6 Drie fotografen 12 6 DRIE FOTOGRAFEN Hier zie je het werk zien van twee fotografen die zich gespecialiseerd hebben in pinhole fotografie en een derde fotograaf die het regelmatig toepast. 6.1 Bethany de Forest Bethany de Forest gebruikt de pinhole techniek om haar zelf geconstrueerde maquettes te fotograferen. Ze wil het gevoel creëren dat je rond kunt lopen in deze werelden, dat ze levensgroot zijn. De vaak dagelijkse voorwerpen krijgen door de verandering van context een hele andere betekenis/functie. Op de Kunstacademie was Bethany de Forest (1966) al bezig met het maken van surreële werelden, die fotografisch vastgelegd werden. Met een gewone camera bleven de beelden echter te afstandelijk. Door middel van pinhole-fotografie kan ze objecten die in werkelijkheid niet groter dan enkele centimeters zijn, meters hoog laten lijken. Bethany bouwt haar pinhole-camera s zelf; haar eerste camera was een luciferdoosje. Ze haalt haar inspiratie overal vandaan, zelfs de supermarkt is een bron van inspiratie. Suikerklontjes worden bakstenen en kippenpoten prehistorische bomen... Naast exposities bij galeries in binnen- en buitenland heeft Bethany ook een aantal monumentale projecten op haar naam staan. Voor kindertheater de Krakeling in Amsterdam bouwde ze het interieur van het gebouw na in snoepgoed. Een gigantische foto hiervan sierde 4 maanden lang de gevel van het gebouw. Voor een tapas-zaak in Rotterdam bouwde ze een koepel van vlees. Een foto hiervan beslaat het gehele plafond en wekt daardoor de indruk alsof je in een gigantische kathedraal staat van vlees in lood. Kijk voor meer beelden en informatie op www.pinhole.nl.

8 tips voor pinhole fotografie > 6 Drie fotografen 13

8 tips voor pinhole fotografie > 6 Drie fotografen 14 6.3 Fleur Koning Fleur Koning werkt als modefotograaf en gezien de snelle actie is daar het gebruik van pinhole fotografie bijna onmogelijk. Toch lukt het haar deze twee werelden bij elkaar te brengen. In haar eigen woorden: Sinds ik tijdens mijn opleiding in aanraking kwam met oude pinhole foto s heeft mij dat gegrepen. De uitstraling van pinhole foto s werkt magisch op mij. Het onbekende en het toeval geven mij cadeautjes die je anders niet kunt afdwingen. Na veel oefenen krijg je de camera steeds meer onder controle maar de cadeautjes blijven. Cadeautjes als bijvoorbeeld: onverwachte lichtvlekken, kleuren en composities! Alles wat je met je hersenen beredeneert gaat je niet lukken bij pinhole fotografie en het verstand durven loslaten geeft mij het gevoel van vrij zijn. De pinhole fotografie gebruik ik voornamelijk voor mijn autonome werk dat ik in galeries exposeer. Af en toe gebruik ik het toegepast voor opdrachtgevers. Ook heb ik als fotograaf een hang naar het verleden. Met pinhole fotografie waan je je even in een vorige eeuw. Het nostalgische en het verborgen verleden boeit mij. Maar omdat mode mijn specialisatie is combineer ik pinhole fotografie ook altijd met iets nieuws. Het combineren van oud en nieuw geeft mij een nieuwe werkelijkheid. Vroeger als kind las ik geen boeken maar las ik de fotoboeken van mijn grootouders. Met pinhole fotografie heb ik het idee dat ik even rondloop in de oude fotoboeken van mijn grootouders. www.fleurkoning.com

8 tips voor pinhole fotografie > 6 Drie fotografen 15

8 tips voor pinhole fotografie > 6 Drie fotografen 16 6.2 Corine Hörmann Corine Hörmann werkt, in tegenstelling tot Bethany de Forest, niet in de studio, maar heeft het landschap verkozen tot haar werkveld. Zelf zegt zij over haar werk: Sinds enige tijd streef ik naar het vastleggen van beelden waarin het gevoel van eenzaamheid en leegte overheerst. Beelden waarin ik probeer slechts het verstrijken van tijd op een subtiele wijze zichtbaar te maken. Je ziet het heden en tegelijkertijd ook het verleden. Ik laat het licht zijn gang gaan en langzaam inwerken op de film. Ik heb geen haast (de belichtingstijden zijn lang) en dring het toeval niet terug maar maak er juist dankbaar gebruik van. Niet de werkelijkheid, maar de ervaring van de werkelijkheid staat centraal en daarmee ook de emotie en ervaring van de menselijke waarneming.

8 tips voor pinhole fotografie > 6 Drie fotografen 17

8 tips voor pinhole fotografie > 6 Drie fotografen 18

19 inspiratie door de fotoacademie We hopen dat deze whitepaper van de Fotoacademie je helpt om een nóg betere fotograaf te worden. Want dat is wat wij doen: ambitieuze fotografen opleiden tot Prijswinnende Topfotografen. Ben je klaar voor de volgende stap in je ontwikkeling? De Fotoacademie biedt een breed scala aan creatieve vakopleidingen op topniveau. Of je nu verder wilt in autonoom werk, portretten, reportages, mode, sport of journalistiek. Op onze academie kies je zélf de route die jij wilt bewandelen. Maar let op: onze toonaangevende opleidingen zijn niet voor iedereen weggelegd. Alleen de mensen die de beste in hun vakgebied willen worden zijn op hun plek bij de Fotoacademie. Meer weten over onze programma s? Ga nu naar www.fotoacademie.nl en download de brochure! the influence of photographers

ONDERWERP, THEMA, CONCEPT, MOODBOARD A/DD Han Sieveking 10 tips om te werken met available light Han Sieveking Whitepapers 2014 Fotoacademie karakter en visie