BORSTVOEDING Van harte gefeliciteerd met de geboorte van uw baby en welkom op de kraamafdeling van het Ruwaard van Putten Ziekenhuis! U heeft ervoor gekozen uw baby borstvoeding te geven. In deze folder geven wij u algemene uitleg over wat u van ons kunt verwachten met betrekking tot zorg omtrent borstvoeding, waarbij ons ziekenhuis werkt conform de 10 vuistregels van de World Health Organization (= WHO). De algemene informatie in deze folder geeft u een idee wat van belang is om borstvoeding te laten slagen. Het is een aanvulling op de ondersteuning die u van ons op de verlos- en kraamafdeling ontvangt en dient tevens als naslagwerk als u weer thuis bent. Wij wensen u veel geluk en gezondheid toe met uw baby! 094-270312
De 10 vuistregels van de WHO, toegepast in het Ruwaard van Putten Ziekenhuis Vuistregel 1 Tijdens de zwangerschap begint de voorbereiding op het geven van borstvoeding. U ontvangt informatie over de verschillen tussen borstvoeding en flesvoeding. Zo kunt u samen met uw partner een keuze maken. Wij adviseren u ook gebruik te maken van de informatie van de verschillende borstvoedingorganisaties op www.borstvoeding.nl. Vuistregel 2 Meteen na de geboorte ligt uw baby met het blote lijfje tegen u aan. Wij zorgen voor rust, zodat u als ouders alle tijd heeft te genieten van dat bijzondere eerste uur met elkaar. Vuistregel 3 Uw pasgeboren baby voelt uw warme huid en gaat vaak al op zoek naar de borst. Die eerste kleine slokjes zijn van groot belang. Vuistregel 4 Uw baby mag dag en nacht bij u blijven en wij geven uitleg en ondersteuning, zodat jullie allebei wennen aan borstvoeding geven en nemen. Praktisch alle vrouwen kunnen meer dan genoeg moedermelk produceren. Vuistregel 5 Uw baby mag drinken naar behoefte en dat is de eerste weken heel vaak. De borstvoeding komt daardoor goed op gang, want hoe vaker u voedt, hoe meer melk uw borsten afgeven. Uw baby wordt alleen bijgevoed als daar een medische noodzaak toe is. Vuistregel 6 Wij leggen uit welke houding prettig is om te voeden en hoe de baby goed aan de borst drinkt. Pijn hoort niet bij het geven van borstvoeding en is een teken dat u hulp nodig heeft. Vraag in die gevallen altijd om advies! Vuistregel 7 Soms heeft een baby bijzondere zorg nodig en kunnen jullie tijdelijk niet bij elkaar zijn. Wij helpen u dan met afkolven. Vuistregel 8 Jonge baby s kunnen in de war raken door een fopspeen of een flesje. Ze drinken dan niet zo goed meer aan de borst. Wij adviseren daarom liever geen fopspeen te gebruiken en indien bijvoeden noodzakelijk is, wordt in principe geen flesje gebruikt. 2 094-270312
Vuistregel 9 Na uw ontslag uit het ziekenhuis, wordt u thuis geholpen door de kraamverzorgende. Na de kraamtijd kunt u voor begeleiding terecht bij het consultatiebureau en bij borstvoedingorganisaties, genoemd op bladzijde 11 en op www.borstvoeding.nl. Vuistregel 10 Na een tijdje is borstvoeding geven voor de meeste vrouwen makkelijk en plezierig. Conform de adviezen van de WHO en UNICEF adviseren wij u de eerste 6 maanden alleen moedermelk te geven. Daarna heeft uw baby ook ander voedsel nodig. U ontvangt hierover meer informatie via het consultatiebureau. U kunt borstvoeding blijven geven zolang u en uw baby dat prettig vinden. Rooming-in 24 uur per dag Rooming-in betekent, dat u en uw baby dag en nacht bij elkaar blijven in dezelfde kamer. Hierdoor leert u de signalen van uw baby te herkennen en wordt de hechting tussen u en uw baby bevorderd. Reflexen (onder andere de toeschietreflex) en hormonen werken beter wanneer uw baby bij u in de buurt is. Onrustige baby s kunnen eenvoudig extra worden aangelegd. Als rooming-in niet mogelijk is omdat uw baby op de couveuseafdeling is opgenomen, bestaat de mogelijkheid uw baby via een monitor te zien. U mag uw baby zo vaak bezoeken als u wilt. De laatste dagen voor ontslag bestaat de mogelijkheid tot rooming-in wel (vraag hiervoor op de couveuseafdeling naar de mogelijkheden). Als uw baby is opgenomen op de couveuseafdeling is de start niet optimaal maar het geven van borstvoeding is wel heel goed mogelijk. Juist een baby op de couveuseafdeling heeft vaak de extra afweerstoffen nodig die in moedermelk zitten! Wanneer kolven nodig is, ontvangt u hierover verdere informatie. Bovendien kunt u aan de medewerkers van de couveuseafdeling verdere informatie vragen over bijvoorbeeld patiëntenverenigingen voor ouders van couveusekinderen of over aangeboren afwijkingen en borstvoeding. Borstvoeding Het is bewezen dat borstvoeding de beste voeding is voor een baby. Borstvoeding - zit vol afweerstoffen. - is altijd hygiënisch. - is goedkoop en altijd op de juiste temperatuur. - is licht verteerbaar en licht laxerend. - helpt tegen virale en bacteriële infecties. 3 094-270312
- vermindert de kans op suikerziekte en overgewicht op latere leeftijd. - vermindert de kans op middenoorontsteking, astma en leukemie. - verkleint bij de vrouw de kans op reumatoïde artritis en borstkanker vóór de overgang. - helpt de baarmoeder sneller te laten samentrekken zodat u minder bloed verliest na de geboorte. Vanwege deze en mogelijk andere positieve gezondheidseffecten van borstvoeding, adviseert de WHO kinderen tot en met de leeftijd van zes maanden uitsluitend borstvoeding te geven (dus zonder kunst- of bijvoeding). Borstvoeding op verzoek Wij adviseren u te voeden op verzoek. Voeden op verzoek (ook wel on demand genoemd) betekent voeden zo vaak en zolang als uw baby aangeeft. Hierbij kan de frequentie in de eerste week variëren van acht tot twaalf keer per 24 uur met minstens één nachtvoeding. De voordelen van voeden op verzoek - De melkproductie komt vlot op gang. - Uw baby valt minder af. - De kans op stuwingsproblemen is kleiner. Signalen dat uw baby wil drinken - Licht wakker worden. - Likken, zoeken, happen. - Zuigen op de handjes. Huilen is een (te) laat signaal! Soms (bijvoorbeeld als uw borsten erg gestuwd zijn) is het goed uw baby te laten drinken op uw verzoek om de spanning uit uw borsten kwijt te raken. Fopspeen Het is belangrijk dat uw baby gedurende langere tijd zonder problemen de borst neemt voordat u overweegt uw baby een fopspeen te geven. Met een fopspeen leert een baby een andere zuigtechniek aan en zal bovendien minder vaak aangeven te willen drinken waardoor de melkproductie terugloopt. In plaats van een fopspeen geven kunt u uw baby daarom veel beter een keer extra aanleggen. Om deze reden wordt op de kraamafdeling voor baby s die borstvoeding krijgen in principe geen fopspeen gebruikt. Als uw baby op de couveuseafdeling ligt wordt soms wel een fopspeen gegeven omdat u als ouders niet altijd in de buurt bent om troost te bieden. 4 094-270312
Het geven van borstvoeding Hoewel moedermelk puur natuur is, blijkt dat het geven van borstvoeding een kunst is die moet worden aangeleerd. Wij helpen u hier graag bij! Het kennismaken met uw baby de eerste uren na de geboorte is belangrijk om elkaar goed te leren kennen. Met name huidcontact is daarbij van groot belang. Door dit huidcontact worden bij u de hormonen, die nodig zijn voor de melkproductie, geactiveerd. Wanneer u en uw baby er na de geboorte toe in staat zijn, helpen wij u zoveel mogelijk om aan elkaar te wennen en de baby aan de borst leggen. U krijgt advies hoe u het beste uw baby kunt laten drinken, liefst binnen een uur na de geboorte. Aandachtspunten voor het aanleggen - Creëer voor uzelf wat privacy (zo nodig kunt u bezoek even een kopje koffie laten drinken en op zaal de bedgordijnen sluiten). - Zorg dat u ontspannen zit of ligt, dat rug en armen goed gesteund zijn en dat u bij zittend voeden goed rechtop zit. - Uw baby ligt goed gesteund dicht tegen u aan. - Uw baby ligt met lichaam en hoofd op een lijn: buik tegen buik. - Ondersteun uw borst met vier vingers aan de onderkant en de duim aan de bovenkant, ver van de tepelhof. - U kunt de onderlip van uw baby met de tepel een beetje kietelen of zachtjes tegen de kin drukken, zodat het mondje wijd opengaat. Vaak gaat een baby dan met het mondje zoekend heen en weer. Ga niet met de borst ook heen en weer, houd de borst stil! - Als uw baby het mondje ver open doet, brengt u uw baby naar uw borst (en niet uw borst naar uw baby!). - Zorg dat uw baby de tepel en een gedeelte van de tepelhof in het mondje neemt. - Let er op dat de lipjes van uw baby naar buiten gekruld zijn. - Voeden is niet pijnlijk - als het wel pijn doet vraag dan extra hulp! Het vrijhouden van de neus van de baby door met een vinger de borst in te drukken is niet nodig en zelfs af te raden, vanwege het risico van het afsluiten van enkele melkgangen en mogelijk vervormen van de tepel, waardoor de baby zijn grip verliest! De verpleegkundige of kraamverzorgende kan u altijd helpen met het aanleggen van uw baby. Zorg dat u zelf ook voldoende 5 094-270312
drinkt, minimaal 2,5 liter per dag. Het is normaal dat u de eerste dagen tijdens het voeden dorst krijgt. Zorg daarom dat u één of twee glazen drinken in de buurt heeft staan voordat u begint met voeden. Ook is het normaal dat u tijdens het voeden wat naweeën voelt. Dit is een teken dat de borst goed wordt gestimuleerd waardoor de baarmoeder samentrekt en u minder bloed verliest. Opbouwschema Een gezonde, voldragen pasgeborene heeft de eerste drie dagen voldoende aan de eigen reserves en de eerste moedermelk (colostrum), totdat uw melkproductie goed op gang is. Het op gang komen van de melkproductie kan een paar dagen duren. Om dit te stimuleren wordt geadviseerd uw baby regelmatig aan te leggen en beide borsten aan te bieden (minstens acht keer per dag waarvan minstens één nachtvoeding). Wanneer voldoende melkproductie op gang is gekomen, is het advies per voeding één borst leeg te laten drinken (= tot uw baby loslaat of niet meer slikt) en de tweede borst als toetje te geven. Begin iedere voeding met de borst waarmee u geëindigd bent, zodat beide borsten regelmatig goed worden leeg gedronken. Hoelang de baby aan een borst drinkt, is van kind tot kind verschillend en varieert per voeding. Hierbij spelen de toeschietreflex, de activiteit en de eetlust van uw baby een rol. Ook de samenstelling van de moedermelk verandert gedurende het voeden. De melk die in de melkkanalen achterblijft en bij de volgende voeding als eerste wordt gedronken, is minder vet dan de melk die nieuw wordt aangemaakt tijdens het voeden. Uw baby moet de tijd krijgen om aan deze achtermelk toe te komen om goed te groeien. Wissel daarom niet te snel van borst. Wij adviseren om de baby dezelfde borst weer aan te bieden als hij deze binnen 7 minuten loslaat. Laat de baby na 10 minuten los, bied dan de andere borst aan. De eerste weken heeft uw baby acht of meer voedingen nodig. Daarna wordt de frequentie lager en de duur van de voedingen korter omdat de melk sneller stroomt. Voeden op verzoek blijft dan wel het advies. Het is normaal dat uw baby soms ineens een dag weer meer wil drinken. Op die manier verhoogt hij de melkproductie weer even (= regeldagen). Hoeveelheid borstvoeding De hoeveelheid voeding die een baby binnenkrijgt is in de eerste week niet te 6 094-270312
meten. Daarvoor zijn de hoeveelheden te klein. Voor en na de voeding wegen wordt daarom zeker de eerste dagen afgeraden. Er zijn echter ook andere manieren om te zien of een baby goed drinkt. Juist drinkgedrag bij de baby - Uw baby is goed aangelegd (zie aandachtspunten voor het aanleggen ). - U ziet een duidelijk zichtbare beweging van de kaakspieren bij uw baby. - Uw baby drinkt met bolle wangen. - De zuigbewegingen zijn ritmisch, eerst kort, daarna langer. Dit gebeurt in een vaste volgorde van zuigen, slikken en ademen. - De pauzes tussen de zuigbewegingen zijn eerst kort, aan het einde van de voeding worden de pauzes langer. - Er is een slikbeweging te zien en/of te horen. Goede signalen bij de baby - Uw baby is alert bij het wakker worden en is tevreden na de voeding. Uw baby ziet er ontspannen uit. - Uw baby heeft een gezonde kleur. - Uw baby heeft voor de eerste keer binnen 24 uur een natte luier, daarna 2-4 natte luiers per dag en vanaf dag 6 zeker 6 natte luiers per dag. De urine is helder en reukloos. - Uw baby heeft binnen 24 uur meconium gepoept en heeft daarna gedurende de eerste drie/vier weken dagelijks ontlasting. De eerste ontlasting van de baby heet meconium. Het is erg taaie ontlasting en ziet er gitzwart uit. In de loop van de dagen verandert de ontlasting naarmate uw baby meer voeding krijgt. Zo lang een baby uitsluitend moedermelk krijgt, zal de ontlasting zacht blijven en soms zelfs waterig met dunne vlokjes. De kleur kan variëren van mosterdgeel tot lichtgroen, vanaf de derde dag minimaal vier luiers met ontlasting per dag. Na de eerste maand kan het zijn dat uw kind zes keer per dag poept of maar één keer per tien dagen (!). Al deze variaties zijn normaal. - Uw baby wil vaak drinken aan de borst. Dit is geen signaal voor te weinig voeding. Het is normaal dat uw baby soms twaalf keer per 24 uur aan de borst wil drinken! - Uw baby valt niet te veel af. Uw baby wordt in het ziekenhuis wel dagelijks gewogen om teveel afvallen tijdig op te merken. Een gezonde pasgeborene heeft voldoende aan de kleine hoeveelheden moedermelk die de eerste dagen beschikbaar zijn. Een beetje afvallen (5 tot 7%) is normaal. 7 094-270312
Goede signalen bij u - U voelt het zuigen van uw baby zonder pijn (alleen het eerste aanzuigen van uw baby kan even een pijnlijk gevoel geven, dit zakt weg tijdens het drinken). - U voelt de baarmoeder samentrekken en eventueel het lekken van de andere borst (vaak nog niet in de eerste dagen). - U wordt licht slaperig/soezerig tijdens het voeden (geef hier gerust aan toe!). - Na het voeden ziet de tepel er niet vervormd of (wit) verkleurd uit. - U bent ontspannen tijdens het voeden. Gewicht Een pasgeborene valt de eerste dagen af. Dit kan 5 tot 7% van het geboortegewicht zijn. Normaal gesproken is een pasgeborene binnen tien tot veertien dagen weer terug op het geboortegewicht. In het ziekenhuis wordt uw baby dagelijks bloot gewogen. Dit gewicht wordt op de babydaglijst genoteerd. Het maximale gewichtsverlies mag 10% van het geboortegewicht bedragen. Bij 7% gewichtsverlies wordt gekeken wat voor extra hulp eventueel nodig is, bijvooreeld beter en vaker aanleggen of kolven en de moedermelk met een cupje geven. tijdelijk bij te voeden. U start dan met kolven om de melkproductie extra te stimuleren. De voeding wordt gegeven met een cupje tot 30cc. Onder bijvoeding wordt verstaan - bij voorkeur: afgekolfde moedermelk. - kunstmatige hypoallergene zuigelingenvoeding. Bijvoeden In de eerste dagen/weken is de neiging om bij te voeden vaak aanwezig uit angst dat de borstvoeding onvoldoende zal zijn. Een gezonde voldragen pasgeborene heeft echter niet meer vocht of energie nodig dan de eerste dagen beschikbaar is. Ook bij warm weer hoeft geen extra vocht te worden gegeven. Het is wel van belang dat de baby vaak en goed wordt aangelegd zodat de melkproductie goed op gang wordt gebracht. Wanneer bijvoeden - Als de bloedsuikerspiegel te laag is. - Als uw baby 10% of meer is afgevallen. - Als het geboortegewicht erg laag is. - Als uw baby onrustig blijft ondanks vaak en goed aanleggen. Als het gewichtsverlies meer dan 10% bedraagt, is het medisch gezien nodig om 8 094-270312
Bijvoedingsmethoden Als de eerste dagen toch bijvoeding moet worden gegeven gebeurt dit met behulp van een cupje. Niet met een fles omdat uw baby anders in verwarring zou kunnen raken door de verschillende zuigtechnieken. Voor grote hoeveelheden (te veel om met een cupje te geven) kan het beste een fles met speen met een brede basis worden gebruikt (deze lijkt het meest op de borst bij het drinken). Belangrijk is dan wel dat ook de zoek- en hapreflex worden gestimuleerd, net als bij het geven van borstvoeding. Heeft u nog vragen, stel ze gerust aan de medewerkers van de kraam- en couveuseafdeling. Vitamine K en D Direct na de geboorte krijgen alle baby s vitamine K toegediend 5 druppels (= 150 mcg) op een lepeltje. Vitamine K is nodig voor de bloedstolling. Geadviseerd wordt baby s vanaf de achtste dag tot drie maanden vitamine K te geven. Het is verstandig dit op een vast tijdstip te geven, bijvoorbeeld voor het aanleggen aan de borst. Kolfapparaten In het ziekenhuis kunt u gebruik maken van de aanwezige kolfapparaten. Bij gebruik ontvangt u dagelijks schone kolfsetjes. Bij vertrek uit het ziekenhuis dient u zelf een eigen kolfapparaat te huren of te kopen. Vanaf de tweede week is ook één keer per dag extra vitamine D nodig 10 mcg per dag in druppelvorm. Dit geldt alleen voor kinderen die borstvoeding krijgen. Vitamine D is nodig voor een sterke botopbouw en mag tegelijk met de vitamine K worden gegeven. Voor koop of huur van een kolfapparaat verwijzen wij naar een thuiszorgwinkel bij u in de buurt, bijvoorbeeld Vitaal (zie www.vitaal.nl). De meeste kraamzorgcentra verhuren ook kolfapparaten of lenen deze gedurende de kraamweek uit. Ook de borstvoedende moeder wordt geadviseerd dezelfde hoeveelheid vitamine D per dag te gebruiken ter voorkoming van een eventueel kalktekort. Dit kunnen dezelfde druppels zijn als de druppels die worden gebruikt voor de baby maar het mag ook in de vorm van een multivitamine zijn. In één pil is de juiste aanbevolen hoeveelheid opgenomen. 9 094-270312
Adviezen voor de algemene verzorging van uw borsten - Denk aan de hygiëne (eerst handen wassen, regelmatig schone kleding). - De borsten dagelijks alléén met water wassen. Door het gebruik van zeep droogt de huid uit. - De borsten na de voeding laten opdrogen aan de lucht (dus niet afdrogen!). - Draag een goed steunende, niet knellende bh, eventueel met kompressen. - Bij stuwingsverschijnselen (meestal rond de derde/vierde dag) is vaak en goed aanleggen het belangrijkste advies (soms vooral voor uw eigen verlichting). Soms is vooraf kolven nodig om de tepelhof soepel te maken zodat de baby goed kan happen. Dit gaat het gemakkelijkst met de hand. Vraag gerust advies aan de verpleegkundige of kraamverzorgende. Het is verstandig gezond en gevarieerd te eten en niet overmatig veel melkproducten te gebruiken. U dient voldoende te drinken, minimaal 2,5 liter per dag. Besef goed, dat alcohol in de moedermelk terecht komt. Wij adviseren maximaal 1 consumptie alcohol per week te gebruiken, aansluitend na een borstvoeding en daarna liefst 3 uur niet voeden. Ook nicotine komt in kleine hoeveelheden in de moedermelk terecht. Medicijngebruik In principe kunnen de meeste medicijnen gewoon worden gebruikt tijdens het geven van borstvoeding. Wij adviseren u de bijsluiters goed te lezen en bij vragen contact op te nemen met uw verloskundige, gynaecoloog of huisarts. Eetadviezen Eigenlijk zijn er geen beperkingen - u mag alles eten! Het is nooit bewezen dat bepaalde voedingsmiddelen klachten bij de baby veroorzaken (zoals uien of sinaasappels). Ook is nooit bewezen dat bepaalde voedingsmiddelen de melkproductie verbeteren (zoals anijs, venkel, cashewnoten of kruiden). Lactatiekundige Heeft u vragen over het geven van borstvoeding, vraagt u dan naar de lactatiekundige van het ziekenhuis. Zij is op maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag van 09.00 uur tot 15.00 uur in het ziekenhuis aanwezig. Indien nodig komt ze bij u langs. 10 094-270312
Bij problemen thuis kunt u op deze dagen uw vraag stellen tijdens het telefonisch spreekuur van 10.30 uur tot 11.30 uur via telefoonnummer (0181) 65 82 15. Of stuur een mail naar lactatiekundige@rpz.nl. Nederlandse Vereniging van Lactatiekundigen Postbus 1444, 1300 BK Almere Telefoonnummer 0900 52 28 of 0900 lactatie Tot slot Heeft u na het lezen van deze algemene informatie nog vragen, stelt u deze dan gerust aan de verpleegkundigen op de afdeling. U kunt ook contact opnemen met één van de onderstaande organisaties. Borstvoedingslijn Voor acute vragen op een ongebruikelijk tijdstip van de dag. Telefoonnummer (0900) 26 77 886, bereikbaar op werkdagen van 18.00 uur 09.00 uur, in het weekend en op feestdagen. Kosten 0,45/minuut. La Leche League Postbus 212, 4300 AE Zierikzee Telefoonnummer (0111) 41 31 89 Vereniging Borstvoeding Natuurlijk Postbus 119, 3960 BC Wijk bij Duurstede Telefoonnummer (0343) 57 66 26 Op internet kunt u informatie over borstvoeding en de bovengenoemde organisaties vinden op www.borstvoeding.nl www.borstvoeding.com Deze twee borstvoedingsbegeleidingsgroepen worden geleid door goed geschoolde vrijwilligers die een uitgebreide ervaring hebben op het gebied van borstvoeding. 11 094-270312